Il-familja Ten Boom

Kull nhar is-27 ta’ Jannar issir it-tifkira tal-ġenoċidju li wettqu n-Nazisti fl-aħħar gwerra dinjija fuq il-poplu Lhudi, fuq iż-żingari, fuq l-omosesswali, fuq il-membri tax-Xhieda ta’ Ġeħova u fuq dawk li għenu lil xi wħud minn dawn biex isibu kenn mill-kefrija Nazista. Dan il-ġenoċidju jissejjaħ l-Olokawst jew bil-Lhudi Shoah. Illum nixtieq inlaqqagħkom ma’ familj li minkejja li ma kinitx Lhudija, għenet kemm felħet lil għadd ta’ Lhud matul dan iż-żmien ikrah tat-Tieni Gwerra Dinjija.

Il-familja

Il-familja Ten Boom kienet toqgħod f’Haarlem, l-Olanda.  Il-missier kien Casper li fl-1884 iżżewweġ lil Cornelia Johanna Arnolda Luitingh. Huma kellhom ħamest itfal: Betsie, Willem, Hendrick li miet ta’ ftit xhur, Nollie u ż-żgħira li semmiet għal ommha imma dejjem sejħulha Corrie. Meta Casper kellu tmintax-il sena fetaħ ħanut tad-deheb f’Amsterdam. Sakemm kien jgħix hemmhekk huwa ħadem ħafna fost il-foqra iżda wara xi snin kellu jmur lura lejn Haarlem fejn fetaħ bħala arluġġar fis-sular ta’ isfel ta’ daru. Huwa romol fl-1921 u baqa’ jgħix f’daru ma’ wliedu. Il-familja Ten Boom kienet Kristjana, tappartjeni għall-Knisja Protestanta Riformata Olandiża.

Il-gwerra

Il-ħanut tal-familja Ten Boom

F’Mejju 1940, il-Ġermaniżi nvadew l-Olanda.  F’Mejju 1942, mara liebsa tajjeb marret għand il-familja Ten Booms b’bagalja f’idejha u qaltilhom li kienet Lhudija, żewġha kien arrestat diversi xhur qabel, binha kien ħarab mill-Ġermaniżi u ma kinitx taf fejn kien. Dan l-aħħar kienu marru f’darha xi suldati Ġermaniżi u għalhekk bdiet tibża’ tibqa’ d-dar.  Hija kienet semgħet li l-familja Ten Boom kienet għenet lill-ġirien Lhud tagħhom, il-familja Weils, u staqsiethom jekk setgħux jgħinu lilha wkoll. Casper dlonk qal li setgħet toqgħod magħhom minkejja li l-kwartieri ġenerali tal-pulizija kien biss nofs blokka bogħod minn daru. Billi Casper kien qarrej devot tat-Testment il-Qadim, huwa kien jemmen li l-Lhud kienu l-poplu magħżul u għalhekk qal lill-mara, “F'din id-dar, in-nies ta’ Alla huma dejjem milqugħa.” Bħal din il-mara kien hemm oħrajn li sabu kenn bejn il-ħitan tad-dar ta’ Ten Boom. Il-familja qatt ma fittxet li tikkonverti lil xi wieħed mil-Lhud li baqgħu magħhom.

Corrie u Betsie

Corrie u oħtha Betsie fetħu d-dar tagħhom għar-refuġjati Lhud u l-membri tal- moviment tar-Reżistenza Olandiża u bħala riżultat ta’ hekk kienu mfittxija mill-Gestapo. Ir-Reżistenza Olandiża, li saret taf ukoll b’din il-ħidma, bagħtet perit fid-dar ta’ Ten Boom biex jibni kamra sigrieta għal-Lhud li kienu moħbija fid-dar u nstallaw buzzer ta’ twissija biex iwissu lir-refuġjati biex jidħlu fil-kamra sigrieta kemm jista’ jkun malajr f’każ ta’ bżonn. Il-kamra sigrieta kienet fil-kamra tas-sodda ta’ Corrie wara ħajt falz u kienet tista’ iżżomm fiha sitt persuni. Ġiet installata fiha sistema ta’ ventilazzjoni għall-okkupanti.

