Xi sħana!

 

Ninsabu fl-eqqel tas-sajf u jkollna nammettu li din is-sena s-sajf diġà wriena snienu waħda u sew għax ilna ngorru bis-sħana. Għaddejna jiem li fihom kellna imwieġ ta’ sħana. Ma hemmx x’tagħmel, fis-sajf qegħdin!

Mewġiet ta’ sħana

Mewġa ta’ sħana, fil-meteoroloġija, hija perjodu ta’ temp atmosferiku li matulu t-temperatura tkun ogħla meta mqabbla mat-temperaturi medji ġeneralment f’dak il-perjodu u dan it-temp għandu tendenza li jdum. Jekk tkun ġuranta waħda sħuna aktar min-normal, ma nsejħulhiex mewġa. Mewġa ta’ sħana iddum għadd ta’ jiem.

Mewġa ta’ sħana tvarja minn żona għal żona, jiddependi mill-klima tal-post. F’pajjiż li ġeneralment ikollu temp frisk, jekk it-temperatura taqbeż il-25 grad celcius u dan it-temp itul għal madwar ħamest ijiem, jingħad li jkun hemm mewġa ta’ sħana. Jekk dan it-temp insibuh matul is-sajf f’xi pajjiż sħun bħalma hu pajjiżna, ma nkunux nistgħu ngħidu li nkunu għaddejjin minn mewġa ta’ sħana, anzi kważi kważi ngħidu li jkun il-frisk. Għalhekk naraw li mewġa ta’ sħana hija marbuta anke mal-post għax dak li jgħodd għal naħa tad-dinja ma jgħoddx għal naħa oħra. B’dan l-istess argument u bl-istess metodoloġija nistgħu nitrattaw mewġiet ta’ kesħa li ġieli jkollma fix-xhur xitwin.

Hawn tajjeb insemmu l-mewġa ta’ sħana li għaddiet ukoll minn fuq pajjiżna f’Awwissu tas-sena 1999. F’dik il-mewġa l-uffiċċju meterjoloġiku ta’ Malta kien irreġistra l-ogħla temperatura li qatt irreġistra: 43.8 grad. Iżda kkonsla, f’din il-mewġa il-gżira ta’ Sqallija marret agħar minna. Hemmhekk it-temperatura f’dawk il-jiem kienet bejn il-45 u t-48 gread. Iva Monreale u Noto rreġistraw temperatura ta’ 48 grad celcius!

Kulħadd ifittex il-frisk

Hawn min iħobb ix-xitwa u hawn min jipprefri s-sajf. Hu x’inhu, jkollna ngħaddu mill-istaġuni kollha kemm huma, inħobbuhom jew le! Biss anke dawk li jippreferu s-sajf mix-xitwa, xorta jaraw kif jaħarbu s-sħana. Hawn qed tiġi quddiem għajnejja xena ħelwa li kont niltaqa’ magħha Napli. Meta kont nirkeb il-ferrovija fis-sajf, kien ikun hemm xi bejjiegħa tal-imrewwaħ li jitilgħu fil-vaguni biex iħajru lill-passiġġieri jixtru waħda biex inqassu xi ftit mill-għomma. Kemm ilni ma nisma’ l-kelma “Għomma”. Il-bużnanna tiegħi kienet tużaha spiss! La qed insemmi lill-bużnanna naqsam magħkom drawwa li kellha. Fix-xhur tas-sajf, għall-ħabta ta’ nofsinhar jew is-siegħa, kienet toħroġ barra u titfa’ bott ilma frisk fuq il-bankina waqt li tgħid: “Għall-erwieħ!” Kienet temmen li dak il-bott ilma kien ser itaffi xi ftit mis-sħana jew l-għatx lill-erwieħ tal-puragtorju. Darba ta’ tifel li kont tħajjart jien ukoll nitfa’ ftit ilma għall-erwieħ imma minflok bott tfajt barmil sħiħ, mingħalija li ser nagħmel xi ħaġa kbira. Il-bużnanna qaltli li b’dak l-ilma kollu kont xarrabthom għasra lill-erwieħ mhux tajthom jixorbu. X’reliġjożità kellhom in-nanniet tagħna għandek tgħid. Mietu huma u magħhom intemmu dawn id-drawwiet ħelwin li kellhom. U la qed insemmu l-imgħoddi, insemmu qawl antik li jfaħħar is-sħana. Dan jgħid li s-Sajf kapott tal-fqir!

