Għall-erwieħ illum il-Ħadd

Min jaf kemm hawn minna li dalgħodu qalu: "Ejja, fl-aħħar wasal il-Ħadd." Bir-raġun għax għal ħafna il-jum tal-lum huwa l-jum tal-mistrieħ. Xieraq li wara gimgħa xogħol dak li jkun jieqaf biex jistrieh ftit. Madanakollu mhux kulhadd jista’ jgħid l-istess ħaġa għax hawn min għalih il-jum tal-Ħadd jista’ jkun jum aktar impenjattiv mill-jiem l-oħra tal-ġimgħa.

Bil-ħerqa

Bologna

Qed jigini f’moħħi ż-żmien meta kont għadni nistudja l-Italja. Il-jum tal-Ħadd kont nistennieh b’ħerqa liema bħalha. Meta kont ngħix Napli il-Ħadd waranofsinhar kont ħafna drabi mmur saċ-ċentru, Via San Gregorio Armeno u Via San Biagio dei Librai; żewġ toroq li minħabba li huma magħrufin mad-dinja kollha għall-presepji, hekk kif kien jasal nofs Novembru kienu jimtlew bit-turisti. Għalhekk f’dawk il-Ħdud kont nevita li mmur fihom.

Matul is-snin li kont ngħix Bologna l-istorja inbidlet xi ftit. Hawnhekk il-Ħadd kien ikun impenjattiv. Filgħodu fil-parrocca mal-grupp tal-iscouts, niehu sehem fil-quddiesa tal-10.30 u xhin tispiċċa lura lejn il-kunvent, ikla, siesta u ħarġa fil-belt stess. F’din il-belt hemm vantaġġ. Hija belt mimlija b’loġoġ u għalhekk kemm jekk tkun ix-xemx kif ukoll jekk tkun xita, dak li jkun jista’ joħroġ għax la ser iddejqu x-xemx u lanqas ser jixxarrab. Mixja taħt dawn il-loġoġ kienet tkun il-ħarġa  tiegħi, u billi Bologna fiha aktar minn 30 kilometru ta’ loġoġ, kull nhar  ta’ Ħadd kont nagħżel triq differenti u bis-saħħa ta’ hekk nista’ ngħid li mxejt it-toroq kollha taċ-ċentru ta’ Bologna.

Meta kont Ruma, il-Ħadd waranofsinhar kont inħobb indur xi wħud mill-mijiet ta’ knejjes li fiha l-Belt Eterna. Il-knejjes ta’ din il-belt huma meravilja, fihom tista’ tara wħud mill-aqwa opri tal-arti li jeżistu fid-dinja. Kieku tkun tgħix Ruma u ma żżurhomx ikun dnub mejjet.

Malta

Fi tfuliti l-ħarġa tal-Ħadd waranofsinhar kienet drawwa tal-familja. Dik kienet id-drawwa ta’ kważi l-familji Maltin kollha. Jien din id-drawwa ma għadnix inżommha u għandi l-impressjoni li mhux jien biss, naħseb li ħafna Maltin ma għadhomx jagħmlu din il-ħarġa.

Illum ix-xogħol nhar ta’ Ħadd żdied, ħafna ħwienet jiftħu llum ukoll u għalhekk il-ħaddiema tagħhom ma jistgħux iqisu l-Ħadd bħala l-jum tal-ħarġa jew tal-mistrieħ.

Dari kienu jkunu l-pulizija, l-infermiera u xi xogħolijiet importanti oħra li kien ikollhom jidħlu xogħol il-Ħadd. Illum lanqas timmaġina kemm hawn min jaħdem bħal-lum. Illum mhux ilkoll nistgħu ngħidu "Għall-erwieh illum il-Ħadd", illum mhux kulhadd jista’ jgawdi din il-ġurnata bħala l-jum tal-ħarġa wara l-ikla ta’ nofsinhar.

Kultura

Ħaġa li ninnota meta nkun imsiefer hija li nhar ta’ Ħadd bosta mużewijiet jiftħu u għalhekk huma bosta dawk li jżuruhom fil-jum li fih ikunuliberu. F’pajjiżna minkejja li hawn mużewijiet li jkunu miftuħin bħal-lum, ftit li xejn huma dawk il-Maltin li jżuruhom. Għalkemm biex ngħid id-dritt, għandi d-dubju kemm fi-DNA tagħna l-Maltin hemm l-imħabba lejn il-mużewijiet! Jista’ mhux jiftaħ il-Ħadd! Ħasra li ġieli dak li tant turisti jiġu biex jaraw f’pajjiżna, aħna jew qatt ma nkunu rajnieh jew inkunu ilna li żornieh minn meta kienu ħaduna l-għalleima tal-primarja. Min jaf għadx jasal żmien li ngħidu “Għall-ewrieħ illum il-Ħadd, rajt xi ħaġa ġdida, tgħallimt xi ħaġa oħra!”