Arrest

Fit-28 ta’ Frar 1944, l-Olandiż, Jan Vogel, qal lin-Nazi dwar ix-xogħol ta’ Ten Booms; għall-ħabta tan-nofsiegħa ta’ dak il-jum, in-Nazi arrestaw lill-familja kollha ta’ Ten Boom. Huma ntbagħtu l-ħabs ta’ Scheveningen għax fid-dar tagħhom instab materjal tar-Reżistenza Olandiża u biljetti tar-razzjon tal-ikel żejda. Dak iż-żmien fid-dar ta’ Ten Boom kien hemm sitt refuġjati. Dan il-grupp ta’ sitt persuni moħbija kien magħmul kemm minn Lhud kif ukoll minn ħaddiema tar-reżistenza. Tant kien moħbi sewwa li baqa’ mhux skopert minkejja li d-dar kienet taħt sorveljanza kontinwa wara l-arrest tal-membri tal-familja Ten Boom. Uffiċjali tal-pulizija li kienu wkoll membri tal-grupp tar-reżistenza ħasbu biex ikkordinaw il-ħarba tar-refuġjati.

Meta Casper kien interrogat fil-ħabs, il-Gestapo qaltlu li se jeħilsuh minħabba l-età tiegħu biex ikun jista’ “jmut fis-sodda tiegħu.” Huwa wieġeb, “Jekk illum immur id-dar, għada niftaħ il-bieb għal kull min iħabbat għall-għajnuna.” Meta mistoqsi jekk kienx jaf li seta’ jmut talli għen lil-Lhud, hu wieġeb, “Jien nikkunsidra li dan ikun l-akbar unur għall-familja tiegħi.” Fid-9 ta' Marzu, Casper miet fl-Isptar Muniċipali ta' The Hague, fl-età ta’ 84 sena, wara disat ijiem fil-ħabs ta' Scheveningen.

Betsie mietet f'Ravensbrück f'Diċembru 1944. Willem marad bit- tuberkulożi spinali waqt li kien il-ħabs minħabba x-xogħol tiegħu mar-reżistenza. Għalkemm inħeles, miet bit-tuberkulożi ftit wara l-gwerra. Corrie nħelset mill-kamp ta’ konċentrament ta’ Herzogenbusch. Skont hi, inħelset bi żball. Hija marret lura d-dar f’dik li tissejjaħ “ix-xitwa tal-ġuħ” minħabba n-nuqqas ta’ ikel li kien jeżisti. Hija xorta fetħet il-bibien tagħha għal persuni b’diżabilità li kienu moħbija minħabba l-biża’ li jiġu maqtulin mill-Ġermaniżi.

Corrie Ten Boom irrakkontat l-istorja tal-membri tal-familja tagħha u x-xogħol tagħhom fit- Tieni Gwerra Dinjija fil-ktieb bestseller tagħha, The Hiding Place li ħareġ fl-1971 u Ii nħadem film fl-1975.

Ilum wassaltilkom ftit tagħrif dwar familja li minkejja li ma kinitx Lhudija, għenet kemm setgħet u b’kull mezz lil-Lhud fi żmien il-gwerra. Familja b’morali għolja – familja altruwista.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 28 ta' Jannar 2023

 

 

 

 

 

 

Jum internazzjonali b'tifkira tal-Olokawst

Kull 27 ta’ Jannar isir Jum it-tifkira. Nistħajjel li jkun hawn min jistaqsi: liema tifkira tkun iċċelebrata dakinhar? Minkejja li ngħidu li hija tifkira, huwa jum li fih niftakru ġrajja li kulħadd jixtieq jinsa. Dakinhar niftakru f’dawk il-miljuni ta’ bnedmin li ġew maqtulin minħabba filosofija żbaljata, minħabba politika ħażina fejn jeżistu r-razez, il-kuluri, il-firdiet fost il-bnedmin. Dakinhar id-dinja tiftakar fl-Olokawst li seħħ matul it-Tieni Gwerra Dinjija fejn madwar sitt miljun Lhudi ra t-tmiem tiegħu sempliċiment għax kien jappartjeni għall-ġens Lhudi.