Intaffu s-sħana

Illum bosta djar qed iwaħħlu apparat tal-arja kondizzjonata. Il-karozzi wkoll qed joħorġu b’dan l-apparat magħhom. Lil ħadd ma tagħti tort li jipprova jaħrab mis-sħana li jġib miegħu s-sajf. Biss hemm ħwejjeġ li nistgħu nagħmluhom biex intaffu xi ftit is-sħana.

Jekk tpoġġi ftit weraq tan-nagħniegħ fi flixkun bl-ilma u tħallih fil-fridge ikollok xarba li taqta’ l-għatx. Ilma tal-gas b’lumija magħsura fih u ponta ta’ kuċċarina melħ fih hija xarba oħra li taqta’ l-għatx u tnaqqas xi ftit mis-sħana. L-alkoħol ma għandekx tħares lejh jekk ma tridx tħoss sħana. Fis-sħana għandna nixorbu spiss u l-aħjar li nixorbu xorb frisk.

Imbagħad hemm xi ħwejjeġ prattiċi oħra li wieħed jista’ jagħmel. Fan imwaħħal mas-saqaf għadnu t-tendenza li jitfa’ l-arja ta’ qrib is-saqaf lejn l-art. Issa aħna nafu li l-arja sħuna titla ’l fuq, għalhekk fannijiet ta’ mas-saqaf jistgħu ma jkunux effettivi daqs dawk bis-sieq li jitpoġġew fl-art. Fil-kċina pprova sajjar ikel frisk u kemm jista’ jkun evita li tixgħel il-forn għax dan jitfa’ ħafna sħana. Jekk imbagħad ikollok tixgħelu, pjana biex waqt li l-ikel ikun fil-forn, inti tagħmel xi ħaġa f’kamra oħra basta mhux fil-kċina.

Dawk li jużaw il-kompjuter jafu li dan jarmi wkoll xi ftit sħana. Għalhekk meta ma tkunx qed tużah aqbad u itfih. Toqgħodx tgħid li dan imur waħdu fuq sleep mode, itfi u erġa’ ixgħel la tkun ser terġa’ tużah. Kien hemm żmien li kienu jgħidulna li titfi u tixgħel jista’ jagħmel ħsara lis-software. Illum qed jgħidulna li dan mhux minnu. U ħaġa oħra la qed insemmu l-kompjuter, taħdimx bih fuq kuxtejk għax dan jixwihomlok. Mhux ta’ b’xejn illum ma għadhomx jissejħu laptop imma saru jgħidulhom notebook!

Sħana u xejn aktar! Wara kollox issa huwa żmienha. Nippruvaw naddattaw irwieħna għaliha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 31 ta' Lulju 2021

 

 

 

Ir-reġjun tal-Basilicata

 

Aktar ma jidħol is-sajf aktar dak li jkun iħoss ix-xewqa ta’ xi vaganza lil hinn mix-xtut ta’ pajjiżna. Il-pandemija ħarbtet lil kulħadd, ħassret il-pjanijiet kollha li kellna u kkanċellat is-safar li kellna ppjanat imma qatt ma tista’ tnaqqas ix-xewqa li nsiru nafu dwar xi post jew pajjiż li nistgħu nżuru ladarba nerġgħu naqbdu r-rutina ta’ qabel. Illum nixtieq naqsam magħkom xi tagħrif dwar reġjun Taljan li għandi l-impressjoni li ma tantx huwa popolari magħna l-Maltin minkejja li mhux wisq imbiegħed. Qed ngħid għall-Basilicata. Jekk l-Italja narawha bħala żarbuna, dan ir-reġjun jiġi sewwasew fl-għaksa.

Ir-reġjun

Bħala reġjun dan insibuh imiss mal-Calabria, il-Puglia u l-Campania. Għandu parti fix-xatt tal-baħar Tirren kif ukoll xatt fil-baħar Jonju. Huwa reġjun żgħir minkejja li ma huwiex l-iżgħar reġjun Taljan. Huwa it-tielet l-iżgħar bil-Molise u Valle d’Aosta jiġu warajh. Hawn qed nirreferi għall-popolazzjoni għax bħala kobor insibu li minbarra dawn iż-żewġ reġjuni li diġà semmejt, lill-Umbria, lill-Friuli-Venezia Giulia, lill-Liguria u lill-Marche wkoll iżgħar fid-daqs. Il-Basilicata jgħixu fiha ftit aktar minn nofs miljun ruħ u hija mifruxa fuq ftit aktar minn għaxat elef kilometru kwadru. Hemm żewġ provinċji, dik ta’ Potenza, li tinsab fuq in-naħa tal-baħar Tirren, u dik ta’ Matera li tmiss mal-baħar Jonju. Il-capoluogo tar-reġjun hija l-belt ta’ Potenza. Hemm mija u wieħed u tletin kunsill lokali, mija minnhom fil-provinċja ta’ Potenza u l-kumplament f’dik ta’ Matera. Ta’ interess partikolari huwa l-fatt li n-nies ta’ dan ir-reġjun ma jissejħux Basilikati jew xi ħaġa simili imma jgħidulhom Lucani.

