L-isem

Tiegħek, imma aktar jużah ħaddieħor milli tużah int, u minkejja li hu tiegħek, ma kontx inti li għażiltu. L-isem huwa l-ewwel ħaġa li bniedem jippossedi, mat-twelid, jekk mhux ukoll qabel, il-ġenituri jagħżlu isem għall-wild għaliex l-isem huwa l-ewwel sens ta’ identità tal-bniedem. Iżda l-isem mhux xi ħaġa marbuta biss mal-bniedem. Kull oġġett, kull annimal, kull ħaġa maħluqa għandha isem. Id-differenza hi li l-bniedem għandu isem partikoli tiegħu u annimal jew oġġett għandu isem komuni li jidentifika r-razza jew in-natura tal-oġġett. Meta annimal ikun domestikat jingħata isem ukoll. Hekk jiġri lill-klieb,lill-qtates u liż-żwiemel u lil kull annimal ieħor li jispiċċa jgħix f’ xi dar jew f’ xi post qrib il-bniedem. Fid-dinja, anzi fl-univers, kollox għandu isem, il-pjaneta, il-pajjiż, ir-raħal, it-triq kif ukoll id-dar u kull ħlejqa ta’ ġewwa d-dar.

L-importanza tal-isem

Fil-Bibbja nsibu r-rakkont ta’ Mosè meta kien ordnat biex joħroġ lill-poplu Lhudi mill-eżilju tal-Eġittu. F’ dan ir-rakkont naraw kemm Mose insista li jkun jaf l-isem ta’ Alla. Ara sew x’ naqraw fl-Eżodu: Mosè reġa' wieġeb: “Ara, jiena mmur għand ulied Iżrael u ngħidilhom: 'Alla ta' missirijietkom bagħatni għandkom,' u huma jistaqsuni, 'X'jismu?' Jiena xi ngħidilhom?” [Eż:3:13] Hawnhekk naraw kemm hu importanti l-isem. Kieku Mose mar lura quddiem il-poplu tiegħu bla ma kien jaf isem min kellmu kienu jgħadduh b’ miġnun.

Hu għalhekk li mat-twelid jingħatalna isem għaliex l-isem, flimkien man-numru tal-identità, jagħmluna uniċi, jagħmluna persuna u mhux sempliċiment annimal li jirraġuna.

Il-laqam

Meta nlissmu din il-kelma aktarx li f’ moħħna dlonk nassaċjawha ma’ disprezz. Iżda dan ma hu veru xejn. Il-laqam huwa wkoll isem li xi ħadd jintagħaraf bih. Sa ftit snin ilu kull familja kellha l-laqam tagħha u għad hawn irħula li l-laqmijiet tal-familja għadhom użati aktar mill-kunjom. Qed ngħid irħula, iżda anke fil-Belt Valletta l-laqam tal-familja għadu jintuża ħafna.

F’ċerti postijiet f’ Malta, meta tibda titkellem ma’ xi ħadd għall-ewwel darba dlonk isaqsik “Minn ta’ min int?” jew “Ta’ min jgħidulkom?” Żgur li dan ma jsirx b’ disprezz iżda biex dak li jkun jara jekk jafx il-familja tiegħek. Darba wieħed xiħ kien qalli li fir-raħal tiegħu kulħadd bil-laqam hu magħruf. Jien kont staqsejtu x’ jiġri jekk familja ma jkolliex laqam. Hu dlonk weġibni li kieku dik il-familja tibda tissejjaħ “Ta’ bla laqam!”

Kittieb Malti li f’ kitbietu dejjem uża l-laqmijiet tal-familja huwa Kilin. Kemm joħroġ isbaħ il-karattru tal-istorja li jkun qed jikteb meta juża l-laqmijiet. U dan żgur qatt ma għamlu b’ disprezz għax kieku ma kienx ser jiddisprezza lilu nnifsu għax anke għalih stess ġieli rrefera bħala Kilin ta’ Anġla tal-Moqli!

In-nies tal-irħula tagħna wkoll għandhom il-laqmijiet: Tal-Faħam, Tar-Rix, Tat-Toqba, Ta’ Baħarhom, Tal-warrani ċatt, Tar-Redus, Tal-Midjunin, Tas-Sikkina jew Sa nofsinhar Irġiel. Hawn l-istorja tinbidel u dawn il-laqmijiet aktarx jingħadu bi ġbid tas-saqajn.

