KARLU DARMANIN

Din is-sena il-Patrijiet Teatini, patrijiet li ma għandniex minnhom f’pajjiżna, qegħdin jiċċelebraw il-500 sena mit-twaqqif tagħhom. Wieħed mill-fundaturi ta’ dan l-Ordni Reliġjuż kien San Gejtanu ta’ Thiene, li lilu hija ddedikata l-knisja arċipretali tal-Ħamrun. Bħala parti miċ-ċelebrazzjonijiet ta’ dan l-anniversarju, l-istatwa titulari ta’ San Gejtanu, mill-Ħamrun sejra tittieħed fil-belt ta’ Ruma fix-xahar ta’ Settembru. Hija ħaġa sabiħa li nkunu nafu xi ħaġa dwar l-artist li ħoloq din l-istatwa. Dan ma kien ħadd għajr Karlu Darmanin.

Il-familja Darmanin

Karlu Darmanin twieled l-Isla nhar it-30 ta’Awwissu 1825. Missieru kien jismu Ġużeppi u ommu Marija imwielda Cumbo. Ħutu kienu Filippu, Marija Karmela, Maddalena u Ġanni. Ġanni kien skultur u flimkien ma’ Karlu  kienu jaħdmu ma’ missierhom fid-ditta bl-isem “Giuseppe Darmanin e Figli” li kienet timporta l-irħam u l-granit u taħdem xogħol ta’ monumenti, statwi, oqbra, kolonni, balavostri u pavimentar, għal knejjes jew djar privati.  Kien hawn li Karlu tħarreġ sewwa fl-arti.  Fil-bidu tal-karriera tiegħu kien beda jagħmel xi skulturi fl-irħam imma wara beda jaħdem fil-kartapesta. Karlu żżewweġ lil Annetta Ready, Maltija bint ġenituri Skoċċiżi, fis-7 ta’ Frar 1848. Huma kellhom familja numeruża ħafna. Huwa kellu l-ħanut tax-xogħol tiegħu ġewwa l-Ħamrun.

Darmanin l-istatwarju

Darmanin sar statwarju magħruf sew fi żmienu u xhieda ta’ dan hu l-fatt li huwa ħoloq il-vari titulari tas-Salvatur għal Ħal Lija maħduma fl-1864,  il-vara ta’ San Gejtanu għall-Ħamrun li tlestiet fl-1882 u dik ta’ San Ġiljan għall-parroċċa li ġġib l-istess isem, li tlestiet fl-1893. Xi vari titualri oħra kienu ta’ Darmanin imbagħad inbidlu. Dawn kienu dik ta’ Santa Venera, tar-raħal li jġib isem il-qaddisa, Santa Margerita ta’ Sannat Għawdex u dik ta’ San Leonardo ta’ Ħal Kirkop. Fil-Qrendi nsibu l-vara tal-Madonna ta’ Lourdes li hija xogħol ta’ dan l-istatwarju, li tlestiet fl-1878. Il-fatt li huwa kien fdat b’tant statwi titulari juri l-ħila li kellu.

Vari

Karlu Darmanin jibqa’  magħruf ħafna għal bosta vari tal-Ġimgħa l-Kbira li ħadem. Kien l-istatwarju li seraq ix-xena fit-tieni nofs tas-seklu dsatax u ta sehem kbir fl-izvilupp u l-bidla ikonografika f'Malta. Minn sett ta’ disa’ vari tal-Ġimgha l-Kbira li jinsabu fil-knisja tal-Mosta, Karlu Darmanin ħadem sebgħa minnhom: Kristu fl-ort, Kristu marbut mal-kolonna, l-Ecce Homo, ir-Redentur, il-Veronika, il-vara l-kbira u l-istatwa tad-Duluri. Bħala karatteristiċi ġodda, dan l-istatwarju ntorduċa xi figuri ġodda bħat-tifla ħdejn il-Veronika tal-Mosta, vara li saret fl-1869 u l-vara ta’ Kristu fl-ort b’żewġ anġli minflok anġlu wieħed għal Bormla, fl-1878. L-aktar vara li turi l-bidla ikonografika hija l-vara tat-tradiment ta’ Ġuda li Darmanin ħadem fl-1908 għal Ħal Qormi. Din hija l-ewwel vara f'Malta li turi l-bewsa ta’ Ġuda u li baqgħet unika sal-1961. B’ hekk Karlu Darmanin kiser it-tradizzjoni tas-sett tat-tmien vari. Statwi oħra li Darmanin ħadem għall-purċissjonijiet tal-Ġimgħa l-kbira huma: Kristu fl-ort tan-Naxxar, ta’ Ħal Għargħur u Ħal Qormi, Il-Marbut fl-Isla u ta’ Ħal Għargħur, Ir-Redentur tal-Belt Valletta, tal-Birgu, ta’ Ħal Qormi u taż-Żejtun, Il-Veronika tar-Rabat (Malta), tal-Isla, ta’ Ħal Qormi  u taż-Żejtun (attribwita), Il-Madalena fil-vara l-kbira tal-Isla u l-persunaġġi tal-vara l-kbira ta’ Bormla għajr Kristu, Il-Madonna u San Ġwann fil-vara l-kbira ta’ Ħal Qormi, wiċċ San Ġwann tal-vara l-kbira ta’ San Ġorġ Għawdex,  l-anġli tal-monument tal-Belt Valletta u ta’ Ħal Luqa, Kristu mejjet ta’ Ħal Għargħur, id-Duluri tar-Rabat (Malta), ta’ Bormla, ta’ Ħal Għargħur, ta’ Ħal Għaxaq u tal-Qala.

Statwi oħra

Fost statwi oħra li wkoll huma xogħol dan l-istatwarju nsemmu l-Madonna tar-Rużarju tal-Mellieħa, tan-Naxxar, ta’ Ħal Qormi San Ġorġ u taż-Żurrieq kif ukoll dik tal-Madonna tal-Qalb ta' Ġesù ta' H' Attard. Ħadem għadd bla qies ta’ statwi għal toroq u pjazez li jiġu armati fil-festi f’għadd ta’ bliet u rħula tagħna. Illum min għandu xi statwa ta’ dan l-istatwarju jqisha bħala patrimonju imprezzabbli għax Darmanin huwa meqjus bħala wieħed mill-aqwa statwarji li qatt ta pajjiżna. Dan l-iskultur ta kontribut kbir fl-iżvilupp tal-arti reliġjuża popolari f’pajjiżna u permezz tiegħu l-arti tal-kartapesta ħadet apprezzament ġdid f’Malta.

Darmanin miet fis-26 ta’ Novembru 1909 fl-età ta’ 84 sena, fid-dar tiegħu fi Strada Rjali l-Ħamrun, fejn kellu wkoll il-ħanut tax-xogħol tiegħu. Huwa ndifen fiċ-ċimiterju tal-Addolorata fil-qabar tal-Fratellanza tat-Trinità Qaddisa tal-Belt Sengleana, billi huwa kien membru ta’ dik il-fratellanza. Il-ħidma ta’ Darmanin tkompliet mill-istudenti tiegħu Karmenu Mallia magħruf bħala “il-Lhudi” u Ġużeppi Cilia magħruf bħala “il-Bellettu”, li t-tnejn baqgħu jużaw l-istil u l-forom tiegħu fix-xogħol tagħhom, fil-bidu tas-seklu għoxrin.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 13 ta' Jananr 2024