Dan huwa reġjun muntanjuż li 8% tal-art tiegħu biss hija pjanura u l-bqija muntanji u għoljiet. Fir-reġjun hemm vulkan mhux attiv bl-isem ta’ Monte Vulture. Fenomeni vulkaniċi sekondarji kienu nnutati minnu sal-1820. Bil-klima Mediterranja u bil-muntanji u l-widien li jinstabu f’dan ir-reġjun, huwa post tajjeb ħafna għall-industrija tal-films kif ukoll għal vaganza għall-kwiet.

Potenza

Potenza

Tassew li Potenza hija l-akbar proivinċja ta’ dan ir-reġjun imma minbarra isem ta’ provinċja nsibu wkoll Belt. Din hija belt li tinsab aktar minn tmien mitt metru ’l fuq mill-baħar u fiha jgħixu madwar sitta u sittin elf ruħ. Iċ-ċentru storiku ta’ din il-belt huwa għani fejn jidħol bini li jmur lura għal żmien il-Medjuevu. Insibu knejjes u palazzi li mhux ta’ min ma jżurhomx ladarba jkun hemmhekk.

Il-katidral ta’ San Ġerardu huwa l-knisja prinċipali tal-post u nsibuh fil-qalba tal-belt. Minn skavi li saru sar magħruf li dan inbena fuq xi binja Rumana, biss il-binja tal-lum hija waħda medjevali. Fl-1930 kien ġarrab ħsarat kbar f’terremot li kien sar u għalhekk kellu jsiru restawr estensiv fuqu. Reġa’ sofra bosta ħsarat waqt it-tieni gwerra dinjija għax intlaqat waqt ħbit mill-ajru. Reġa’ kien restawrat u nfetaħ fl-1950, biss kif ngħidu aħna l-Maltin, fuq tliet toqgħod il-borma. Fl-1980 ġarrab ħsarat oħra mit-terremot li kien heżżeż liż-żona. Hemm bosta knejjes oħra ta’ interess bħalma huma dawk ta’ San Franġisk, ta’ San Mikiel u l-monasteru ta’ San Luqa. Fost il-bosta palazzi tal-belt ma nsitgħux ma nsemmux dak li jissejjaħ Palazzo della Prefettura. Wieħed jista’ jżur ukoll bosta ġonna li jsebbħu lil din il-belt.

Matera

Matera

Belt oħra popolari fir-reġjun ta’ Basilicata hija dik li wkoll isimha huwa wkoll isem tal-provinċja. Matera tinsab aktar lejn il-Puglia u jgħixu fiha madwar sittin elf ruħ. Tinsab erba’ mitt metru ’l fuq il-livell tal-baħar. Hawn isibu dak li jissejjah Sassi di Matera, post magħruf mad-dinja kollha għaliex huwa parti minn belt l-aktar antika fid-dinja li għadha abitata sal-lum. Fl-1993 il-UNESCO għarfet dan il-post bħala wirt tal-umanità. Hemm ħafna x’wieħed jara fil-belt, il-katidral fuq stil Romanesk u l-knejjes ta’ San Ġwann Battista, u dik maestuża ta’ San Franġisk ta’ Assisi fost oħrajn. Fost il-bosta palazzi sbieħ tal-belt wieħed għandu jżur Palazzo Sedile u Palazzo Lanfranchi.

Matera kien il-post li fih inħadmu bosta films popolari. Insemmi biss The Gospel According to St. Matthew  ta’ Pier Paolo Pasolini, Ben Hur tal-2016 u The Pasion of the Christ ta’ Mel Gibson. Minħabba l-ambjent naturali primittiv li għadu kkonservat f’dawn l-inħawi, bosta diretturi tal-film jippreferu dan il-post meta jkunu ser jaħdmu xi xeni antiki, l-aktar fil-films bibliċi. Mhux films bibliċi biss inħadmu f’Matera imma bosta oħrajn ukoll.

Biex tasal

Billi l-Basilicata tmiss ma’ Campania u mal-Puglia wieħed jista’ jasal għaliha kemm mill-ajruport ta’ Bari kif ukoll minn dak ta’ Napli. Jekk wieħed minn Ruma jkun irid jinżel Matera jew Potenza bil-ferrovija jrid ilesti ruħu għal vjagg ta’ bejn sitta u di’sa sigħat u jkollu jbiddel xi erba’ ferroviji. Tabilħaqq li s-servizz tal-ferrovija f’din il-parti tal-Italja mhux effiċjenti daqs in-naħa ta’ fuq tal-pajjiż, imma wieħed jista’ jinqeda bih faċilment.

