L-arloġġ

 

B'aktar minn 6000 sena ta' preżenza f'ħajjitna, l-arloġġi jistgħu jitqiesu bħala wieħed mill-eqdem apparat li nħolqu mill-antenati tagħna sewwasew fil-post fejn twieled iċ-ċiviltà moderna – il-Babilonja. Billi l-arloġġi tawna l-possibilità biex insegwu l-ħin, noħolqu skedi u nikkontrollaw ir-rutina tagħna ta' kuljum, dawn irnexxielhom jibnu d-dehra taċ-ċiviltà moderna li qed ngħixu fiha llum.

Fil-qedem

Tagħrif storiku tal-ewwel arloġġi magħmulin mill-bniedem huma datati għall-3500 QK meta bennejja Eġizzjani tal-Qedem bdew iwaqqfu obeliski twal ħdejn it-tempji u r-residenzi rjali tagħhom. Dawn l-istrutturi twal tal-ġebel servew l-iskop li jitfgħu d-dell tax-xemx fuq l-ispirali dekorati b’mod preċiż li kienu mqiegħda fuq l-art fejn in-nies setgħu faċilment jaraw il-pożizzjoni tad-dell u b’hekk jikkalkolaw il-ħin attwali tal-ġurnata. Anke jekk inħolqu mudelli inizjali ta’ arloġġi tax-xemx f’Babilonja, ix-xjenzati Eġizzjani ħadu dik l-invenzjoni u avvanzaw l-użu u l-preċiżjoni tagħha fuq perjodu ta’ aktar minn 3 elef sena, li matulhom skoprew is-solstizju tax-xitwa u s-solstizju tas-sajf u ħolqu s-separazzjoni ta’ matul il-jum f’“sigħat” u ħafna aktar.

Aktar tard

Anke jekk l-arloġġi tax-xemx irċevew attenzjoni enormi mix-xjenzati Griegi u Rumani, dawn baqgħu użati ftit li xejn fl-Ewropa kontinentali wara l-waqgħa tal-Imperu Ruman. Iżda tajjeb ngħidu li dawn baqgħu jintużaw l-aktar mill-gvernijiet, minn nies tal-kummerċ u saru popolari fil-knejjes. Din is-sitwazzjoni nbidlet mal-wasla tar-Rinaxximent u l-espansjoni tax-xjenza, il-manifattura u l-kummerċ ma’ artijiet imbiegħda tal-Lvant Nofsani u l-Asja. Wara li għarfien ġdid tal-arloġġi mekkaniċi miċ-Ċina u l-artijiet Iżlamiċi wasal fl-Ewropa, l-arti tal -manifattura tal-arloġġi mekkaniċi bdiet tinfirex bil-mod. Sal-aħħar tas-seklu 14 bdew jidhru diversi disinji ta’ arloġġi madwar l-Ingilterra, Franza, l-Italja u l-Ġermanja, u finalment laħqu l-qofol fil-ħolqien tal-ewwel hekk imsejjaħ “arloġġ tal-but” minn Peter Henlein. L-invenzjoni tiegħu qanqlet l-imħuħ ta’ innovaturi bla għadd, li eventwalment irnexxielhom jaġġornaw l-arloġġ f’apparat li sar jista’ jinġarr fuq il-persuna, sar ukoll  irħis u fuq kollox preċiż. Minbarra skoperti mekkaniċi  ġodda, saret żieda fil-kapaċità ta' produzzjoni, għalhekk l-użu ta’ arloġġi wkoll inbidel b'mod sinifikanti u daħal ukoll fid-dinja tal-moda. Fl-aħħar tas-snin 1600 l-arloġġi tal-but maskili żdiedu fil-popolarità u baqgħu jintużaw kontinwament għal kważi 250 sena, qabel ma ġew totalment sostitwiti minn arloġġi tal-polz li malajr rebħu d-dinja wara t-tmiem tal-Ewwel Gwerra Dinjija. Illum, l-arloġġi moderni huma magħmula kemm f'forma mekkanika analoga kif ukoll f'forma diġitali, u jistgħu jinstabu kważi kull fejn tħares.

F’Malta

Forsi ftit jafu li f’pajjiżna nsibu wieħed mill-eqdem strument biex jikkalkula l-ħin. Fi żminijiet preistoriċi u fi żminijiet aktar tard il-bniedem ta attenzjoni għaż-żmien u l-ħin billi kien intebaħ li s-sema hu dak li jindikalu l-medda ta’ żmien tal-ġurnata u dawk tax-xhur. Dawn in-nies li bnew it-tempji megalitiċi tant kienu konxji ta’ dan li orjentaw il-biċċa l-kbira tat-tempji tagħhom biex iħarsu lejn ix-Xlokk biex jipprovdu mezz ta’ allinjament max-xemx meta tkun tielgħa. It-tempju tal-Imnajdra huwa bini bħal dan fejn l-allinjament tat-tempju kien maħsub apposta biex jilqa’ r-raġġi tax-xemx hekk kif din titla’. B’hekk kien ikun ikkalkulat il-ħin u ż-żmien.

F’Malta u Għawdex wieħed jista’ jsib madwar 50 arloġġ tax-xemx li huma mifruxa f’bosta bliet u rħula. L-arloġġ Malti huwa dak indurat u mpitter u għandu tradizzjoni twila ħafna li tmur lura sas-seklu 17. Dan aktar huwa magħruf bħala l-Arloġġ tal-Lira, dan l-arloġġ uniku tal-ħajt Malti seta’ jinstab f’palazzi, kunventi, djar għonja u Bereġ tal-Kavallieri speċjalment fl-aħħar tas- seklu 18. Apparti li juru l-ħin, dawn l-arloġġi servew ukoll skop dekorattiv.

Malta kellna wkoll nies li saru famużi għall-manifattura tal-arloġġi. Ħafna knejjes Maltin illum jiftaħru li mal-faċċata tagħhom għandhom arloġġ ta’ Sapiano. Michelangelo Sapiano twieled l-Imqabba fl-1826. Meta kellu 14-il sena fetaħ ħanut tat-tiswija tal-arloġġi u ta’ età daqshekk żgħira rnexxielu jsewwi l-arloġġ tal-Knisja Parrokkjali tal-Imqabba meta arluġġara oħra ma setgħux jagħmlu dan. Sapiano huwa famuż l-aktar għal arloġġi kbar li kienu jsiru għall-knejjes, kunventi u sagristiji f’diversi bliet u rħula f’Malta u Għawdex u wkoll għal arloġġ kbir li għamel għall-Knisja ta’ Santa Katarina ta’ Lixandra fl-Eġittu. Żewġ Maltin oħra li saru popolari għall-ħila tagħhom fil-bini tal-arloġġi kienu Pietro Tanti u ibnu Giovanni Antonio, li għexu u ħademu fl-ewwel nofs tas-seklu tmintax. Hemm oħrajn ukoll.

Illum tajna ħarsa lejn apparat li lkoll nużaw u ftit naħsbu dwar l-istorja tiegħu – l-arloġġ li tagħmel x’tagħmel ma tista’ twaqqfu qatt.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 28 ta' Settembru 2024