MIN JISTA' JAĦTAR L-ISQOF

L-aktar kitba antika li nafu biha u li ssemmi l-konsagrazzjoni ta’ isqof insibuha fl-ewwel ittra ta’ San Pawl Appostlu lil Timotju. Din l-ittra inkitbet lejn l-aħħar tal-ewwel seklu, meta l-Knisja kienet bdiet tinfirex sewwa u għalhekk kien jeħtieġ li tkun organizzata.  Pawlu kien ħalla lil Timotju bħala isqof ġewwa Efesu, għall-ħabta tas-sena 62 jew 64, ftit qabel ma d-destin ried li jiġi Malta. F’ din l-ittra Pawlu jgħid: “Ibqa’ f’Efesu, bħalma wissejtek jien u sejjer lejn il-Maċedonja, biex tordna lil xi wħud ħalli ma jgħallmux tagħlim ieħor.” [1Tim:1:3]. Fl-Atti tal-Appostli nsibu wkoll silta li titratta l-isqfijiet. “Fil-Knisja ta’ Antjokja kien hemm xi profeti u għalliema: Barnaba, Xmun li jgħidulu Niger, Luċju minn Ċireni, Manahen li kien trabba ma’ Erodi t-Tetrarka, u Sawl. Darba, waqt li kienu qegħdin iqimu lill-Mulej u jsumu, l-Ispirtu s-Santu qalilhom: ‘Agħżluli malajr lil Barnaba u lil Sawl għax-xogħol li għalih sejjaħtilhom.’ Mbagħad, wara li samu u talbu, qiegħdu idejhom fuqhom u bagħtuhom. Għalhekk huma, mibgħuta mill-Ispirtu s-Santu, niżlu Selewkja, u minn hemm telqu bil-baħar għal Ċipru. [Atti:13: 1 - 4] Hawnhekk Luqa wara li jgħid li kien hemm profeti u għalliema jżid li kien wasal il-waqt li x-xogħol tal-Knisja jibqa’ miexi ‘l quddiem u għalhekk sar it-tqegħdi tal-idejn, li jfisser il-konsagrazzjoni. Din hija parti importanti għax nindunaw li anke Pawlu qagħad għat-tqegħid tal-idejn, mill-profeti u l-għalliema li kienu immexxijin mill-Ispirtu s-Santu. F’ dawn iż-żewġ siltiet ninnutaw xebħ għax fit-tnejn insibu li t-tqegħdi tal-idejn jew l-ordni u l-għażla tal-mibgħut mill-ġemgħa wara li tkun ispirata minn Alla.

Fl-ewwel ittra lil Timotju, kif rajna, huma l-qassisin li jqiegħdu l-idejn tagħhom fuq l-isqof il-ġdid. Fil-fatt, l-istituzzjoni tal-presbiteri kienet teżisti qabel l-ewwel hekk imsejħa Konċilju ta’  Ġerusalemm, li sar bejn is-sena 49 u 50. Dan nafuh minn tliet passi tal-Atti tal-Appostli. a) Hekk għamlu, u bagħtu l-għajnuna għand il-presbiteri ma’ Barnaba u ma’ Sawl. [Atti:11:30] b) Għamlulhom ukoll presbiteri f’kull Knisja, u bit-talb u s-sawm ħallewhom f’idejn il-Mulej. [Atti:14:23] ċ) Pawlu u Barnaba qamu kontra tagħhom u ħaduha magħhom bis-sħiħ; għalhekk qatgħuha li Pawlu u Barnaba u xi wħud oħra minnhom jitilgħu Ġerusalemm ikellmu lill-Appostli u l-presbiteri fuq din il-kwistjoni. Meta waslu Ġerusalemm, il-ġemgħa tal-Knisja, l-Appostli u l-presbiteri laqgħuhom tajjeb u huma għarrfuhom b’dak kollu li Alla kien għamel magħhom. Għalhekk l-Appostli u l-presbiteri ltaqgħu flimkien biex jaraw din il-kwistjoni. [Atti:15:2.4.6). L-ewwel Insara kienu Lhud u għalhekk kienu imdorrijin bis-sistema tas-sinagoga u għalhekk kienu ħolqu l-presbiteri madwar Ġakbu li laħquh l-ewwel isqof tagħhom.

