Ix-xorb u s-sewqan ma jmorrux flimkien

F’ dan iż-żmien tas-sena jiżdiedu t-twissijiet biex jekk dak li jkun joħroġ u jkun ser isuq ma jixrobx xorb alkolħoliku sabiex inaqqas il-periklu għalih u għall-oħrajn. Dan huwa żmien li fih il-ħruġ jiżdied u mal-ħruġ jiżdied ukoll il-konsum tal-alkoħol. Dawn il-jiem jgħaddu imma t-twissijiet tajjeb li nżommuhom tul is-sena kollha.

Periklu fit-toroq

Li tkun fit-triq, issuq, riekeb ġewwa karozza jew miexi diġa hemm għadd ta’ riskji. Waħda ħabiba tiegħi ftit jiem ilu rrakkuntatli kif kienet fi triq ġewwa Ruma, fil-karozza mal-familja tagħha u ħin bla waqt waqgħet siġra u ġiet fuq mutur li kien għaddej minn l-istess triq. Is-sewwieq tal-mutur tilef ħajtu. Perikli bħal dawn imdawrin bihom bla ma nintebħu. Fatt ieħor ġara lili ftit xhur ilu ġewwa Ruma wkoll. Kont għaddej minn triq u bdiet tqattar ix-xita, erġajt lura biex inġib umbrella. Buffura riħ waqqgħet persjana minn xi ħames sulari għoli u ġiet fuq mara ftit metri bogħod minni. B’ xorti tajba din id-diżgrazzja ma kienitx fatali u minkejja li l-mara ttieħdet l-isptar, intbagħtet lura d-dar wara fit ħin. Bosta perikli oħra jinstabu fit-toroq tagħna u ma nistgħux neliminawhom.

Inżidu l-periklu

Minbarra l-konsum tal-alkoħol u s-sewqan hemm każi oħra fejn il-periklu, għalina u għall-oħrajn, noħolquh aħna stess. Kemm-il darba naraw peruni jsuqu l-karozza u fl-istess waqt jitkellmu fuq il-mowbajl jew agħar minn hekk jibgħatu xi sms? Dawn huma atti illegali li jiġu ippenalizzati meta dak li jkun jinqabad, imma l-pulizija u l-gwardjani lokali ma jitgħux ikunu ma’ kull karozza. Fit-toroq tagħna faċli nitilfu l-konċentrazzjoni meta nkunu qegħdin insuqu, biżżejjed tara riklam jew tilmaħ peruna. Nistgħu nitilfu l-konċentrazzjoni tagħna u dik il-frazzjoni ta’ sekonda tista’ tkun fatali għalina jew għal ħaddieħor.  Anke kelma mingħand persuna li tkun riekna magħna għandha mnejn ittellifna. B’ dan kollu fit-toroq tagħna tajjeb li ma nkunux aħna li nżidu l-periklu fit-toroq tagħna.

Festi bla xorb

Hawn min jaħseb li jekk ma jinxtorobx xorb alkoħoliku ma jkunux iċċelebrati sewwa l-festi tal-Milied. Jien ma nimmaġinax li toħroġ u tixrob biss ilma imma hemm soluzzjoni wkoll għal min joħroġ u jsuq. Ftit ġimgħat ilu kont mistieden tieġ Malta. F’ bar minnhom kien hemm għażla ta’ cocktails li bosta minnhom ma kienx fihom alkoħol. Ħajruni nduq wieħed u jkolli nammetti li ma ridx nemmen li ma kiex fih alkoħol għax kellu togħma tassew tajba. Jien m’inix xi wieħed li niffrekwenta l-barijiet imma nemmen li xarbiet bħal dawn issibhom fil-ħwienet tax-xorb li normalment bosta jfittxu fil-festi. Tkun idea tajba li min se jsuq jixrob cocktail bla alkoħol, wieħed, tnejn u anke tlieta jekk ikollu aptit, imma jkun moħħu mistrieħ li jkun f’qagħda li jsuq u jasal lura d-dar, hu u dawk li jkollu miegħu, qawwijin u sħaħ.

