Ġuda l-Iskarjota

 

Issa li l-jiem għeżież tal-Ġimgħa Mqaddsa resqin sewwa, nibdew nisimgħu spiss ir-rakkont tal-passjoni u l-mewt ta’ Kristu. Personaġġ li għandu sehem importanti minn din il-ġrajja, anke jekk f’sens negattiv, huwa Ġuda imlaqqam l-Iskarjota. Nafuh bħala dak li kien magħżul bħala appostlu minn Ġesù nnifsu imma mbagħad biegħu għal tletin biċċa tal-fidda. Minkejja l-prospettiva negattiva ta’ dan il-bniedem, huwa kien ta’ ispirazzjoni għal bosta artisti li tawna x-xbieha tiegħu fl-opri tagħhom. Tajjeb inkunu nafu xi ħaġa dwaru.

L-isem

L-isem Ġuda ġej mill-isem Ebrajk Yehudah li huwa mnissel min-nom yadah li jfisser "tifħir". Għalhekk it-tifsira tal-isem hija “l-imfaħħar” sorsi oħra jinterpretawh minflok bħala "l- iljun". L-isem Ġuda kien isem ta’ diversi rġiel fil-Bibbja. Insibu l-ewwel nett lil Ġuda, ir-raba’ mit-tnax-il iben ta’ Ġakobb u Lija, kap tat- tribù tal-istess isem, li tajjeb ngħidu li minnu kienu jagħmlu parti David u Ġesù. Dan Ġuda waqqaf saltna u għal ismu ssemmiet il-Ġudea u minnu ħa l-isem ukoll tal-fidi tal-Lhud, imsejjaħ Ġudaiżmu. Għal darba oħra fit- Testment il-Qadim dan l-isem kien iġorru wkoll Ġuda l-Makkabew, wieħed mill-mexxejja tar-rewwixta tal-Lhud kontra Selewku, Sultan tal-Asja. Fit-Testment il-Ġdid dan l-isem insibuh imniżżel mhux ħażin imma forsi l-aktar popolari huma tnejn mid-dixxipli ta’ Ġesù, Ġuda Taddew u Ġuda l-Iskarjota, li semmejna diġà. Dan tal-aħħar huwa magħruf sew għax kien it-traditur ta’ Ġesù, li biegħu lill-qassisin il-kbar għal tletin dinar. Ir-reputazzjoni ħażina ta’ dan il-karattru żammet l-isem milli jidħol fl-użu komuni f’diversi lingwi. Il-forma femminili ta’ dan l-isem huwa Ġuditta. Mela la semmejna l-Bibbja tajjeb ngħidu fit-Testment il-Qadim insibu l-ktieb ta’ Ġuditta, fejn insibu li din il-mara qatlet lil Oloferne.

L-istatwa tal-Bewsa ta' Ġuda - Ħal Qormi

L-iskarjota

Intant ejjew naraw ftit x’nafu dwar dak li tradixxa lil Ġesù. Nafu li wara t-tradiment huwa nidem u xtaq ireġġa kollox lura, imma kien tard wisq. Aktarx li b’disprament fuqu huwa mar tgħallaq. Il-mewt ta’ Ġuda hija mniżżla fit-Testment il-Ġdid fl-Evanġelju skont San Mattew u fl-Atti tal-Appostli ta’ San Luqa. Iż-żewġ verżjonijiet huma differenti u ma jaqblux ma’ xulxin. Fl-Atti ma nsibux li Ġuda mar tgħallaq imma miet meta żelaq u qasam rasu fl-għalqa li kien xtara bil-flus li kien kiseb meta tradixxa lill-imgħallem tiegħu Ġesù. Skont ħafna teologi Kristjani, l-awturi jipprovdu qari teoloġiku tal-ġrajja, aktar milli rakkont storiku dettaljat, għalhekk miet kif miet ma jibdel xejn mill-ġrajja tat-tradiment. Nuqqas ta’ qbil ieħor f’dawn iż-żewġ rakkonti huwa dwar l-għalqa imsejħa “Tad-demm” fejn Mattew jgħid li xtrawha l-Qassisin il-Kbar bil-flus li Ġuda l-Iskarjota xeħtilhom lura wara li biegħu u Luqa jgħid li Ġuda xtara l-għalqa “Tad-demm” bil-flus li tawh il-Qassisin il-Kbar.

Ġuda l-Iskarjota huwa l-protagonist tal-Evanġelju ta’ Ġuda , evanġelju apokrafu (jiġifieri ma jagħmilx parti mill-Bibbja, għalhekk ma huwiex il-Kelma ta’ Alla) miktub bil-lingwa Griega datat bejn is-snin 130 u 170. F’din ix-xogħol, it-tradiment tal-appostlu huwa mpinġi bħala att ta’ ubbidjenza u peress li s-sagrifiċċju tal-ġisem ta’ Ġesù huwa ċ-ċavetta għall-fidwa, Ġuda f’dan l-evanġelju huwa meqjus bħala eroj, li jispiċċa jkun  l-għira ta’ bosta. F’dan l-evanġelju, Ġuda jmut imħaġġar mill-appostli l-oħra.

Fl-arti

Fl-arti Ġuda l-Iskarjota kien ta’ ispirazzjoni għal bosta artisti. Jekk xejn huwa jidher f’kull opra artisitka tal-aħħar ċena. Xena oħra li turi lil dan il-bniedem hija l-bewsa li biha tradixxa lil Kristu. Fost l-aktar popolari nsibu l-pittura ta’ Giotto. Hemm imbagħad xi artisti oħra li juruh imgħallaq ma’ siġra.

Il-Bewsa ta' Ġuda - Giotto

F’Malta nsibuh f’xi wħud mis-settijiet tal-vari tal-Ġimgħa l-Kbira. Sal-bidu tas-seklu għoxrin ix-xbieha ta’ Ġuda t-traditur ma kinitx tidher fil-knejjes tagħha. Kienu l-Qriema li l-ewwel daħħlu l-istatwa ta’ Ġuda qed ibus lil Kristu fil-purċissjoni tagħhom għall-ħabta tas-sena 1907. Illum f’din il-purċissjoni Ġuda jidher ukoll fil-vara tal-aħħar ċena. Ġuda baqa’ jidher biss f’Ħal qormi għal bosta snin għax it-tieni statwa tiegħu saret għaż-Żejtun fl-1961. Din taż-Żejtun hija kopja ta’ dik tal-irħam li nsibu f’Ruma, sewwasew fejn hemm l-Iscala Santa. Minbarra f’dawn iż-żewġ irħula llum insibu l-istatwa tal-Bewsa ta’ Ġuda fil-Mosta, fin-Naxxar, Ħaż-Żebbuġ, ir-Rabat Malta, Bormla, Ħal Luqa, Raħal Ġdid u x-Xagħra Għawdex. Fiż-Żebbuġ Għawdex imbagħad insibu lil Ġuda l-Iskarjota fil-vara tal-aħħar ċena.

Illum rajna ftit dan il-personaġġ li nistgħu ngħidu li huwa kontoversajali u li ħadd ma jieħu gost ikun imxebbah miegħu imma huwa wkoll personaġġ importanti fil-ġrajja tal-passjoni u l-mewt ta’ Ġesù. Minkejja kollox lanqas nistgħu ngħidu li huwa personaġġ minsi għax kif rajna huwa wkoll popolari fis-settijiet tal-vari tal-Ġimgha l-Kbira f’Malta u Għawdex.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 16 ta' Marzu 2024