Fid-Didache, il-ġabra ta’ tagħlim u prattiċi tal-Knisja bikrija, miktub fl-aħħar deċennji tas-seklu I, wieħed jista’ josserva l-koeżistenza ta’ profeti u għalliema min-naħa waħda u l-isqfijiet u djakni  min-naħa l-oħra. Hawn insibu miktub “Agħażlu isqfijiet u djakni denji tal-Mulej, irġiel li għandhom morali​​, mhux rgħiba, veritiera u affidabbli. Fil-fatt, huma jridu jaqdukom fil-ministeru ta’ profeti u għalliema.”[ Didache 11, 7] Kif jidher, l-isqfijiet u djakni huma magħżulin, filwaqt li l-profeti u l-għalliema joperaw fuq il-bażi tal-Ispirtu mogħtija lilhom. Dan insibuh ukoll fl-Atti tal-Appostli; “Dik il-ħabta xi profeti minn Ġerusalemm niżlu Antjokja. Wieħed minnhom, jismu Agabu, kellu sinjal mill-Ispirtu, u qam iħabbar li kien se jaqa’ ġuħ kbir fuq l-art kollha. Dan seħħ tabilħaqq fi żmien l-imperatur Klawdju. [Atti:11:27.28]

Dwar ir-rit tal-ordinazzjoni tal-isqfijiet insibu l-kitba fit-Traditio Apostolica ta’ San Ippollitu, kitba tal-bidu tat-tielet seklu. Minn  din il-kitba nindunaw li l-aktar ġest essenzjali fl-ordinazzjoni ta’ isqof hija it-tqegħid tal-idejn. Din issir fis-skiet minn isqfijiet oħra li jkunu qegħdin għall-ordinazzjoni. Wieħed minn dawn l-isqfijiet jgħid it-talba li tikkonsagra lil dak l-isqof il-ġdid. Fl-ewwel sekli tal-Knisja, in-nomina tal-isqof kienet issir mill-komunità stess. Dan kien juri r-rapport ta’ familjarità u ħbiberija li kien ikun hemm bejn il-komunità u l-isqof tagħha. Meta bdew jitwaqqfu l-provinċji ekkleżjastiċi, l-elezzjoni bdiet issir quddiem il-metropolita, li kien jiġġudika hu il-kwalitajiet ta’ dak magħżul.

KARLU MANJU

Mir-raba’ seklu, fl-Orjent beda jkun l-Imperatur li jintervjeni dwar in-nomina tal-isqof, li ovvjament dan kien ifittex li jinnomina persuna li togħġob lilu u li ma toħloqlux tfixkil fit-temxxija tal-Imperu. Fl-Oċċident din il-ħaġa bdiet aktar tard, nistgħu ngħidu mal-Imperatur Karlu Manju. Dan l-Imperatur mhux kien jinnomina isqof, imma kien hu li jagħżel min jinħatar isqof. Huwa kien jgħid li b’ din is-sistema kien jassigura li l-Insara jkollhom isqfijiet kif jixraqilhom. Hu kien jinqeda bl-isqfijiet magħżulin minnu biex iwasslulu tagħrif anke li ma għandux x’ jaqsam mal-ħajja spiritwali. Mill-banda l-oħra l-Imperatur kien jieħu sehem fil-laqgħat tal-isqfijiet u ġieli għamel interventi dwar il-formazzjoni tal-Kleru, il-ħajja liturġika u saħansitra dwar it-teoloġija.

Mal-mewt tal-Imperatur Karlu Manju fis-sena 814, nistgħu ngħidu li beda il-perjodu fewdali li nxtered mal-Oċċident kollu. Issa l-isqfijiet saru wkoll fewdi u bdew jingħatawlhom artijiet kif ukoll ċerti immunitajiet. L-artijiet u l-immunitajiet kienu jingħataw mis-slaten jew mexxejja bi skop li jkunu jistgħu jikkontrollaw lill-isqof u dan jikkontrolla lill-poplu. Mis-seklu IX l-isqof nominat mis-sultan jew imperatur kienet issirlu ċerimonja ta’ investitura fewdali li fiha kien jingħata il-bastun pastorali. Mal-bastun, bħala simbolu ta’ isqof, żdied iċ-ċurkett jew rużetta fis-seklu XI u fis-seklu XII żdiedet il-mitra. Fl-investitura tal-isqfijiet fewdali kien hemm ir-rit fejn l-isqof kien iwiegħed fedeltà lejn is-sultan, prinċep jew ikun min ikun il-mexxej ċivili. F’kelma waħda l-isqfijiet kienu jiġu ikkonsagrati mill-mexxeja ċivili.

