L-internet u l-effetti tiegħu

Meta nitkellmu maż-żgħażagħ tal-lum u ngħidulhom li tfulitna u żgħożitna kienet għal kollox differenti minn dik li jgħixu huma spiss jistaqsuna kif konna ngħaddu mingħajr karozza kull persona fid-dar, bla mobile u fuq kollox bla computer u bla internet. Jien spiss ngħidilhom li ħaġa ma tistax tħoss in-nuqqas tagħna ladarba din ma tkunx teżisti u għalhekk ma tkunx taf biha. Ngħidilhom ukoll li min jaf 100 sena oħra kif jiskantaw ulied uliedhom meta jaraw kif qed jgħixu huma llum meta għad ma għandhomx dak li jkollhom huma.

Ikollna nammettu li l-ħajja llum hija għal kollox differenti minn dik li twelidna fiha aħna li qlibna nofs seklu fiż-żmien. Il-progress li sar narawh b’għajnejna u mmissuh b’idejna. Aħna kellna nadattaw irwieħna għal dinja li ma konniex nafu. Aħna ma twelid biex f’era teknoloġika u għalhekk kellna nidħlu f’din id-dinja għal kollox ġdida għalina. Madankollu bosta minna nippreferu l-ħajja ta’ tfulitna minn dik tal-lum. Biss din hija ħaġa normali għal kollox għax anke xi wħud minn dawk ta’ qabilna jemmnu li tfulithom kienet aħjar minn tagħna. Dan huwa kollu frott tal-progress li ma jista’ jwaqqfu ħadd. Imma kull progress għandu prezz x’jitħallas. Nieħdu pereżempju l-internet. Ejjew naraw ftit it-tajjeb u l-ħażin ta’ din it-teknoloġija li llum nistgħu ngħidu nużawha lkoll kemm aħna.

 Għajnuna

Bis-saħħa tal-internet sirna nkunu nafu x’qed jiġri fid-dinja dak il-ħin stess. Sirna nkunu nafu bejn wieħed u ieħor x’temp ser ikollna sa ħmistax-il ġurnata qabel. Sirna saħansitra nixtru minn fuq l-internet u meta ngħid nixtru ma nkunx qed nirreferi biss għal xiri minn ħwienet barra minn Malta. Illum tista’ tagħmel ix-xirja minn fuq l-internet. Illum tista’ tordna x’tiekol minn fuq il-computer u saħansitra tħallas bla ma ddaħħal idek fil-but u toħroġ il-karriera. Dan kollu lanqas fil-ħolm ta’ tfulitna ma kien jeżisti. Imma ma taħsbux li l-bniedem tal-lum sar dipendenti wisq mit-teknoloġija speċjalment mill-internet?

Il-lat negattiv

Minkejja li huwa għodda utli ħafna fil-ħajja ta’ kuljum, l-Internet fil-fatt huwa munita b’żewġ naħat opposti. Fil-fatt, l-użu fit-tul tal-Internet tant għamel lin-nies dipendenti fuq il-ħajja onlajn li ftit minuti mingħajr ma jkollhom apparat elettroniku f’idejhom jistgħu jagħmluhom donnhom ħlejjaq bla sabar, donnhom mhux f’dinja. Dawn is-sitwazzjonijiet jirriżultaw f’esperjenzi ta’ ansjetà u aġitazzjoni psikomotriċi. Mhux ta’ b’xejn li llum nitkellmu dwar id-Dipendenza fuq l-Internet. L-użu patoloġiku tat-teknoloġija diġitali nstab li huwa sors ta’ diversi problemi tas-saħħa, kemm fiżiċi kif ukoll mentali. Fost oħrajn sirna nsibu diversi kundizzjonijiet patoloġiċi, bħall- abbuż fl-użu tal-Internet, logħob tal-azzard onlajn jew cyber bullying.