Mhux diffiċli nnaqqsu l-periklu minn madwarna. Kieku kulħadd jagħti sehmu ikollna ħafna iktar paġni fil-gazzetti mimlijin b’ aħbarijiet sbieħ minflok aħbarijiet li jniktuna. Ftit ta’ rieda tajba kull ma hemm bżonn. Mhux matul il-jiem tal-festi biss imma matul is-sena kollha għax il-periklu jinsab ma’ saqajna dejjem u kullimkien.

Fr. Reno Muscat OP

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 28 ta' Diċembru 2013

Żmien ta’ liema festi?

Il-kwistjoni dwar l-użu tal-kelma Christmas. Kemm varament toffendi lill-oħrajn?

Kull ma jmur iktar qiegħed jersaq il-jum tal-25 ta’ Diċembru, jum li l-parti l-kbira minna nsejħulu l-Milied. Ma’ dan il-jum hemm marbutin għadd ta’ festi u tradizzjonijiet.  Aħna l-Maltin ma aħniex differenti minn popli oħra. Huma wkoll jiem ta’ vaganzi fejn uffiċċji jew fabbriki jagħalqu bwiebhom sabiex il-ħaddiema jkunu jistgħu jgawdu l-familja tagħhom. Sfortunatament hemm faxxa ta’ ħaddiema li xogħolhom ma jistax jieqaf lanqas fi żmien il-festi, anzi hemm każi fejn dawn il-jiem ikunu impenjativi aktar mill-kumplament tas-sena.

Happy holidays

Ta’ kull sena f’dan iż-żmien tqum il-kwistjoni jekk għandniex niktbu Happy Christmas jew Happy Holidays. Jekk tibqa’ taħseb ftit tintbaħ li din ma hijiex ħaġa superfiċċjali imma hemm ħsieb moħbi wara. Bosta jippruvaw iġibu skuża b’ dawk li jħaddnu reliġjon mhux Kristjana u jgħidu li l-kelma Christmas tista’ toffendilhom is-sentimenti reliġjużi tagħhom. L-ewwel ħaġa tajjeb niftakru li holidays tista’ toħodhom meta trid, fis-sajf nieħdu vaganzi imma ma nawgurawx il-happy holidays lil xulxin.  Ma nibgħatux kartolini lil xulxin għax il-fabbrika għamlet ix-Shut down. Imma fil-Milied mhux hekk! Fil-Milied kulħadd jibgħat xi kartolina jew tnejn. Anke llum meta l-posta elettronika ħadet post l-ittri xorta fi żmien il-festi l-pustier jiżdiedlu mhux ħażin xogħolu. Il-mistoqsija hija waħda: Jekk ma jkunx il-Milied, ikollna vaganzi lejn tmiem is-sena? Kemm tabilħaqq il-kelma Christmas toffendi lil min ma jemminx fi Kristu?

Il-Musulmani

Meta naħsbu fuq fatti bħal dawn aktarx naħsbu li dawk li huma kontra l-użu tal-kelma Christmas huma il-Musulmani. Dan huwa żball għax il-Musulmani  l-ewwel ħaġa jirrikonoxxu l-Bibbja bħala ktieb qaddis  u għalhekk dak li hemm imniżżel fih huwa wkoll qaddis u t-tieni ħaġa l-Musulmani għandhom qima kbira lejn il-Madonna u lejn binha Ġesù. Dan ma jfisssirx li t-teoloġija Nisranija u dik Musulmana hija l-istess imma juri li mhux tassew li l-festi tat-twelid ta’ Ġesù joffendu lill-Musulmani.

