Il-qaddis u l-qażquż

Bosta qaddisin għandhom assoċjat magħhom xi simbolu u fost is-simboli ġieli nsibu xi annimal. Hekk pereżempju ma’ San Ġorġ u Santa Margerita hemm marbut l-annimal mitoloġiu tad-dragun, ma’ San Ġiljan kif ukoll ma’ San Ewstakju naraw ċerv filwaqt li ma’ San Duminku kif ukoll ma’ Santu Rokku dejjem naraw daqxejn ta’ kelb ħdejhom. Lil San Franġisk ta’ Assisi ġieli narawh b’lupu ħdejh filwaqt li lil San Martin de Porres ġieli narawlu ħdejh xi qattus kif ukoll anke xi ġurdien. Imbagħad hemm dak il-qaddis li fejnu naraw qażquż żgħir. Dan huwa Sant Anton Abbati jew kif insibuh aħna l-Maltin, Sant Anton tal-ħanżira.

Anton u Antnin

Ħaġa żgħira biex min ma jkunx midħla tal-istejjer tal-qaddisin jitfixkel żewġ qaddisin billi jisimhom kważi l-istess. Qed ngħid għal Sant Anton Abbati u Sant Antnin ta’ Padova. Anzi bil-Malti huma żewġ ismijiet differenti għax fl-Italja t-tnejn li huma jissejħu Antonio.  San Anton twieled fl-Eġittu u għex lejn in-nofs tas-seklu IV filwaqt li Antnin twieled f’Lisbona imma għex ħafna minn ħajtu fl-Italja u jinsab midfun f’Padova, il belt li rabat ma’ ismu. 

Il-qaddis li jġib miegħu l-ħanżira huwa l-Abbati. Abbati mhux dak it-tifel li jgħin lis-saċerdot waqt il-quddiesa imma huwa dak li jmexxi monasteru jew abatija, għalhekk abbati.  Monasteru huwa l-post fejn jgħixu numru ta’ rħieb. X’inhuma dawn l-irħieb? Huma speċi ta’ patrijiet tal-klawsura– eremiti jew le, li matul is-snin sawru l-fenomenu tal-monakiżmu.

Monakiżmu

Il-monakiżmu kien fenomenu f’bosta reliġjonijiet. Hemm dejjem il-problema tal-oriġini tal monakiżmu. Kemm tassew twieled għal raġunijiet spiritwali? Huwa tassew espressjoni tal-Kristjaneżmu? Le, għax l-irħieb insibuhom ukoll fil-Ġudaiżmu, fil-Buddiżmu u f’reliġjonijiet Eġizzjani. Nafu li l-Lhud kellhom komunitajiet ta’ rħieb, jissejħu Esseni, bħal dik ta’ Qumran. Hemm dawk li jgħidu li l-monakiżmu Kristjan  huwa imitazzjoni ta’ monakiżmu ieħor aktar antik. Imma fil-monakiżmu Kristjan hemm il-motiv, l-imitazzjoni ta’ Kristu, ħaġa li ma tinstabx f’monakiżmu ieħor u hija propju dil-ħaġa li tagħmel il-monakiżmu Kristjan uniku.

Wara l-persekuzzjoni ta’ Dijoklezzjanu li bdiet fis-sena 303, kien l-Imperatur Kostantinu li ta l-libertà tal-kult Nisrani fis-sena 313. L-Imperatur Toedoro għażel il-fidi ta’ Kristu bħala r-reliġjon uffiċjali tal-Imperu Ruman. Kien f’dan l-ambjent li twieled il-monakiżmu Kristjan bħala l-istmerrija jew il-ħarba mid-dinja u l-mixja fuq il-passi ta’ Ġesù. Aħna nafu xi ħaġa dwar il-patrijiet tad-deżert grazzi għall-kitba ta’ Atanasju li kiteb il-ħajja ta’ Sant Anton Abbati. Minn din il-kitba nsibu li Anton kien mar għand raħeb ieħor fid-deżert, għalhekk nikkonkludu li huwa ma kienx l-ewwel raħeb. Xorta waħda, il-kitba ta’ Atansaju hija fondamentali għall-monakiżmu Kristjan. Nafu li fil-bidu r-raħeb kien ifittex li jgħix waħdu fid-deżert, eremita, imma xi dixxipli kienu jmorru jingħaqdu miegħu u b’hekk kienet tinbena speċi ta’ belt, kienet titwieled komunità. Nafu wkoll li l-ewwel monakiżmu Kristjan beda fl-Eġittu, il-pajjiż ta’ Anton.

L-akbar persunaġġ fejn jidħlu l-irħieb fl-ewropa huwa San Benedettu ta’ Norċja. Dwar dan il-bniedem ftit li xejn nafu u hemm min jgħid li mhux vera kien jeżisti. Il-Papa Gregorju l-Kbir fil-ktieb tiegħu ‘Libro dei Dialoghi’, li kien jiġbor il-ħajjiet ta’ qaddisin Taljani, kiteb il-ħajja ta’ San Benedettu. Il-ħajja ta’ dan il-qaddis kif miktuba minn dal-Papa tixbaħ ħafna l-ħajja ta’ San Anton Abbati miktuba minn Atanasju.

U l-ħanżira fejn tidħol?

Sa issa semejna lill-qaddis u ma semmejna xejn dwar il-ħanżira li tant hija marbuta ma’ dan il-qaddis.

Jingħad li l-irħieb minbarra l-ħajja ta’ talb u ħidma fl-għelieqi u l-ikkuppjar tal-kotba bl-idejn u tant xogħol ieħor, kienu jipproduċu wkoll xi mediċini. Bosta nies li kienu jomordi kienu jfittxu l-għajnuna ta’ dawn it-talin biex jiġu kkurati. Il-grupp ta’ rħieb immexxi minn Anton l-Abbati jingħad li kien imfittex minn nies li kienu jsofru minn xi mard fil-ġilda. Dawn kienu jagħmlu xorta ta’ ingwent magħmul mix-xaħam tal-majjal imħallat ma’ bosta ħxejjex u ħwawar oħra biex jitfejjaq dan il-mard. Kienet din il-ħaġa li waħħlet lill-ħanżira mhux biss ma’ djul Sant Anton iżda anke ma’ ismu għaliex mhux aħna l-Maltin biss insejħulu hekk, it-Taljani jisbuh bħala Sant Antonio del porcello.

Tberik tal-annimali

Mal-festa ta’ dan il-qaddis, li taħbat fis-17 ta’ Jannar, hemm ukoll marbuta d-drawwa li jitbierku l-annimali. Illum sirna nsibu bosta annimali domestiċi li qabel lanqas biss konna noħolmu li nżommuhom id-dar. Pereżempju l-fenek kien jidħol id-dar biex jispiċċa moqli jew stuffat. Illum le.

Malta ssir il-festa ta’ dan il-qaddis fir-Rabat u Għawdex fix-Xagħra fejn hemm kappella ddedikata lilu. Fil-Mosta, fejn issirlu festa wkoll u fil-palazz tal-Buskett insibu kappelli ddedikati lil San Anton tal-ħanżira filwaqt li dik tal-Għammieri, limiti tar-Rabat hija ddedikata lill-Kunċizzjoni u San Anton Abbati.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 18 ta' Jannar 2020