Ħadd il-Palm

 

Sewwasew ġimgħa qabel l-Għid il-Kbir, il-Knisja Kattolika tagħti bidu għall-Ġimgħa Mqaddsa billi tiċċelebra dak li jissejjaħ Ħadd il-Palm. Din il-festa tfakkar id-dħul trijonfali ta’ Ġesù f’Ġerusalemm milqugħ mill-folla li tgħoddu bħala sultan billi xxejjer il-friegħi f’idejha. Din hija tradizzjoni marbuta mal-festa Lhudija ta’ Sukkot li matulha l-fidili għamlu pellegrinaġġ fit-tempju ta’ Ġerusalemm iġorru mazz minsuġ ta’ friegħi u weraq tas-siġar.

Fatt storiku

Id-daħla trionfali ta’ Ġesù f’Ġerusalemm seħħet tassew għax insibha miktuba. L-istorja tad-dħul ta’ Kristu f’Ġerusalemm hija preżenti fl-erba’ Evanġelji, iżda b’xi varjazzjonijiet: dawk ta’ Mattew u Mark jgħidu li n-nies bdew ixxejru friegħi tas-siġar ta’ diversi daqsijiet meħuda mill-għelieqi, Luqa ma jsemmihiex din il-ħaġa filwaqt li Ġwanni biss jitkellem dwar il-palm. Fil-fatt Mattew jikteb hekk: “Għadd kbir ta’ nies firxu l-imnatar tagħhom fit-triq, waqt li oħrajn qatgħu xi friegħi mis-siġar u ferrxuhom mat-triq.” (Mt 21,8) Fil-verżjoni ta’ Mark insibu: “U bosta nies firxu fit-triq l-imnatar tagħhom, u oħrajn xi friegħi ħodor li kienu qatgħu mill-għelieqi.” (Mk 11,8) Luqa kiteb hekk: “Imbagħad ġiebu l-felu lil Ġesù, qiegħdu l-imnatar tagħhom fuq il-felu, u rikkbu lil Ġesù fuqu. Huwa u għaddej, firxu l-imnatar tagħhom fit-triq. Xħin imbagħad kien qorob lejn in-niżla tal-Għolja taż-Żebbuġ, il-kotra kollha tad-dixxipli bdiet tfaħħar lil Alla b’għajjat ta’ ferħ u b’leħen għoli għall-għeġubijiet kollha li kienu raw.” (Lq 19,35-37) U fl-aħħar nett Ġwanni jkun aktar ċar u jgħidilna: “L-għada, il-folol ta’ nies li kienu ġew għall-festa, kif semgħu li Ġesù kien ġej Ġerusalemm,ħadu l-friegħi tal-palm u ħarġu jilqgħuh.”  (Ġw 12,12-13) Mela hawn naraw dan il-fatt minn erba’ perspettivi differenti biss il-fatt li sal-lum għadu jintuża l-palm għandu mnejn li kienu huma li xxejru fid-dħul ta’ Kristu f’Ġerusalemm dakinhar.

L-ambjent

Lulav

Irridu nifhmu ftit x’kien qed iseħħ f’Ġerusalemm f’dawk il-jiem. L-episodju jirreferi għaċ-ċelebrazzjoni tal-festa Lhudija ta’ Sukkot, Il-festa tal-Għerejjex, li fl-okkażjoni tagħha l-fidili kienu waslu bil-mijiet f’pellegrinaġġ lejn Ġerusalemm u kienu telgħu fit-tempju f’purċissjoni. Kull wieħed iġorr u jxejjer dak li l-Lhud isejħu lulav. Dan ikun mazz żgħir magħmul minn friegħi ta’ tliet siġar, il-palm, simbolu tal-fidi, ir-riħana, simbolu tat-talb li jitla’ lejn is-sema u ż-żafżafa , li l-forma tal-weraq tagħha jfakkar f’fomm il-fidili, magħluq fis-skiet quddiem Alla. Kollox ikun marbut marbut b’xi ħaxix jew weraq. Dan kien isir, u għadu jsir sal-lum,  skont kif insibuh miktub fil-Ktieb tal-Levitiku: “Fl-ewwel jum tieħdu l-frott ta’ siġar sbieħ, friegħi tal-palm friegħi tas-siġar ħodor, żafżâf tax-xmara, u tifirħu quddiem il-Mulej Alla tagħkom għal sebat ijiem.” (Lev 23,40) Billi f’din il-kitba jissemma’ wkoll il-frott, spiss mal-lulav ikun hemm frotta. Spiss tintuża frotta taċ-ċitru donnha lumija, kemm fid-dehra kif ukoll fit-togħma, li tissejjaħ etrog.