Olokawst jew Shoah

L-Olokawst, li huwa magħruf ukoll bħala s-Shoah, kien il-ġenoċidju tal-Lhud Ewropej matul it-Tieni Gwerra Dinjija. Bejn l-1941 u l-1945, il-Ġermanja Nażista u l-kollaboraturi tagħha qatlu sistematikament madwar sitt miljun Lhudi madwar l-Ewropa okkupata mill-Ġermaniżi. Dan in-numru kien jammonta għal madwar żewġ terzi tal-popolazzjoni Lhudija tal-Ewropa. Il-qtil sar kemm f’massakri u sparar tal-massa kif ukoll bi programm ta’ politika ta’ sterminazzjoni permezz ta’ xogħol fil-kampijiet ta’ konċentrament. Sar ukoll fi kmamar tal-gass u vannijiet tal-gass fil-kampijiet ta’ sterminazzjoni Ġermaniżi, prinċipalment Auschwitz-Birkenau , Bełżec , Chełmno , Majdanek , Sobibór , u Treblinka fil-Polonja okkupata.

Il-Ġermanja implimentat il-persekuzzjoni fi stadji. Wara l-ħatra ta' Adolf Hitler bħala Kanċillier fit-30 ta’ Jannar 1933, ir-reġim bena għadd ta’ kampijiet ta' konċentrament fil-Ġermanja għall-avversarji politiċi u dawk meqjusa bħala “mhux mixtieqa”. L-ewwel kamp ta’ konċentrament kien dak ta’ Dachau li fetaħ fit-22 ta' Marzu 1933. Wara li għadda dak li jissejjaħ l-Att ta’ Enabling, fl-24 ta’ Marzu, 1933 Hitler ġie mogħti poteri plenarji dittatorjali, bid-dritt li jgħaddi liġijiet mingħajr ħtieġa ta’ maġġoranza fil-parlament jew approvazzjoni tal-President. Minn dan il-waqt il-gvern Nażista beda jiżola l-Lhud mis-soċjetà ċivili; dan kien jinkludi l-bojkott tan-negozji Lhud f'April 1933 u l-promulgazzjoni tal- Liġijiet ta' Nuremberg f'Settembru 1935. Bejn id-9 u l-10 ta' Novembru 1938, tmien xhur wara li l-Ġermanja ħakmet l-Awstrija , in-negozji Lhud u s-sinagogi kollha u bini Lhudi ieħor ġew meqrudin jew inħarqu madwar il-Ġermanja u l-Awstrija kollha, f’dik li saret magħrufa bħala Kristallnacht, li bil-Malti nistgħu nsejħulu “il-Lejl tal-Ħġieġ imkisser”. Dan kollu seħħ wara li żagħżugħ Lhudi kien qatel diplomatiku Ġermaniż f’Pariġi. Dak li seħħ f’dak il-lejl  kien sinjal għal-Lhud fil-Ġermanja u l-Awstrija biex jaħarbu minn darhom kemm jista’ jkun malajr. Mijiet ta’ eluf ta’ Lhud sabu kenn f’pajjiżi oħra, iżda mhux kulħadd, numru kbir ta’ Lhud fosthom xjuħ u morda, baqgħu f’darhom.

Kristallnacht

Wara li l-Ġermanja invadiet il-Polonja f’Settembru tal-1939, li nistgħu ngħidu kien il-bidu għat-Tieni Gwerra Dinjija, ir-reġim waqqaf gettos biex jissegrega l-Lhud. Eventwalment, mijiet ta’ kampijiet u siti oħra ta’ detenzjoni ġew stabbiliti madwar l-Ewropa okkupata mill-Ġermaniż. Matul is-snin tal-gwerra l-Olokawst wettaq atroċitajiet li sal-lum għadhom iħammru wiċċ id-dinja.

Politika ta’ razza

Il-bidu ta’ dan il-perjodu ikrah fuq id-dinja kien frott ta’ filosofija żbaljata fejn il-bniedem beda jemmen, ovvjament għax hekk ġie mgħallem minn dawk ta’ fuqu, li neżistu aħna u jeżistu huma u min mhux magħna jew bħalna huwa kontra tagħna u min hu kontra tagħna huwa għadu tagħna mela għandna neħilsu minnu kemm jista’ jkun malajr. Il-poplu Ġermaniż ġie ddottrinat li hemm razza ta’ bnedmin puri u min mhux minn dik ir-razza għandu jitwarrab. Fil-verità aħna bħala umani nappartjenu għal razza waħda, ir-razza umana u la iżjed u lanqas inqas. Biss il-politika Nażista għallmet diversament. Ma tistax tlum lil min ġie ddotrinat b’dan il-mod li jemmen li dak li tgħallem huwa s-sewwa.