L-użu eċċessiv tal-Internet , kif ukoll il-vizzju li jitrabbew minnu, spiss ikun akkumpanjat minn rabja , tensjoni u ansjetà. Dawn il-manifestazzjonijiet għandhom effett detrimentali fuq is-saħħa tal-individwu, u jħeġġu wkoll imġieba negattiva, bħall-irtirar soċjali. Il-kategorija tan-nies l-aktar f’riskju hija ċertament dik tal-adolexxenti . Fil-fatt, matul l-aħħar għoxrin sena, kienet preċiżament il-kategorija ta’ qawwija fuq l-Internet, f’termini tal-kwantità ta ħin li l-individwi jqattgħu  fuq l-Internet.

Bosta studji rrappurtaw l-eżistenza ta’ relazzjoni bil-kontra bejn il-vizzju tal-Internet u l-benessri mentali u psikoloġiku ta’ individwu.

Biss tajjeb insemmu wkoll li hemm probelmi oħra marbutin mal-internet. Barra mill-ħsara psikoloġika nistgħu nsemmu wkoll il-ħsara fiżika. Billi meta naħdmu fuq l-internet inkunu bilqegħda spiss nibdew nesperjenzaw problemi ta’ wgigħ f’daharna, fi spallejlna u fil-qadd. Tul ta’ ħin quddiem l-monitor tal-computer jagħmel ukoll ħsara lil għajnejn. Bosta jissuġġerixxu li minn ħin għal ħin inqumu minn fuq is-siġġu u nitilqu minn fuq l-iskrivanija biex nibbdlu għal ftit il-pożizzjoni ta’ ġisimna. Dwar l-għajnejn għandna niffukkaw għal ftit ħin fuq xi ħaġa li tkun bogħod minna u hekk inserrħuhom ftit. Din il-ħaġa għandu jifhimha wkoll min iħaddem u jħalli lill-ħaddiema tiegħu jqumu minn posthom kull tant ħin. Tajjeb ukoll li nitkellmu ma’ tabib tal-għajnejn anke jekk ikun għad għandna l-vista tajba biex jekk ikun hemm bżonn nibdew nilbsu nuċċali meta nkunu quddiem il-monitoer tal-computer.

Imma

Fl-aħħar tibqa’ il-mistoqsija: imma llum nista’ ngħaddi bla internet? It-tweġiba mhix faċli. Ħajjitna saret wisq tiddependi minnu u dan rajnieh waqt il-pandemija tal-Covid 19. Minn tagħlim tal-iskejjel sa ċertu xogħol seta’ jibqa’ għaddej grazzi għall-internet. Mela t-tweġiba hija waħda: il-moderazzjoni hija tajba f’kollox u fuq kollox fl-użu tal-internet.

 

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-nazzjon - 11 ta' Mejju 2024

Illum tkun inkurunata l-istatwa tal-Madonna ta’ Fatima fi GwardamanġaTal-Pietà

 

Nhar il-Ħadd, 14 ta’ Mejju 2023, meta l-Arċisqof ta’ Mons. Malta Charles J. Scicluna kien qiegħed iqaddes fis-Santwarju Parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima li nsibu fi Gwardamanġa Tal-Pietà, ħabbar li kien laqa’ t-talba tal-komunità ta’ din il-parroċċa biex l-istatwa tal-Madonna li nsibu fl-apside fuq l-artal tkun inkurunata. Il-poplu preżenti laqa’ din il-bxara b’ferħ u ċapċip għax din ma hijiex xi ħaġa komuni. Ejjew nagħtu ħarsa lejn ir-raħal ta’ Tal-Pietà u din l-okkażjoni.

Is-Santwarju Parrokkjali Madonna ta’ Fatima

Il-knisja parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima tinsab fuq l-għolja ta’ Gwardamanġa u s-santwarju nbena mill- patrijiet Dumnikani fl-1952. Kien bl-għajnuna tal-provinċjal tagħhom, Patri Esmond Klimeck li l-knisja setgħet tinbena u ssir ċentru tal-Kruċjata tar-Rużarju. Il-knisja nfetħet fl-1955 u saret parroċċa fl-1968.