Illum rajna ftit reġjun Taljan li ftit nafu dwaru imma li fih ħafna x’wieħed jara.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 24 ta' Lulju 2021

Isqof

 

Bħal kull għaqda jew istituzzjoni li teżisti, il-Knisja għandha wkoll il-ġerarkija tagħha. Bħalma d-dinja hija maqsuma f’pajjiżi, hekk ukoll il-knisja hija maqsuma f’partijiet jew nistgħu nsejħulhom żoni. Kull żona, li tissejjaħ Djoċesi, tkun immexxija minn isqof. Illum nixtieq ngħidilkom xi ħwejjeġ interessanti marbutin mal-isqof.

L-isqof huwa r-responsabbli jew kif spiss jissejjaħ “ir-ragħaj” ta’ djoċesi f’xi Knejjes Kristjani bħalma huma l-Knisja Kattolika, dik Ortodossa kif ukoll dik Anglikana. Fil-Knejjes kollha li jemmnu fl-episkopat storiku, l-isqof huwa meqjus bħala s-suċċessur tal-appostli. Minkejja li aħna l-Maltin insejħulu “Isqof”, għal dak kollu marbut miegħu nużaw il-kelma li għandha għeruq Griegi. Aħna ngħidu “Episkopat” għaż-żmien li jdum imexxi l-isqof. Pereżempju ngħidu: Dan il-Millenju Malta diġà rat l-Episkopat ta’ Ġużeppi Mecieca, Pawlu Cremona u Charles Scicluna. Nistgħu wkoll nirreferu għall-palazz tal-isqof bħala l-Palazz Episkopali. Il-kelma ġejja mill-Grieg επίσκοπος (epìscopos), li tfisser “dak li jħares”, “sorveljant”. Fil-Greċja tal-qedem dan it-terminu kien użat biex jindika kap ta’ skola filosofika jew direttur ta’ akkademja, peress li dawn ħafna drabi kellhom funzjoniji ta’ sorveljanza.

Suċċessjoni Appostolika

Aħna ngħidu li l-isqof huwa suċċessur tal-appostli jew inkella li għandu s-suċċessjoni appostolika. Imma xi jfisser sewwa dan il-kliem?

Kull isqof biex ikun ikkonsagrat irid ikun “midluk” isqof minn tliet isqfijiet oħra, wieħed prinċipali u tnejn oħra assistenti. Din ir-regola ma tgħoddx kemm-il darba isqof ikun ikkonsagrat mill-Papa. F’dan il-każ ma jkunx hemm il-ħtieġa li jkunu tliet isqfijiet imma l-Papa jista’ jikkonsagra isqof waħdu. Issa dawn l-isqfijiet li jkunu qed jikkonsagraw isqof ġdid, kienu xi darba huma wkoll ikkonsagratri minn isqfijiet oħra li dawn ukoll kienu kkonsagrarti minn oħrajn. Wieħed wara l-ieħor dawn l-isfijiet jibqgħu sejrin sa żmien l-appostli, isqof jikkonsagra lil ieħor. Din hija li tfisser is-suċċessjoni appostolika, li l-konsagrazzjoni ta’ dan l-isqof hija ħolqa f’katina li bdiet mill-appostli u baqħet ma nqatgħet qatt.

L-isqfijiet ta’ Malta

La qed isemmu s-suċċesjoni appostolika tajjeb naraw ftit l-isqfijiet ta’ pajjiżna minn min kienu kkonsagrati. Ser insemmu biss il-konsagrant prinċipali (tinsewx li għidna li jridu jkunu tlieta, wieħed prinċipali u żewġ assistenti)

Mons. Charles Scicluna kien ikkonsagrat isqof minn Monsinjur Pawlu Cremona u dan minn Monsinjur Ġużeppi Mercieca. Il-konsagratur prinċipali ta’ Mons. Mercieca kien l-Arċisqof Mikiel Gonzi u dan kien ikkonsagrah l-Arċisqof Mauro Caruana li kien ikkonsagrat mill-Kardinal Rafael Merry del Val. Il-katina tibqa’ sejra sal-appostli imma nieqfu hawn. Tajjeb ngħidu wkoll li Monsinjur Scicluna kien l-isqof prinċipali fil-konsagrazzjoni ta’ Mons. Joseph Galea Curmi, mela fil-katina, wara Mons Scicluna nsibu lil Mons Galea Curmi.