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' Il-Mument - 1 ta' Ottubru 2017

Spiċċa s-sajf

Uffiċċjalment is-sajf jispiċċa fl-20 ta’ Settembru, iżda aħna ma tantx nintrabtu ma’ din id-data. Għalina s-sajf inħossuh jispiċċa meta bejn wieħed u ieħor ikunu għaddew il-festi parrokkjali, għadda żmien is-safar u t-tfal reġgħu bdew ir-rutina ta’ sena skolastika ġdida. Issa li wasalna f’dan il-punt nistgħu nagħtu ħarsa lura lejn dan l-istaġun li għadu kemm ġie fi tmiemu.

Festi

Il-festi parrokkjali tagħna huma sinonimi mas-sajf, għad li xi wħud isiru wkoll fix-xitwa, imma billi dawn tal-aħħar huma fil-minoranza, nistgħu ngħidu li issa l-festi għaddew, jew aħjar, il-festi tas-sajf spiċċaw. Tajjeb li nagħmlu ftit evalwazzjoni dwarhom. Naf li il-Knisja ta’ Malta qed taħdem biex dawn il-festi ma jispiċċawx okkażjoni li tmur kontra l-prinċipi li għalihom oriġinarjament kienu nħolqu. Diġà tlifna ħafna minn dak li għalih bdew isiru l-festi, jekk nibqgħu sejrin b’dan il-pass ma ndumux ma nispiċċaw b’festi vojta u bla sinifikat ta’ xejn.

Dan is-sajf l-Isqof ta’ Għawdex faqa’ bużżieqa li kienet ilha tintefaħ u li donnu kulħadd beda jibża’ jifqagħha. Qal li fil-marċi tal-festa qed ikun hemm ammont kbir ta’ teħid ta’ droga. Ilna nafu bil-problema, ma skoprejniex l-Amerika, imma kellu jkun l-Isqof li jitkellem pubblikament dwarha? Dan mhux xogħol il-pulizija? Hawnhekk ma rridx nitfa’ t-tort fuq il-pulizija. Tajjeb inżommu f’ moħħna li taħt l-uniformi tal-pulizija hemm bniedem uman bħali u bħalek. Aħna l-bnedmin jekk naraw li xogħolna ma jkunx aprezzat għandna t-tendenza li nagħtuha b’telfa. Nemmen li bosta membri tal-korp tal-pulizija jixtiequ jagħmlu xogħolhom sewwa, imma meta jaraw li ta’ xogħolhom ftit li xejn huma apprezzati, allura jaqtgħu qalbhom u jħallu kollox għaddej, għall-ewwel jibdew jagħlqu għajn waħda u maż-żmien jagħlquhom it-tnejn. Kemm se jdumu jtellgħu l-qorti nies li nqabdu jiksru l-liġi u minħabba ma nafx xiex joħorġu liberati? Fl-aħħar il-pulizija jaqta’ qalbu u jibda jħoss ġewwa fih xi ħaġa li tgħidlu li aħjar jiġi jaqa’ u jqum.

Imma l-festi mhux problemi biss. Il-festi għaddew u fihom stajna napprezzaw bosta opri artistiċi ġodda li saru minn artisti magħrufin fix-xena lokali flimkien ma’ ħafna u ħafna xogħol ieħor ta’ ħidma volontarja. Issa li għadda s-sajf dawn l-individwi jibdew, jew diġà bdew, iħejju għall-festa tas-sena d-dieħla.

Safar

L-istaġun tas-safar għadda wkoll u issa kull ma baqa’ huma biss it-tifkiriet ta’ dak li rajna, ta’ ħbiberiji ġodda li għamilna, ta’ postijiet ġodda li żorna, ta’ ikel li qatt ma konna doqna qabel u li forsi qatt ma nerġgħu nduquh. Fadal ir-ritratti li ġbidna bil-mowbajl jew bit-tablet.

Illum is-safar sar komuni. Mhux bħal fi tfuliti, biex tmur jumejn sa Sqallija kont trid taħseb xhur qabel. Illum tisma’ lil min tisma’ kulħadd jitkellem fuq xi vaganza barra minn xtutna li jkun għamel. Tassew li meta nieħdu vaganza din tkun għall-mistrieħ, imma mistrieħ ma jfissirx għass. Kemm hawn minna li jinteressaw ruħhom u jfittxu ftit dwar il-postijiet ġodda li jkunu ser iżuru? Kont naħseb li ftit imma kelli żball. Dan is-sajf indunajt kemm bosta Maltin ifittxu tagħrif dwar il-postijiet li jkunu ser iżuru u għalhekk jagħmlu mistoqsijiet serji lill-gwidi li jkunu qed imexxuhom. Illum permezz tal-internet malajr issib dak li tun trid, anzi tara t-toroq tal-post qisek qiegħed miexi fihom. X’differenza  minn għoxrin jew tletin sena ilu! Issa li għadda s-sajf miegħu telqu wkoll il-vaganzi imma baqa’ t-tagħrif li ksibna. Issa li għadda s-sajf nibdew naħsbu fejn ser immorru s-sajf li ġej!

