Għajn Rażul u l-inħawi

 

Aħna u neżlin miż-żona magħrufa bħala l-Veċċa, f’San Pawl il-Baħar lejn ix-Xemxija nsibu għajn tal-ilma magħrufa bħala Għajn Rażul.  Għajn kulħadd jaf xi tfisser imma rażul hija kelma għandha mnejn ġejja mill-kelma Għarbija Rasul li tfisser messaġġier u f’dan il-każ inkunu qed nirreferu għall-Appostlu San Pawl għax għall-Maltin wassal il-messaġġ tan-Nazzarenu. Hawn min imbagħad isostni li l-isem tal- rażul huwa derivazzjoni mill-ilsien tal-Feniċi, kelma li tabilħaqq tfisser appostlu.

L-għajn

Dinl-għajn hi ddekorata b’mod sabiħ ħafna. Fil-parti ta’ fuq tagħha nsibu  statwa żgħira minquxa fil-ġebla Maltija, ta’ San Pawl, hemm ukoll l-arma tal-Gran Mastru Vilhena li kien sultan ta’ dawn il-gżejjer bejn l-1722 u l-1736. Taħt l-istatwa hemm kitba bil-Latin li tmur lura sal-1725, jiġifieri sa żmien il-Gran Mastru Vilhena. Fil-bidu ktibt li l-isem Għajn Rażul ifisser l-Għajn tal-Appostlu San Pawl, minħabba li Rasul hi kelma Għarbija li tfisser messaġġier. Iżda hemm min jaħseb mod ieħor. Rażul jew Rażun seta’ kien l-isem tal-proprjetarju ta’ xi oqsma fl-inħawi, jiġifieri isem jew il-laqam ta’ dak li kien jagħmel użu minn dik in-nixxiegħa tal-ilma.

Storja jew tradizzjoni

L-istorja ta’ din il-għajn hija marbuta b’mod sinifikanti mat-tradizzjoni tan-nawfraġju ta’ San Pawl fil-gżejjer Maltin. L-Atti tal-Appostli jiddeskrivu b’mod ċar ħafna kif wara n-nawfraġju, in-nies tal-post , u hawn nassumu li kienu l-Maltin, marru jgħinu lil dawk li kienu fuq ix-xini li sofra n-nawfraġju. Mar-rakkont tal-Atti tal-Appostli, kapitlu 28, inżidu l-leġġenda lokali li tirrakkonta li n-nies tal-lokal ħadu magħhom ħwejjeġ, ikel u ilma iżda kien hemm bżonn aktar ilma. Issa l-ilma minn dejjem problema f’pajjiżna. Meta ra dan, San Pawl ħa l-bastun tiegħu, ħabbat bih fuq l-art  għal tliet darbiet u dlonk ħarġet nixxiegħa fil-post fejn illum hemm din il-għajn.

Ma nafux fiċ-ċert meta din l-għajn twaqqfet għall-ewwel darba iżda sors wieħed isostni li l-parti ta’ isfel tal-għajn kienet imnaqqxa minn blokka waħda antika ta’ granit ta’ data u provenjenza inċerta. Din il-funtana storika tidher li ġiet imċaqalqa waqt xogħlijiet ta’ twessigħ tat-toroq għall-ħabta tas-sena 1900 u minn dakinhar ġiet restawrata mill-inqas darbtejn, l-ewwel darba fl-1989, u t-tieni darba fl-2009. Il-funtana ta’ Għajn Rażul f’San Pawl il-Baħar kienet inkluża fil-Lista għall-Ħarsien tal-Antikitajiet tal-1932 u kienet skedata mill-Mepa bħala monument nazzjonali ta’ Grad 1.

Il-Veċċa

Il-post fejn insibu Għajn Rażul jagħmel kemm mal-Kunsill Lokali kif ukoll mal-Parroċċa ta’ San Pawl il-Baħar iżda huwa magħruf bħala  l-Veċċa. Imma minn fejn oriġina dan l-isem għandna mnejn nistaqsu?

Veċċa huwa l-isem ta’ żewġ inħawi, naħa f’Malta u oħra f’Għawdex. Toponimu li fid-dokumenti nsibuh miktub bħala Vecca. Jista’ jkun li dan it-toponimu ġej mit-Taljan vecchia. F’Għawdex insibu żona li hija magħrufa bħala l-Ħotba tal-Veċċa, art li tinsab bejn il-Qolla l-Bajda u Ta’ Gelmus. F’Malta l-Veċċa hi dik in-naħa tal-bajja ta’ San Pawl il-Baħar, qrib Għajn Rażul. Jista’ jkun li l-Veċċa bdiet tissejjaħ hekk għax min kien jaqra dan l-isem flok vecchia kien jaqraha veċċa u biex ngħidu d-dritt hemm xi djaletti Taljani li minflok Vecchia jgħidu Veccia.

Xemxija

Dan kollu jinsab fiż-żona tax-Xemxija, post imdawwar mill-kampanja u wħud mill-aktar widien fertili f’Malta. Hemm ukoll port tas-sajd pittoresk żgħir. Iż-żona madwar ix-Xemxija ilha abitata sa minn żminijiet preistoriċi. Fiha numru ta’ siti arkeoloġiċi li jinkludu għadd taʼ oqbra mħaffrin fil- blat, fdalijiet taʼ żewġ tempji megalitiċi u aktar.

Fl-1715, l- Ordni ta’ San Ġwann, f’din ix-xaqliba, bena l-Batterija ta’ Arrias bħala parti minn sensiela ta’ fortifikazzjonijiet li jiddefendu l-kosta ta’ Malta. Kienet imsejħa wkoll Xemxija Battery peress li kienet fuq in-naħa tal-bajja tax-Xemxija u għalhekk l-inħawi ta' madwarha saret magħrufa bħala Xemxija. Illum, il-forti hija ristorant.

Fl-1839, l-Ingliżi bnew akwedott biex iwassal l-ilma f’dawk l-inħawi. L-ilma kien jasal minn akwedott taħt l-art f’żona fil-Wardija, magħrufa bħala tal-Ballut, li testendi għal akwedott fuq l-art u mbagħad għal ġibjun li kien hemm  fix-Xemxija. Il-konservazzjoni tal-ilma kienet meħtieġa għall-militar Ingliż u ż-żwiemel tagħhom, li kienu jwettqu l-ħidma tagħhom għad-difiża tal-inħawi fil-qrib.

Illum fix-Xemxija nsibu diversi blokki ta’ appartamenti li għamlu lil dan is-subborg ta’ San Pawl il-Baħar żona residenzjali popolari. Huwa wkoll post ta’ ristoranti u barijiet. Il-bajja llum ma għadux isir għum fiha, imma fi ċkunitna kienet waħda mill-bajjiet l-aktar popolari.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 19 ta' Ottubru 2024