Fundamentaliżmu

Nisimgħu bosta drabi il-kelma “Fundamentaliżmu”. Dlonk inpinġu ġewwa moħħna xeni ta’ ħerba, tkissir, ġlied u mwiet. Tassew li l-fundamentaliżmu ġieli jwassal għal atti bħal dawn. Ġeneralment din il-kelma nassoċċjawha ma’ ċertu nies ta’ razza partikolari, ta’ fidi differenti minn tagħna. Imma x’ inhu eżatt il-fundamentaliżmu?

X’ inhu l-fundamentaliżmu?

Il-fundamentaliżmu huwa x-xewqa eseġerata għall-ortodossija. Naħseb li sa hawn bqajna fejn konna allura aħjar naraw x’ inhi sewwasew l-ortodossija. Din hija kelma li tfisser fedeltà stretta fejn jidħlu prinċipi ta’ reliġjon, ideoloġija jew temmin politiku. Il-kontra ta’ ortodossija hija eterodossija jew l-affermazzjoni ta’ twemmin differenti minn dak tal-awtorità, kemm reliġjuża kif ukoll politika. Mela fi kliem aktar sempliċi nistgħu ngħidu li l-fundamentaliżmu huwa r-reazzjoni kontra il-moderniżmu. It-terminu normalment għandha konnotazzjoni reliġjuża fejn il-fundamentalist ma jaċċettax lil dak li ma jaqbilx miegħu. Ħaġa li tajjeb inkunu nafu hi li l-fundametaliżmu beda f’ambjent Kristjan, kuntrarjament għal dak li naħsbu u l-impressjoni li jagħtina il-fundamentaliżmu reliħjuż illum il-ġurnata.

Il-bidu

Il-fundamentaliżmu bħala moviment beda fl-Istati Uniti fost xi teoloġi Presbiterjani konservattivi ġewwa s-Seminarju Teoloġiku ta’ Princeton lejn tmiem is-seklu 19. Ma damx wisq ma nfirex fost Kristjani oħra bħall-Battistini u denominazzjonijiet Kristjani oħra. Bejn l-1910 u l-1920 dan il-moviment kien fl-aqwa tieħgu u ħadem qatiegħ kontra l-isfidi tat-teoloġija liberali.

L-aħwa Milton u Lyman Stewart

L-aħwa Milton u Lyman Stewart fl-1910 ippubblikaw set ta’ 12-il ktieb li minnhom ħarġu ħames punti li baqgħu magħrufa bħala il-ħames fumdamenti. Dawn jitrattaw: l-ispirazzjoni u l-verità tal-Bibbja, it-twelid verġinali ta’ Ġesù, it-twemmin li Kristu miet minħabba d-dnub tagħna, il-qawmien ta’ Ġesù mill-mewt bir-ruħ u l-ġisem u r-realtà storika tal-mirakli ta’ Ġesù. Sa ftit snin wara l-pubblikazzjoni ta’ dawn il-kotba, dawk it-teoloġi li kienu ortodossi f’ dawn il-ħames punti bdew jissejħu fundamentalisti. Fil-verità l-ewwel punt kien l-aktar li ħoloq kontroversji. Gruppi fundamentalisti ġeneralment jirrifjutaw li jieħdu sehem fl-avvenimenti ta’ gruppi li ma jħaddnux din id-duttrini tagħhom.

Kif qegħdin naraw il-fundamentaliżmu bl-ebda mod ma twieled f’ ambjent ta’ ġlied, imwiet jew terroriżmu, imma nħoloq minn dawk li kienu ankratimal-passat u beżgħu minn dak li seta’ jġib miegħu l-futur kemm-il darba jitbiegħdu mill-ortodossija.

Niżbaljaw ukoll jekk issa nibdew naħsbu li l-fundamentaliżmu jeżisti bioss fil-fidi Kristjana. Għalkemm naħseb li ħadd ma għaddietlu minn moħħu dil-ħaġa għax wara kollox kulħadd jisma’ jew jaqra aħbarijiet.