Mons. Anton Teuma kien ikkonsagrat mill-Kardinal Mario Grech u dan kien midluk isqof minn Mons Nikol Cauchi. Lil Cauchi kien nikkonsagrah l-Arċisqof Amerikan Mons. Martin John O'Connor.

Maltin

Minkejja li f’Malta għandna żewġ djoċesijiet, bosta Maltin oħra qed iservu ta’ isqfijiet lil hinn minn xtutna. Nibda billi nsemmi l-Isqof Mons Ġorġ Frendo. Dan kien ikkonsagrat isqof minn Mons Rrok Kola Mirdita ta’ Tirana l-Albanija li kien midluk isqof mill-Papa qaddis, Ġwanni Pawlu II. Mons. Antoine Camilleri u Mons Alfred Xuereb kienu ordnati isqfijiet minn Papa Franġisku. Ma’ dawn hemm lista oħra ta’ Maltin li qed iservu bħala isqfijiet madwar id-dinja, biex ngħidu d-dritt; fil-ħames kontinenti, bħall-Isqfijiet Cefai fil-Perù, Alessandro fil-Kenja, Bonello fil-Ħonduras, Bugeja fil-Libja, Costa fil-Brażil, Zammit f’Ġibiltà, Baldacchini fl-Istati Uniti, Spiteri fil-Libanu u Gauci l-Awstralja. Ma’ dawn hemm l-Isqof Darmanin li huwa rtitat.  

Mhux isem wieħed

Minkejja li s-sagrament tal-Ordni Sagri huwa wieħed li jinqasam fi tlieta, Djakonat, Presbiterat u Episkopat, mhux l-isqfijiet kollha jissejjħu l-istess. F’ċerti djoċesijiet antiki u ta’ ċerta importanza nsibu lil dak li jissejjaħ Patrijarka. Insibu l-Patrijarki tal-Orjent, bħal ta’ Ġerusalemm, kif ukoll dawk tal-Oċċident bħal dak ta’ Venezja jew ta’ Milan. Imbagħad insibu l-Arċisqof u fost dawn insibu l-Arċisqof Metropolita. Il-mexxej tad-djoċesi ta’ Malta huwa Arċisqof Metropolita. Metropoliota huwa l-isqof li jieħu ħsieb provinċja ekkleżjastika. Arċisqof Metropolita minbarra li jkollu s-setgħa fuq id-djoċesi tiegħu, li tissejjaħ Arċidjoċesi, jkollu wkoll sa ċertu punt taħt il-ħarsien tiegħu id-djoċesijiet l-oħra tal-provinċja. Arċisqof aktarx ikun il-mexxej ta’ djoċesi li jkollha ċertu prestiġju. Djoċesi li taqa’ taħt arċidjoċesi tissejjaħ djoċesi suffreġġjanti.

Isqof Ko-adjutur huwa isqof awżiljari fi djoċesi bi dritt li jieħu post l-isqof ladarba dan iwarrab jew imut. Mhux kull isqof awżiljarju huwa Ko-adjutur. Isqof titulari huwa dak li jingħata titlu ta’ mexxej ta’ djoċesi li tkun spiċċat imma nżamm it-titlu tagħha.  Pereżempju l-Isqof Awżiljaru ta’ Malta, Mons. Galea Curmi huwa Isqof Titulari ta’ Cebarades, djoċesi li llum ma għadiex teżisti li kienet testendi mit-Tuneżija sax-xatt tal-Libja.

Ilum tajna ħarsa ħafifa dwar persuna li minkejja li nisimgħu dwarha spiss, jew narawha sikwiet, ftit li xejn inkunu nafu dwar ir-rwol tagħha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 17 ta' Lulju 2021 

Fejn għex Ulisse

 

Meta kont għadni nistudja Bologna kelli professur magħruf li tant kien iħobb lil Malta u aktar u aktar lil Għawdex. Kont naħseb li huwa kien żar pajjiżna kemm-il darba għax kien isemmi bosta ħwejjeġ jew poĊtijiet li jew tkun qrajt sewwa dwarhom jew tkun żorthom tal-anqas darba f’ħajtek. Darba staqsejtu kemm-il darba kIEn żar pajjiżna u stagħġibt meta qalli li qatt ma kien ġie Malta għax huwa jibża’ jirkeb ajruplan u biex jasal bil-baħar irid ħafna ħin biex minn Bologna jinżel sa Napli u mbagħad jaqbad vapur minn hemm jew jibqa’ nieżel sa Sqallija u jasal bil-baħar minn hemmhekk.