OTTONE I

Meta fis-sena 888 intemm l-Imperu li kien waqqaf Karlu Manju, twieldu saltniet fil-Ġermanja, fi Franza u fl-Italja. Ottone I laħaq sultan tal-Ġermanja fis-sena 936 u dan sab ma’ wiċċu problemi kbar mill-fewdi. Dawn bdew jimminaċċjaw il-poter tiegħu ta’ sultan u ma kienx faċli li wieħed jikkontrollahom, minħabba li issa kien hemm il-werrieta tal-fewdi. Dan is-sultan solva l-problema billi saħħaħ il-fewdaliżmu ekkleżjastiku u naqqas dak lajk. Beda jagħti oqsma kbar lill-isqfijiet, li dawn minħabba ċ-ċelebat ma kellhomx ulied min jirithom u b’ hekk ħeles mill-problemi tal-werrieta. Dan is-sultan beda wkoll jagħti drittijiet oħrajn lill-isqfijiet fewdali, bħal dritt li jkollhom il-munita tagħhom u li jkunu jistgħu jagħmlu taxxi fuq il-poplu. Lil xi isqfijiet li kienu fidili tassew lejn is-Sultan, kienu mogħtijin id-dritt li jmexxu l-belt tagħhom daqs li kieku kienu l-gvernaturi u b’ hekk l-isqfijiet saru ħaddiema tal-istat. F’ din il-qagħda kien hemm min ukoll ħaseb għal rasu u bejn id-dekadenza li kien hemm fil-ħajja tal-Insara u kemm minħabba x-xewqa għall-għana, kien hemm min kien jixtri in-nomina ta’ isqof u b’ hekk isir fewdu. Din tissejjaħ simonija, li ġejja mill-fatt li nsibu fl-Atti tal-Appostli, ta’ ċertu Xmun li ried iħallas biex isir hu wkoll isqof. Fl-Atti nsibu: “Meta Xmun ra li bit-tqegħid tal-idejn tal-Appostli kienu jirċievu l-Ispirtu s-Santu, huwa offra l-flus lill-Appostli u qalilhom: ‘Agħtu din is-setgħa lili wkoll, biex kull min inqiegħed idejja fuqu jirċievi l-Ispirtu s-Santu.’ ” [Atti:8:18-19].

GREGORJU VII

Quddiem sitwazzjoni bħal din, fejn bosta bdew jaraw li l-istat kien qiegħed jeżerċita dritt li ma kellux, kienu ħafna dawk li rreaġixxew u b’ hekk twieled movument ta’ protesta li fih konna insibu lill-Papiet Ljun IX, Nikola II, Alessandru II u fuq kollox lil Gregorju VII. Dan tal-aħħar fl-1078 waqqaf l-investitura tal-isqfijiet minn min mhux kjeriku u b’ hekk daħal f’ konflitt mal-imperaturi. L-imperaturi sostnew li ladarba l-isqfijiet kienu jamminstraw propjetà u għana afdata lilhom mill-istat, huwa dritt tal-istat li jagħżel f’ idejn min jafda ġidu. It-taqbida dwar min jinnomina l-isqof  ittaffiet fl-1122 bil-ftehim ta’ Worms jew il- Pactum Calixtinum, bejn il-Papa Kallistu u l-Imperatur Enriku VI. Issa bdiet issir investitura doppja skont kif kien issuġġerixxa San Ivo ta’ Chartres, fejn il-Knisja tinvesti lill-isqof għall-kura spiritwali  u għalhekk issir investitura fejn jingħataw il-bastun pastorali u ċ-ċurkett, u investitura oħra mill-mexxej ċivili fejn jingħataw il-beni temporali u fewdali. L-għażla tal-isqof kellha ssir b’ elezzjoni bejn il-kleru u bl-approvazzjoni tal-popli. L-elezzjoni tal-isqof bdiet tkun afdata lill-kapitlu tal-Katidral u bl-approvazzjoni tal-kumplament tal-kleru. Madanakollu dan it-trattat ma solviex il-problemi kollha. Fil-Ġermanja kien stabbilit li l-elezzjoni għall-isqof kellha ssir fil-preżenza tas-sultan u jekk dan ma jkunx jaqbel mal-magħżul kellu dritt li jintervjeni. Kien hemm ukoll id-drawwa li l-investitra minn idejn is-sultan issir qabel l-investitura ekleżjastika. Fil-fatt sa mill-1122 is-slaten Ġermaniżi kellhom id-dritt li jmexxu huma l-elezzjoni tal-isqfijiet. F’ pajjiżi oħrajn ma kienx jeżisti dan id-dritt kif ukoll l-investitura mill-mexxej ċivili kienet issir wara l-konsagrazzjoni.

