Il-liġi

Il-liġijiet fil-pajjiżi ċċivilizzati jsiru għax ikun hemm ħtieġa tagħhom. Il-ħtieġa ta’ regola jew liġi tinħoloq wara li jkun hemm xi nuqqas ta’ qbil jew xi diżgwid dwar xi ħaġa. Għalhekk tinħoloq liġi biex iċ-ċittadini jkunu jistgħu jgħixu f’armonija flimkien mingħajr inkwiet żejjed. Lanqas nistgħu minnaġinaw pajjiż bla liġijiet. Huwa jkollna l-inkwiet fejn għandna l-liġijiet, aħseb u ara kieku ngħixu f’dinja fejn ma teżisti l-ebda liġi!

Il-liġi tan-natura

Darba kont qiegħed fuq programm tar-radju u ħin minnhom jien semmejt ir-regola. Mhux sejjer noqgħod  nidħol fis-suġġett li konna qegħdin nitkellmu fuqu għax mhux importatni għall-argument tagħna. Parteċipanta fil-programm dlonk qaltli li r-regola jagħmilha l-bniedem u għax fid-dinja ma hemm l-ebda regola. Jien ma stajtx naqbel magħha għaliex hemm xi ħaġa li hija il fuq mill-bniedem li tirregola kollox. Hemm in-natura! Xorta waħda din il-persuna baqgħet tinsisti miegħi li l-ebda regola ma hija naturali imma r-regoli jagħmilhom il-bniedem. Biex nirribatti dak li kont għidtilha qabel, ġibtilha eżempju li nixtieq naqsmu magħkom: Ir-regola tgħidilna li kelb ikollu ras, denb, ġisem u erba’ saqajn. Naħseb li ħadd ma jista’ jgħid li din mhux regola ġenerali għal kull kelb li jeżisti fid-dinja. Issa jekk kelb ikun bla denb jew jitwieled bi tliet saqajn xorta waħda jibqa’ kelb, xorta jibqa’ jifforma parti mir-razza tal-klieb, imma qatt ma nista’ noħodha bħala regola li kelb huwa annimal bla denb jew bi tliet saqajn. Ir-regola, jew aħjar dak li hu normali ma niddeterminawhx int jew jien iżda hemm il-liġi tan-natura. Din hija l-ewwel liġi, liġi li trid jew ma tridx torbtok magħha.

Liġi ċivili

Illum kull stat għandu l-kostituzzjoni tiegħu. Insomma hawnhekk qed niżbalja għaliex mhux kull stat modern għandu kostituzzjoni. Tafu li r-Renju Unit ma għandux kostituzzjoni? B’dan ma jfissirx li ma hemmx xi forma ta’ regola jew liġi. Fir-Renju Unit hemm kostituzzjoni mhux miktuba għaliex kollox jimxi fuq il-liġijiet li jgħaddu mill-parlament. Insomma sistema kkomplikata li ma tistax tifisser fi ftit kliem.  U dan mhux l-uniku stat li juża din is-sistema.

Il-kostituzzjoni hija l-ogħla liġi f’ pajjiż biss imbagħad hemm liġijiet oħrajn li jinħarġu minn żmien għal żmien għat-tmexxija sewwa tal-istat u għall-istabilità bejn il-poplu. Il-liġijiet ċivili, bħal kull liġi oħra, qegħdin hemm biex jitħarsu u jekk dawn jinkissru hemm piena li trid tinġarr. Il-piena tvarja skont il-gravità tar-reat. Piena tista’ tkun multa ta’ flus, jew xi żmien il-ħabs u f’xi pajjiżi għadna nsibu l-piena kapitali. Il-liġi torbot li min jiksirha jrid iħallas ta’ għemilu. Alla ħares mhux hekk għax kieku nispiċċa agħar mill-ġungla.

Ksur tal-liġi

Kultant f’ pajjiżna niskanta b’ tant ksur ta’ liġijiet li nara jseħħu kontinwament madwari. Kultant niskanta kif dawn l-affarijiet narahom jien u min għandu jarahom jew jagħlaq għajnejh jew ma jarahomx.

Ġieli rajtu karozzi pparkjatai f’post fejn fl-art ikun hemm imħażżin linji sofor? Jien rajt kemm-il darba.  Linja waħda kontinwa tfisser li ma tistax tipparkja fuqha. Tnejn sofor ifissru li lanqas biss taħseb li twaqqaf il-vettura aħseb u ara tipprakja u tmur tieħu te mill-ħanut li hemm qrib, tixtri nofs tużżana pastizzi jew tidħol id-dar bix-xirja tal-mara. Madanakollu spiss issib karozzi, vanijiet jew trakkijiet ipparkjati fuq il-linji sofor doppji. U jien ngħid bejni u bejn ruħi: Daqs dawn pulizija u gwardjani lokali li jgħaddi mit-toroq tagħna, possibbli ħadd ma jinduna b’ dan?  U kemm-il darba tara sewwieqa bit-telefon ma’ widnejhom? Bħalissa għaddejja kampanja biex ma nużawx il-mobile waqt is-sewqan, madanakollu ta’ kuljum naraw dan il-ksur ta’ liġi jseħħ quddiem għajnejna. Iva aħna s-sewwieqa narawhom u min suppost jarahom ma jarahomx?

Bla ksur ta’ liġi

Għall-kuntrajru huwa dak li ġara lil wieħed ħabib tiegħi. Mela dan mar għall-quddiesa tal-festa f’raħal twelidu. Kien filgħodu u ħalla l-karozza tiegħu pparkjata fejn kien hemm karta mwaħħla li wara l-4.00 ta’ waranofsinhar ħadd ma seta’ jħalli l-karozza hemmhekk.  Hu ma ħabbilx rasu għax il-quddiesa tal-festa tispiċċa qabel nofsinhar. Meta dan mar lura wara l-quddiesa sab li l-karozza tiegħu kienet ġiet imneħħija mill-post u kellu jħallas €200 biex joħodha lura. Meta tkellem mal-pulizija u qalilhom li skont hu ma kienx mar kontra l-ordni li kien hemm fuq l-avviż imwaħħal mal-ħajt; uffiċċjal tal-pulizija qaltlu li mhux importanti x’fehem hu bl-avviż imma x’riedu jifhmu huma. Veru każ fejn hawn min hu b’saħħtu mad-dgħajjef u mbagħad dgħajjef ma’ min hu b’ saħħtu!

Hu x’inhu, imnalla għandna l-liġijiet fid-dinja għax bihom hawn it-taħwid, aħseb u ara mingħajrhom!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Settembru 2017