Ma nafx jekk għandix nidħaq jew nibki

Żbalji fis-sinjaletika Maltija

Ma nafx jekk jiġrilkomx bħali. Kultant ikun hemm xi ħaġa li tagħtini fastidju u aktar nibda naraha quddiemi, aktar ma nkun irrid neħles minnha aktar insibha ma’ wiċċi. Mela dan l-aħħar qiegħed noħorġ nagħmel mixja kuljum – la tkun riesaq lejn in-nofs seklu jkun jaqbel li tagħmel hekk! Waqt dawn il-mixjiet, dan l-aħħar, ħarsti bdiet taqa’ fuq kull tabella jew avviż li jkun hemm fit-triq. Il-kurżità bdiet tegħlibni u bdejt nieqaf naqra xi jkun hemm miktub. Min jaf kemm-il darba għaddejt minn dawk l-inħawi, minn quddiem dawk it-tabelli bla ma qatt indenjat ruħi nħares lejhom imma dan l-aħħar bdejt nieqaf. Ħaġa li bdiet iddejjaqni ħafna f’ dawn it-tabelli kienet l-iżbalji tal-kitba tal-Malti li xi wħud mit-tabelli kien fihom.

Żbalji ċkejkna u żbalji goffi

L-ewwel tabella li sibt b’ Malti miktub ħażin kienet tgħid biex ma tħallix il-kelb jitla’ fuq il-ħaxix. Il-kelma jitla’ kienet miktuba ħażin għax ma kelliex l-appostrofu li jieħu post l-għ. Forsi ftit li xejn jindunaw b’ dan l-iżball għax billi l-appostrofu ma jinħassx meta nippronunzjaw il-kelma, għandu mnejn jintesa. Ftakart f’ tabella 

oħra li kont rajt. Fuq din kien hemm miktub biex il-karozzi jipparkjaw bl-exhaust pipe il barra, il-problema keient li bejn il u barra tpoġġa sing li mhux suppost ikun hemm. Dan l-iżball erġajt rajtu f’ kitba oħra, dinid-darba kien hemm imniżżel il fuq bis-sing bejniethom. Fil-mixi tiegħi iltqajt ma’ aktar żbalji f’ tabelli oħrajn, imma l-agħar waħda li sibt kienet plakka li tfakkar avveniment u li kien fiha xejn inqas minn 12-il żball tal-kitba. Din ma kienitx xi plakka li tirrakkonta xi novella, forsi kein fiha mija jew mija u għoxrin kelma. 12-il żball f’ madwar 120 kelma huwa persentaġġ għoli. Bqajt miexi u rajt tabella oħra li din minkejja li ma kienx fiha żbalji fil-kliem imma kienet żbaljata fil-mod li tpoġġa l-kliem. Fuq dinit-tabella qrajt hekk: Din il-mural huwa dedikata lill-artist eċċetra eċċetra. Jekk din il-mural, naħseb li hija u mhux huwa! Rajt tabella oħra b’ Malti miktub ħażin; din minn seba’ kelmiet kellha tlieta żbaljati; rajt dan miktub: Ibża għal-ambjent (ibża bla appostrofu u għall-ambjent b’ elle waħda), tagħmilx vandaliżmu, osserva l-ligi (g bla tikka).  Avviż ieħor kellu miktub fuqu: ittellifx il-passaġġ. Naħseb li l-passaġġ ħadd ma jista’ jtellfu, l-aktar l-aktar wieħed jista’ jingombra jew jagħlaq passaġġ! Dawn huma kollha tabelli uffiċjali, maħruġin jew minn dipartimenti jew min Kunsilli lokali. Nistgħu naċċettaw żbalji bħal dawn? Ippruvajt inġib eżempji ta’ xi żbalji li iltaqajt magħhom dan l-aħħar. Xi wħud huma żbalji ċkejknin imma oħrajn huma gravi.

Tabelli bil-Malti

Naqbel li t-tabelli f’ pajjiżna għandhom ikunu miktubin bil-Malti, imma b’ Malti miktub sewwa. Nemmen li minħabba t-turisti ma nistgħux ikollna tabelli miktubin b’ Malti biss, allura l-lsien Ingliż għandu jkun preżenti ma’ dak Malti. Tassew li llum il-Malti huwa ilsien uffiċjali tal-Unjoni Ewropea, imma dan ma jfissirx li jafuh l-Ewropej kollha, allura jekk it-tabelli f’ pajjiżna jkunu bil-Malti biss, ma jkunu tal-ebda użu għall-barrani. Barra minn ehkk lanqas l-ismijiet ta’ xi bliet jew irħula ma huma l-istess. Aħna ngħidu Bormla, l-Isla, il-Birgu u l-Belt, imma f’ kotba li jmexxu lit-turisti dawn insibuhom bħala Cospicua, Senglea, Vittoriosa u Valletta, ismijiet differenti għal kollox.

Ingliż mitkellem ħażin

Dan l-aħħar l-awtoritajiet ġibdulna l-attenzjoni dwar kemm aħna l-Maltin nitkellmu l-ilsien Ingliż ħażin. Dawn l-awtoritajiet jafu li l-Ingliż huwa muftieħ għad-dinja, speċjalment għalina li mhux biss huwa wieħed mill-ilsna uffiċjali ta’ pajjiżna, imma huwa l-aktar ilsien li nistgħu nikkomunikaw bih mal-barranin għaliex il-Malti nitkellmuh aħna biss u bosta barranin li  jiġu Malta jew li niltaqgħu magħhom meta nsiefru, jkunu jafuh. Għalhekk il-preokkupazzjoni tal-awtoritajiet konċernati hija tajba u f’ waqtha, imma ma rridux ninsew il-Malti. Il-preokkupazzjoni hija doppja għax illum mhux qegħdin naraw żbalji fuq xi sms jew fuq xi ittra miktuba bil-ħeffa, imma bħalma wrejt illum, qegħdin insibu żbalji kemm bl-Ingliż kif ukoll bil-Malti kull fejn indawru għajnejna.

Kelmet il-Malti

Fuq facebook hemm grupp li jgħin lil min isib xi diffikultà fil-kitba bil-Malti. Idea tajba ħafna għax kultant jinbtu diskussjonijiet ta’ interess kbir, dejjem fejn jidħol l-ilsien Malti. Paġni bħal dawn jimlewk b’ kuraġġ għax tinduna li dak li tgħid ma jkunx qiegħed jaqa’ fuq widnejn torox. Paġni bħal dawn jistgħu jikxfu fejn ikun hemm xi żbalji u bis-saħħa ta’ hekk ikunu rranġati.  Meta nara tabelli bħalma semmejt ma nkunx naf jekk għadnix nidħaq jew nibki, imma meta nara paġni bħal din nagħmel il-kuraġġ.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, tas-17 ta' Jannar 2015