Mis-seklu XIII il-Papa beda jinnomina l-isqfijiet hu stess u fis-seklu XIV din il-ħaġa bdiet issir kullimkien. In-nomina issir bi proċedura sigrieta kif għadu jsir sal-lum.  Issa kien inqala’ gwaj ieħor. Filippu IV, re ta’ Franza kien għamel taxxa fuq il-kleru sabiex ikollu biex jiffinanzja l-gwerra. Il-Papa Bonifaċju VIII fl-1296 ħareġ bolla li tgħid li biex issir  xi taxxa fuq il-kleru, din trid l-awtorità tal-Papa. Fl-1302 il-Papa ħareġ il-bolla Unam Sanctam, fejn iddikjara li l-Papa għandu kull poter, kemm spiritwali kif ukoll temporali. Filippu IV ra thedida  u indħil fil-politika tal-istat  mill-Knisja u għalhekk beda joħodha kontra l-Papa. Is-Sultan ta’ Franza spiċċa skomunikat. Wara dawn is-snin waslu kważi sebgħin sena li fihom il-Papa ma kienx jgħix Ruma imma ttieħed Avignon fi Franza. Il-problema ma kinietx għax il-Papa qiegħed Franza minflok Ruma, imma għax il-Papa huwa wkoll l-isqof ta’ Ruma u għalhekk kien hemm dawn is-snin kollha fejn l-isqof ta’ Ruma qatt ma żar id-djoċesi tiegħu.

Meta l-Papa reġa’ lura Ruma, is-sultan Karlu VI laqqa’ lill-isqfijiet Franċiżi f’ Pariġi. Hawnhekk beda dak li jissejjah il Gallikaniżmu, li jipprova jillimita id-dritt tas-Santa Sede fuq il-Knisja ta’ Franza. L-isqfijiet Franċiżi sostnew li l-Knsija f’ pajjiżhom kellha terġa’ takwista l-libertà mill-Papa. Il-Konċilju ta’ Costanza fl-1415 u dak ta’ Basilea fl-1438 affermaw il-konċiljariżmu, jiġifieri li l-konċilju, il-kardinali flimkien, huma fuq il-Papa. Is-Sultan Karlu VII fl-1438 laqqa’ lill-kleru Franċiż kollu biex  isostni l-pożizjoni tiegħu favur il-konċiljariżmu u ħareġ digriet bl-isem ta’ Pragmatica sanctio.

FL-1516 sar konkordat bejn il-Papa Ljun X u r-Re Franġisku I ta’ Franza.  B’ dan il-konkordat ġie fi tmiemu il-Pragmatica sanctio, biss issa n-nomina tal-isqfijiet Franċiżi għaddiet f’ idejn ir-re. Matul ir-renju ta’ Lwiġi XIV (1638 – 1715) il-Gallekaniżmu, li qatt ma kien spiċċa għal kollox fi Franza, reġa’ għolla rasu. Fl-1682 ħareġ il-Declaratio cleri gallicani, li fost oħrajn jiddikjara l-indipendenza tal-ġid temporali ta’ Franza mill-Knisja. Dan id-digriet kien ikkundannat mill-Papa Alessandru VIII fl-1690.

Fl-1801 sar konkordat bejn il-Papa Piju VII u Napuljun I. Dawn ippruvaw itemmu n-nuqqas ta’ qbil li kien hemm bejn il-Knisja u l-istat li ġabet magħha r-rivoluzzjoni Franċiża. Reġa’ daħal fis-seħħ id-dritt li kien ingħata fl-1516, jiġifieri li l-Istat jinnomina lill-isqfijiet u li dawn jieħdu ġurament ta’ lealta lejn l-istat. Bis-saħħa ta’ hekk il-Knisja setgħet terġa’ tinxtered fi Franza. Dan il-konkordat baqa’ fis-seħħ sal-1905 meta Franza iddeċidiet li ma tibqax tirrikonoxxih.

