MUNITA

Żgur li lkoll kemm aħna kull meta noħorġu naraw li ma ninsewx nieħdu magħna l-portafoll. F’dan spiss ikun hemm karti ta’ flus u llum anke dawk li sirna nsejħu flus tal-plastik, biss magħhom spiss ikollna xi ftit muniti. Żgur li ftit huma dawk li qatt ħasbu kif oriġinaw dawn il-muniti.

Storja

Bosta storiċi jaqblu li l-muniti oriġinaw fl-Anatolja fil-Punent tal- Asja Minuri f’nofs is-sitt seklu  qabel Kristu. L-istoriku Erodotu, storiku u ġeografu Grieg, imwieled madwar is-sena 480 qabel Kristu f’Halicarnassus fil- Caria (illum Bodrum fit-Turkija ) u miet madwar is-sena 425, jgħid li l-flus huma invenzjoni ta’ Kresu, sultan ta’ Lidja. L-arkeoloġi sabu muniti maħruġa mir-Re Kresu jew missieru Alyatte II f’nofs is-sitt seklu, naturalment qabel Kristu. Dawn għandhom xbieha ta’ ljun fuq in-naħa ta’ quddiem u fuq in-naħa ta’ wara l-marka jew l-arma tas-Sultan. Madankollu, skoperti arkeoloġiċi oħra juru l-ewwel muniti  li nistgħu nsejħulhom "privati" tas-seklu sebgħa qabel Kristu.

Stater ta' Alessandu l-Kbir

Filippu II tal-Maċedonja, li twieled fis-sena 382 qabel Kristu u kien maqtul fis-sena 336 QK, kellu muniti tad-deheb imsejħin Stater u dawk tal-fidda li kienu jissejħu Tetradrakma li baqgħu jinħarġu saħansitra wara mewtu. Ibnu, Alessandru l-Kbir, madankollu, ħareġ muniti f’ismu fi kwantitajiet tant kbar li dawn il-flus bdew jokkupaw post dominanti fil-kummerċ internazzjonali.

L-ewwel muniti Rumani kienu tal-bronż u kienu jissejħu Ass. Il-kummerċ mal-Griegi ffavorew l-iżvilupp tal-muniti tad-deheb u tal-fidda. Id- Denarju, mil-Latin denarius, wieħed minn għaxra ta' Ass, deher madwar it- tieni seklu qabel Kristu u baqa’ jintuża sal-waqgħa tal-Imperu Ruman.

L-istorja tal-munita hija waħda twila u kkumplikata u mhux faċli wieħed jikteb kollox fuq dan is-suġġett.

Illum

Illum il-ġurnata, il-muniti u l-karti tal- flus huma l-bażi ta’ kull sistema ekonomika moderna. Muniti ddisinjati għaċ-ċirkolazzjoni ġeneralment jiswew ftit flus u l-karti tal-flus jiswew aktar. Għalhekk, fil-maġġoranza tas-sistemi ekonomiċi moderni, il-munita bl-ogħla valur tiswa inqas mill-karta tal-flus bl-inqas valur. Biex nifhmu sew ngħidu li l-ogħla valur ta’ munita li nużaw f’pajjiżna hija dik ta’ żewġ Ewro filwaqt li bħala flus tal-karti inqas waħda hija dik tal-ħames Ewro. Il-valur monetarju rappreżentat mill-muniti mhux bilfors jirraprezenta l-ispiża tal-metall użat biex tiġi prodotta. Nerġgħu nagħtu eżempju bil-muniti tal-Ewro. Forsi munita ta’ żewġ ewro ma fihiex b’żewġ ewro metall, iżda jekk nieħdu l-muiti taċ-ċenteżmu jew taż-żewġ Ċenteżmu u anke l-munita tal-ħamsa, żgur li l-metall li fihom jiswa aktar mill-valur tagħhom. Kien hemm żmien fejn il-valur tal-metall kien ikun dak li tirrappreżenta l-munita.

Eċċezzjonijiet għar-regola tal-valur rappreżentat li jkun ogħla mill-valuri attwali tal-munita jeżistu wkoll f'ċerti muniti prezzjużi magħmula minn fidda jew deheb u rarament metalli oħra bħall- platinu , biss dawn normalment ikunu prodotti għal kolletturi jew għal min jinvesti fil-metall prezzjuż. Pereżempju, l-Istati Uniti tipproduċi l-Ajkla tad-Deheb Amerikana, li għandha valur nominali ta’ US $ 50.

Pajjiżna

L-użu tal-muniti f’Malta jmur lura għal bejn is-sitt u t-tielet seklu qabel Kristu meta f’pajjiżna, dak iż-żmien taħt il-Kartaġiniżi, kienet tintuża munita tal-bronż magħmula fi Sqallija u Kartaġni. Il-muniti f’Malta nbidlu ma’ kull min ħakem fuq Malta u nstabu diversi eżempji ta’ muniti li jmorru lura għall-perjodi Rumani, Biżantini, Għarab u Normanni u l-ħakkiema ta’ wara bħall-Aragoniżi u l-Kastellani, b’uħud mill-muniti maħsuba li ġew maħdumin f’Malta stess.

Il-Kavallieri ta’ Malta waqqfu ż-żekka (il-post fejn isiru l-muniti) tagħhom stess fil-Birgu u din aktar tard ġiet meħudha fil-Palazz tal-Gran Mastru fil-Belt Valletta u mbagħad fi Triq San Bastjan fil-Belt Valletta, issa magħrufa bħala Triq iż-Żekka l-Qadima. Il-munita ta’ Malta magħrufa bħala l-Ħabba taf l-oriġini tagħha għal dan il-perjodu. Iż-żekka mbagħad tmexxiet fil-bini tal-Librerija. It-truppi Franċiżi ta’ Napuljun użawha biex iddewbu l-fidda li ħadu mill-knejjes ta’ Malta biex isiru muniti. Fost oħrajn dan il-fatt għen u qanqal ir-rewwixta tal-Maltin kontrihom.

Bil-miġja tal-Ingliżi f’Malta ngħalqet iż-żekka u t-tagħmir tagħha kien mibjugħ fil-Greċja. Malta bdiet tuża muniti magħmula fir-Royal Mint. Malta adottat is-sistema dDeċimali fl-1972, bl-ewwel muniti nħadmu fir-Royal Mint fir-Renju Unit. Din kienet l-ewwel munita maħruġa minn Malta bħala nazzjon indipendenti. Is-sett ta’ muniti tad-Deċimali nbidel tul iż-żmien sakemm pajjiżna daħal fiż-żona Ewro fl-2008 u mill-ġdid inbidlu l-muniti li nużaw.

Minkejja l-kumdità li ġab mieħgu l-Ewro, speċjalment meta nsiefru, ikollna nammettu li tlifna ftit mill-identità tagħna, kif wara kollox seħħ f’pajjiżi oħra taż-żona Ewro. Biss minkejja li l-Ewro huwa l-istess  fuq quddiem f’kull pajjiż ta’ din iż-żona ekonomika, fuq wara hemm xi ħaġa li turi pajjiżna. Personalment kont nippreferi kieku saru aktar varjazzjonijet, mhux tlieta biss. Il-muniti Ewro Taljani għandhom xbieha differenti għal kull munita. Imma din hija idea tiegħi!

Rajna fil-qosor ħafna xi ħaġa dwar il-muniti, dawk li nġorru f’butna bla ma naħsbu kemm storja hemm warajhom.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 14 ta' Jannar 2023