Fejn għex Ulisse

 

Meta kont għadni nistudja Bologna kelli professur magħruf li tant kien iħobb lil Malta u aktar u aktar lil Għawdex. Kont naħseb li huwa kien żar pajjiżna kemm-il darba għax kien isemmi bosta ħwejjeġ jew poĊtijiet li jew tkun qrajt sewwa dwarhom jew tkun żorthom tal-anqas darba f’ħajtek. Darba staqsejtu kemm-il darba kIEn żar pajjiżna u stagħġibt meta qalli li qatt ma kien ġie Malta għax huwa jibża’ jirkeb ajruplan u biex jasal bil-baħar irid ħafna ħin biex minn Bologna jinżel sa Napli u mbagħad jaqbad vapur minn hemm jew jibqa’ nieżel sa Sqallija u jasal bil-baħar minn hemmhekk.

Issa nistqarr magħkom li tħawwadt. Kif jista’ jkun li bniedem qatt ma jkun żar pajjiż u jkun jafu daqstant sewwa? Staqsejtu biex naqta’ din il-kurżità. Qalli li huwa jħobb ħafna lil Malta u aktar u aktar lil Għawdex għax hemm għex Ulisse għal snin sħaħ. Dan il-professur, għani fl-għerf u maħbub tal-kultura, sar jaf pajjiżna għax jissemma fil-mitoloġija Griega. Kollu ta’ xejn li stedintu fuq li stedintu biex jiġi jara lil dan il-pajjiż li tant kien jaf dwaru, il-biża’ mill-ajrupalani ċaħditlu din l-opportunità. Fakkarni fi kliem wieħed xiħ li fi tfuliti ġieli smajtu jgħid li l-ajru għall-għasafar u l-baħar għall-ħut.

Min kien Ulisse?

Nistħajjel li hawn minnkom li jafu min kien Ulisse iżda jista’ jagħti l-każ li jkun hawn min mhux daqstant midħla tal-istorja u l-mitoloġija l-aktar dik Griega, allura ngħid xi ħaġa fuq fuq dwaru.

Ulisse jew l-isem tiegħu propju, Odissew ġej mill-Grieg tal-qedem: Ὀδυσσεύς [odysse͜ús]. Dan huwa karattru ċentrali fil-mitoloġija Griega. Imwieled fil-gżira Griega ta’ Itaka, imsejħa wkoll l-art tax-xemx, kien iben Laertes, wieħed mill-eroj Akei deskritti u rrakkontati minn Omeru fl-Iljada u fl-Odissea, ix-xogħol letterarju li għandu bħala l-protagonist lil Ulisse jew Odissew u li jieħu ismu minnu.

Ulisse għex għal għadd ta’ snin ġewwa l-għar ta’ Calipso. Skont l-istorja ta’ Omeru, l-awtur tal-Odissea,  Calipso kienet it-tifla ta’ Atlas u għexet fil-gżira ta’ Oġiġja. Calipso kienet mara sabiħa u immortali li ġiet ikkastigata mill-allat. Hija ġiet sfurzata tibqa’ tgħix fuq il-gżira ta’ Oġiġja, fejn kienu jintbagħtulha rġiel sbieħ li wara li kienet issir tħobbhom kienu jitilqulha.

Darba waħda Ulisse, wara li ħarab minn Karibdi, monstru tal-baħar tal-mitoloġija Griega, niżel fuq il-gżira ta’ Oġiġja u ltaqa’ ma’ Calipso u ħabbha mill-ewwel. Fl-Odissea nsibu li Calipso ħabbitu u żammitu magħha, skont Omeru, għal seba’ snin iżda skont Pseudo-Apollodorus ħames  snin u skont Hyginus sena waħda biss. Calipso offriet lil Ulisse l-immortalità iżda dan l-eroj baqa’ jirrifjutaha. Ulisse kellu fil-fond ta’ qalbu x-xewqa li jirritorna f’Itaka, u ma ħalliex lilu nnifsu jiġi sedott minn din il-mara sabiħa.

Għawdex

Bosta jaħsbu li l-gżira Oġiġja ma hija mkien għajr il-gżira ta’ Għawdex. Ovvjament, il-kitba ta’ Omeru hija mitoloġija u mhux storika, imma poġġiet li din in-nitfa ta’ gżira Maltija fuq il-kotba tal-mitoloġija Griega.

Jekk wieħed joqgħod jaħseb ftit dlonk jinduna kemm din l-istorja miktuba minn Omeru u min jaf minn kemm il-fomm kienet irrakkuntata, ħalliet xi ftit tal-influwenza fuq Għawdex. Bosta huma l-ismijiet ta’ postijiet jew stabbilimenti kif ukoll xi prodotti artiġjanali li ħadu isimhom minn xi parti tar-rakkont tal-kitba tal-Odissea. Dan il-fatt ipoġġi wkoll piż fuq kull min hu nkarigat miż-żamma ta’ pajjiżna.

Fil-ġejjieni

Jekk il-professur Taljan li semmejt fil-bidu ta’ dan l-artiklu kien jibża’ jsiefer, mhux bħalu huma bosta oħrajn. Għalhekk tajjeb li pajjiżna jieħu vantaġġ mill-fatt li Għawdex huwa l-post fejn kienet mibgħuta Calipso u fejn inżamm Ulisse. Żgur li bosta turisti jkunu interessati jżuru l-postijiet fejn il-mitoloġija Griega tal-qedem poġġiet lil dawn il-personaġġi. Pajjiżna għandu jisfrutta dan il-fatt u joffri l-possibilità ta’ żjajjar gwidati fuq il-passi ta’ Calipso u Ulisse.

Biss jekk irridu nisfruttaw dan il-ġid aktarx moħbi, ma nistgħux nibqgħu nħallu lil Għawdex jitlef il-karatteristiċi uniċi li għandu. Diġà tellifnieh ħafna, irridu nibżgħu għal dak li fadallu. Spiċċa ż-żmien li titla’ Għawdex u ssib ħajja differenti minn dik ta’ Malta. Qed jintemmu l-irħula segragati, maqtugħin għalihom b’għadd ta’ raba’ li joffri minn kull ġid tad-dinja agrarja. L-istorbju wkoll sar jiksi lil din il-gżira sbejħa, strobju ta’ karozzi, ta’ daqq u ta’ ma nafx xiex aktar. Ma nistenniex li Għawdex jibqa’ kif kien ħamsin jew sittin sena ilu, imma hemm bżonn daqstant bini? Mhux sewwa kieku kellu jieqaf il-progress fil-gżira Għawdxija, wara kollox ma għadniex fi żmien Calipso u Ulisse, imma lanqas huwa sew li ma jkun hemm l-ebda differenza bejn Malta u Għawdex.

Jekk Malta u Għawdex ikunu l-istess, konkos, bini għoli, storbju u l-kumplament, xi jmur jagħmel dak li jkun fil-gżira tat-tliet għoljiet? Jekk l-id tal-progress tibqa’ teqred, fejn se nsibu fejn kien jgħix Ulisse?

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 10 ta' Lulju 2021