Jum it-tifkira

Biex ma ninsew qatt dak li seħħ

Kull nhar is-27 ta’ Jannar infakkru dak li seħħ fil-kampijiet ta’ konċentrament matul it-tieni gwerra dinjija. Forsi nistaqdu jekk illum, li għaddew 70 sena minn dawn il-ġrajjiet, għadx hemm ħtieġa li nibqgħu nfakkru dan kollu? Jien ngħid li llum aktar minn qatt qabel jeħtieġ inkunu nafu x’ seħħ f’ dawk is-snin biex noqgħodu attenti li ma jerġgħux iseħħu dawk l-atti kriminali li ġraw. Bla ma rrid qed jiġi quddiem għajnejja dak li hemm miktub f’ waħda mill-barrakki fil-kamp ta’ konċentrament ta’ Auschwitz:  “The one who does not remember history is bound to live through it again...” Min ma jiftakarx dak li għadda minnu huwa ddestinat li jerġa’ jgħaddi minnu. Kliem mimli għerf. Ilum insibu bosta films u bosta u bosta kotba li jitrattaw stejjer ta’ nies li għexu f’ dawn il-kampijiet ta’ konċentrazzjoni. Biex nifhmu dak li għaddew minnu dawk l-imsejkna irridu naqraw dawn il-kotba u naraw dawk il-films.

Lejl

Wieħed minn dawk li għadda snin ġewwa Auschwitz kien Elie Wiesel. Fil-ktieb tiegħu La Nuit, bil-Malti il-Lejl, huwa jagħti ħarsa ddettaljata ta’ x’ għaddew minnu dawk l-imsejkna bħalu li spiċċaw f’ xi kamp ta’ konċentrament. Araw kif jispega l-wasal tiegħu fil-kamp ta’ konċentrament:

L-oġġetti għeżież li ġarrejna magħna ħallejniehom fil-karru, u magħhom ħallejna it-tamiet kollha tagħna.

Kull żewġ metri kien hemm suldat tal-S.S., bl-azzarin ippuntat lejna. Hemm id f’ id imxejna wara l-folla.

Wasal uffiċċjal tal-S.S. bil-lembuba f’ idu. Ordnalna:

‘L-irġiel fuq ix-xellug u n-nisa fuq il-lemin!’

Erba’ kelmiet indifferenti, bla ebda emozzjoni. Erba’ kelmiet qosra u sempliċi. Imma kien il-waqt li ħallejt lil ommi. Lanqas biss kelli l-ħin naħseb li ma ħassjetx id missieri fuq spallti; bqajna waħedna. Għal sekonda stajt nara lil ommi, lil ħuti sejrin lejn il-lemin. Zipporà żammet id ommi. Rajthom jitbiegħdu, ommi tmelles ix-xagħar isfar ta’ oħti, donna biex tipproteġiha, u jien miexi ma’ missieri, mal-irġiel. U ma kontx naf li dak il-ħin, f’ dak il-post, kont qiegħed nitlaq lil ommi u lil Zipporà għal dejjem. Komplejna nimxu. Missieri żammli idi. Warajja wieħed xiħ waqa’ fl-art. Ħdejh l-S.S. poġġa l-pistola f’ postha.

Waħda mill-aktar siltiet iebsin f’ dan il-ktieb insibuha fir-raba kapitlu fejn inqatel tifel:

Jum minnhom mar id-dawl fiċ-ċentru ta’ Buna. Għajtu fuq il-post lill-Gestapo għax ħasbu li kien sabutaġġ. Sabu ħjiel ta’ xi ħaġa. Marru fil-blokk tal-Oberkapo Olandiż. U hemm wara t-tfittix sabu ftit armi mhux ħażin.

L-Oberkapo kien arrestat dak il-ħin. Kien ittorturat biex jikxef imma ma lissen l-ebda isem. Bagħtuh Auschwitz u ma smajna xejn aktar dwaru.

Imma ċ-ċkejken Pipel tiegħu baqa’ fil-kamp, fil-ħabs. Ittorturawh imma lanqas hu ma semma lil ħadd. Allura l-S.S. ikkundannawh għall-mewt flimkien ma’ żewġ  priġunieri oħra li kienu sabulhom xi armi.

Jum minnhom meta ġejna lura mix-xogħol rajna tliet forok imwaqqfin fil-misraħ tar-rassenja: tliet ċawliet suwed. Rassenja. L-S.S. madwarna bl-azzarini ppuntati lejna. Iċ-ċerimonja tas-soltu. Tliet kundannati fil-ktajjen, u wieħed minnhom iċ-ċkejken Pipel, l-anġlu ta’ għajnejh imnikka.

L-S.S. dehru aktar imħassbin u mtaqqlin mis-soltu. Li tgħallaq tfajjel quddiem eluf ta’ nies mhix ċajta. Il-kap tal-kamp qara il-verdett. Għajnejn kulħadd kienu fuq it-tfajjel. Kien jidher kaħlani, kważi kalm, u beda jigdem xufftejh. Id-dell tal-forka kien fuqhom.