U l-iskola

Issa li għadda s-sajf l-iskejjel reġgħu fetħu bwiebhom għall-istudenti. Meta tkun għadek żgħir l-iskola ma jkunx il-post favorit tiegħek. Tal-inqas il-maġġoranza tal-istudenti jippreferu l-vaganzi tas-sajf milli x-xhur tas-sena akkademika. Inħoss li s-sistema tal-edukazzjoni f’pajjiżna hemm bżonn tkun aġġornata. Għandna bżonn inħarsu lejn pajjiżi barranin li għandhom sistema għal kollox differenti minn tagħna u r-riżultat aħħari huwa aħjar minn dak tagħha. Illum l-istudent Malti jaħdem għal biċċa karta, liema biċċa karta tiftaħlek il-bieb għad-dinja u mingħajrha ma tasal imkien. Imma l-ħajja mhux magħmula miċ-ċertifikati. Huma importanti, imma mhumiex kollox. Illum ġibna lill-istudenti tagħna b’bagalja ċertifikati imma bla ebda esperjenza jew prattika tal-ħajja. Jgħaddi l-eżami, tinkiseb il-marka u l-għada jintesa kollox. Għadda s-sajf u l-iskejjel reġgħu fetħu bl-istess sistema li f’Ġunju kienu għalqu biha. Tgħid sa sajf ieħor isir xi ħaġa biex din is-sistema tinbidel? Ma nafx, u ngħid id-dritt għandi d-dubji tiegħi.

Illum missejt tliet punti li nistgħu nirriflettu fuqhom issa li l-istaġun tagħhom għadda bħall-festi u s-safar jew ser jibdew bħall-iskejjel. Issa li għadda s-sajf ħarsitna trid tkun ’il quddiem, min jaf, forsi lejn sajf ieħor?

 Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 30 ta' Settembru 2017

Il-liġi

Il-liġijiet fil-pajjiżi ċċivilizzati jsiru għax ikun hemm ħtieġa tagħhom. Il-ħtieġa ta’ regola jew liġi tinħoloq wara li jkun hemm xi nuqqas ta’ qbil jew xi diżgwid dwar xi ħaġa. Għalhekk tinħoloq liġi biex iċ-ċittadini jkunu jistgħu jgħixu f’armonija flimkien mingħajr inkwiet żejjed. Lanqas nistgħu minnaġinaw pajjiż bla liġijiet. Huwa jkollna l-inkwiet fejn għandna l-liġijiet, aħseb u ara kieku ngħixu f’dinja fejn ma teżisti l-ebda liġi!

Il-liġi tan-natura

Darba kont qiegħed fuq programm tar-radju u ħin minnhom jien semmejt ir-regola. Mhux sejjer noqgħod  nidħol fis-suġġett li konna qegħdin nitkellmu fuqu għax mhux importatni għall-argument tagħna. Parteċipanta fil-programm dlonk qaltli li r-regola jagħmilha l-bniedem u għax fid-dinja ma hemm l-ebda regola. Jien ma stajtx naqbel magħha għaliex hemm xi ħaġa li hija il fuq mill-bniedem li tirregola kollox. Hemm in-natura! Xorta waħda din il-persuna baqgħet tinsisti miegħi li l-ebda regola ma hija naturali imma r-regoli jagħmilhom il-bniedem. Biex nirribatti dak li kont għidtilha qabel, ġibtilha eżempju li nixtieq naqsmu magħkom: Ir-regola tgħidilna li kelb ikollu ras, denb, ġisem u erba’ saqajn. Naħseb li ħadd ma jista’ jgħid li din mhux regola ġenerali għal kull kelb li jeżisti fid-dinja. Issa jekk kelb ikun bla denb jew jitwieled bi tliet saqajn xorta waħda jibqa’ kelb, xorta jibqa’ jifforma parti mir-razza tal-klieb, imma qatt ma nista’ noħodha bħala regola li kelb huwa annimal bla denb jew bi tliet saqajn. Ir-regola, jew aħjar dak li hu normali ma niddeterminawhx int jew jien iżda hemm il-liġi tan-natura. Din hija l-ewwel liġi, liġi li trid jew ma tridx torbtok magħha.

Liġi ċivili

Illum kull stat għandu l-kostituzzjoni tiegħu. Insomma hawnhekk qed niżbalja għaliex mhux kull stat modern għandu kostituzzjoni. Tafu li r-Renju Unit ma għandux kostituzzjoni? B’dan ma jfissirx li ma hemmx xi forma ta’ regola jew liġi. Fir-Renju Unit hemm kostituzzjoni mhux miktuba għaliex kollox jimxi fuq il-liġijiet li jgħaddu mill-parlament. Insomma sistema kkomplikata li ma tistax tifisser fi ftit kliem.  U dan mhux l-uniku stat li juża din is-sistema.