Ix-xbieha tal-Madonna li llum ser tkun inkurunata hija tal-injam. Din l-istatwa sabiħa fiha madwar tliet metri u kwart tul, waslet fid-dwana ta’ Malta fit-tielet ġimgħa ta’ April tas-sena 1956. Hija kienet minquxa mid-ditta Casa Estrella f’Porto l-Portugall. Jingħad li madwar id-dinja kollha 3 biss huma x-xbihat tal-Madonna ta’ Fatima ta’ dak id-daqs maħduma fl-injam. Waħda minnhom tinsab fostna. Kienet imbierka mill-Arċisqof Mikiel Gonzi u sar pellegrinaġġ biha mill-Parroċċa ta’ San Duminku l-Belt sas-Santwarju ta’ Gwardamanġa Tal-Pietà.

Il-Parroċċa tal-Madonna ta’ Fatima kompliet tikber. Il-bini tal-qasam tad-djar kompla żied il-ħidma tal-patrijiet li jmexxu din il-parroċċa. Bħal kull parroċċa oħra, bdiet tiġi organizzata festa u biex tagħmel festa trid statwa titulari. Kien imqabbad l-Iskultur Rabti Ġlormu Dingli biex joħloq statwa tal-Madonna ta’ Fatima bħala statwa titulari u proċessjonali. Din waslet fil-parroċċa fl-1971. Berikha l-provinċjal ta’ dak iż-żmien Patri Ewġenju Cachia nhar id-9 ta’ Ottubru tal-istess sena. Fit-13 ta’ Ottubru saret l-ewwel festa biha.

Inkurunazzjoni

Id-drawwa tal-inkurunazzjoni ilha teżisti minn żmien il-qedem. Sultan, Prinċep, Imperatur jew forom oħra ta’ mexxejja kienu jkunu nkurunati. Anke l-Papa kien ikun inkurunat. Fil-Knisja Kattolika din id-drawwa ma kinitx limitata purament għal prinċep jew papa iżda bdew ikunu inkurunati wkoll xbihat. Din il-prattika bdiet fl-Italja. Bi tweġiba għall-moviment ikonoklastiku appoġġjat mill-Kalvinisti, patri Franġiskan Kapuċċin, Girolamo Paolucci di Calboldi di Forlì (1552–1620), ħabrek għall-inkurunazzjoni ta’ xbihat sagri bħala tweġiba għax-xiżmatiċi u fis-27 ta’ Mejju 1601 inkuruna lill-Madonna fis-Santwarju ta’ Santa Maria della Steccata f'Parma, l-Italja. Il-Konti Alessandro Pallavicini kien ta’ għajnuna kbira għal di Calboldi. Qabel mewtu, Pallavicini ħalla legat li assigura li dawn il-prattiċi jkunu ppreservati għas-snin ta’ wara. Fl-1780 ġie stabbilit ritwal għall-inkurunazzjonijiet, bl-isem Ordo servandus in tradendis coronis aureis. Sa dak iż-żmien, it-talbiet għall-inkurunazzjonijiet solenni kienu saru numerużi. Il-Knisja, fil-prudenza tagħha, meta tevalwa t-talbiet, dejjem fittxet tliet karatteristiċi: l-istoriċità (awtentiċità storika) tad-devozzjoni, l-attributi mirakolużi jew il-garanzija tal-preservazzjoni tal-qima lejn ix-xbieha. Mill-1981, id-deċiżjoni jekk xbieha tkunx inkurunata jew le ma baqgħetx f’idejn il-Vatikan imma għaddiet f’idejn l-ordinarju, l-Isqof, l-Arċisqof jew il-Kardinal tad-djoċesi tal-post.

L-ewwel xbieha Marjana, inkurunata b'ċerimonja mingħajr l-approvazzjoni papali diretta, saret mill-Kardinal Orazio Spinola għall-Madonna tad-Dwieli meqjuma fil-Bażilika ta' Santa Maria delle Vigne f'Ġenova fil-5 ta' April 1616. L-ewwel xbieha ta’ Marija li ġiet inkurunata pontifikament kienet il-pittura ta’ Lippo Memmi magħrufa bħala La Madonna della Febbre fis-sagristija tal-Bażilika ta’ San Pietru f’Ruma fis-27 ta’ Mejju 1631. L-ewwel xbieha Marjana inkurunata pontifikament barra minn Ruma kienet il-Madonna ta' Trsat fil-Kroazja fit-8 ta' Settembru 1715. L-ewwel xbieha Marjana nkurunata personalment minn Papa nnifsu kienet il-Madonna del Popolo fit-3 ta' Ġunju 1782 mill-Papa Piju VI fil-Katidral ta' Ċesena.