L-aktar komuni

Intant nerġħgu lejn l-ismijiet. Skont sħarriġ li sar fl-Ingliterra, l-aktar isem popolari fid-dinja kollha huwa Muhammed. Dam huwa l-isem ta’ madwar 150 miljun raġel madwar id-dinja. L-istess studju jgħid li l-aktar isem femminili popolari huwa Sofia. Illum spiċċat id-drawwa li l-ulied jissemmew għan-nanniet, iż-żijiet jew għall-qaddis jew qaddisa tar-raħal. Madanakollu jidhirli li l-ismijiet bibliċi jew ta’ xi qaddis jew qaddisa reġgħu deħlin moda. F’ Malta skont l-uffiċċju tal-istatistika, fl-2013 kif ukoll fl-2014, l-aktar ismijiet li ingħataw kienu Luke u Elena, żewġ ismijiet ta’ qaddisin. Fl-istess snin, fl-Ingilterra l-aktar popolari kienu Oliver u Amelia filwaqt li fl-Italja kienu Francesco u Sofia.

Halli ngħidu xi ħaġa dwar xi ismijiet li jingħataw lit-tfal. Il-ġenituri għandhom iżommu f’ moħħhom li binhom jew binthom mhux ser jibqgħu dejjem trabi, imma l-isem li jagħtuhom sejjer jibqa’ magħhom għal dejjem, għalhekk għandhom jaraw li jkun isem li ma jpoġġihomx f’ sitwazzjonijiet imbarazzanti meta jikbru. Ġieli smajna b’ ismijiet mhux tas-soltu li jkunu jixirqu lil tarbija ċkejkna iżda ma nimmaġinax raġel jew mara b’ dak l-isem.

Ismijiet ta’ artisti  jew plejers ukoll huma komuni mal-ġenituri, imma hawn ukoll wieħed irid joqgħod attent, mhux kollox jgħodd! Min jaf ’il quddiem x’ jgħidu dawn l-individwi, ikunux kuntenti b’isimhom?  Tabilħaqq li hemm proċess biex wieħed jibdel ismu, iżda din l-anqas hija ħaġa komuni.

Onomastiku

Meta kont ngħix l-Italja iltqajt ma’ avveniment li Malta m’aħniex imdorrija bih. Dan huwa l-onomastiku, il-jum tal-festa tal-qaddis ta’ isem dak li jkun. Fin-Nofsinhar tal-Italja jiċċelebrawh aktar minn jum għeluq is-snin. Ħafna jgħidu li jippreferu l-onomastiku milli jum it-twelid għax ħadd ma jistaqsik kemm-il sena għandek. Jien li ma kontx niċċelebra dan il-jum, għażluli t-3 ta’ Jannar biex nibda’ niċċelebrah. Ħasra li fl-Italja dak il-jum ikunu għadhom fl-aqwa tal-festi  – għax hemmhekk sas-6 ta’ Jannar jibqgħu sejrin il-festi tal-Milied! Minn fost il-barranin, bħali, hemm min ma kellux onomastiku għaliex ismu ma setgħu jabbinawh mal-ebda qaddis, allura kellu jibqa’ b’ xejn!

What’s in a name? jgħidu l-Ingliżi – x’ hemm f’ isem? Hemm ħafna, hemm stejjer, hemm tifkiriet, hemm fuq kollox identità.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 29 ta' Ottubru 2016

Ippjana l-vjaġġ tiegħek

Il-problema tat-traffiku f’ pajjiżna tant kibret li madwar nofs il-poplu Malti jaraha bħala l-akbar problema f’ pajjiżna. Tikteb kemm tikteb, tgħid kemm tgħid dwar din il-problema qatt ma tkun ktibt jew għidt kollox, dejjem hemm xi ħaġa ġdida xi żżid ma’ dak li tkun ktibt jew għidt. Din il-problema saret emergenza li ma nistgħux nibqgħu ninjorawha.