Il-Lagerkapo din id-darba ma riedx li jkun il-bojja. Tliet suldati tal-S.S. ħadu postu.

It-tliet ikkundannati telgħu flimkien fuq il-banketti tagħhom. It-tliet għonuq ġew imlibbsa flimkien l-għoqiedi.

‘Viva l-ħelsien’  għajtu t-tnejn il-kbar.

Iż-żgħir, sieket.

‘Fejn hu Alla t-twajjeb? Fejn hu?’ staqsa xi ħadd minn warajja.

Mas-sinjal tal-kap tal-kamp, it-tliet banketti ġew imneħħija.

Skiet assolut. Fuq l-orizzont dehret ix-xemx nieżla.

Nisa

Sa ftit snin ilu l-kitbiet kollha li kellna dwar l-oppressjoni tal-Lhud fil-pajjiżi b’liġijiet antisemitiċi u dwar dak li ġara fil-kampijiet ta’ konċentrament kienu kollha ta’ irġiel. Forsi din il-ħaġa kienet frott tal-mentalità sessista li għandu l-poplu Lhudi u li kellha d-dinja kollha sa ftit snin ilu. Sa ftit ilu forsi ftit li xejn konna naħsbu dwar dak li għaddew in-nisa Lhud fi żmien l-oppressjoni u aktar u aktar fil-kampijiet ta’ konċentrament. Araw xà kitbet Lucille Eichengreen fil-ktieb tagħha From Ashes to Life: My Memories of the Holocaust:

In-nisa fl-Ewropa, fis-snin tletin u anke wara, kienu ċittadini tat-tieni klassi. Kienu jaħdmu bħala infermiera, segretarji, għalliema, nisa tad-dar, imma qatt ħadd ma kien jaħseb li jara mara tmexxi uffiċċju jew fabbrika jew li tkun kap ta’ ġemgħa ħaddiema.

Madanakollu fil-getto ta’ Lodz, bejn l-1940 u l-1944, ħin bla waqt  inbidel kollox ta’ taħt fuq. Għall-ewwel darba, daqs li kieku xejn, in-nisa sabu rwieħhom mexxejja ta’ fabbriki, uffiċċji, kċejjen u ta’ kull qasam ieħor fil-ħajja tal-getto. Kienu nisa kapaċi, intelliġenti, ħabrieka u ambizjużi. Riedu jibqgħu ħajjin. Riedu li tal-anqas ikollhom is-setgħa li jiddeċiedu fuq parti minn ħajjithom, f’kondizzjonijiet li kienu ’l bogħod ħafna minn dawk normali. U rnexxielhom. Saħansitra l-irġiel, b’attenzjoni u kontra qalbhom, ikollhom jammettu li dawk in-nisa li jilħqu f’xi post ta’ tmexxija, jispiċċaw biex imexxu b’ mod aktar effiċjenti, isiru esperti u jsiru kapaċi jaħdmu aħjar minnhom.

Eżatt bħall-irġiel, huma wkoll kienu jimxu bil-favoriżmi, imma lil dawk li kienu jipproteġu kienu aktarx dejjem irġiel u rari li dawn in-nisa kienu jgħinu jew iduru ma’ nisa oħrajn. Intbaħt meta kelli sittax-il sena, kont bdejt infittex xi xogħol f’ xi fabbrika. Xogħol ikun xi jkun. In-nisa lanqas biss kienu jaħlu l-ħin jisimgħu xi rrid. Id-diriġenti rġiel bil-kontra, dlonk kienu jkunu lesti li jħaddmuni magħhom. Il-mistoqsija waħdanija li kienu jagħmuli kienet: «X’lesta ttini bi tpattija?» Bla esperjenza u bla ħażen ta’ xejn, kont inwiegeb: «Ma għandix flus, ma għandix ġojjelli. Tassew ma għandi xejn ta’ valur.» Id-daħq li kienu jidħqu wara t-tweġiba tiegħi kienet tħallinni mħawda. Ma kontx nista’ nifhem. Kellha tgħaddi sena fil-getto sabiex tgħallimt kif jimxu l-affarijiet: jekk titlob pjaċir, trid tkun lesta tintelaq biex tagħmel is-sess. Sempliċi.

[...] Fost niesna, minn Rumkowski sa sid il-ħanut taż-żebgħa, is-sess issa kien meqjus bħala mezz ta’ tpartit. Imma mhux ilkoll kellhom xewqa li ‘jpartu’. Xi wħud minna preferew imutu bil-ġuħ.

Dan huwa biss ftit, imma biżżejjed biex nifhmu ftit x’ sar u biex darba f’ sena nieqfu u niftakru fil-vittmi waqt li nittmaaw li dan ma jerġa jiġri qatt u qatt.

Fr Reno Muscat 

Dan l-artyiklu deher f' In-

Nazzjon, 31 ta' Jannar 2015