Reliġjonijiet oħrajn

Flimkien mal-Insara u l-Musulmani, li huma l-ikbar żewġ reliġjonijiet fid-dinja,  hawn il-Buddisti u l-Indu li huma religjonijiet meqjusin kbar. Bejn Insara u Musulmani hawn bejn wieħed u ieħor 54% tan-nies tad-dinja, bejn Buddisti u Indu hawn madwar 22% ("People and Society". The World Factbook. CIA. 2012). L-Indu semgħu bi Kristu mingħand il-missjumarji Insara.  Bosta minnhom jammirawh bla ebda problemi minkejja li ma jikkonvetux. Eżempju wieħed huwa Mahatma Ghandi li dejjem ammira t-tagħlim ta’ Kristu b’ mod profond. L-istorja fil-Buddisżmu hija differenti għax għalihom ma hemx diskors dwar eżistenza jew nuqqas ta’eżistenza ta’ Alla. Madanakollu hemm xi Buddisti li juru interess kbir fit-tagħlim ta’ Kristu. (dokument: Cristo e le altre religioni Commissione Dialogo Interreligioso, 2000).

Tassew li minbarra dawn l-erba’ religjonijiet kbar jifdal kważi kwart tal-popolazzjoni dinjija. Imma kemm tassew iċ-ċelebrazzjonijiet tal-M ilied jagħtuhom fastidju lil dawn it-talin? Kważi nofs dan il-kwart ma jappartjeni għall-ebda reliġjon u n-nofs kwart l-ieħor jiġbor fih popli bi twemmin tribali, f’postijiet fid-dinja li tant huma remoti li niddubita jekk qattx semgħu bi Kristu jew bil-festa ta’ twelidu.

Nibża li dan il-ħafna plejtu li jsir ma huwa xejn għajr duħħan jew hemm xi intenzjoni moħbija. Żgur li l-pressjoni ma tiġix minn persuni ta’ twemmin differenti minn dak Kristjan

Fr. Reno Muscat OP

dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 21 ta' Diċembru 2013

Konta xiex ħadha Mandela?

L-Afrika ta’ Isfel huwa il-pajjiż li jinsab fil-ponta tan-nofsinhar tal-kontinent Afrikan. Huwa pajjiż li fih taħlita ta’ bosta kulturi, tradizzjonijiet, ilsna u ġnus. Huwa pajjiż b’ madwar wieħed u ħamsin miljun abitant. Huwa l-pajjiż li malli nisimgħu ismu dlonk niftakru fil-kelma li spiss konna nisimgħu fis-snin tmenin u disgħin “Apartheid”.  Din il-kelma tfisser firda, separazzjoni, diviżjoni, bejn dawk li huma ta’ lewn abjad u dawk li ma humiex ta’ dawn il-lewn.  Huwa l-pajjiż li jfakkarna wkoll fi bniedem li ġġieled kontra d-divizzjoni minħabba l-lewn tal-ġilda. Iva huwa l-pajjiż ta’ Nelson Mandela.

Lejn nofs is-seklu XVII l-Ewropej ħatfu f’ idejhom din il-parti tal-Afrika. Id-djamanti u d-deheb li din l-art toffri kienu ta’ attrazzjoni kbira biex il-bniedem tal-kontinent l-antik iħalli daru u jfittex xortih hemmhekk. L-istorja ta’ dan in-nazzjon hija mimlija konkwisti, taqlib u kolonizazzjoni. L-aħħar ħakkiem ta’ din l-art kien ir-Renju Unit. Matul il-mijiet ta’ snin li l-Ewropej għexu fl-Afrika ta’ Isfel bnew komunità kbira ta’ ‘bojod’ li spiċċaw dejjem jaħkmu fuq ‘is-suwed’ anke wara l-Indipendenza tal-pajjiż, madwar tmenin sena ilu, dawn baqgħu jaħmu għax kellhom dritt billi bħala ċittadinanza kienu Sud Afrikani, twieledu u kibru hemm minkejja li l-antenati tagħhom kienu Ewropej. Sfortuntament ‘il-bojod’ dejjem trattaw lill-parti l-oħra bħala l-parti tat-tieni klassi, il-parti tas-serje B.

Fit-18 ta’ Lulju, 1918 twieled Nelson Mandela, l-akbar kolonna kontra l-Apartheid. Mhux  l-iskop tiegħi li nikteb dwar il-ħajja ta’ dan il-bniedem li għadda 27 sena minn ħajtu fil-ħabs minħabba l-ideal tiegħu. Smajna ħafna matul dawn il-jiem. Imma tajjeb naraw kontra xiex ħadha Mandela. Għalfejn iġġieled, għalfejn issagrifika tant snin minn ħajtu.