Meta nsemmu l-Olokawst spiss nifhmu l-ġenoċidju tal-Lhud, iżda matul is-snin tal-gwerra, jiġifieri bejn l-1933 u l-1945, seħħew kemm-il darba qtil sistematiku tal-massa jew ta’ gruppi oħra tal-popolazzjoni. Dawn kienu jinkludu lir-Rom jew Żingari , Pollakki , Ukrajini , Sovjetiċi ċivili u priġunieri tal-gwerra. Gruppi iżgħar kienu wkoll vittmi taʼ persekuzzjoni Nażisti, bħall-membri tax- Xhieda taʼ Ġeħova, il- Ġermaniżi Suwed, il- persuni b’diżabilità, il- komunisti u l-omosesswali.

Għalfejn niftakru?

Imma gaħlfejn ta’ kull sena nerġgħu niftakru fi żmien li d-dinja kollha tixtieq tinsa? Huwa propju għalhekk li rridu niftakru għax kif jgħid sewwa l-filosfu George Santayana: “Dawk li ma jiftakrux l-imgħoddi huma kkundannati li jerġgħu jgħixuh.” Din il-frażi tinsab miktuba f’waħda mid-daħliet tal-barrakki ġewwa l-kamp ta’ konċentrament f’Auchwitz. Għalhekk ma rridux ninsew dak li d-dinja għaddiet minnu għax inkella jkun hemm ir-riskju li terġa’ tgħaddi minnu. Dak li seħħ fi żmien il-gwerra seħħ minħabba politiku b’ideoloġija li llum nafu li kienet żbaljata iżda fi żmienha kienet aċċettata. Għalhekk it-tifkira, biex ma ninsew qatt u biex forsi ma nerġgħux ngħaddu minn dak li għaddew minnu dawk ta’ qabilna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 21 ta' Jannar 2023

 

 

 

 

 

MUNITA

Żgur li lkoll kemm aħna kull meta noħorġu naraw li ma ninsewx nieħdu magħna l-portafoll. F’dan spiss ikun hemm karti ta’ flus u llum anke dawk li sirna nsejħu flus tal-plastik, biss magħhom spiss ikollna xi ftit muniti. Żgur li ftit huma dawk li qatt ħasbu kif oriġinaw dawn il-muniti.

Storja

Bosta storiċi jaqblu li l-muniti oriġinaw fl-Anatolja fil-Punent tal- Asja Minuri f’nofs is-sitt seklu  qabel Kristu. L-istoriku Erodotu, storiku u ġeografu Grieg, imwieled madwar is-sena 480 qabel Kristu f’Halicarnassus fil- Caria (illum Bodrum fit-Turkija ) u miet madwar is-sena 425, jgħid li l-flus huma invenzjoni ta’ Kresu, sultan ta’ Lidja. L-arkeoloġi sabu muniti maħruġa mir-Re Kresu jew missieru Alyatte II f’nofs is-sitt seklu, naturalment qabel Kristu. Dawn għandhom xbieha ta’ ljun fuq in-naħa ta’ quddiem u fuq in-naħa ta’ wara l-marka jew l-arma tas-Sultan. Madankollu, skoperti arkeoloġiċi oħra juru l-ewwel muniti  li nistgħu nsejħulhom "privati" tas-seklu sebgħa qabel Kristu.

Stater ta' Alessandu l-Kbir

Filippu II tal-Maċedonja, li twieled fis-sena 382 qabel Kristu u kien maqtul fis-sena 336 QK, kellu muniti tad-deheb imsejħin Stater u dawk tal-fidda li kienu jissejħu Tetradrakma li baqgħu jinħarġu saħansitra wara mewtu. Ibnu, Alessandru l-Kbir, madankollu, ħareġ muniti f’ismu fi kwantitajiet tant kbar li dawn il-flus bdew jokkupaw post dominanti fil-kummerċ internazzjonali.

