Abram Gatt

 

Statwarju, disinjatur u skultur

Meta nitkellmu dwar l-arti f’pajjiżna nkunu nistgħu niftaħru li għandna xi opri tal-arti li huma tal-ogħla livell. Minbarra li f’Malta għandna opri artistiċi ta’ artisti barranin, għandna oħrajn li huma xogħol ta’ artisti Maltin ukoll. Illum ħsiebi mar fuq wieħed mill-artisti kbar ta’ pajjiżna li twieled mija u sittin sena ilu. Huma bosta l-knejjes tal-bliet u l-irħula tagħna li fihom xi opra tal-artist Abram Gatt.

Abram twieled f’Bormla nhar l-4 ta’ Ottubru, 1863. Missieru kien jismu Ġużeppi u ommu Reġina, imwielda Cassar. Huwa tħarreġ fl-arti taħt il-pittur Lazzru Pisani li kien għalliem fl-iskola teknika ta’ Bormla, fejn Gatt kien jattendi. Aktar tard iż-żagħżugħ Abram tħarreġ fl-iskultura tal-injam u fis-sengħa tal-kartapesta taħt l-istatwarju Karlu Darmanin. Gatt bħala xogħol ewlieni tiegħu kien jaħdem it-Tarzna u fil-ħin ħieles kien wettaq bosta opri tal-arti. Huwa wkoll meqjus bħala disinjatur u arġentier u bosta knejjes f’Malta jistgħu jiftaħru li għandhom xi opra minn tiegħu.

F’Bormla

Kif għidt, Gatt kien jaħdem it-Tarzna. Wara li spiċċa l-istudji tiegħu, huwa beda jaħdem l-iskultura għall-għamara iżda minn dak ix-xogħol ftit li xejn seta’ jgħix billi kien hawn ħafna li jwettqu dak ix-xogħol.  Din kienet ir-raġuni għaliex daħal jaħdem it-Tarzna. II-mexxejja tat-Tarzna, Ii dak iż-żmien kienu NgIiżi, dlonk intebħu xi bniedem ta’ livell artistiku kien u għalhekk għenuh u mexxewh 'il quddiem sa għamluh il-kap tal-ħanut tal-mudellaturi, jew kif kienu jissejħu patern makers.

San Ġużepp - Bormla

Forsi l-aktar opra tal-arti marbuta ma’ Abram Gatt hija l-istatwa ta’ San Ġużepp fil-parroċċa ta’ belt twelidu. Bormla tista’ tiftaħar ukoll li ta’ dan binha, fil-purċissjoniet tal-Ġimgħa l-Kbira u l-Irxoxt, għandha l-istatwa tal-Veronika u  l-kurċifiss tal-vara l-kbira kif ukoll il-qabar tal-istatwa ta’ Kristu Rxoxt. Taħt it-tmexxija ta’ Gatt, sar it-tibdil fl-istatwa titulari tal-Kunċizzjoni tal-Belt Cospicua qabel ma din saritilha libsa tal-fidda fl-1905. Il-pedestall ta’ din l-istatwa huwa wkoll disinn ta’ dan l-artist. Fil-kolleġġjata ta’ Bormla nsibu wkoll għadd ta’ ventartali tal-fidda ddisinjata minn Mastru Abram Gatt, fosthom dak tal-altar tal-kurċifiss. Il-mazza tal-kapitlu ta’ din il-kolleġġjata wkoll hija disinn tiegħu. F’Bormla nsibu wkoll li għandu d-disinn tal-gwarniċi tal-Via Sagra kif ukoll bosta oġġetti tal-fidda fil-knisja ta’ Santa Tereża u l-gallarija fil-kappella ta’ San Pawl. Bħala Bormliż ikollna ngħidu li ħadem fuq li ħadem għal beltu. Hekk xieraq wara kollox.

Barra beltu

Minbarra dawn, Gatt kellu wkoll sehem fir-restawr li sar fl-istatwa titualri ta’ Sant’ Andrija ta’ Ħal Luqa u ta’ San Publju tal-Furjana. Dan l-artist iddisinja bosta pedestalli ta’ għadd ta’ statwi fosthom  tal-Madonna tal-Karmnu tal-Belt Valletta, ta’ San Ġużepp ta’ Ħal Qormi (parroċċa San Ġorġ) u l-istatwetti tal-pedestall ta’ San Lawrenz tal-Birgu. Il-parroċċa ta’ Santa Marija tal-Imqabba nsibu l-pedestall u l-bradella tal-istatwa titulari ta’ dan l-artist.

Il-ventartal tal-artal maġġur tal-knisja parroċċa, illum Bażilika, tal-Mosta kien sar fuq disinn tal-imgħallem Gatt. Dan kellu jsir għall-Kolleġġjata ta’ Bormla imma nxtara għar-Rotunda. Il-bradella tal-Bambina tan-Naxxar hija attribwita lilu wkoll. Il-pedestall tar-relikwija ta’ San Lawrenz tal-Birgu hija disinn tiegħu, kif ukoll l-anġli tal-bradella tat-istatwa titulari huma xogħlu. Il-bieb maġġur tal-Knsija ta’ Santa Katerina taż-Żurrieq huwa disinn tiegħu, u f’din il-knisja wkoll insibu xi missalli tal-fidda li ddisinjahom huwa wkoll. Għall-knsija parrokkjali ta’ San Filep ta’ Ħaż-Żebbuġ, Gatt għamel id-disinn tat-tużell tal-festa. Abram Gatt iddisinja wkoll il-linef li jintramaw fil-jiem tal-festa fil-knisja parrokkjali ta’ Ħaż-Żebbuġ u kellu sehem fid-disinn tal-linef tal-knisja taż-Żurrieq. Bosta knejjes oħra għandhom settijiet ta’ gandlieri tal-injam maħdumin minnu jew oħrajn tal-fidda li saru fuq disinn tiegħu. Dan l-artist ħadem ukoll għadd ta’ statwi li jintramaw fit-toroq Maltin fil-jiem tal-festi li bosta minnhom għadna nistgħu ngawduhom sal-lum.

Ir-raġel

Abram Gatt minkejja li kien ta’ karattru mistħi, qatt ma baqa’ lura biex jesprimi ħsibijietu fix-xogħol artistiku tiegħu u għalhekk ħakem ix-xena artistika Maltija ta’ tmiem is-seklu dsatax u tal-bidu tas-seklu għoxrin. Kien ta’ ispirazzjoni għal bosta artisti Maltin oħra.

Jingħad li kien bniedem tassew spiritwali u kien devot kbir tal-Madonna. Huwa kien ġuvni u kien jgħix ma’ ħutu f’Bormla. Matul il-gwerra Abram Gatt ħalla Bormla u mar joqgħod Ħaż Żebbuġ biex jeħles mill-attakki tal-għadu. Id-dar ta’ Bormla intlaqtet waqt attakk mill-ajru u ġarrbet ħsarat kbar. Jingħad li hemhekk Gatt kien ħalla ħafna disinji li spiċċaw mirdumin. X’ħasra!

Huwa miet f’ dan ir-raħal nhar it-28 ta’ Mejju, 1944. Huwa jinsab midfun fiċ-ċimiterju tal-Addolorata, fil-qabar tal-fratellanza tal-Kurċifiss.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 30 ta' Settembru 2023