Il-kostituzzjoni hija l-ogħla liġi f’ pajjiż biss imbagħad hemm liġijiet oħrajn li jinħarġu minn żmien għal żmien għat-tmexxija sewwa tal-istat u għall-istabilità bejn il-poplu. Il-liġijiet ċivili, bħal kull liġi oħra, qegħdin hemm biex jitħarsu u jekk dawn jinkissru hemm piena li trid tinġarr. Il-piena tvarja skont il-gravità tar-reat. Piena tista’ tkun multa ta’ flus, jew xi żmien il-ħabs u f’xi pajjiżi għadna nsibu l-piena kapitali. Il-liġi torbot li min jiksirha jrid iħallas ta’ għemilu. Alla ħares mhux hekk għax kieku nispiċċa agħar mill-ġungla.

Ksur tal-liġi

Kultant f’ pajjiżna niskanta b’ tant ksur ta’ liġijiet li nara jseħħu kontinwament madwari. Kultant niskanta kif dawn l-affarijiet narahom jien u min għandu jarahom jew jagħlaq għajnejh jew ma jarahomx.

Ġieli rajtu karozzi pparkjatai f’post fejn fl-art ikun hemm imħażżin linji sofor? Jien rajt kemm-il darba.  Linja waħda kontinwa tfisser li ma tistax tipparkja fuqha. Tnejn sofor ifissru li lanqas biss taħseb li twaqqaf il-vettura aħseb u ara tipprakja u tmur tieħu te mill-ħanut li hemm qrib, tixtri nofs tużżana pastizzi jew tidħol id-dar bix-xirja tal-mara. Madanakollu spiss issib karozzi, vanijiet jew trakkijiet ipparkjati fuq il-linji sofor doppji. U jien ngħid bejni u bejn ruħi: Daqs dawn pulizija u gwardjani lokali li jgħaddi mit-toroq tagħna, possibbli ħadd ma jinduna b’ dan?  U kemm-il darba tara sewwieqa bit-telefon ma’ widnejhom? Bħalissa għaddejja kampanja biex ma nużawx il-mobile waqt is-sewqan, madanakollu ta’ kuljum naraw dan il-ksur ta’ liġi jseħħ quddiem għajnejna. Iva aħna s-sewwieqa narawhom u min suppost jarahom ma jarahomx?

Bla ksur ta’ liġi

Għall-kuntrajru huwa dak li ġara lil wieħed ħabib tiegħi. Mela dan mar għall-quddiesa tal-festa f’raħal twelidu. Kien filgħodu u ħalla l-karozza tiegħu pparkjata fejn kien hemm karta mwaħħla li wara l-4.00 ta’ waranofsinhar ħadd ma seta’ jħalli l-karozza hemmhekk.  Hu ma ħabbilx rasu għax il-quddiesa tal-festa tispiċċa qabel nofsinhar. Meta dan mar lura wara l-quddiesa sab li l-karozza tiegħu kienet ġiet imneħħija mill-post u kellu jħallas €200 biex joħodha lura. Meta tkellem mal-pulizija u qalilhom li skont hu ma kienx mar kontra l-ordni li kien hemm fuq l-avviż imwaħħal mal-ħajt; uffiċċjal tal-pulizija qaltlu li mhux importanti x’fehem hu bl-avviż imma x’riedu jifhmu huma. Veru każ fejn hawn min hu b’saħħtu mad-dgħajjef u mbagħad dgħajjef ma’ min hu b’ saħħtu!

Hu x’inhu, imnalla għandna l-liġijiet fid-dinja għax bihom hawn it-taħwid, aħseb u ara mingħajrhom!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Settembru 2017

Iż-żmien igerber; l-eternità tistenna

Wadowice

Forsi għal xi wħud minnkom jekk insemmi l-isem Wadowice ma jfisser xejn, biss naf li għal bosta oħrajn dan ifisser ħafna għaliex jafu li dan huwa r-raħal fejn twieled u għex l-ewwel snin ta’ ħajtu wieħed mill-akbar bnedmin li għexu fiż-żminijiet tagħna. Wadowice huwa raħal fil-Polonja li fih twieled  Karol Wojtyła li kellu jsir il-264 papa. Iva dan ir-raħal huwa l-post fejn twieled San Ġwanni Pawlu II.