Issa nistqarr magħkom li tħawwadt. Kif jista’ jkun li bniedem qatt ma jkun żar pajjiż u jkun jafu daqstant sewwa? Staqsejtu biex naqta’ din il-kurżità. Qalli li huwa jħobb ħafna lil Malta u aktar u aktar lil Għawdex għax hemm għex Ulisse għal snin sħaħ. Dan il-professur, għani fl-għerf u maħbub tal-kultura, sar jaf pajjiżna għax jissemma fil-mitoloġija Griega. Kollu ta’ xejn li stedintu fuq li stedintu biex jiġi jara lil dan il-pajjiż li tant kien jaf dwaru, il-biża’ mill-ajrupalani ċaħditlu din l-opportunità. Fakkarni fi kliem wieħed xiħ li fi tfuliti ġieli smajtu jgħid li l-ajru għall-għasafar u l-baħar għall-ħut.

Min kien Ulisse?

Nistħajjel li hawn minnkom li jafu min kien Ulisse iżda jista’ jagħti l-każ li jkun hawn min mhux daqstant midħla tal-istorja u l-mitoloġija l-aktar dik Griega, allura ngħid xi ħaġa fuq fuq dwaru.

Ulisse jew l-isem tiegħu propju, Odissew ġej mill-Grieg tal-qedem: Ὀδυσσεύς [odysse͜ús]. Dan huwa karattru ċentrali fil-mitoloġija Griega. Imwieled fil-gżira Griega ta’ Itaka, imsejħa wkoll l-art tax-xemx, kien iben Laertes, wieħed mill-eroj Akei deskritti u rrakkontati minn Omeru fl-Iljada u fl-Odissea, ix-xogħol letterarju li għandu bħala l-protagonist lil Ulisse jew Odissew u li jieħu ismu minnu.

Ulisse għex għal għadd ta’ snin ġewwa l-għar ta’ Calipso. Skont l-istorja ta’ Omeru, l-awtur tal-Odissea,  Calipso kienet it-tifla ta’ Atlas u għexet fil-gżira ta’ Oġiġja. Calipso kienet mara sabiħa u immortali li ġiet ikkastigata mill-allat. Hija ġiet sfurzata tibqa’ tgħix fuq il-gżira ta’ Oġiġja, fejn kienu jintbagħtulha rġiel sbieħ li wara li kienet issir tħobbhom kienu jitilqulha.

Darba waħda Ulisse, wara li ħarab minn Karibdi, monstru tal-baħar tal-mitoloġija Griega, niżel fuq il-gżira ta’ Oġiġja u ltaqa’ ma’ Calipso u ħabbha mill-ewwel. Fl-Odissea nsibu li Calipso ħabbitu u żammitu magħha, skont Omeru, għal seba’ snin iżda skont Pseudo-Apollodorus ħames  snin u skont Hyginus sena waħda biss. Calipso offriet lil Ulisse l-immortalità iżda dan l-eroj baqa’ jirrifjutaha. Ulisse kellu fil-fond ta’ qalbu x-xewqa li jirritorna f’Itaka, u ma ħalliex lilu nnifsu jiġi sedott minn din il-mara sabiħa.

Għawdex

Bosta jaħsbu li l-gżira Oġiġja ma hija mkien għajr il-gżira ta’ Għawdex. Ovvjament, il-kitba ta’ Omeru hija mitoloġija u mhux storika, imma poġġiet li din in-nitfa ta’ gżira Maltija fuq il-kotba tal-mitoloġija Griega.

Jekk wieħed joqgħod jaħseb ftit dlonk jinduna kemm din l-istorja miktuba minn Omeru u min jaf minn kemm il-fomm kienet irrakkuntata, ħalliet xi ftit tal-influwenza fuq Għawdex. Bosta huma l-ismijiet ta’ postijiet jew stabbilimenti kif ukoll xi prodotti artiġjanali li ħadu isimhom minn xi parti tar-rakkont tal-kitba tal-Odissea. Dan il-fatt ipoġġi wkoll piż fuq kull min hu nkarigat miż-żamma ta’ pajjiżna.

Fil-ġejjieni

Jekk il-professur Taljan li semmejt fil-bidu ta’ dan l-artiklu kien jibża’ jsiefer, mhux bħalu huma bosta oħrajn. Għalhekk tajjeb li pajjiżna jieħu vantaġġ mill-fatt li Għawdex huwa l-post fejn kienet mibgħuta Calipso u fejn inżamm Ulisse. Żgur li bosta turisti jkunu interessati jżuru l-postijiet fejn il-mitoloġija Griega tal-qedem poġġiet lil dawn il-personaġġi. Pajjiżna għandu jisfrutta dan il-fatt u joffri l-possibilità ta’ żjajjar gwidati fuq il-passi ta’ Calipso u Ulisse.