Ippjana l-vjaġġ

Qed isiru bosta reklami biex dak li jkun jippjana l-vjaġġ tiegħu qabel ma jibdih. Jara minn  liema toroq ser jgħaddi, fejn irid jasal u fejn irid jgħaddi qabel jasal fid-destinazzjoni finali tiegħu. Il-vjaġġi tagħna, ħafna minnhom u ħafna drabi, huma ta’ rutina; filgħodu mid-dar għall-iskola tat-tfal u minn hemm għax-xogħol filwaqt li filgħaxija jew waranofsinhar it-triq issir bil-kontra. Ma hemmx tant x’ wieħed jippjana għaliex hawn min dan il-vjaġġ ilu jagħmlu għexieren ta’ snin. Għal dawk li jkunu sejrin jagħmlu vjaġġ, biex ngħidu hekk mhux ta’ rutina, li tippjana t-toroq li għandek tieħu biex tasal fejn trid jagħmel aktar sens. Kultant it-triq it-twila twasslek qabel dik il-qasira, iżda mhux bilfors. Kieku kulħadd ikollu jagħżel it-triq li tgħażel inti il-problema tat-traffiku tispiċċa fuq dik it-triq u għandu mnejn it-triq il-qasira tkun ħielsa mill-karozzi. Insomma din hija biss ipotesi jew ħolma tiegħi li xi triq Maltija għad tkun ħielsa mill-karozzi. Jista’ jiġri l-każ ukoll li inti tippjana li tgħaddi minn triq u meta tasal hemm tinduna li jkun jaqbillek li tibdel il-pjan u tgħaddi minn tirq oħra. Għandek mnejn tibda l-vjaġġ tiegħek u tasal f’ punt traffikuż li ma tkunx tista’ ddawwar lura u jkollok tibqa’ mwaħħal hemm. Hu x’ inhu, tajjeb li l-vjaġġ ikun ippjanat imma mhux dejjem tkun tista’ tippjanah sewwa.

It-third, it-top u l-extra top

Ħabib tiegħi kiteb fuq wieħed mis-siti soċjali li kellu tliet gerijiet tal-karozza għall-bejgħ, it-third, it-top u l-extra top. Qal li ftit li xejn huma użati u għalhekk kienu f’kundizzjoni tajba ħafna. Ġbid tas-saqajn pulit, satira fina u maħsuba sewwa. Dan il-ħabib bla ma semma l-problema tat-traffiku ġibed l-attenzjoni tal-problema gravi li għandna f’ Malta. Ħa ngħiduha kif inhi, mhux faċli li tinqabad f’ xi konġestjoni tat-traffiku u jirnexxielek taħseb f’ kumment ċajtier bħal dan, aktarx li fi kju ta’ karozzi jiġi f’ moħħna u f’ fommna kollox ħlief ċajt.

Biex imexxu t-traffiku

Konxji mill-problema kbira li għandna, l-awtoritajiet assenjaw numru ta’ pulizija u gwardjani lokali biex ikunu stazzjonati f’ postijiet fejn ħafna drabi jeħel it-traffiku. Iżda kultant, minkejja li jippruvaw imexxu l-karozzi kemm jista’ jkun, dawn ikunu ta’ tfixkil aktar milli ta’ għajnuna. Kont qed indur ma’ roundabout u l-gwardjan lokali għamilli s-sinjal biex nibqa’ għaddej. Dahru lejna kien hemm pulizija jmexxi t-traffiku minn arteja oħra li tagħti għall-istess roundabout. Dan il-pulizija beda jmexxi l-karozzi bla ma jagħti każ tal-karozzi li kien qed iħalli għaddejjin il-gwardjan lokali, bil-konsegwenza li min ikun qed idur mar-roundabout jaħseb li għandu d-dritta iżda jsib ma’ wiċċu karozzi li jkunu qed jaqbdu r-roundabout bla ma jistennew għaliex ikun hemm il-pulizija jinsisti li jsuqu.

Smajt ukoll li pulizija kien fuq il-lights u meta dawn kienu ħomor beda jinsisti li l-karozzi jibqgħu għaddejjin xorta waħda. Ħafna mis-sewwieqa bdew jiefqu mad-dawl aħmar, bil-konsegwenza li aktar inħoloq diżgwid milli għajnuna.

Kultant aħjar jitħallew is-sewwieqa waħedhom jiġġestixxu t-triq għaliex bil-preżenza ta’ uffiċċjali jista’ jiżdied it-taħwid minflok li jonqos. Ironija hux? Stramba hux? Imma verità.

Fuq il-waqfa tal-linja

Jekk ifettillek tipprova tgħin biex din il-problema tittaffa xi ftit tista’ tuża is-servizz tal-linja. Iżda dan ukoll għadu ’l bogħod milli effiċjenti. Tmur tistenna fuq bus stop u jkollok it-tabbella bil-ħinijiet xħin suppost tgħaddi l-karozza. Issib li hemm ċerti ħinijiet li ma humiex imniżżlin fit-tabella. Inti taħseb li ma jkunx hemm servizz dak il-ħin u għalhekk tara x’ tagħmel, jew tmur għall-karozza tiegħek jew tistenna bit-tama li tiġi xi karozza. Fil-verità jkun hemm servizz iżda ma jkunx hemm miktub. Taħwid mill-A saż-Żeta. Imbagħad tħares lejn dak l-apparat li hemm imwaħħal fuq bosta waqfiet  biex tara l-lista tal-karozzi li jkun imisshom jiġu. Tara li l-karozza li tkun trid inti fadlilha ħames minuti biex tasal. Tieħu n-nifs imma jgħaddu ħames minuti, għaxra u l-karozza tibqa’ ma tidhirx. Jew bil-kontra, tara li l-karozza li tkun trid fadliha aktar min-nofs siegħa biex tasal u bil-qalb it-tajba tintefa’ bilqegħda, jekk ikun hemm fejn, u tara kif se tgħaddi dak il-ħin. Ħames minuti wara tara l-karozza li trid inti ġejja. Dawn l-affarijiet qed niktibhom għax għaddjet minnhom jien stess.