L-ewwel muniti Rumani kienu tal-bronż u kienu jissejħu Ass. Il-kummerċ mal-Griegi ffavorew l-iżvilupp tal-muniti tad-deheb u tal-fidda. Id- Denarju, mil-Latin denarius, wieħed minn għaxra ta' Ass, deher madwar it- tieni seklu qabel Kristu u baqa’ jintuża sal-waqgħa tal-Imperu Ruman.

L-istorja tal-munita hija waħda twila u kkumplikata u mhux faċli wieħed jikteb kollox fuq dan is-suġġett.

Illum

Illum il-ġurnata, il-muniti u l-karti tal- flus huma l-bażi ta’ kull sistema ekonomika moderna. Muniti ddisinjati għaċ-ċirkolazzjoni ġeneralment jiswew ftit flus u l-karti tal-flus jiswew aktar. Għalhekk, fil-maġġoranza tas-sistemi ekonomiċi moderni, il-munita bl-ogħla valur tiswa inqas mill-karta tal-flus bl-inqas valur. Biex nifhmu sew ngħidu li l-ogħla valur ta’ munita li nużaw f’pajjiżna hija dik ta’ żewġ Ewro filwaqt li bħala flus tal-karti inqas waħda hija dik tal-ħames Ewro. Il-valur monetarju rappreżentat mill-muniti mhux bilfors jirraprezenta l-ispiża tal-metall użat biex tiġi prodotta. Nerġgħu nagħtu eżempju bil-muniti tal-Ewro. Forsi munita ta’ żewġ ewro ma fihiex b’żewġ ewro metall, iżda jekk nieħdu l-muiti taċ-ċenteżmu jew taż-żewġ Ċenteżmu u anke l-munita tal-ħamsa, żgur li l-metall li fihom jiswa aktar mill-valur tagħhom. Kien hemm żmien fejn il-valur tal-metall kien ikun dak li tirrappreżenta l-munita.

Eċċezzjonijiet għar-regola tal-valur rappreżentat li jkun ogħla mill-valuri attwali tal-munita jeżistu wkoll f'ċerti muniti prezzjużi magħmula minn fidda jew deheb u rarament metalli oħra bħall- platinu , biss dawn normalment ikunu prodotti għal kolletturi jew għal min jinvesti fil-metall prezzjuż. Pereżempju, l-Istati Uniti tipproduċi l-Ajkla tad-Deheb Amerikana, li għandha valur nominali ta’ US $ 50.

Pajjiżna

L-użu tal-muniti f’Malta jmur lura għal bejn is-sitt u t-tielet seklu qabel Kristu meta f’pajjiżna, dak iż-żmien taħt il-Kartaġiniżi, kienet tintuża munita tal-bronż magħmula fi Sqallija u Kartaġni. Il-muniti f’Malta nbidlu ma’ kull min ħakem fuq Malta u nstabu diversi eżempji ta’ muniti li jmorru lura għall-perjodi Rumani, Biżantini, Għarab u Normanni u l-ħakkiema ta’ wara bħall-Aragoniżi u l-Kastellani, b’uħud mill-muniti maħsuba li ġew maħdumin f’Malta stess.

Il-Kavallieri ta’ Malta waqqfu ż-żekka (il-post fejn isiru l-muniti) tagħhom stess fil-Birgu u din aktar tard ġiet meħudha fil-Palazz tal-Gran Mastru fil-Belt Valletta u mbagħad fi Triq San Bastjan fil-Belt Valletta, issa magħrufa bħala Triq iż-Żekka l-Qadima. Il-munita ta’ Malta magħrufa bħala l-Ħabba taf l-oriġini tagħha għal dan il-perjodu. Iż-żekka mbagħad tmexxiet fil-bini tal-Librerija. It-truppi Franċiżi ta’ Napuljun użawha biex iddewbu l-fidda li ħadu mill-knejjes ta’ Malta biex isiru muniti. Fost oħrajn dan il-fatt għen u qanqal ir-rewwixta tal-Maltin kontrihom.