Biss jekk irridu nisfruttaw dan il-ġid aktarx moħbi, ma nistgħux nibqgħu nħallu lil Għawdex jitlef il-karatteristiċi uniċi li għandu. Diġà tellifnieh ħafna, irridu nibżgħu għal dak li fadallu. Spiċċa ż-żmien li titla’ Għawdex u ssib ħajja differenti minn dik ta’ Malta. Qed jintemmu l-irħula segragati, maqtugħin għalihom b’għadd ta’ raba’ li joffri minn kull ġid tad-dinja agrarja. L-istorbju wkoll sar jiksi lil din il-gżira sbejħa, strobju ta’ karozzi, ta’ daqq u ta’ ma nafx xiex aktar. Ma nistenniex li Għawdex jibqa’ kif kien ħamsin jew sittin sena ilu, imma hemm bżonn daqstant bini? Mhux sewwa kieku kellu jieqaf il-progress fil-gżira Għawdxija, wara kollox ma għadniex fi żmien Calipso u Ulisse, imma lanqas huwa sew li ma jkun hemm l-ebda differenza bejn Malta u Għawdex.

Jekk Malta u Għawdex ikunu l-istess, konkos, bini għoli, storbju u l-kumplament, xi jmur jagħmel dak li jkun fil-gżira tat-tliet għoljiet? Jekk l-id tal-progress tibqa’ teqred, fejn se nsibu fejn kien jgħix Ulisse?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 10 ta' Lulju 2021

Vjolenza fl-Isports

Issa li l-partiti tal-kampjonat tal-EUFA Euro 2020, riesaq lejn it-tmiem tiegħu, ġie f’moħħi l-ħsieb ta’ kemm l-isports kollu huwa maħluq biex dak li jkun jehda bih imma kemm ġieli kien okkażjoni ta’ ġlied.

Sfortunatament il-vjolenza hija fenomenu mifrux f’kull attività sportiva, u mhux biss illum, iżda wkoll fl-imgħoddi. Diġà fil-Greċja tal-qedem, li hija l-oriġini tal-istorja sportiva Ewropea tagħna, l-atti ta’ vjolenza kienu dejjem preżenti, speċjalment fl-isports bħall-lotta u agħar minn dan kienu dawk it-taqbidiet li fihom biex wieħed jirbaħ kien meħtieġ li jinqatel l-avversarju. Fl-isport fejn ma kienx neċessarju li jinqatel l-għadu bħalma huwa l-ġiri, qbiż fit-tul u logħob atletiku ieħor mhux meqjusa vjoleni, ħafna drabi kien jiġri li l-ġurijna (judges) kienu jinxtraw u ġieli ġew mhedda, sabiex tkun garantita r-rebħa. Għalhekk b’dan il-qerq jew brikkunati nistgħu ngħidu li minn dejjem kien hemm vjolenza, tilwim, ġlied u wara rikonċiljazzjoni bejn l-atleti.

Problema soċjali serja 

Fl-isport tal-lum, il-vjolenza tidher ukoll fost il-partitarji, li jitfgħu bombi tad-duħħan, murtaletti jew oġġetti perikolużi oħra fuq l-avversarji jew fil-grawnd. Dawn l-attitudnijiet vjolenti jseħħu fl-isports kollha, speċjalment f’logħbiet importanti u bejn timijiet b’saħħithom ħafna u magħrufa. Meta nara ġesti vjolenti fuq it-televiżjoni jiddispjaċini ħafna u tmut fija x-xewqa li nsegwi l-isport. L-atturi tal-vjolenza mhumiex biss il-partitarji iżda xi drabi wkoll l-isportivi nfushom. Ġieli jiġri li ma jaċċettawx id-deċiżjonijiet tar-referee u dan kultant jikkawża ġlied fil-grawnd. Jista’ jiġri li t-tilwima tkun frott ta’ drogi illegali li jintużaw biex itejbu l-prestazzjoni iżda min-naħa tagħhom jikkawżaw reazzjonijiet mhux mixtieqa.

Irridu ngħidu wkoll li llum l-isport huwa marbut sew mal-potenzjal ekonomiku. Il-plejer b’saħħtu huwa oġġett ta’ negozju għat-tim u għalhekk jista’ jkun soġġett għal trattamenti illegali u perikolużi għas-saħħa. Meta jiġri hekk ikun intilef kull sens sportiv.