Mela kif tgħidulna nippjanaw il-vjaġġ tagħna minn qabel? Tippjanah iva, imma qatt ma tkun taf jekk tistax iżżomm mal-pjan li tkun għamilt.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon -  22 ta' Ottubru 2016

Imwaħħlin fit-traffiku

Hekk kif l-iskejjel kollha tal-pajjiż jerġgħu jiftħu bwiebhom għal sena skolastika ġdida, pajjiżna jagħddi minn trawna li tibqa’ sejra għal bosta xhur. It-toroq tagħna jimtlew bil-karozzi minn lejl għal nhar, jiżdied it-traffiku, jiżdied id-dewmien fit-toroq u jiżdiedu n-nervi u r-rabja li ġġib magħha konġestjoni ta’ karozzi. Titkellem ma’ min titkellem f’ dawn il-jiem, il-kliem dejjem jaqa’ dwar l-ammont kbir ta’ karozzi li għandna f’ pajjiżna u dwar il-problemi li qed insibu ma’ wiċċna ta’ kuljum.

Sigħat moħlija

Kemm sigħat qegħdin jinħlew fix-xejn. Vjaġġ li kien jieħu kwarta jew għoxrin minuta ġieli qed idum aktar minn siegħa jew siegħa u nofs. Dan it-telfien ta’ ħin huwa kollu dovut għall-kjuwijiet twal li s-sewwieqa qegħdin isibu fit-toroq. It-telf ta’ ħin huwa telf ta’ flus. Kemm jista’ jsir xogħol f’ dawk is-sigħat moħlija meta tkun imwaħħal f’ xi triq, b' mijiet ta’ karozzi quddiemek u b’mijiet oħra warajk u titlob biex forsi kull żewġ minuti timxi metru ’l quddiem! Sitwazzjoni bħal din, li ma għadiex aktar rarità imma llum saret in-norma, twassal għal rabja u stress kbir fis-sewwieqa, u fil-passiġġieri, jekk ikun hemm. Qed ngħid jekk ikun hemm passiġġieri, għax illum saret rarità oħra dik li tara karozza b’aktar minn bniedem wieħed ġo fiha. Din il-ħaġa wkoll qegħda żżid it-traffiku, ħadd ma għadu jrikkeb lil ħadd, kulħadd jistartja u jsuq sar illum.

Bil-mixi

Illum l-ommijiet jaħdmu barra d-dar u għalhekk ma għadhomx bħall-ommijiet ta’ tfulitna. Illum jaqbdu l-karozza u jwasslu lil uliedhom l-iskola u jibqgħu sejrin għax-xogħol. Aħna konna mmorru skola, imma ommijietna kienu joħduna bil-mixi. Mid-dar ta’ ommi sal-iskola primarja li kont immur jien hemm madwar nofs mil. Kien ikollna waqfa ta’ xi sagħtejn f’ nofsinhar u f’ f’ din il-waqfa konna mmorru nieklu d-dar u wara l-ikel inkomplu l-lezzjonijiet. Mela dan in-nofs mil mixi konna nagħmluh erba’ darbiet kuljum, jiġifieri żewġ mili. Ommi li kienet twassalni l-iskola hi, sakemm kbirt biżżejjed biex nibda mmur waħdi, kienet tagħmel dik it-triq doppja għaliex wara li twassalni kienet terġa’ lura lejn id-dar, jiġifieri kienet timxi madwar erba’ mili kuljum sempliċiment biex twassalni u terġa toħodni lura mill-iskola. Biex nifhmu sew, erba’ kilometri jiġi bejn wieħed u ieħor sitt kilometri u nofs. Issa wieħed irid jiftakar li kien hemm min daru hija imbegħda mill-iskola iktar minn nofs mil. Daqshekk kienu jimxu l-ommijiet tagħna biex joħduna l-iskola u jerġgħu jwassluna d-dar. Mur għid lill-ommijiet tal-lum. Illum anke għal kanturniera bogħod, l-ulied jitwasslu bil-karozza.

