Matruxka

Nissopponi li llum ikun hawn min jgħid: “Dan biex ħolom illum?” Nemmen li hawn ħafna min jaf għalxiex qed nirreferi b’isem l-artiklu tal-lum, imma naħseb li hawn ukoll min ma jafx xi tfisser din il-kelma, u ma nagħtihx tort lil min ma jafx għax hija xi ħaġa li ma nsibuhiex f’pajjiżna imma li hija marbuta ma’ pajjiż mhux wisq qrib tagħna.

Matruxka hija dik il-pupa tant popolari fir-Russja, pupa tal-injam li tinfetaħ u fiha ssib pupa oħra, bħala jew mhux bħala, ta’ daqs iżgħar. Din terġa’ tinfetaħ u fiha tinstab pupa oħra u tibqa’ sejra hekk sakemm tasal biex ikollok numri ta’ pupi li jidħlu f’xulxin. Immaġina qed tqaxxar basla, tneħħi qoxra u ssib oħra u oħra u oħra u tibqa’ sejjer hekk waħda wara l-oħra. In-numri ta’ pupi f’xulxin fil-Matroxka jvarja minn ħamsa sa tletin waħda. Dawn jinżebgħu bl-akbar sengħa u arti.

Din hija l-matruxka li tant hija popolari ġewwa r-Russja u li tant turisti ladarba jżuru dan il-pajjiż kbir u meraviljuż ifitttxu li jixtru waħda biex tibqa’ bħala tifkira.

Isem

Il-kelma Matruxka, bil-Malti tfisser bejn wieħed u ieħor is-“Sinjura ż-żgħira”, hija dimunittiv ta’ “Sinjura”, imma lanqas nistgħu nsejħulha “Sinjorina”. Tfisser ukoll “Omm” għaliex kull pupa tkun qisha l-omm tal-pupa iżgħar minnha. L-għeruq ta’ din il-kelma nsibuh fil-latin, “Mater” li tfisser “Omm”.

L-akbar pupa minn dan is-set tissejjaħ l-Omm filwaqt li l-iżgħar waħda tissejjaħ iż-Żerriegħa. Hemm varjazzjoni ta’ kif jissejħu dawn il-pupi. Hemm min isejħilhom Metrijoxka jew Baboxka jew xi ħaġa oħra. Jissejħu x’jissejħu kollha jkunu qed jirrferu għall-istess ħaġa.

Ftit storja

Fl-1890 Sergey Malyutin iddisinja l-ewwel Matruxka li kienet maħduma fl-injam minn Vasily Zvyozdochkin u taha ż-żebgħa Malyutin stess. Dawn iż-żewġt irġiel kienu artisti li jaħdmu fil-folklor Russu mal-industrijalist Savva Mamontov fit-Tramuntana ta’ Moska. Dan l-imprenditur ta’ fama kbira, fost bosta attivitajiet oħra, kien xtara żona, bħal speċi ta’ raħal, fejn issir bosta atività artistika. Dan il-post kien jismu Abramtsevo. Illum dan il-post għadu jeżisti bħala mużew.

Jidher li dawn il-pupi ntlaqgħu u ntogħġbu għax għaxar snin wara mart Mamontov, Eliżabetta, esebiethom fil-wirja dinjija ta’ Pariġi imsejħa Exposition Universelle, fejn rebħet medalja tal-bronż. Minn hemmhekk il-Matruxka saret magħrufa mad-dinja kollha bħala l-pupa Russa.

Fis-sena 2003 l-artista Russa Youlia Bereznitskaia ħadmet set pupi Russi li l-Guiness World Records għaraf bħala l-akbar fid-dinja.Dan is-set kien fih wieħed u ħamsin pupa. Meta nhar il-25 ta’ April ta’ dik is-sena dawn il-pupi kollha kienu lesti, meta tpoġġew ħdejn xulxin ħadu kważi tliet metri u nofs tul. Dik li tissejaħ “Omm” kienet għolja erba’ u ħamsin ċentimetru filwaqt li l-iżgħar pupa, jew “iż-Żerriegħa” kien fiha inqas minn nofs ċentimetru, wieħed u tletin millimetru biex inkunu preċiżi. Dawn il-pupi kollha kienu mpittrin bl-idejn minn Bereznitskaia stess.

Aktar qabel

Qabel ma Malyutin ħolom bil-Matruxka, ħafna qabel, kien jeżisti dan il-kunċett. Sa minn tmiem l-ewwel millenju fiċ-Ċina kien hemm drawwa  li jinħadmu kaxxi li jidħlu f’xulxin, waħda iżgħar mill-oħra, sewwasew bħall-Matruxka. Il-Ġappuniżi ma damux wisq ma kkuppjaw din il-ħaġa iżda minflok kaxxi bdew jagħmlu donnhom bajd tawwali li jinfetaħ u jkun fih bajd iżgħar, insomma l-istess bħall-kaxxi Ċiniżi. Dawn kienu, u għadhom, jissejħu Fukuruma.

Bil-kostum

Il-Matruxka tradizzjonali bosta drabi tiġi mpittra bħala mara liebsa ilbies tipiku Russu imma mhux dejjem. Matul is-snin daħlet id-drawwa li minflok il-mara tipika jitpittru nies differenti, bħal politiċi, artisti kif ukoll nies prominenti jew plejers tal-futbol.

Per eżempju fiż-żmien it-tmiem tal-Unjoni Sovjetika, bdew joħroġu minn dawn il-pupi b’wiċċ ta’ politiċi Sovetiċi mpittrin fuqhom, ħaġa li niddubita kemm kienet issir qabel. Illum wieħed jista’ jsib minhom anke b’ wiċċ il-president Putin fuqhom. Stalin, Lenin, Yeltsin, Khrushchev jew Gorbachev spiss saru jidhru bħala pupi, imma mhux biss, issib saħansitra l-familja Rjali Ingliża forma ta’ Matruxka. Id-diversità f’dawn il-pupi ġibdet l-attenzjoni ta’ xi kollezzjonisti li ddeċidew li jibdew iġemmgħu Matruxki differenti.

Għan

Forsi nistqsu x’kien l-għan li bdew isiru dawn il-pupi. Il-forma tagħhom hija dik ta’ mara qawwija u dan ifisser fertilità, familja, maternità. Hekk kif fil-Matruxka pupa toħroġ minn pupa akbar, it-tarbija titwieled minn ommha, insomma il-katina tal-ħajja. Il-pupa Russa minkejja li tista’ tingħata lit-tfal bħala ġugarell, fiha sens ta’ xewqat sbieħ u tingħata bħala rigal anke lil mara li toħroġ tqila bħala sinjal ta’ riżq.

Illum il-Matruxka saret it-tifkira numru wieħed li dak li jkun jista’ jixtri biex jibqa’ jiftakar fiż-żjara tiegħu ġewwa r-Russja.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 3 ta' Novembru 2018