Il-vjolenza fil-futbol 

L-isport huwa importanti ħafna biex isaħħaħ il-ġisem, għall-gost, imma fuq kollox biex titgħallem ħafna regoli ta’ koeżistenza ċivili. Mhux kulħadd jifhem li tistax tirbaħ dejjem; l-isport ifisser ukoll li tkun taf titlef, li taċċetta l-limiti tagħha l-bnedmin.

Huwa importanti ħafna li t-tfal li jilagħbu b'mod san, nadif, jiġifieri jieħdu gost billi jitgħallmu jirrispettaw lill-oħrajn u jobdu r-regoli li l-logħba timponi. Huwa għalhekk li huwa essenzjali għalihom li jkollhom eżempji pożittivi kemm mill-plejers, li għandhom jerġgħu jiskopru x-xewqa li jilagħbu waqt li jirrispettaw lilhom infushom, kif ukoll minn xi partitarji li jridu jitgħallmu mill-ġdid u jżommu f’moħħho  li wara kollox ...  din hija biss logħba.

L-istrateġiji biex tiġi limitata l-vjolenza fl-isport ilhom maħsuba għal żmien twil. Inħolqu liġijiet li jipprovdu l-kontroll ta’ nies li jidħlu fi grawnds, sanzjonijiet ekonomiċi għal dawk li għandhom fuqhom oġġetti perikolużi, u saħansitra projbizzjoni ta’ xi persuni milli jidħlu fil-grawnd biex jaraw il-partita.

Ultras

L-Ultras huma tip ta’ partitarji tal-futbol ta’ xi għaqda jew klabb li huma magħrufa għall-appoġġ fanatiku tagħhom. It-terminu oriġina fl-Italja iżda jintuża mad-dinja kollha biex jiddeskrivi lil dawk li jappoġġjaw tim partikolari tal-futbol u li jkunu organizzati b’mod predominanti. It-tendenza fl-imġieba ta’ gruppi ultras tinkludi l-użu ta’ murtali jew bombi oħra, appoġġ vokali, għajjat u kant fi gruppi kbar u l-wiri ta’ strixxuni fi grawnds tal-futbol, ​​li kollha huma mfassla biex joħolqu atmosfera li tħeġġeġ lit-tim tagħhom stess u biex jintimida lill-avversarji; kemm plejers kif ukoll partitarji.

L-azzjonijiet tal-gruppi ultras huma xi kultant estremi u jistgħu jkunu influwenzati minn ideoloġiji politiċi bħall-konservattiżmu jew ir-razziżmu. F’xi każijiet dan il-fanatiżmu jmur sal-punt fejn għal xi wħud l-appoġġ passjonat u leali tat-tim isir sekondarju għall-ideoloġija teoretika tal-fenomenu ultras. K’każi bħal dawn wieħed bla ma jrid jistaqsi kemm tabilħaqq din l-attitudni tixraq li titħallat mal-isports?

Hooligans

Filwaqt li l-gruppi tal-ultras jistgħu jsiru vjolenti, tajjeb ngħidu wkoll li l-maġġoranza tal-logħbiet li jattendu għalihom l-ultras jintemmu mingħajr inċidenti vjolenti. B’differenza għall-agir tal-hooligans, li l-għan ewlieni tagħhom huwa li jiġġieldu ma’ hooligans ta’  klabbs oħra. Bil-kontra tal-ultras li l-għan ewlieni tagħhom ġeneralment huwa li jappoġġjaw lit-tim tagħhom stess. Xi hooligans jippruvaw ikunu diskreti meta jivvjaġġaw; is-soltu ma jilbsux flokkijiet tat-tim sabiex ma jinqabdux u jitwaqqfu mill-pulizija. L-ultras għandhom it-tendenza li jkunu iktar evidenti meta jivvjaġġaw lejn il-grawnd u lura d-dar kemm-il darba it-tim tagħhom joħroġ rebbieħ. Dawn tarahom b’xalel, bnadar u l-flokkijiet tal-klabb tagħhom waqt li jaslu fil-grawnd bil-mijiet. Din il-ħaġa tippermetti lill-pulizija żżomm għajnejha miftuħa fuq il-movimenti tagħhom. Il-hooligan aktarx ikun aktar diskret, ma jinġabarx ma’ gruppi kbar ħafna imma r-riżultat aħħari jkun differenti minn dak tal-ultras.

Kemm hi ħaġa ta’ dwejjaq li fi sport li suppost qiegħed hemm għall-mistireħ u l-mogħdija taż-żmien ikun hemm atti ta’ vjolenza!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 3 ta' Lulju 2021