Soluzzjoni

Mhux faċli ssib soluzzjoni meta nafu li kull sena qegħdin jiżdiedu eluf ta’ karozzi fit-toroq tagħna filwaqt li dawk li jispiċċaw huma forsi ftit għexieren jew mijiet. Kemm-il darba ktibt li hemm bżonn li f’ Malta jkollna sistema ta’ trasport effiċjenti u li jħajjar lin-nies tużah, hemm bżonn nibdew naħsbu bis-serjetà dwar il-metrò, fejn jista’ jkun taħt l-art. Iżda kieku dan il-ħsieb kellu jsir, mhux ser isir mil-lum għal għada, min jaf kemm snin iridu jgħaddu biex jitħaffru mini jitpoġġew linji fl-art, jinbnew stazzjonijiet u l-kumplament. Hemm bżonn xi darba nibdew naħdmu.

Soluzzjoni loġika

Forsi hemm soluzzjoni oħra għal pajjiżna. Kieku t-trasport pubbliku kollu jkun b’xejn għall-Maltin kollha, għandu mnejn iħajjar aktar lil dak li jkun biex iħalli l-karozza fil-garage u jmur ix-xogħol jew jagħmel il-qadi tiegħu b’tal-linja. Biex tal-linja jkunu b’xejn l-ispiża mhix waħda żgħira, iżda b’deċiżżjoni kuraġġuża tista’ issir wkoll. Trid tinħoloq sistema li ilha teżisti bosta snin tista’ tgħid fil-bliet Ewropej kollha. Tispiċċa l-idea li tmur tipparkja fit-triq u ma tħallasx tal-parkeġġ. Ċerti toroq isiru bi ħlas, bħalma nsibu fil-każi tal-autostrada jew it-tangenziale Taljani. Il-flus li jinġabru mill-ħlas tal-użu ta’ ċerti toroq prinċipali kif ukoll dawk li jinġabru mill-parkeġġjar fit-toroq imorru biex jitħaddem is-servizz ta’ trasport pubbliku b’xejn. Ir-residenti għandhom ikollhom aċċess għall-parkeġġ  bla ħlas fit-triq tagħhom. Mill-banda l-oħra is-sistema tal-karozzi tal-linja trid tibqa’ titjieb u ma tidħolx l-idea li għax b’xejn kollox jgħaddi, u kollox sew. Irid ikun każ fil-veru sens tal-kelma, tajjeb għax tajjeb u tajjeb għax b’xejn.

Min jaf kemm hawn min qed jarani dimonju, ġejt nivvinta ħlas ġdid! Imma aħseb ftit dwar sistema ta’ trasport tajba, bla ħlas, li twasslek fejn trid f’ ħin iqsar milli kieku kellek issuq inti u toqgħod tfittex post għall-karozza.

Nara li hija ħaġa remota, kważi kważi impossibli, biex sistema bħal din xi darba tidħol f’ pajjiżna għaliex ma nemminx li hawn biżżejjed kuraġġ biex xi politiku jagħmel dan il-pass. U allura nibqgħu hekk, imwaħħlin fit-traffiku!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 15 ta' Ottubru 2016

Esperiment li rnexxa

Għaliex mhux l-iskejjel kollha huma Happy School?

Ma għandix dubju kemm uliedna u l-edukazzjoni tagħhom huwa suġġett għal qalb il-maġġoranza tal-Maltin. Il-ġenituri tista’ tgħid jagħmlu minn kollox biex uliedhom jirċievu l-aħjar edukazzjoni possibli biex ’il quddiem ikunu f’qagħda tajba, jekk jista’ jkun aħjar minnhom stess.

Ftit ilu ktibt artiklu dwar is-sistema edukattiva li nsibu fil-Finlandja, sistema li hija għal kollox differenti minn dik li nafu biha f’Malta. (In-Nazzjon 10 ta’ Settembru 2016) Issa dawn l-artikli tiegħi, wara li jkunu dehru fil-ġurnal, inpoġġiehom fuq Blog biex l-ewwel ħaġa jkolli l-kitbiet kollha miġburin f’post wieħed u min ma jkollux aċċess għal din il-gazzetta, bħal bosta Maltin barra minn xtutna,  jkun jista’ jaqra xi ħaġa wkoll. L-artiklu dwar is-sistema edukattiva fil-Finlandja laqat lil bosta u dan jixhdu l-eluf ta’ nies li daħlu fil-blog biex jaqrawh. Dan urieni biċ-ċar kemm l-edukazzjoni ta’ uliedna hija xi ħaġa għażiża għalina. U hekk għadnu jkun wara kollox. Meta rajt ir-rispons ta’ dawk il-qarrejja ma stajtx ma niktibx dan l-artiklu tal-lum.