Minn ġot tieqa

Meta wieħed iżur dan il-post ma jistax jonqos li jżur il-mużew li parti minnu kienet id-dar fejn twieled u għex l-ewwel snin ta’ ħajtu dan il-qaddis ta’ żminijietna. Din tinsab sewwasew mal-ġenb tal-knisja parrokkjali tar-raħal. Mit-tieqa tal-kċina tal-appartament tal-familja Wojtyła  jidher l-arloġġ tax-xemx li hemm mal-ġenb ta’ din il-knisja. Il-Papa Wojtyła stess kien qal li kemm-il darba kien ikun qed jistudja u jieqaf iħares lejn dan l-arloġġ tax-xemx li fuqu hemm miktub “Czas ucieka, wieczność czeka” li bi lsienna tfisser “Iż-żmien jgħaddi, l-eternità tistenna”.

Mit-tieqa tal-familja Wojtyła 

Kemm hija tabilħaqq sentenza veritiera din il-frażi! Żgur li l-Papa Ġwanni Pawlu II qatt ma nesa din il-kelma u dak li għamel dejjem għamlu għax kien konxju li ż-żmien jgħaddi, igerbeb u jtir u ma jerġa’ jiġi lura qatt. Mhux bħall-eternità, dik ma għandiex għaġla għax hija lil hinn mill-ispazju u l-ħin allura tistenna għax il-ħin għaliha ma huwiex xi għadu anzi huwa xi ħaġa barranija għaliha u li lilha ma jmissiex.

Li jkollok tagħmel

Darba kont smajt kollega jgħid qawl li qatt ma kont smajtu qabel. Biż-żmien ġieli smajtu b’xi naqra varjazzjoni. Dan kien jgħid li “B’mitt sena ħsieb ma tħallasx xahar kera”. U veru, jekk toqgħod taħseb bla ma taġixxi, jgħaddi ż-żmien u tibqa’ ma tagħmilx dak li għandek tagħmel. Hawn dlonk niftakar f’ qawl Ingliż: “Tomorrow never comes”. Jekk toqgħod tħalli mil-lum għal għada ma tagħmel xejn. Dan ma jfissirx li dak li għandek tagħmel taqbad u tagħmlu bla ma tieqaf taħseb sewwa, speċjalment jekk tkun xi deċiżjoni li jista’ jkollha riperkussjonijiet drastiċi, iżda ladarba taħseb u tiddeċiedi aqbad u ħu azzjoni. U la ġejna għall-qwiel ħalli nsemmi ieħor Malti: “Il-qattusa għaġġelija frieħ għomja tagħmel.” Veru li ma tistax tieħu deċiżjonijiet bla ma tara l-konsegwenzi tagħhom qabel, għax “Min ifassal bla ma jqis, minn pezza drapp ma joħroġx qmis!” imma lanqas wieħed għandu jibqa’ bla ma jagħmel il-pass għax f’dak il-każ il-qattusa la frieħ għomja u lanqas jaraw ma tagħmel!

Mhux dejjem possibbli

Jien qiegħed ngħid biex dak li wieħed jixtieq jew jaspira li jagħmel, dan għandu jagħmlu għax il-ħin mhux ser jistennieh. Imma mhux dejjem ikun possibbli li dik il-ħaġa titwettaq għax ġieli jkun hemm ħtieġa ta’ kordinazzjoni jew permessi minn xi ħadd ieħor. Il-burokraziji hija għadu tal-effiċjenza u din tista’ tkun fruntiera għal dak li jkun irid iwettaq xi ħaġa. Il-ħin mhux l-eternità u għalhekk il-burokrazija għandha tiġi miġġielda dejjem għax hija ħela ta’ ħin u l-ħin huwa limitat. Biss jista’ jkun hemm każi fejn il-burokrazija ssir istituzjonalizzata, u organizzata.

Il-ħin itir; l-eternità tistenna!

Kieku l-Papa Wojtyła ma ħadiex kontra l-burokrazija, kieku ħalla kollox għaddej, kieku għandu mnejn l-istorja tad-dinja hija differenti llum, imma huwa kien jaf sewwa li l-ħin igerber mhux bħall-eternità li ma għandha għaġla ta’ xejn, għalhekk aġixxa, wettaq dak li kellu jwettaq.

Kultant il-waqfien mill-mixi ’l quddiem f’ dak li jkollna nagħmlu jkun ħtija tas-superjuri tagħna. Għalhekk jekk inti missier, mgħallem jew inti xi forma ta’ superjur, jekk xi ħadd minn ta’ taħtek ikun irid iwettaq xi ħaġa li għalih hija speċjali, ipprova għinu, neħħilu kull barrikata li jista’ jkun hemm fit-triq. Għad jiġi żmien li inti stess tħossok sodisfatt li ma poġġejtx ostakoli fil-mixja ta’ dak it-tali u meta jasal fejn għandu jasal hu wkoll iħares lejk bħala persuna li għenitu. Jekk tibqa’ tpoġġi l-bsaten fir-roti dak li jkun għandu mnejn jasal xorta waħda imma lilek ma tantx jibqa’ jarak f’ perspettiva posittiva. Tinsiex li l-ħin igerber u jtir, mhux ser joqgħod jistenna lili jew lilek.