Bil-miġja tal-Ingliżi f’Malta ngħalqet iż-żekka u t-tagħmir tagħha kien mibjugħ fil-Greċja. Malta bdiet tuża muniti magħmula fir-Royal Mint. Malta adottat is-sistema dDeċimali fl-1972, bl-ewwel muniti nħadmu fir-Royal Mint fir-Renju Unit. Din kienet l-ewwel munita maħruġa minn Malta bħala nazzjon indipendenti. Is-sett ta’ muniti tad-Deċimali nbidel tul iż-żmien sakemm pajjiżna daħal fiż-żona Ewro fl-2008 u mill-ġdid inbidlu l-muniti li nużaw.

Minkejja l-kumdità li ġab mieħgu l-Ewro, speċjalment meta nsiefru, ikollna nammettu li tlifna ftit mill-identità tagħna, kif wara kollox seħħ f’pajjiżi oħra taż-żona Ewro. Biss minkejja li l-Ewro huwa l-istess  fuq quddiem f’kull pajjiż ta’ din iż-żona ekonomika, fuq wara hemm xi ħaġa li turi pajjiżna. Personalment kont nippreferi kieku saru aktar varjazzjonijet, mhux tlieta biss. Il-muniti Ewro Taljani għandhom xbieha differenti għal kull munita. Imma din hija idea tiegħi!

Rajna fil-qosor ħafna xi ħaġa dwar il-muniti, dawk li nġorru f’butna bla ma naħsbu kemm storja hemm warajhom.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 14 ta' Jannar 2023

Il-Madonna tal-Mellieħa

Kemm-il darba ngħaddu mir-raħal pittoresk tal-Mellieħa u naraw quddiemna dak is-santwarju fil-quċċata? Kemm naħsbu dwaru u dwar l-istorja antika li fih? Nibża’ li huma aktar Turisti li jafu dwaru milli aħna l-Maltin għalhekk tajjeb li llum ngħidu xi ħaġa fuq dan.

Devozzjonijiet

Pajjiżna għandu bosta devozzjonijiet partikolari lejn il-Madonna. Dawn imorru lura mijiet ta’ snin u llum nistgħu ngħidu li saru parti mill-patrimonju reliġjuż ta’ pajjiżna. Hawn bosta kappelli u knejjes iddedikati lill-Madonna ġewwa Malta u bosta minnhom għandhom xi devozzjoni speċjali, biss imbagħad hawn oħrajn li d-devozzjoni lejhom hija mifruxa ma’ Malta kollha bħalma hija propju d-devozzjoni lejn Il-Madonna hekk imsejħa tal-Mellieħa.

Il-Madonna tal-Mellieħa

It-tradizzjoni tgħidilna li d-devozzjoni lejn il-Madonna f’dan il-post bdiet mal-wasla tal-fidi Nisranija ġewwa artna. Tant hu hekk li din it-tradizzjoni tgħid li x-xbieha li hemm fl-għar tal-Madonna fil-Mellieħa, li nsibu sewwasew taħt il-knisja parrokkjali tal-post, kienet impittra minn San Luqa li wasal Malta nawfragat  fuq l-istess xini ma’ San Pawl madwar is-sena 60. Ma nafux minn ikkonsagrat dan il-għar u lanqas meta. Xi wħud jaħsbu kien ikkonsagrat minn San Pawl u xi oħrajn huma tal-fehma li l-konsagrazzjoni tiegħu saret minn San Publiju l-ewwel Isqof ta’ Malta. Imbagħad hemm oħrajn li jemmnu li dan kien ikkonsagarat fl-1090 mill-Konti Ruġġieru. Li nafu hu li reġa’  ġie kkonsagrat mill-Isqof Alferan De Bussan, fl-21 ta’ Mejju tal-1747.