Ma ma mmurx skola!

Waħda mill-poeżiji li kienu jgħallmuna meta konna għadna ċkejknin kienet iġġib l-isem ta’ “Il-Gideb ta’ Toninu”. F’din il-poeżija nsibu tifel li jagħmel minn kollox biex jibqa’ fis-sodda u ma jmurx l-iskola. Jivvinta bosta skużi sakemm jiġi missieru u minnfih itir mis-sodda biex jilbes u jitlaq lejn l-iskola. Minkejja li hija poeżija ħelwa li tnissel tbissima, fiha naraw li hija ħaġa naturali li t-tfal jippreferu jibqgħu d-dar jilgħabu milli jmorru l-iskola. Iżda mhux possibli li dawn jitħallew id-dar bla ma jmorru jitgħallmu. Lanqas nista’ nimmaġina soċjetà fejn ikun hawn l-analfabetiżmu assolut. Jekk it-tfal ma jintbagħtux skola, nispiċċzw f’dak l-istat. Hu propju għalhekk li l-liġi tal-istat timponi li t-tfal għandhom jattendu l-iskola tal-inqas sas-16-il sena.

It-tfal għandhom mnejn jimmaġinaw ġurnata kerha ġejja fuqhom meta jqumu għall-iskola, ġurnata ta’ kitba, smiegħ, qari u dak kollu li jżommhom milli jiddevertu. Hu għalhekk li t-tfal, bħal Toninu tal-poeżija, jippruvaw isibu xi skuża biex jibqgħu d-dar.

Esperiment

Xi snin ilu s-surmast u l-għalliema tal-iskola primarja tar-Rabat Għawdex bdew esperiment. Riedu jibdlu l-iskola tagħhom f’post fejn it-tfal imorru minn qalbhom, anzi jkunu mimlija entużjażmu li jisbaħ filgħodu ħalli jmorru l-iskola. Mhux faċli, ngħiduha kif inhi għax it-tfal dejjem tfal u l-iskola dejjem skola. Din l-iskola issemmiet The Happy School. Tfassal Mission Statement biex jinħoloq ambjent edukattiv pożittiv fi klima li tilqa’ lit-tfal biex dawn jieħdu gost jitgħallmu u jkollhom stima għolja tagħhom innifishom.

Inbidel anke l-ambjent viżiv tal-iskola u l-ġenituri ingħataw aktar aċċess biex jaraw il-progress ta’ uliedhom. Fil-ftit snin li ilha teżisti l-Happy School tar-Rabat ta’ Għawdex, nistgħu ngħidu li kienet suċċess, kien esperiment li rnexxa.  Nemmen li s-sigriet ta’ dan is-suċċess kien frott il-ħidma tal-istaff u l-għalliema kollha tal-iskola kif ukoll il-koperazzjoni bejn l-iskola u d-dar, bejn l-għalliema u l-ġenituri. L-iskola bdiet tidher għall-istudenti bħala estensjoni tad-dar filwaqt li d-dar saret estensjoni tal-iskola. B’hekk it-tfal bdew iħossuhom f’darhom anke meta jkunu l-iskola.

Tagħlim u tagħlim

Ġewwa din l-iskola isir it-tagħlim bħalma jsir f’kull skola lokali oħra, iżda l-attivitajiet hekk imsejħa extra kurrikulari jiġu integrati mat-tagħlim mitlub mis-sistema edukattiva ta’ pajjiżna. Il-mexxejja tal-iskola spiss jorganizzaw attivitajiet kulturali kemm fl-iskola stess kif ukoll barra. Dan kollu mhux talli ma jtellifx mit-tagħlim iżda jżidu għaliex l-istudenti jkunu qed jakwistaw tagħlim kulturali li jgħani lil dak akkademiku.

Darba kont qiegħed il-Furjana u nara grupp ta’ tfal resqin lejn il-fosos. Meta waslu ħdejja intbaħt li kienu studenti tal-Happy School. Dawn ġew minn Għawdex biex jitgħallmu xi ħaġa għal ħajjithom. Minn grupp ta’ xi mitt student ma kienx jidher wieħed jew waħda bil-geddum, tfal ferħanin, edukati u ddixxiplinati waqt żjara kulturali f’Malta. Bosta attivitajiet oħra ġieli qrajna dwarhom kemm fuq il-gurnali lokali kif ukoll fuq il-media soċjali. Dan l-esperiment tal-Happy School qed jgħaqqad bosta truf ta’ tagħlim flimkien biex il-prodott ikun is-suċċess li hu. Prosit!

Għalfejn mhux kullimkien?