Illum tkellimt ħafna dwar il-ħin imma dwar l-eternità ma għidt xejn.U x’naqbad ngħid dwarha l-eternità? X’għaġla hemm għaliha? Dik inħalluha għal meta jasal waqtha, għalissa li għadna ’l barra minnha ejjew niffukaw fuq il-ħin, dak li huwa tant prezzjuż u li jġerbeb u jtir bla ma jistenna lil ħadd. Mela dak li għandek tagħmel għamlu għax l-arloġġ jibqa’ jdur. Ftakar dejjem fl-arloġġ tax-xemx ta’ mal-ġenb tal-knisja ta’ Wadowice fil-Polonja  u fil-kliem li hemm fuqu: il-ħin igerber l-eternità tistenna!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 16 ta' Settembru 2017

Mitt sena ilu

F’għajnejna, mitt sena huma medda twila ta’ snin għaliex meta nitkellmu fuq mitt sena ilu, ħadd minna ma jiftakar, imma għall-istoriċi mitt sena ma humiex wisq. Madanakollu mitt sena jafu jbiddlu d-dinja ta’ taħt fuq, bħalma fil-fatt ġara dawn l-aħħar mitt-sena.

Il-gwerra l-kbira

Mitt sena ilu d-dinja kienet għaddejja mill-ewwel gwerra dinjija, magħrufa ma’ ħafna bħala l-gwerra l-kbira. Din tabilħaqq kienet kbira għaliex sa qabilha l-gwerer kienu jinvolvu suldati u armati biss, iżda din il-gwerra involviet lil kulħadd. Kulħadd kellu jagħti sehmu, min b’ mod u min b’ ieħor, biex il-gwerra tiġi miġġielda. Ma kienx hemm età, min hu f’saħħtu jmur fuq il-kamp tal-gwerra u min ma jistax imur jista’ jagħmel xogħol ieħor reletat mal-gwerra  f’xi fabbrika. Għalhekk issejħet kbira din il-gwerra.

Arras

Arras 1917

Arras hija belt fit-tramuntana ta’ Franza. Din hija l-belt li fiha twieled Maximilien Robespierre, avukat politiku mill-aktar influenti fir-Revoluzzjoni Franċiża. Belt interesanti anke fl-isem tagħha għaliex kontra l-maġġoranza tal-kliem Franċiż, l-Esse tal-isem tiġi pronunzjata u għalhekk ma ngħidukliex “Arra” imma naqrawha kif tinkiteb.

Fil-bidu tas-sena 1917 l-Ingliżi u l-Franċiżi kienu għadhom ifittxu kif sejrin jidħlu waħda u sew fil-Ġermanja Nażista. Saru taqbidiet li ħadu l-ħajja ta’ bosta suldati iżda kollu ta’ xejn. Bejn id-9 ta’ April u s-16 ta’ Mejju 1917 saret it-tieni Battalja ta’ Arras. L-ewwel battalja f’din il-belt seħħet fl-1914 u fl-inħawi ta’ madwarha saru għadd ta’ battalji oħrajn. Matul il-gwerra din il-belt sofriet bosta telf mhux biss ta’ ħajjiet iżda anke ta’ bini. Fil-fatt tliet kwarti tal-belt kellha tinbena mill-ġdid wara l-gwerra.

Arras  kienet maħkuma mit-truppi Ġeramniżi waqt it-tieni gwerra dinjija.

Arras 2017

Illum, mitt sena mill-battalja ta’ Arras, din il-belt saret wħada ta’ attrazjoni turistika, l-aktar għaliex faċli tasal għaliha bil-karozza kemm minn Londra kif ukoll minn Brussell, sagħtejn ferrovija kollox. F’din il-belt wieħed jista’ jgawdi s-sbuħija ta’ arkitettura tal-post. Il-qalba tal-belt hija l-pjazza prinċipali, imsejħa Grand Place. Fiha wieħed jista’ jammira l-knisja ta’ San Gaston jew kif isejħulu l-Franċiżi, SArraaint Vaast. Din il-pjazza hija wkoll l-aktar ċentru kummerċjali tal-post u sa minn sekli ilu, jintrama s-suq fiha. Fiha jsir ukoll dak li jissejjaħ Il-Main Square Festival , fl-ewwel tmiem il-ġimgħa ta’ Lulju. Dan huwa festival ta’ mużika pop u rock li ilu jsir kull sena mill-2004 u llum daħal fil-kalendarju kulturali tal-belt.

X’differenza minn mitt sena ilu!

