Is-Sibt - Ħsibijiet għal Sibt il-Għid

Il-jum tas-Sibt huwa għal bosta il-bidu ta’ tmiem il-ġimgħa, għal dawk li jaħdmu mit-Tnejn sal-Ġimgħa, is-Sibt huwa l-jum li fih isir il-qadi u xi xogħol ieħor li ma jkunx jista’ jsir matul il-jiem l-oħra tal-ġimgħa.  Hemm oħrajn li għalihom is-Sibt ifisser aktar xogħol u hemm dawk li jaħdmu b’ roster u għalhekk ġieli jkunu xogħol u ġieli jkunu franki. Hu x’ inhu, is-sibt huwa jum ta’ bosta impenji għal ħafna .

Shabbat – Saturday

Fl-ilsien Ingliż dan il-jum jissejjaħ Saturday. Qatt staqsejt għaliex? Fid-dinja Rumana, qabel it-twelid tal-Kristjaneżmu, dan kien il-jum iddedikat lil Saturnu, l-alla tal-agrikultura, tal-ġid u għana, tal-abbundanza. Kien jissejjaħ Saturni dies, li minnu tnisslet il-kelma Saturday.

Għal-Lhud dan huwa il-jum qaddis li fih ma għandu jsir l-ebda xogħol għaliex anke Alla wara l-ħolqien tad-dinja straħ. Fil-Bibbja nsibu li d-dinja nħalqet f’ sitt ijiem u fis-seba’ jum il-Ħallieq straħ. Nafu li l-Bibbja la hija ktieb tax-xjenza u lanqas tal-istorja imma xorta nżommu mat-tradizzjoni tagħha u naqsmu l-ġimgħa fuq sebat ijiem, bħalma dejjem għamlu l-Lhud. Forsi din hija l-aktar sistema korretta. Fil-fatt fi żmien ir-rivoluzzjoni Franċiża kienet bdiet sistema ta’ ġimgħa ta’ għaxart ijiem imma ftit li xejn damet. Ix-Shabbat għal-Lhud itemm il-ġimgħa u jiġi osservat is-serħan mix-xogħol.

Il-kelma Shabbat ġejja mill-verb Shabat, li tfisser tieqaf minn xi azzjoni li tkun qed tagħmel. Il-Lhud jemmnu li ladarba fil-Bibbja nsibu li wara l-ħidma tiegħu Alla straħ, anke l-bniedem għandu jimita lill-Ħallieq. Din l-idea ġieli toħloq kontroversji bejn Lhud konservattivi u oħrajn liberali jew persuni ta’ twemmin ieħor. Dawn tal-aħħar isostnu li jekk Alla huwa onnipotenti, jekk Alla huwa spirtu, ma jkollux għalfejn jistrieħ għaliex ma jgħejjiex. Bla ma nidħol fil-kwistjoni ngħid biss li l-argument tal-mistrieħ ta’ Alla huwa frott l-idea li l-bniedem għandu ta’ Alla, il-bniedem li jara lil Alla bħala bniedem bħalu.

Hemm xi setet Kristjani li wkoll iħarsu l-jum tas-Sibt bħala l-jum qaddis u li fih ma għandux isir xogħol. Dawn huma ftit u l-aktar li jinstabu huma fl-Amerika.

Is-Sibt filgħodu

Minħabba r-realtà li qegħdin ngħixu llum, is-Sibt għalina sar il-jum li fih ikollna nlaħħqu ma’ dak li ma nlaħħqux nagħmlu matul il-jiem l-oħra tal-ġimgħa. Illum bosta nisa u ommijiet jaħdmu barra mid-dar mit-Tnejn sal-Ġimgħa u għalhekk f’ dan il-jum japprofittaw irwieħom biex jagħmlu x-xiri u l-qadi li ma jlaħħqux jagħmlu. Biżżejjed tgħaddi minn Vjal De La Cruz f’ Ħal Qormi xi darba s-Sibt filgħodu. Hemmhekk jarmaw il-monti u allura bosta jmorru jagħmlu x-xirja tagħhom dakinhar. Mhux Qriema biss  imorru f’ dan il-monti imma tara nies mill-irħula qrib bħal Ħaż-Żebbuġ, Ħal Luqa, il-Marsa, Santa Venera u l-Ħamrun.

Is-Sibt filgħodu huwa wkoll marbut mal-ħasil tal-art. Minħabba l-problema li semmejna diġà, illum anke l-ħasil tal-ħwejjeġ qed isir is-Sibt filgħodu. Tradizzjonalment il-ħasla tal-ħwejjeġ kienet issir it-Tnejn filgħodu, imma llum il-biċċa l-kbira tan-nisa jkunu fi triqthom lejn ix-xogħol waqt li ommijiethom kienu jkunu jaħslu l-ħwejjeġ. Nisa anzjani għadhom iżommu din id-drawwa. Fil-fatt ninnota li l-attendenza għall-quddiesa tat-Tnejn filgħodu tkun inqas minn dik ta’ jiem oħrajn.