Meta naraw xi ħaġa bħal din ma nistgħux ma ngħidux għalfejn sistema li qed tagħmel suċċess sejra tibqa’ marbuta ma’ skola partikolari. Għalfejn ma għandiex tkun is-sistema normali fl-iskejjel statali u privati kollha ta’ Malta? Mhux ħaġa li ssir mil-lum għal għada. Mhux ħaġa li tista’ ssir jekk ma jkunx hemm koperazzjoni bejn l-għalliema u koperazzjoni mill-ġenituri. Imma mhux ħaġa impossibli. Għalfejn ma għandniex nikkuppjaw esperiment li rnexxa?  Għaliex mhux l-iskejjel kollha ta’ pajjiżna huma Happy School?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 8 ta' Ottubru 2016

Rabtiet Franġiskani fil-parroċċa ta’ San Ġorġ Ħal Qormi

L-ewwel parti

Waħda mill-eqdem parroċċi f’ pajjiżna hija dik Qormija iddedikata lil San Ġorġ Martri. F’ din il-parroċċa, bħal f’ bosta parroċċi oħrajn, insibu xi rabtiet indiretti mal-qaddis fqajjar ta’ Assisi jew ma’ xi fergħa tal-Ordni tiegħu. Ejjew naraw x’inhuma dawn ir-rabtiet.

Żmien il-fratellanzi

Purċissjoni ta’ Corpus fil-bidu tas-seklu XX.
Jidhru t-Terzjarji Franġiskani quddiem il-baldakkin

Meta f’ Malta ma kienx għad hawn servizzi soċjali, fi ħdan il-Knisja nibtu għaqdiet biex ikunu ta’ sostenn u għajnuna lill-ħaddiema ta’ bosta snajja. Dawn huma il-fratellanzi li llum ftit għadna naraw attività minnhom. Bosta mietu għal kollox wara li tilfu l-għan tagħhom, xi oħrajn baqgħu weqfin. Fil-parroċċa ta’ San Ġorġ ta’ Ħal Qormi llum insibu ħames fratellanzi: Tas-Sagrament imwaqqfa fl-1575, tal-Madonna tar-Rużarju, imwaqqfa fis-sena 1601, tal-Madonna taċ-Ċintura li tissemma f’ dokument tal-1747 iżda mwaqqfa qabel, ta’ San Mikiel imwaqqfa fl-1739 u ta’ San Ġużepp li ma nafux sewwa meta twaqqfet iżda aktarx li hija l-aħħar waħda minn dawn il-ħamsa. Fl-1833 twaqqaf it-Terz’ Ordni Franġiskan ġewwa din il-parroċċa. Din ma kinitx eżattament fratellanza iżda lajċi mseħbin f’ dan l-Ordni. Meta l-membri ta’ dan l-ordni kienu jieħdu sehem f’ xi okkażjoni liturġika, bħal ngħidu aħna xi purċissjoni, kienu jilbsu ċ-ċoqqa Franġiskana. It-Terz’ Ordni Franġiskan intemm minn din il-parroċċa fis-snin sittin tas-seklu li għadda. Kontra tal-fratellanzi, l-Ordni ma kellux l-istandard iżda bandalora rrakkmat a bl-arma tiegħu. Wieħed ikun jista’ jara din il-bandalora armata fil-festa ta’ San Ġorġ fl-aħħar Ħadd ta’ Ġunju. 

Statwa

L-istatwa ta’ San Franġisk
 f’ Ħal Qormi
armata fil-knisja fl-2015

L-istatwa ta’ San Franġisk
 f’ Ħal Qormi
armata fil-knisja fl-1926

It-Terz’Ordni li għadna kif sememjna kienet attiva sewwa fil-Belt Pinto u kien ixxerred kemm jista’ l-qima lejn San Franġisk u l-kariżma tiegħu. Ta’ kull sena fit-tieni Ħadd ta’ Ottubru kienet tkun organizzata l-festa tal-qaddis. Il-festa titlob ukoll il-purċissjoni u purċissjoni titlob statwa. It-Terzjarji Franġiskani Qriema ħasbu għal statwa tal-qaddis patrun tagħhom. Lejn tmiem is-seklu XIX jew il-bidu tas-seklu XX l-istatwarju Vincenzo Cremona kien ikkummissjonat biex jagħmel statwa ta’ San Franġisk għal knisja parrokkjali ta’ San Ġorġ.