F’Malta l-ewwel xbieha Marjana inkurunata hija dik li nsibu fis-santwarju tal-Karmnu fil-Belt Valletta li saret fl-1881. Hemm numru ieħor ta’ xbihat Marjani oħra inkurunati; L-Imdina, fil-Belt Valletta, Il-Mellieħa, Bormla, L-Isla, ir-Rabat Malta, Birkirkara, Ħaż-Żabbar, il-Mosta kif ukoll l-aħħar xbieha inkurunata f’Tas-Sliema. Għawdex insibu l-Madonna inkurunata L-Għarb, Ir-Rabat, Iż-Żebbuġ, Kerċem, il-Qala u x-Xagħra. Illum ma’ din il-lista tiżdied dik ta’ Tal-Pietà.

Programm ta’ festi

Għal din l-inkurunazzjoni tħejja programm li beda nhar is-Sibt 13 ta’ April billi l-istatwa li ser tkun inkurunata ttieħdet fis-Santwarju tal-Mellieħa. Il-Ħadd 21 ta’ April sar pellegrinaġġ bil-muturi li akkumpanja din l-istatwa mis-Santwarju tal-Mellieħa sal-Bażilika ta’ San Duminku fil-Belt Valletta. Is-Sibt 27 ta’ April din ix-xbieha nġarret f’pellegrinaġġ mill-Belt sa Tal-Pietà. Matul il-ġimgħa li għaddiet saru bosta attivitajiet reliġjużi fis-Santwarju tal-Madonna ta’ Fatima f’Tal-Pietà filwaqt li l-qofol tal-festi jilħaq illum meta l-Arċisqof ta’ Malta Mons. Charles J. Scicluna jpoġġi l-kuruna fuq ras il-Madonna. Din il-kuruna saret fuq disinn tal-Artist Gabriel Farrugia filwaqt li x-xogħol tal-arġenterija fuqha sar mill-artist stess u mis-Sur Joe Duca. Il-festi jkomplu wara u t-Tnejn 13 ta’ Mejju, li jkun il-jum tal-Ewwel dehra ta’ Fatima, isir pellegrinaġġ bl-istatwa inkurunata. Il-festi jagħalqu nhar is-Sibt 18 ta’ Mejju bil-premier tal-Oratorju li jġib l-isem “Is-Sultana ta’ Raħal il-Ħniena” li għandu lirika ta’ Patri Reno Muscat O.P. u mużika ta’ Mro. Ray Sciberras. Teseġwixxi dan l-oratorju l-banda tas-Soċjetà Filarmonika Madonna ta’ Fatima tal-istess lokalità taħt it-tmexxija ta’ Mro Andrea Cassar. Jieħdu sehem is-Sopran Christine Dalli, it-Tenur Alan Sciberras, il-Baritonu Albert Buttigieg kif ukoll il-Kor  Mirabitur. In-narratur ta’ dan l-oratorju jkun Edward Camilleri.

Minn hawn nixtieq nistedinkom tattendu għal dawn l-attivitajiet li qed isiru għal din l-inkurunazzjoni – okkażjoni unika mhux biss għar-raħal u l-parroċċa ta’ Tal-Pietà imma għal Malta kollha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'Il-Mument - 5 ta' Mejju 2024

Għada tkun inkurunata l-Madonna ta’ Fatima

Forsi smajtu bl-avveniment li ser iseħħ għada fil-Knisja Parrokkjali ddedikata lill-Madonna ta’ Fatima fir-raħal ta’ Tal-Pietà u Gwardamanġa. Jien ktibt dwar din l-inkurunazzjoni xi ġimgħat ilu. Jiena, li nagħmel parti mill-komunità li tmexxi lil din il-parroċċa ma nistax ma naqsamx magħkom dak li jkolli f’qalbi, għalhekk illum ser nikteb xi ħaġa dwar l-inkurunazzjoni.