Fil-Portugall

Fatima 1917

Din is-sena qegħdin infakkru l-ewwel ċentinarju mid-dehriet li seħħew ġewwa Cova da Iria qrib ir-raħal ta’ Fatima fil-Portugall. Dan id-daqxejn ta’ raħal, mitt sena ilu kien post tal-bdiewa u raħħala, nistgħu ngħidu minsi mhux biss mid-dinja imma anke mill-Portugiżi stess. Xi jmorru jagħmlu ’l hemm? Ma kien hemm xejn. Imma l-istorja ta’ dan ir-raħal kellha tinbidel. Tlett ijiem qabel intemmet il-battalja ta’ Arras fi Franza, tlett itfal minn dan ir-raħal bdew jgħidu li kellhom dehra sopranaturali ta’ waħda mara liebsa l-abjad. Naħseb li lkoll nafuha l-istorja tad-dehriet tal-Maodnna ta’ Fatima.

Fatima 2017

Illum, mitt sena wara, dan ir-raħal inbidel u mhux talli ma għadux minsi mill-Portugiżi anzi sar magħrtuf mal-erbat ijieħ tad-dinja. Ix-xorti ta’ dan ir-raħal hija marbuta strettament mad-dehriet għaliex il-miljuni li jżuru dan il-post kull sena huma kollha pellegrini li jmorru biex jaraw b’ għajnejhom dan il-post għażiż. Illum anke l-bdiewa u r-rgħajja għebu minn Fatima u l-industrija prinċiapli tal-post hija t-turiżmu reliġjuż.

X’differenza minn mitt sena ilu!

Dawn huma biss żewġ każi li ġraw mitt sena ilu. Żewġt ibliet li nbiddlu għal kollox min dak li kienu seklu ilu. Arras minħabba l-gwerra u Fatima minħabab d-dehriet. Tiskanta d-destin ta’ belt jew raħal.

Min jaf in-nies ta’ Arras mitt sena ilu kemm kellhom qalbhom ittaqtaq, jibżgħu li kollox sejjer jintemm, belthom, darhom familthom. Kienu bosta d-djar u bini ieħor li ġġarraf, imma bid-determinazzjoni reġgħu ttellgħu biex illum jistgħu jiftaħru bihom u jixtgħu jaqsmuhom mat-truisti li jmorru jżuru lil din il-belt Franċiża.

Min jaf mitt sena ilu ir-raħaħla ta’ Fatima kemm iddubitaw mill-verità ta’ dak li keinu qed jgħidu tlett itfal żgħar mir-raħal tagħhom stess. Ma nagħtihomx tort għax mhux ħaġa li tiġri kuljum dak li ġara f’raħalhom! Min qatt kellu jgħidilhom li sa mitt sena wara din ir-roqgħa art se ssir magħrufa mad-dinaj kollha?

Le mhux wisq mitt sena għall-istoriku, imma huma biżżejjed biex ibbiddlu storja. Hawn rajna biss żewġ każi li seħħew sewwasew mitt sena ilu. Bħalhom hemm mijiet.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 9 ta' Settembru 2017

Settembru

Tiskanta kif igerrbu l-jiem. Dawn isiru ġimgħat u dawn jinġemgħu f’xhur! Għadna kif bdejna x-xhar ta’ Settembru, xahar li hemm ħafna xi tgħid dwaru.

Ismu

L-isem ta’ dan ix-xahar ġej mill-kelma Latina septem li tfisser is-seba’. Illum għandna mnejn nitħawdu jekk insejħu lil Settembru s-seba’ xahar għax fis-sewwa huwa id-disa’ wieħed tas-sena. Tajjeb niftakru li meta ġie mogħti l-isem lil dan ix-xahar ma kienx jintuża l-kalendarju Gregorjan li nużaw aħna imma dak Ruman li kellu l-bidu tiegħu f’ Marzu. Jekk ngħoddu x-xhur minn Marzu naraw li tabilħaqq Settembru jiġi s-seba’ wieħed.

Il-kalendarju li nużaw aħna illum u l-parti l-kbira tad-dinja jissejjaħ Gregorjan. Dan beda jintuża f’Ottubru tas-sena 1582. Jissejjaħ Gregorjan għall-Papa Gregorju XIII li ordna li jibda jintuża dan il-kalendarju li huwa aktar preċiż minn dak Ġuljan, li kien jintuża qablu. Iżda ejjew naraw xi ħaġa dwar Settembru.

Tmiem is-sajf

Dan xahar huwa magħruf ħafna għar-riħ isfel. Minkejja li s-sajf jispiċċa f’dan ix-xahar, xorta waħda s-sħana tkun għadha fl-aqwa tagħha. Mhux darba u tnejn li dan ix-xahar tana xi maltempata tajba. Billi jispiċċa s-sajf u tidħol il-Ħarifa, jkun hemm ċaqlieq fl-arja. Kurrenti ta’ pressjoni baxxa ġieli jiltaqgħu ma dawk ta’ pressjoni għolja u jiġi kkawżat il-maltemp.