Din l-istatwa tal-kartapesta turi lill-qaddis Franġisku bejn żewġ anġli. L-anġli donnhom qegħdin iwasslu lill-qaddis fil-glorja tas-sema, li dan jidher b’ ħarstu kemxejn merfugħa ’l fuq.  San Franġisk jidher stigmat u qiegħed fuq l-isħab. Mal-isħab jidher puttin ċkejken. Fuq il-pedestall ta’ din l-istatwa tidher l-arma tal-ordni Franġiskan. Fis-sena 1926 il-familja Franġiskana kienet qegħda tfakkar is-700 sena mill-mewt tal-qaddis fundatur tagħha. It-Terz’ Ordni ta’ Ħal Qormi wkoll kien fakkar din l-okkażjoni u għal din il-festa l-istatwa kienet intramat wara l-artal maġġur taħt pavaljun.

L-istatwa armata fil-knisja 
ta’ Ġieżu fil-Belt Valletta

Mat-tmiem tat-Terż’ Ordni spiċċat ukoll il-festa u l-istatwa baqgħet merfugħa f’ niċċa fis-sagristija għal bosta snin.  Fis-sena 1976 il-Franġiskani kienu qed ifakkru is-750 sena mill-mewt ta’ Franġisku.  Għal din l-okkażjoni l-istatwa ta’ San Franġisk ta’ Ħal Qormi ittieħdet fil-knisja tal-Patrijiet Minuri tal-Belt Valletta, magħrufa bħala l-knisja ta’ Ġieżu, u tpoġġiet fuq l-artal maġġur. Fis-sena 2003 din tnaddfet sewwa u sarilha xi xogħol li kien hemm bżonn isir u intramat fil-knisja fil-presepju tal-milied. Dik is-sena il-Qriema fakkru l-ewwel presepju li sar minn San Franġisk 780 sena qabel fi Greccio fis-sena 1223. Fis-sena 2016 il-parroċċa ta’ San Ġorġ fakkret il-275 sena mill-wasla tal-istatwa titulari tagħha. Il-motto ta’ dawn il-festi kien “Xbihatek tressaqna lejn Alla”. Huwa tabilħaqq motto tajjeb għaliex kull xbieha li naraw fil-knejjes, fit-toroq jew fid-djar tagħna għandhom l-għan li jressquna lejn Alla l-Imbierek. Il-Qormin iċċelebraw dan l-avveniment matul sena sħiħa u f’ Novembru tal-2015 saret esebizzjoni ta’ 10 statwi li jinsabu f’ dik il-knisja parrokkjali. Għal darba oħra l-istatwa ta’ San Franġisk inħarġet fil-knisja u setgħet tkun ammirata.

Kwadru antik

Il-kwadru li nsibu fil-mużew tal-parroċċa

Fil-mużew tal-parroċċa nsibu kwadru antik ta’ San Franġisk. Skont l-istoriku Joseph F. Grima, fil-ktieb tiegħu “Il-Knisja Parrokkjali ta’ San Ġorġ Ħal Qormi – Erba’ sekli ta’ storja” dan il-kwadru kien taħt il-kwadru tal-artal tal-Gandlora u tneħħa meta tpoġġiet in-niċċa tal-korp sant ta’ San Massmu li għadna nsibu fuq l-artal tal-Gandlora. Il-kwadru aktarx tpoġġa fuq l-artal għall-ħabta tas-sena 1733. Dik is-sena ċertu Francesco Farrugia waqqaf fondazzjoni b’ att notarili biex tibda ssir il-festa ta’ San Franġisk, allura wieħed jassumi li kien hemm diġa dan il-kwadru. Il-kwadru juri lil San Franġisk jirċievi l-pjagi. Jidher ukoll anġlu ħdejn il-qaddis.  L-anġlu jidher b’ idu fuq qalb il-qaddis u id il-qaddis fuq id l-anġlu.   Mhux magħruf l-artist ta’ dan il-kwadru iżda xi wħud jattribwuh lil Francesco Zahra, imma minkejja li huwa kwadru ta’ livell għoli, il-kritiċi tal-arti jsostnu li ma huwiex tal-livell ta’ Zahra. L-għadam ta’ San Massmu kien inġieb mill-katakombi ta’ Ruma għall-ħabta tas-sena 1785. Kien propjetà ta’ Indri Psaila li fl-1802 irregalah lill-Knisja. Allura nistgħu nikkonkludu li kien għall-bidu tas-seklu XIX li l-kwadru  ta’ San Franġisk ħalla postu mill-knisja.

Dawn huma ftit mir-rabtiet li hemm bejn San Franġisk u l-parroċċa ta’ San Ġorġ, xi rabtiet oħrajn nitkellmu dwarhom fil-ħarġa li jmiss. 

Jissokta . . . . 

Dan l-artiklu deher fir-rivista DF - Dawl Franġiskan, Ottubru 2016