Inkurunazzjoni

Id-disinn tal-Kuruna 

Id-drawwa tal-inkurunazzjoni ilha teżisti minn żminijiet il-qedem. Sultan, Prinċep, Imperatur jew forom oħra ta’ mexxejja kienu jkunu nkurunati. Anke l-Papa kien ikun inkurunat. Fil-Knisja Kattolika din id-drawwa ma kinitx limitata purament għal prinċep jew papa iżda bdew ikunu nkurunati wkoll xbihat. Din il-prattika bdiet fl-Italja. Bi tweġiba għall-moviment ikonoklastiku appoġġjat mill-Kalvinisti, patri Franġiskan Kapuċċin, Girolamo Paolucci di Calboldi di Forlì (1552–1620), ħabrek għall-inkurunazzjoni ta’ xbihat sagri bħala tweġiba għax-xiżmatiċi u fis-27 ta’ Mejju 1601 inkuruna lill-Madonna fis-Santwarju ta’ Santa Maria della Steccata f'Parma, l-Italja. Il-Konti Alessandro Pallavicini kien ta’ għajnuna kbira għal di Calboldi. Qabel mewtu, Pallavicini ħalla legat li assigura li dawn il-prattiċi jkunu ppreservati għas-snin li ta’ wara. Fl-1780 ġie stabbilit ritwal għall-inkurunazzjonijiet, bl-isem Ordo servandus in tradendis coronis aureis. Sa dak iż-żmien, it-talbiet għall-inkurunazzjonijiet solenni kienu saru numerużi. Il-Knisja, fil-prudenza tagħha, meta tevalwa t-talbiet, dejjem fittxet tliet karatteristiċi: l-istoriċità (awtentiċità storika) tad-devozzjoni, l-attributi mirakolużi jew il-garanzija tal-preservazzjoni tal-qima lejn ix-xbieha. Mill-1981, id-deċiżjoni jekk xbieha tkunx inkurunata jew le ma baqgħetx f’idejn il-Vatikan imma għaddiet f’idejn l-ordinarju, l-Isqof, l-Arċisqof jew il-Kardinal tad-djoċesi tal-post.

Bidu

L-ewwel xbieha Marjana, inkurunata b'ċerimonja mingħajr l-approvazzjoni papali diretta, saret mill-Kardinal Orazio Spinola għall-Madonna tad-Dwieli meqjuma fil-Bażilika ta' Santa Maria delle Vigne f'Ġenova fil-5 ta' April 1616. L-ewwel xbieha ta’ Marija Bambina li ġiet inkurunata pontifikament kienet il-pittura ta’ Lippo Memmi magħrufa bħala La Madonna della Febbre fis-sagristija tal-Bażilika ta’ San Pietru f’Ruma fis-27 ta’ Mejju 1631. L-ewwel xbieha Marjana nkurunata pontifikament barra minn Ruma kienet il-Madonna ta' Trsat fil-Kroazja fit-8 ta' Settembru 1715. L-ewwel xbieha Marjana inkurunata personalment minn Papa nnifsu kienet il-Madonna del Popolo fit-3 ta' Ġunju 1782 mill-Papa Piju VI fil-Katidral ta' Ċesena.

F’Malta

Il-kuruna li għada ser titpoġġa fuq ras il-Madonna f'Tal-Pietà
Disinn ta' Gabriel Farrugia u xoghol tal-artist u ta' Joseph Duca 

Sal-lum f’Malta għandna 22 xbieha Marjana inkurunati uffiċjalment, għada bl-inkurunazzjoni tal-Madonna ta’ Fatima f’Tal-Pietà isiru 23. Meta ktibt uffiċjalment kont qed nifhem dawk ix-xbihat li ġew inkrunati b’digriet. 