Wara l-elezzjoni tal-1928 fl-Afrika ta’ Isfel kienu introdotti l-ewwel elementi ta’ diviżjoni bejn il-poplu imma ħdax il-sena wara din id-diviżjoni spiċċat. Matul it-tieni gwerra dinjija kien hemm grupp li jissimpatizza man-Nażisiti li beda jħeġġeġ il-filosofija tal-Apartheid. Mill-1948 bdew ħerġin liġijiet li poġġew din il-firda bħala l-liġi tal-pajjiż. Imma x’ kienu dawn il-liġijiet? X’ kien dak li jifred abjad minn iswed?

Fost il-liġijiet li jħeġġu l-Apartheid kien hemm dik li ma setax isir żwieġ bejn żewġ persuni ta’ kulur differenti. Liġi oħra kienet tgħid li att sesswali bejn persuni ta’ kulur differenti huwa reat li għandu jkun penalizzat. Ħarġet il-Population Registration Act, liġi li dak li jkun irid jirreġistra lill-uliedu skont ir-razza li minnha jkunu ġejjin il-ġenituri. Liġi oħra kienet tibrojbixxi li persuni ta’ razez mhux bojod milli jidħlu f’ ċerti postijiet urbani u liġi oħra li keinet tibbrojbixxi nies b’ ġilda sewda milli jużaw strutturi pubbliċi bħal swali fejn wieħed jistenna u saħansitra bankini. Liġi oħra kienet tħeġġeġ id-differenza razzjali fuq il-post tax-xogħol u kien aktar diffiċli li raġel mhux abjad isib xogħol. Saret liġi biex in-nies b’ġilda sewda jinġabru f’ getto. Minflok getto dawn il-postijiet kienu jissejħu Bantustan. Biex bniedem joħrog minn din iż-żona kellu bżonn il-passaport. Fuq kollox is-suwed ma setgħux jieħdu sehem fil-politika ta’ pajjiżhom. ( Keppel-Jones, Arthur South Africa: a short history, Hutchinson) Xejn għajr inġustizzja soċjali.

Kif qatt seta’ Mandela jħalli fommu sieket quddiem dan kollu? Kontra dan u iktar iġġieled, u għax ħadha kontra din l-inġustizzja huwa deher ikrah f’għajnejn il-mexxejja ta’ pajjiżu. Riedu jeħilsu minnu mhux minħabba xi reat li wettaq imma minħabba l-ideal tiegħu – il-ħelsien tal-poplu li għandu l-ġilda sewda fl-Afrika ta’ Isfel. Mandela sar sinonimu mal-ġlieda għad-drittijiet l-aktar bażiċi ta’ kull persuna umana. Ma kienux dawk ta’ lewn iswed f’pajjiżu biss li raw fih ħellies. Kien ta’ ispirazzjoni għal bosta gruppi li soffrew l-oppressjoni, l-inġustizzja, it-tbatija. Mandela huwa ikona fit-taqbida kontra r-razziżmu u għar-rikonoxximent tad-drittijiet tal-bniedem.

Mhux ta’ b’xejn li għexieren ta’ mexxejja minn madwar id-dinja kollha inġabru Johannesburg flimkien mal-folol kbar ta’ Sud Afrikani sabiex isellmu għall-aħħar darba lil dan l-istatista kbir, dan il-bniedem li rnexxielu jħalli d-dinja xi ftit aħjar milli sabha.

Fr. Reno Muscat OP

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 14 ta' Diċembru 2013

Sindromu NIMBY

Fost il-bosta kliem ġodda li minn żmien għal żmien jitwieldu, sirna nisimgħu bis-sindromu Nimby. Nimby hija akronomu tal-frażi Ingliża <<Not in my back yard?>. Din ma hijiex xi marda kif forsi għall-bidu nistgħu naħsbu imma hija biss kampanja ta’ oppożizzjoni minn grupp ta’ nies li jistgħu jkunu ġirien jew li jgħixu f’ żona qrib xulxin. Dawn it-talin jingħaqdu biex jipprotestaw kontra xi proġett li jkun sejjer isir fil-qrib ta’ darhom. Huma ma jitolbux li dan il-proġett ma jsirx imma jipprotestaw li jsir qrib tagħhom. Għalihom il-proġett jista’ jsir imma mhux fil-bitħa tagħom – Not in my back yard! F’każi bħal dawn tassew jgħodd il-qawl Malti – Il-pulizija ħadd ma jridha wara biebu.