Aktarx li dan is-Santwarju fil-bidu kien iddedikat lill-maternità tal-Madonna iżda wara l-Assedju l-Kbir, fl-1565, dan ġie ddedikat lit-twelid ta’ Marija Santissima, il-Bambina,  jew kif nafuha aħjar, il-Vitorja. Fl-1436 l-Isqof Senatore de Mello kiteb lista tal-għaxar parroċċi Maltin tal-kampanja li kienu jeżistu, il-Mellieħa kienet waħda minnhom. Kien f’dan is-Santwarju li twaqqfet il-paroċċa tal-Melliieħa li kellha t-territorju tagħha jmiss man-Naxxar u l-Mosta. Fl-1551 it-Torok ħabtu għal Malta u l-Mellieħa kienet fost l-aktar irħula li batiet. Wara dan l-attakk il-parroċċa kellha tingħalaq għaliex il-Mellieħa tbattlet min-nies minħabba l-biża’ ta’ aktar attakki.

Wara l-1565

Wara l-Assedju l-Kbir  is-sigurtà fuq xtajtna żdiedet u għalhekk in-nies reġgħu bdew imorru joqgħodu fil-Mellieħa. Fl-1584 beda jieħu ħsieb dan is-santwarju  wieħed patri Agostinjan li xerred bil-kbir id-devozzjoni lejn il-Madonna f’dan il-post. Fl-1587, is-santwarju għadda f’idejn Dun Bennard Cassar li fl-1603 inħatar bħala rettur tiegħu.

Waqt ħbit ieħor mit-Torok fuq Malta fl-1614 jingħad li dawn daħlu fis-santwarju u għamlu ħerba. Hemm storja li tgħid li wieħed suldat Tork ħareġ is-sejf tiegħu u giref ix-xbieha tal-Madonna. Dan ftit wara nħakem minn marda qalila. Huwa ntebaħ li dik il-marda kienet kastig ta’ dak li wettaq u għalhekk talab lill-Madonna biex ifieq. Talbu kien mismugħ u bħala radd ta’ ħajr bagħat ħafna xemgħat lil dan is-santwarju. Dan il-fatt inkiteb mill-Isqof Balaguer fil-viżita pastorali tiegħu. Il-Gran Mastru Alof de Wignacourt kien imur iżur dan is-santwarju kull nhar ta’ Sibt. Minn hawn id-devozzjoni lejn il-Madonna tal-Mellieħa kibret u nxterdet ma’ Malta kollha.

Mill-ġdid parroċċa

Fl-1844 il-Mellieħa reġgħet saret parroċċa u s-santwarju beda jintuża bħala knisja parrokkjali. Fl-1881 bdiet tinbena l-knisja parrokkjali l-ġdida fuq is-santwarju stess. Din tlestiet fl-1898, ġiet ikkonsagrata mill-Isqof Mauro Caruana fit-18 ta' Frar 1930. Il-parroċċa ġiet dikjarata Arċipretali minn Monsinjur Arċisqof Charles J. Scicluna nhar it-8 ta' Settembru 2015.

L-għar tal-Madonna tal-Mellieħa huwa post ta’ pellegrinaġġi. Fih nistgħu naraw għadd ta’ kwadri eks voto li waħedhom huma xhieda tad-devozzjoni li kien u għadu jgawdi dan is-santwarju.

Inkurunazzjoni

Ix-xbieha tal-Madonna tal-Mellieħa ġiet inkurunata nhar il-Ħadd 24 ta’ Settembru 1899 mill-Isqof ta’ Malta Pietru Pace, l-Isqof Giovanni Maria Camilleri ta’ Għawdex u mill-Isqof Awżiljarju Savatore Gaffiero f’isem il-Papa Ljun XIII.

F’Ġunju 2016 tlesta r-restawr li sar fuq ix-xbieha tal-Madonna tal-Mellieħa. Dan ir-restawr reġa’ ta d-dehra oriġinali tal-pittura. Studjużi llum jaħsbu li din hija xogħol tas-seklu XV u aktarx sar minn xi artist minn Sqallija.

Waqt l-ewwel żjara tiegħu f’Malta, il-Papa San Ġwanni Pawlu II żar dan is-santwarju fis-26 ta’ Mejju 1990. Dakinhar huwa kien iltaqa’ mal-familjari tal-missjunarji Maltin.

Dan huwa ftit dwar dan is-santwarju għażiż għal bosta minna l-Maltin. Nispera li issa li qrajt dan, la tkun il-Mellieħa u quddiem għajnejk tara l-knisja, tiftakar xi storja għandha warajha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 7 ta' Jannar 2023