L-għażla tal-ħmar

Ġesù mbagħad jidħol Ġerusalemm, is-sede tal-poter ċivili u reliġjuż fil-Palestina u ġie milqugħ kif kien isir biss bis-slaten. Iżda Kristu daħal hemm fuq ħmar u mhux fuq iemel bħalma keinu jagħmlu s-slaten. Dan għamlu bħala sinjal ta’ umiltà. L-Evanġelji jirrakkontaw li Ġesù, wara li wasal mad-dixxipli tiegħu f’Betfaġe, qrib Ġerusalemm (kien is-Sibt filgħaxija), bagħat tnejn minnhom fir-raħal biex iġibu ħmara marbuta ma’ felu u jġibuhom ħdejh u jekk xi ħadd joġġezzjona, kellhom jgħidulu li l-Mulej kellu bżonnhom. L-Evanġelju ta’ Mattew (21, 1-11) jgħid li dan ġara biex jitwettaq dak li kien tħabbar mill-profeta Żakkarija: “Ifraħ kemm tiflaħ, bint Sijon; għajjat bil-ferħ, bint Ġerusalemm! Ara, is-sultan tiegħek ġej għandek; ġust u rebbieħ, umli u riekeb fuq ħmar, fuq felu ta’ ħmara.” (Żak 9,9)

Il-liturġija

Ma nistgħux ma nsemmux il-liturġija ta’ dan il-jum. Il-liturġija ta’ Ħadd il-Palm issir billi tibda minn post addattat barra l-knisja; il-fidili jinġabru u s-saċerdot ibierek il-friegħi taż-żebbuġ jew tal-palm, li wara l-qari ta’ silta evanġelika jitqassmu lill-fidili, imbagħad tibda l-purċissjoni lejn il-knisja. Hawn, tkompli ċ-ċelebrazzjoni tal-Quddiesa, li hija distinta mill -qari twil tal-Passjoni ta’ Ġesù, imsejħa minna bħala l-Passju, meħuda mill-Evanġelji ta’ Mattew li jinqara fis-sena A, dak ta’ Mark li jinqara fis-sena B u skont Luqa li jinqara fis-sena Ċ, skont is-sena lituġika li nkunu fiha. It-test tal-Passjoni mhuwiex l-istess bħal dak moqri fiċ-ċelebrazzjoni tal-Ġimgħa l-Kbira , li dejjem ikun l-Evanġelju skont San Ġwann. Ir-rakkont tal-Passjoni jinqara alternattivament minn tliet qarrejja rappreżentattivi: il-kroniku, il-karattri tal-istorja u Kristu nnifsu. Huwa qari maqsuma f’erba’ partijiet: l-arrest ta’ Ġesù; il-proċess Lhudi; il-proċess Ruman; il-kundanna, l-eżekuzzjoni, l-mewt u d-dfin. Fi tmiem il-Quddiesa, il-fidili jieħdu d-dar il-friegħi mbierka taż-żebbuġ.

Dan hu l-ambjent u xi ftit storja ta’ dak li nfakkru fil-bidu tal-Ġimgħa Mqaddsa

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 1 ta' April 2023