Żiemel

Kont għadni mindud fis-sodda xħin smajt it-tektik tan-nagħal ta’ żiemel li kien għaddej mit-triq taħt it-tieqa ta’ kamarti. Kieku kont għadni Ħal Qormi ma kontx noħodha bi kbira. Kieku kont il-Marsa inqas u inqas, imma Tal-Pietà mhux daqstant komuni. Naf li hemm daqsxejn ta’ qatgħa mhux wisq bogħod minna, fejn jinżamm żiemel. Kien l-ewwel lejl tiegħi f’Tal-Pieta u għalhekk skantajt. Illum ngħid li drajtu dan il-ħoss għax spiss sid iż-żiemel jgħaddieh minn quddiemna, imma dalgħodu t-tektik tiegħu ġabli ħsieb ġo moħħi li nixtieq naqsmu magħkom. Min jaf kif kienet tkun id-dinja kieku ma jeżistux żwiemel. Mhux qed ngħid kienu jieżistu imma biż-żmien inqerdu bħal ngħidu aħna d-dinosawri, imma kieku qatt ma eżistew!

Għax-xogħol u għall-gwerra

Alessandru l-kbir jimmansa liż-żiemel tiegħu

Ma mmorrux wisq lura fiż-żmien, ma naħsbux fi żmien id-dinosawri imma biżżejjed immorru ftit eluf ta’ snin ilu. Iż-żiemel dejjem kien ta’ għajnuna lill-bniedem. Biex ngħidu s-sewwa ż-żiemel beda jiġi ddomestikat u użat mill-bniedem madwar sitt elef sena ilu u f’elf sena sab postu sewwa fil-ħajja tagħna. Dan għen sewwa biex tnaqqset it-tbatija. Ħafna mill-ġarr beda jsir mill-bhima u mhux aktar mill-bniedem. Iż-żiemel kellu sehem kbir ukoll fl-armati. Is-suldati bdew jitħarrġu sabiex il-battalji u l-gwerer jissieltuhom minn fuq dahar iż-żiemel u mhux aktar fuq saqajhom. Iż-żiemel kellu sehem fil-gwerrer il-kbar li mexxa Alassandu l-Kbir. Iż-żiemel kien importanti għall-gwerer li kellu l-Imperu Ruman. Iż-żiemel konna nsibuh f’kull gwerra jew battalja li saret matul is-snin u baqa’ jintuża sal-ewwel gwerra dinjija li ntemmet sewwasew mitt sena ilu. Matul it-tieni gwerra dinjija intużaw ukoll iż-żwiemel imma aktar bħala mezz ta’ ġarr ta’ materjal milli għal fuq il-front.

Iż-żiemel għen lill-bniedem iwettaq dak li waħdu kien aktarx impossibbli jwettaq. Ħalli nagħti eżempju wieħed. Naħseb li lkoll kemm aħna xi darba rajna jew żorna il-pjazza tal-Vatikan, pjazza San Pietru. Fin-nofs tal-pjazza hemm obelisk għoli aktar minn 25 metru. Dan ma kienx dejjem wieqaf hemmhekk imma meta nġieb mill-Eġittu kien jinstab ftit mijiet ta’ metru bogħod mill-post li narawh fih illum. Dan tpoġġa fil-post tal-lum fl-1586 u biex tniżżel mill-post l-antik, inġarr u twaqqaf fil-post il-ġdid intużaw mijiet ta’ żmiemel. Min jaf kemm-il żiemel intuża biex inġarr il-ġebel li bih inbniet il-Bażilika maestuża tal-Vatikan u l-kolonnat li hemm idawwar il-pjazza li qed insemmu. Min jaf?

Sport

Iż-żiemel huwa wkoll popolari fl-isports. It-tlielaq taż-żwiemel għadhom popolari ħafna anke f’pajjiżna. Billi Mata kienet kolonja Brittanika, l-Ingliżi għenuna nkabbru l-imħabba li għandna lejn il-bhejjem. Sewwasew mija u ħamsin sena ilu, fl-1868 saret l-ewwel korsa għaż-żwiemel f’Malta. Sa meta kont għadni żgħir jien, dik il-parti tal-korsa kulħadd kien jafna bħala “L-Marsa tal-Ingliżi”.  Aktar tard il-korsa tkabbret u kienet organizzata sewwa biex għal dabra oħra reġgħet iċċekknet biex illum għandna l-korsa li għandna ġewwa l-Marsa.

Fil-Marsa wkoll għadna naraw sport ekwestu ieħor, il-Polo. Ta’ tifel żgħir kont immur man-nannu Bastjan u dejjem kont nara għadd kbir ta’ nies jilgħabu l-Polo. Ngħid id-dritt qatt ma stajt nifhem ir-regoli tal-logħba imma kont nieħu gost narah. Illum jekk ninzerta għaddej minn qrib il-Marsa u nilmaħ lil min jilgħab din il-logħba tinbet fija ċerta nostalġija.

Qaddisin u mhumiex

Iż-żiemel insibuh ukoll marbut ma’ xi qaddisin. Forsi l-aktar popolari huwa San Ġorġ. San Ġorġ bla żiemel narawh imma fl-ikonografija huwa aktar popolari biż-żiemel taħtu. Qaddis ieħor li spiss insibuh biż-żiemel taħtu huwa San Martin. Lil san Pawl ukoll ġieli nsibuh b’żiemel taħtu jew aħjar qiegħed jaqa’ minn fuqu. Dan juri l-qaddis fi triqtu lejn Damasku.

Il-monument ta' Garibaldi ġewwal-Gianicolo Ruma

Hawn Malta m’aħniex imdorrijin b’monumenti ta’ nies fuq iż-żiemel iżda barra minn pajjiżna naraw għadd bla qies minn dawn. Momument dejjem ifakkar xi persuna prominenti, importanti, kbira, li għamlet isem u unur. Bosta minn dawn il-monumenti juru lil xi ġwerrier, ġeneral jew kmandant t a’ xi armata. Jingħad li meta ż-żiemel ta’ taħt dawn il-persuni jkun jidher bl-erba’ saqajn mal-art ikun ifisser li dak il-bniedem li jidher fuqu jkun miet mewta naturali, meta ż-żiemel ikollu xi sieq jew tnejn ma tmissx mal-art ikun ifisser li miet waqt it-taqbid. Toqgħodux fuqi dwar din it-teorija, smajtha aktar minn darba imma mhux bil-fors li hija teorija tajba.

Illum iż-żiemel ma għadux jintuża wisq għax-xogħol u lanqas għadu jintuża għall-gwerer. Illum dan l-annimal jinżamm biss għad-delizju.

B’dawn il-ħsibijiet kollha bla ma rrid ngħid li kieku ż-żiemel ma kienx jeżisti fid-dinja, illum għandna mnejn għandna dinja differenti, għandna anqas monumenti, għandna inqas x’naraw.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 27 ta' Jannar 2018