L-ewwel xbieha Marjana inkurunata f’Malta kienet dik tal-Madonna tal-Karmnu fil-Belt Valletta. Meta l-Karmelitani poġġew saqajhom fil-Belt Valletta fl-1570, bnew knisja ddedikata lill-Madonna tal-Karmnu li tlestiet fl-1591. Sa mill-ħolqien tal-pittura titulari, id-devozzjoni lejn il-Madonna kienet kbira kemm fin-numru ta’ nies li kienu jżuru l-knisja kif ukoll f’dak li għandu x’jaqsam mad-donazzjonijiet mogħtija, bħal ġiżirajjen, imsielet u kuruni tad-deheb u fidda li ġew mogħtijin lil din il-pittura. L-ewwel darba li tissemma din il-pittura tal-Madonna tal-Karmnu fis-Santwarju Bażilika fil-Belt Valletta, kien waqt iż-żjara pastorali tal-Inkwiżitur Ġenerali Mons Gregorio Salviati f’Ġunju tal-1755. L-inkurunazzjoni tal-Madonna tal-kwadru titulari saret fil-15 ta’ Lulju, 1881, mill-Isqof ta’ Malta Carmelo Scicluna b’digriet tal-Papa Ljun XIII u tal-kapitlu tal-Bażilika ta’ San Pietru f’Ruma, fid-19 ta’ Ġunju 1880. Dak iż-żmien kienu qed jiġu inkurunati bosta pitturi antiki madwar id-dinja, pitturi li l-fidili kellhom devozzjoni kbira lejhom, bħalma kellha l-Madonna tal-Karmnu f’Malta.

Nixtieq kieku nagħti tagħrif imqar qasir dwar kull xbieha inkurunata li għandna f’pajjiżna imma l-ispazju ma jippermettix għalhekk ser insemmihom skont kif ġew inkurunati. F’din il-lista nsibu xbihat tal-Madonna, kemm statwi kif ukoll pitturi.  Wara l-Madonna tal-Karmnu tal-Belt insibu l-Madonna ta’ San Luqa l-Imdina, il-Madonna tal-Mellieħa, il-Kunċizzjoni ta’ Bormla, il-Madonna tal-Ħerba f’Birkirkara, il-Bambina tal-Isla, il-Madonna ta’ Damasku magħrufa bħala tal-Griegi fil-Belt Valletta, il-Madonna Ta’ Pinu, il-Madonna tas-Saħħa, tal-Grazzja Ħaż-Żabbar, tal-Grazzja r-Rabat Għawdex, il-Kunċizzjoni tal-Qala, il-Madonna ta’ Caraffa fil-Belt Valletta, il-Madonna tal-Għar, il-Madonna ta’ Pompei fir-Rabat Għawdex, il-Bambina tax-Xagħra, Santa Marija l-Mosta, Santa Marija tal-Katidral tar-Rabat Għawdex, il-Viżitazzjoni tal-Għarb, Santa Marija taż-Żebbuġ Għawdex, il-Madonna tas-Sokkors Kerċem u l-Madonna tal-Qalb ta’ Ġesù jew kif nafuha aktar tas-Sacro Cuor f’Tas-Sliema. Għada tiżdied magħhom il-Madonna ta’ Fatima ta’ Gwardamaġa Tal-Pietà li ser ikollha fuw rasha kuruna mill-isbaħ disinn tal-artist Gabriel Farrugia.

Dan huma x-xbihat Marjani inkurunati fil-gżejjer tagħna imma tajjeb ngħid li hemm xbihat oħra bħalma huma dawk ta’ San Ġużepp fir-Rabat ta’ Malta, magħruf bħala San Ġużepp ix-Xiħ u dak tal-Qala Għawdex. Barra minn dawn insibu wkoll oħrajn inkurunati imma mingaħjr digriet.

Tal-Pietà

L-inkurunazzjoni ta’ għada sejra ssir fil-Knisja Parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima stess, f’Tal-Pietà Gwardamanġa mill-Arċisqof ta’ Malta Mons. Charles J. Sciluna waqt quddiesa li tibda fis-6,30 ta’ filgħaxija. Minn qalbi nistdinkom tingħaqdu magħna għal din l-okkażjoni speċjali mhux biss għalina imma għal Malta kollha.

Narakom

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 4 ta' Mejju 2024