Imma ejjew ma nkunux daqshekk pessimisti ma’ Settembru. Dan huwa x-xahar li joffrilna s-sabiħ ukoll. Huwa wkoll xahar importanti ħafna għalina l-Maltin. Fih niftakru f’żewġ ġranet ta’ glorja. It-8 ta’ Settembru huwa jum ta’ rebħa doppja. L-ewwel ma niffesteġġjaw f’dan il-jum hija r-rebħa li l-Kavallieri flimkien mal-Maltin kellhom fuq l-armata Ottomana fl-1565. Ma kienx assedju taċ-ċajt. Malta ma kinitx kif inhi llum, kienet imperrċa, miftuħa għall-għadu, iżda l-qlubija u d-determinazzjoni tal-Maltin u l-mexxejja tagħhom tat rebħa li għadna niċċelebrawha bil-kbir sal-lum. Dan l-istess jum ifakkar ukoll tmiem it-tieni gwerra dinjia, ir-rebħa tal-Alleati fuq il-Faxxiżmu u n-Nażiżmu. Għal darba oħra l-Maltin flimkien mal-mexxejja tal-gżira, issa mhux aktar il-kavallieri ta’ San Ġwann imma l-qawwiet Brittaniċi, ħarġu rebbieħa. Jum ieħor ta’ ġieħ u ta’ importanza kbira f’Settembru huwa Jum l-Indipendenza ta’ Malta. Dan kien pass storiku fejn pajjiżna sar stat. Dejjem  kien jiddependi minn xi ħakkiema barranin, fil-21 ta’ Settembru tas-sena 1964 Malta sabet postha fuq il-mappa tad-dinja bħala stat. Il-Maltin ma baqgħux aktar sudditi imma saru ċittadini. Dan kien l-ewwel pass fl-istorja sovrana ta’ Malta, pass li warajh saru oħrajn biex illum aħna dak li aħna.

Lura lejn l-iskola

Dan ix-xahar iġib ukoll il-bidu tal-iskejjel. Eluf ta’ studenti jerġgħu lura lejn il-bankijiet tal-iskola biex ikomplu t-tagħlim akkademiku tagħhom. Dan il-jum ikun ukoll l-ewwel jum tal-iskola għal mijiet ta’ tfal żgħar. L-ewwel jum tal-iskola għandu mnejn ikollu miegħu sentimenti mħalltin. Għal dak li wasal biex itemm l-istudji tiegħu jidħol bl-entużjażżmu tal-aħħar biex wara din is-sena akkademika jibda aventura ġdida, dak li fadallu x’ jistudja jara dan il-jum bħala okkażjoni biex jiltaqa’ mal-ħbieb li jkun ilu ma jara xhur. Għal dak li dan il-jum ikun l-ewwel wieħed bogħod mid-dar għandu mnejn ikun diffiċli. Dawn is-sensazzjonijeit kollha jseħħu f’Settembru u sa tmiemu aktarx li jkunu għaddew u ntesew.

Żmien l-għasir tal-għeneb

Issa huwa wkoll iż-żmien li jinqata’ għeneb u jintgħasar l-inbid. Kemm hu proċess sabiħ dak tal-għasir tal-għeneb. Ix-xogħol jibda fl-għelieqi, jinġabar l-għeneb u jittieħed fejn ser ikun proċessat. Dan jgħaddi minn magna li taqsam għenba bla ma tkisser iż-żerriegħa tiegħu. Kieku kellha titkisser iż-żerriegħa l-inbid jiġi morr u ma nkunux nistgħu nduqu t-tjubija u nitpaxxew bil-palat li jagħtina dan ix-xrob. Wara li jitħalla f’tankijiet apposta biex ssir il-fermentazzjoni jsir għasir propju, jinġabar il-meraq li issa jkun iffermenta. Jitpoġġa kollox fid-damiġġani u mill-qoxra li jkun fadal jerġa’ jibda proċess ieħor biex isir inbid ieħor, mhux pur imma sekond. Hawn jintuża l-istrinġitur biex il-qoxra tingħasar sewwa u ma jinħela xejn. Dan ix-xogħol isir f’Settembru imma l-inbid ikun fadallu biex jinxtorob. Il-proċess tiegħu jkun fadallu xhur. Fissirt fuq fuq il-proċess tal-inbid. Taħsibx li hija ħaġa ħafifa. Le aktar ħafif tixorbu milli tagħmlu, iżda l-proċess tiegħu huwa sabiħ u jagħti sodisfazzjon.

Dan huwa ftit minn dak li jseħħ fix-xahar ta’ Settembru. Jien wieħed minn dawk li ngorr u neqred bis-sħana u bir-riħ isfel, imma bil-garr ma nsolvi xejn. Illum pruvajt nara xi ftit is-sabiħ ta’ dan ix-xahar li fuq kollox bħal kull xhar ieħor tas-sena għandu s-sabiħ tiegħu wkoll.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 2 ta' Settembru