X’ ma rridux fil-bitħa tagħna?

Ġeneralment protesti bħal dawn isiru kontra bini ta’ impjanti kimiċi, żoni industrijali, power stations, ħabsijiet, miżbliet, bażijiet militari, ajruporti, stazzjonijiet jew linji tal-ferrovija u proġetti kbar bħal dawn. Imma mhux biss, kultant isiru protesti minħabba s-sindromu NIMBY fuq skala wisq iżgħar minn dawn li semmejna. Ġieli jinqala diżgwid fuq djar li jkunu sejrin isiru djar li jilqgħu nies bla saqaf fuq rashom, fuq postijiet ta’ divertiment bħal barijiet jew kliniċi privati żgħar.

Każijiet partikolari

Xi wħud mill-aktar każijiet popolari tas-sindromu NIMBY huma l-protesti li spiss nisimgħu dwarhom ġewwa l-Italja kontra It-Treno Alta Velocità (TAV).  Bosta huma dawk li mhux ma jridux it-TAV, għax fil-verità huwa servizz komdu, imma ma jriduhiex tgħaddi qrib ta’ darhom minħabba l-istrobju li tagħmel u dan ikun ta’ inkonvenjent għalihom u għall-familji tagħhom. Barra l-inkonvenjent hemm ukoll il-fatt li l-valur tal-bini jonqos drastikament għax hemm każi fejn minn djar tal-kampanja jispiċċaw djar imdawrin bi storbju ta’ ferroviji għaddejjin lejl u nhar. Kaz ieħor kienu l-protesti li kienu saru meta kienet sejra tinbena it-tielet runway fl-ajruport ta’ Heathrow ġewwa Londra. Dawn huma biss tnejn mill-bosta każi li smajna bihom dawn l-aħħar snin.

BANANA

Sintomu agħar minn dak ta’ NIMBY huwa s-sintomu BANANA li jfisser: <Build Absolutely Nothing, Anywhere Near Anything>. Sindromu li jwaqqaf kull forma ta’ progress. Ma jistax ikun li ma jinbena xejn u mkien. Mhux sewwa li jsir bini bla kontroll imma lanqas tista’ twaqqaf  il-progress. Dan ma huwiex is-sindromu tal-ekoloġisti għax kull min għandu rasu fuq għonqu jaf li l-progress ma jista’ jżommu ħadd imma huwa sindromu tal-amjentalisti estremisti.

Leħen liċ-ċittadin

Kull deciżjoni, kull proġett, kull bini, kull tibdil,  li għandu mnejn jolqot lil xi ħadd għandu jiġi diskuss mal-partijiet kollha konċernati. Iċ-ċittadin għandu jingħata leħen, għandu jingħata ħin sabiex jgħid dak li jħoss, fejn jaqbel u fejn le. Kull proposta għandha tittieħed in konsiderazzjoni u ma għandhomx jittieħdu deċiżjonijiet bil-għaġla jew b’ arroganza. Wara kollox iċ-ċittadin huwa l-klijent.

Kultant ikollna ngħidu Iva għal Nimby

Hemm imbagħad każi fejn tabilħaqq dak li jkun għandu jqum u jgħid “Le” għal dak il-proġett. Qiegħed nirreferi għal bini ta’ miżbliet li jilqgħu fihom skart tossiku u skat ieħor perikoluż. Dawn il-każi għandhom jiġu trattati bl-akbar serjetà għax hemm is-saħħa mhux ta’ dawk biss li llum jgħixu qrib imma ta’ dawk li għad iridu jiġu warajna.

Fr Reno Muscat OP

Artiklu li deher f' In-Nazzjon 7 ta' Diċembru 2013