Fundamentaliżmu Lhudi

Nisimgħu kultant b’ fundamentalisti Lhud. Il-fundamentaliżmu Lhudi jista’ jirreferi għall-militanti reliġjużi Żijonisti jew għall-Ġudaiżmu Ashkenazi jew Sephardiku Haredi. Dawn huma lkoll fergħat ortodossi tal-fidi Lhudija.  Il-fundamentaliżmu Lhudi huwa kkaratterizzat mill-ultranazzjonaliżmu u għandu bażi eskatoloġika, cioè x’ se jsir minna wara din il-ħajja.

Fundamentaliżmu Iżlamiku

Illum il-ġurnata nisimgħu bosta dwar dan il-fundamentaliżmu għax wasal biex jikkometti atti li kexkxu d-dinja.  Dan huwa fundamentaliżu bbażat fuq l-ideoloġija Iżlamika jew aħjar fuq set ta’ reġoli li jinstabu fil-fidi Iżlamika u li jħeġġu għat-tagħlim li nsibu fil-Kuran u n-normattivi mgħallmin mill-Profeta Muħammed. Iżda hawn irridu noqgżodu attenti għax id-definazzjoni ta’ fumdamentaliżmu Iżlamiku jvarja minn grupp għal ieħżor, minn pajjiż għal pajjiż. Darba kont staqsejt xi kollegi tiegħi, Musulmani, dwar dan il-punt. Hemm minnhom li  jsostnu li biex wieħed ikun Musulman bilfors irid ikun fumdamentalist u hemm min mhux ta’ din il-fehma. Il-Rivoluzzjoni Iżlamika tal-1979 fl-Iran hija meqjusa minn xi wħud bħala s-suċċess politiku tal-fundamentaliżmu Iżlamiku. Grupp fundamentalist Musulaman  magħrufa huwa bla dubju il-Ħamas.

Fundamentaliżmu Ażjatiku

Fi twemmin li ma tantax aħna midħla tiegħu aħna l-Maltin, bħall-Buddimu jew l-Indu wkoll insibu forom ta’ fundamentaliżmu. Biex ngħidu d-dritt fil-Buddiżmu ma tantx insibu fundamentalisti, imma llum insibu gruppi u movimenti kontrovarsjali l-aktar fil-punent tal-Asja. Wieħed mill-każijiet l-aktar magħrufin ta’ fundamentaliżmu Buddist kien il-każ  ta’ Aum Shinrikyo, organizzazzjoni terroristika reliġjuża responsabbli għall-attakk tal-gass fuq il-subway ġewwa Tokyo fl-1995, attakk imwettaq mill-mexxej radikali tagħha Shoko Asahara. Din is-sena smajna b’ atti min fundamentalisti Buddisti li ġrew ġewwa Burma. Il-mira ta’ dawn l-attakki kienu il-minoranzi musulmani li hemm fil-pajjiż.

Minkejja li l-Induiżmu fih innifsu nistgħu nsejħulu filosofija minflok reliġjon, ġieli smajna b’ xi atti minn fundamentalisti Indu.  Ġewwa l-Indja kein hemm snin ta’ konflitti bejn l-Indu u l-minoranzi Musulmani. Tajjeb insemmu li fundamentalisti Indu spiċċaw biex fl-1992 ġarrfu l-moskea ta’ Babri, bini li keinilu wieqaf madwar erba’ sekli u nofs.

Hekk rajna kif f’ kull twemmin hemm il-fundamentaliżmu. Kemm-il darba inqala nkwiet u ġlied minħabba l-irjus iebsa u sħan. Inutli noqgħodu nippuntaw subgħajna lejn l-oħrajn, kulħadd għandu tieghu. L-agħar ħaġa hija meta il-fundamentaliżmu jkun estrem u jispiċċa f’ estremiżmu jew inkella terroriżmu.

Fr Reno Muscat OP

artiklu deher f' In-Nazzjon 19 ta' Ottubru 2013