Il-Pietà ta’ Michelangelo

 

Meqjusa bħala l-kapolavur tal-iskultura rinaxximentali, l-istawta tal-Madonna bi Kristu mejjet fi ħdanha inħademt minn Michelangelo Buonarroti bejn l-1498 u l-1499. L-iskultur kien għad kellu biss 24 sena. Ma tistax tidħol fil-bażilika ta’ SanPietru fil-Vatikan u ma tarahiex. Tinsab fl-ewwel kappella tan-navi fuq in-naħa tal-lemin tiegħek jekk tkun qiegħed tħares lejn l-artal maġġur.

Kummissjoni

Din l-istatwa saret fuq talba tal-Kardinal Franċiż Jean de Billheres li għex bejn  l-1435 u l-1499, sabiex titpoġġa fuq il-qabar tiegħu fil-kappella ta’ Santa Petronilla, il-kappella  tar-Re ta’ Franza fil-Bażilika tal-Vatikan. Fis-seklu XVIII din l-istatwa tneħħiet minn postha u tpoġġiet fil-post li narawha llum.

Din l-istatwa nħadmet fl-irħam Carrara u turi lil Ġesù f’ħoġor Marija wara li tniżżel minn fuq is-salib. Ta’ min jgħid li din il-pożizzjoni kienet għal kollox ġdida fl-Italja imma kienet aktarx komuni fi Franza ta’ fuq, fil-Ġermanja u fil-Polonja. Din hija statwa rfinuta ħafna li turi lill Madonna aktarx għadha żgħira u l-marki tal-passjoni fuq Ġesù ma jidhrux wisq. Hija wkoll ix-xogħol waħdieni li l-iskultur Buonarroti ffirma. Fuq il-faxxa li tgħaddi minn fuq l-ispalla x-xellugija ta’ Marija u tinżel fuq ġenbha tal-lemin, l-artist naqax il-kliem: MICHAELAGELUS BONAROTUS FLORENTIN FACIEBA, li tfisser li Michelangelo Buonarroti minn Firenze ħadimha.  Jingħad li l-iskultur wara beda jqis din il-ħaġa bħala nuqqas ta’ umiltà u għalhekk qatt aktar ma ffirma xi biċċa xogħol oħra tiegħu.

Tibdel postha

Meta din l-istatwa inġarret mill-kappella ta’ Santa Petronilla għal fejn tinsab illum kien sarilha xi ħsara, ma ninsewx li l-mezzi ta’ dak iż-żmien kienu limitati. Erbat iswaba minn id ix-xelluġija tal-Madonna kienu miksurin. Fl-1736 kienet restawrata minn Giuseppe Lirioni. Illum xi studjużi jemmnu li r-restawratur biddel xi ftit mid-dehra oriġinali tal-istatwa, ħaġa li kienet aktarx komuni f’dawk iż-zminijiet meta r-restawraturi kienu jieħdu l-libertà li jbiddlu, iżidu jew inaqqsu mill-opra oriġinali. Illum ħaġa bħal din lanqas biss tgħaddi minn moħħ restawratur professjonali, biss sa ftit snin ilu anke f’pajjiżna kienu jsiru stejjer bħal dawn!

Aktar ħsara

Fil-21 ta’ Mejju, 1972, din l-istatwa ġarrbet ħsarat konsiderevoli. Kien il-Ħadd, Għid il-Ħamsin u n-nies fil-Bażilika tal-Vatikan kienu deħlin bħal xmara. Fost dawk li daħlu kien hemm Laszlo Toth, Ungeriż li studja l-geoloġija ġewwa l-Awstralja. Ħin bla waqt huwa daħal fil-kappella fejn tinstab din l-iskultura, ħareġ martell u waqt li ta ħmistax-il daqqa fuq l-istatwa beda jgħajjat “Jiena Ġesù Kristu imqajjem mill-mewt”.  Xi rħam li tar u nxtered mal-art, inġabar mit-turisti preżenti u ttieħed bħala tifkira. Wara kien hemm min ta lura l-biċċa tal-irħam li kien ħa imma ħafna biċċiet oħra baqgħu ma nstabux. Il-ħsara ma kienitx żgħira, id-drigħ,il-minkebb, l-imnieħer u l-kappell ta’ għajn il-Madonna kienu mxellfin. Biex jerġa’ jsir l-imnieħer kellha tittieħed biċċa rħam mid-dahar tal-istatwa. Intant Toth instab li kien marid mentalment u għalhekk ma ttiħdux proceduri kriminali kontrih imma ġie mogħti l-kura fi sptar mentali Taljan għal ftit aktar minn sentejn. Meta nħeles mill-isptar fi Frar, 1975, huwa ntbagħat lejn l-Awstralja. Wara dan l-attakk  tpoġġiet ħġieġa pullet-proof quddiem din l-istatwa.

Barra mill-Vatikan

Ir-replika f'Tal-Pietà Malta

Ta’ min jgħid li darba din l-istatwa ħalliet il-Vatikan. Kienet is-sena 1964 meta fil-padiljun tal-Vatikan ġewwa l-Fiera Dinjija ta’ New York 1964/1965 kienet esebita din l-istatwa kapolavur ta’ Buonarroti. Hemm kienu marru jżuruha miljuni ta’ nies. Kienet l-attrazzjoni prinċipali mhux biss tal-padiljun tal-Vatikan imma tal-fiera kollha. F’Ottubru 1965 kien żar din il-fiera il-Papa Pawlu VI. Sabiex ikun żgurat li din l-istatwa ma ssiriliex ħsara fil-ġarr lejn l-Amerika kienet intbagħtet replika qabel. Illum din ir-replika tinstab fis-seminarju ta’ San Ġużepp fi New York.

Repliki

F’Malta nsibu l-istatwa tad-depożizzjoni fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira taż-Żejtun li hija maħduma fuq il-Pietà ta’ Michelangelo. Din saret minn Angelo Capoccio fl-1965 ġewwa Lecce l-Italja. Fil-lokalità Maltija msejħa Tal-Pietà, dan l-aħħar saret niċċa ġdida qrib il-qasam tad-djar. F’din in-niċċa tpoġġiet statwa tad-Duluri replika ta dik ta’ Michelangelo. Madwar id-dinja hemm bosta kopji ta’ din id-duluri famuża. Insibu għexieren ta’ kopji fi knejjes u katidrali l-aktar importanti. Biss biss fil-kontinent Amerikan insibu madwaqr ħamsin replika ta’ din l-istatwa famuża u maħbuba. F’bosta djar insibu statwetti li juru din ix-xbieha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 12 ta' Frar 2022