Il-forti Sant Iermu

Fit-tarf nett tal-Belt Valletta, il-ponta li tifred il-Port il-Kbir minn dak ta’ Marsamxett, insibu fortizza importanti ħafna minħabba l-istorja twila u interessanti li għandha. Qed nirreferi għall-Forti Sant Iermu.

Ftit storja

Mhux faċli li fi ftit versi tgħid l-istorja kollha ta’ din il-forti, u fuq kollox l-għan tiegħi hu li nagħti xi tagħrif ġenerali dwarha u mhux nikteb l-istorja tagħha. Ngħidu mill-ewwel li sa mill-bidu tas-seklu XV fuq dan il-post kien diġà jeżisti post li jgħasses id-dħul u l-ħruġ taż-żewġ portijiet li jdawru l-għolja Xiberras. Fl-1488 meta Malta kienet taħt idejn l-Aragoniżi, inbena torri biex l-għassa ssir aħjar. Din il-forti kellha wkoll sehem importanti fl-Assedju l-Kbir meta l-Belt Valletta kienet għadha ma teżistix bħala belt. Mal-bini tal-belt il-ġdida din il-fortizza sabet ruħha sewwasew fit-tarf tal-belt mibnija mill-ġentlomi għall-ġentlomi u għalkemm wara l-assedju tal-1565 qatt ma reġgħet tat sehemha sħiħ daqs dawk ix-xhur fejn il-Kavallieri u l-Maltin issieltu kontra t-Torok, xorta waħda baqgħet ta’ ċerta importanza. Anke matul l-aħħar gwerra dinjija din il-fortizza kienet strateġika fid-difiża tal-Port il-Kbir. Għal bosta snin il-Forti Sant Iermu kienet mitluqa iżda llum ġiet irrestawrata; ħaġa xierqa għal post bħal dan!

Min hu Sant Iermu

Żgur li ħafna minna qatt ma semgħu bil-qaddis li din il-forti hija msemmiha għalih. U hawn għandna naqra ta taħwid wkoll għax għandna tellieqa bejn żewġ qaddisin. Hemm min jgħid li Sant Iermu huwa l-istess qaddis li jissejjaħ San Erasmus ta’ Formia, isqof ta’ Antijokja, qaddis li ħa l-martirju fis-sena 303 u huwa patrun tal-baħħara fost oħrajn. Il-qaddis l-ieħor huwa id-Dumnikan li ġieli jissejjaħ San Telmo u ġieli jissejjaħ Sant Iermu. Dan il-patri, imwieled fl-1190 f’Kastilja u Leon, sewwasew bħal San Duminku l-fundatur tal-Ordni tiegħu, miet fil-15 ta’ April tas-sena 1246 u kien beatifikat sitt snin wara. Personalment nara probabbilità li l-forti ssemmiet għal dan il-qaddis u mhux għall-ieħor għax huwa qaddis mill-peninsula Iberika bħalma kienu l-Aragoniżi li taw l-isem lill-fotizza. Hu liema wieħed hu ma jnaqqas xejn mill-merti li għandha din il-fortizza.

Martri minsijin

Mappa tal-forti fi żmien l-Assedju l-Kbir

Mhux ser insemmi aktar qaddisin imma ma nistgħux nitkellmu dwar il-forti Sant Iermu u ninsew lil Dun Ġwann jew aħjar Gianello Cilia, kappillan tal-parroċċa ta’ Ħal Qormi li ġie maqtul mit-Torok fl-Assedju l-Kbir meta din il-fortizza waqgħet f’idejhom. Ma rridux ninsew li l-medda ta’ art li fuqha llum hemm mibnija l-Belt kapitali tagħna, kienet tagħmel parti mill-parroċċa ta’ San Ġorġ u għalhekk il-forti kienet ukoll taqa’ taħt ir-responsabilità spiritwali tal-kappillan ta’ din il-parroċċa. Hawn lanqas huwa l-post li nitkellmu dwar dan l-eroj u martri tal-Assedju, imma għal darba oħra nerġa’ ngħid li dan il-kappillan qalbieni ħaqqu monument għaliex inħoss li huwa minsi għal kollox. Biex ngħidu d-dritt, f’Ħal Qormi hemm triq imsemmija għalih, imma nemmen li jixraqlu wisq u wisq aktar minn hekk! Min jaf forsi xi darba dan in-nuqqas jintemm, wara kollox kien hawn ħafna li damu ma sarilhom monument.

Fil-11 ta’ Ġunju 1940, allura qed nitkellmu fuq żmien it-tieni gwerrra dinjija, sar l-ewwel attakk mill-ajru fuq Malta. F’din il-fortizza kien hemm bosta suldati Maltin u Brittaniċi lesti biex jiddefendu lil pajjiżna. Sitta minn dawn il-persuni tilfu ħajjithom f’dan l-ewwel ħbit li sar fuq pajjiżna. Forsi tajjeb li xi mkien fil-qrib isir mafkar jew tal-inqas irħama li tfakkar lil dawn il-qalbenin ukoll.

Midnight Express

Xena mill-film Midnight Express

Fil-bini ta’ din il-fortizza inġibdu bosta xeni mill-film famuż Midnight Express. Minkejja li dan ma huwiex il-film waħdieni li xeni minnu nġibdu hemm, aktarx li huwa l-aktar wieħed popolari. Dan il-film jirrakkonta storja veru ta’ ġuvni Amerikan li kien it-Turkija u pprova joħroġ miegħu il-ħaxixa. Dan il-film għamel suċċess kbir madwar id-dinja u ma jistax jonqos f’Malta għax minbarra li jġib bosta xeni ta’ pajjiżna fih jidhru bosta atturi Maltin, li ħafna minnhom illum ma għadhomx magħna kif ukoll jinsema’ kliem bil-Malti. Jidher ċar ukoll ajruplan tal-linja nazzjonali ta’ Malta – Airmalta. Dan il-film inġibed f’Malta fl-1978, meta Malta kienet differenti għal kollox minn dik tal-lum. Min jirnexxielu jara dan il-film jinduna xi rrid ngħid u naħseb li jagħtini raġun.

Illum

Il-Fori Sant Iermu llum ma għadux il-post li jgħasses id-dħul u ħruġ taż-żewġ portijiet prinċipali ta’ pajjiżna imma xorta għadu jista’ jiddandan bl-istorja tiegħu. Hemm illum insibu l-mużew tal-gwerra, insibu sala fejn wieħed jista’ jara u jisma’ fil-qosor l-istorja millenarja ta’ din il-blata f’nofs il-Mediterran imsejħa Malta kif ukoll hemm fejn wieħed jixrob jew jiekol xi ħaġa wkoll.

Il-forti Sant Iermu, allura l-eqdem bini fil-Belt Valletta, illum sar attrezzat b’mod modern li ta’ min wieħed iżuru!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 17 ta' Novembru 2018