Fl-Awstrija wkoll kien hemm żmien fejn l-istat kien jikkontrolla l-Knisja. Taħt it-tmexxija ta’ Ġużeppi II bejn l-1765 u l-1790 kien hemm kontroll li ta’ bidu għal moviment li kien jissejjaħ Ġużeppinimu. L-Imperatur Awsburgu Ġużeppi ħareġ il-Placet regio, jiġifieri il-kontroll tal-istat fuq il-ħajja tal-Knisja.  Dan kien fetaħ seminarji statali sabiex fihom ikun iffurmat il-kleru, kien jintervjeni fuq in-normi li għandhom x’ jaqsmu mal-kult u kien jagħżel l-isqfijiet hu.

Fl-Italja wara r-risorgimento, l-għażla tal-isqfijiet kienet dejjem f’ idejn il-Papa. Madankollu, skont il-konkordat li hemm bejn l-Italja u s-Santa Sede, meta jkun sejjer jinħatar isqof Taljan, il-Knisja tgħarraf bih lill-gvern Taljan.

Kien fi Spanja u l-Portugall li l-mexxejja ċivili baqgħu jisfruttaw mid-dritt li jagħżlu l-isqfijiet. Dawn il-mexxejja kellhom mhux biss dritt li jaħtru isqfijiet imma wkoll li jwaqqfu djoċesijiet ġodda. Minħabba l-fatt li dawn il-pajjiżi kienu skoprew id-dinja l-ġdida, fl-1492 kien ingħatalhom id-dritt li jwaqqfu djoċesijiet u jinnominaw isqfijiet għalihom biex il-Knisja tinfirex f’ din il-parti tad-dinja li għal dak iż-żmien kienet ġdida. Dan id-dritt kien għadu jintuża sas-seklu XIX.

Realtà għal kollox differenti insibuha fiċ-Ċina. Hawnhekk l-istorja tal-Knisja hija waħda kkomplikata mmens. Fl-1949 il-Partit Komunista ħa t-tmexxija tal-pajjiż u keċċa lill-missjunarji kemm Kattoliċi kif ukoll Protestatni. Fl-1957 il-gvern Ċiniż waqqaf l-Assoċjazzjoni Patrijottika Kattolika Ċiniża, li ma tirikonoxxix lill-Papa jew lis-Santa Sede. Hija tinnomina u tagħżel l-isqfijiet tagħha. Fuq hekk kien ħareġ enċiklika l-Papa Piju XII fl-1958 bl-isem Ad Apostolorum Principis. Imma fiċ-Ċina hemm Knisja Kattolika oħra, dik klandestina, li l-isqfijiet tagħha jinħatru mill-Papa imma bosta drabi ma nkunux nafu l-ismijiet tagħhom minħabba l-biża’ li dawn jiġu vvittimizzati mill-gvern Ċiniż.

FERDINANDO MATTEI

Sal-1807 nistgħu ngħidu li l-isqof ta’ Malta dejjem kien ikun Sqalli, imma minn meta Ferdinando Mattei, minn  l-Isla laħaq isqof ta’ gziritna, dawn dejjem kienu Maltin.  Dak iż-żmien l-Isqof kien meqjus bħala l-ogħla dinjitarju Malti u għalhekk kellu sehem importanti fil-ħajja tal-gżira. Fl-1938 għaddiet liġi li tgħid li jekk sa ħmistax-il ġurnata wara mewt jew riżenja tal-isqof ta’ Malta, il-gvern jista’ jaħtar amministratur. Amministratur ma huwiex l-isqof, imma huwa biss dak li jmexxi sakemm jintgħażel isqof ġdid. Din il-liġi wkoll tgħid li l-isqof il-ġdid li jiġi maħtur irid ikun approvat mill-Prim Ministru.

Id-Dritt Kanoniku tal-Papa Benedettu XV tas-sena 1917 kien jgħid ċar u tond li l-għażla tal-isqfijiet hija kompetenza tal-Papa għaliex l-isqfijiet imexxu l-Knisja u mhux l-istat. Il-Kodiċi tad-Dritt kanoniku  tal-1983 maħruġ mill-Papa San Ġwanni Pawlu II, f’ kanone numru 377 §1 jgħid li l-għażla tal-isqfijiet hija libera f’ idejn il-Papa. Jeħtieġ li dak li jkun nominat isqof ikollu tal-inqas 30 sena u li  jkun ilu qaddes ħames snin. Din in-nomina tkun preċeduta minn proċedura twila li ssir b’ mod sigriet mill-Kongregazzjoni tal-Isqfijiet.

Fr Reno Muscat