Is-Sibt waranofsinhar

Waranofsinhar aktarx li dak li jkun jistrieħ ftit. Tard waranofsinhar hemm min imur jisma’ l-quddies biex bħala jgħidu ħafna: ‘ikunu bil-lest’. Id-drawwa li l-obbligu tal-quddiesa tal-Ħadd jista’ jsir is-Sibt wara l-4.30pm ġejja mingħand il-Lhud. Għal-Lhud il-jum ma jibdiex mat-tokki ta’ nofsilejl imma ma’ nżul ix-xemx u għalhekk għalihom is-Sibt jibda l-Ġimgħa filgħaxija. Billi l-fidi Nisranija ħarġet minn dik Lhudija, ittieħdet din id-drawwa wkoll u għalhekk is-Sibt filgħaxija jgħodd mal-Ħadd.

Is-Sibt bil-lejl

Is-Sibt fit-tard aktarx li huwa merfugħ għall-ħruġ. Min imur jara film, min imur jiżfen, min imur jiekol min imur jixrob xi ħaġa, min imur iżur lil xi ħadd tal-familja. Skont l-età ta’ dak li jkun jinbidel il-post tal-ħruġ. Tiftakruh il-film Saturday Night Fever, li ħareġ fl-1977 u kellu lil John travolta bħala protagonist? L-istorja tal-film mużikali hija dwar żagħżugħ, Tony, li s-Sibt filgħaxija kien ifittex li jmur jiddeverti f’ diskoteka. Hemmhekk isib min jitfa’ għajnejh fuqu. Storja li min jaf kemm ġrat tabilħaqq, mhux biss fil-film ta’ Trovolta!

Is-sibt filgħaxija kien u għadu, u forsi żdiet ukoll, il-waqt tal-ħarġa. Il-ħaġa hi li biex in-nies toħroġ u tiddeverti trid issib nies oħrajn li jissagrifikaw is-Sibt filgħaxija biex jidħlu jaħdmu fil-postijiet tad-divertiment. Imma dik hi l-ħajja!

Sibt il-Għid

Iżda llum għall-ħafna ma huwiex Sibt bħall-oħrajn. Illum Sibt il-Għid, il-jum bejn il-Ġimgħa l-Kbira u l-Għid il-Kbir, il-jum li fih in-Nisrani jħejji ruħu għall-akbar festa tal-Knisja. Bħal-lum il-katekumeni kienu jiġu mgħammda u milqugħin fi ħdan il-Knisja. Illum il-magħmudijiet isiru matul is-sena kollha iżda fil-bidu tal-Knisja ma kienx hekk, kienu jsiru fil-ġurnata tal-lum. Ovvajment għal min mhux membru fil-Knisja Kattolika ftit li xejn jinteressah dan li qed ngħid, imma għat-tagħrif tiegħu tajjeb li jkun jafu.

Is-Sibt: wieħed mis-sebat ijiem tal-ġimgħa imma kemm għandu karatteristiċi differenti mis-sitta l-oħra!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 26 ta' Marzu 2016

Marċi funebri

F’ dawn iż-żminijiet tas-sena huma bosta dawk jehdew jisimgħu il-marċi funebri. Għad-dilettanti tal-Ġimgħa l-Kbira dawn il-marċi huma l-isbaħ mużika u jibdew jisimgħuhom hekk kif jgħaddi l-Milied. Aktar ma tibda toqrob il-Ġimgħa l-Kbira aktar jikber l-interess u spiss tibda tisma’ xi karozza għaddejja minn ħdejk li s-sewwieq tagħha jkun qed jisma’ dawn il-marċi. Mill-banda l-oħra ssib min jgħidlek li dawn huma marċi ta’ niket u dieqa u ma jkunx irid jisma’ bihom.

Il-marċi funebri huma mużika adattata għall-funerali jew purċissjonijiet reliġjużi. L-oriġini ta’ dan il-ġeneru ta’ mużika kien matul is-seklu XVII li ftit ftit beda jiżviluppa sakemm laħaq l-aqwa tiegħu matul ir-revoluzzjoni Franċiża. L-awtur Anatole Leiken, fil-ktieb tiegħu “The Mystery of Chopin's Préludes” jgħid li Chopin, minkejja li kiteb silta waħda biss bħala marċ funebru, bl-isem “Marche funébre” għall-ħabta tal-1826, liema marċ għadna nisimgħuh jindaqq spiss anke f’ pajjiżna, insibu bosta elementi li nsibu fil-marċi funebri fil-mużika l-oħra li kiteb.[1] Fis-seklu ta’ wara din il-forma ta’ mużika għamlet passi kbar il quddiem u bosta kompożituri ħallewlna xi xogħol t a’ dan il-ġeneru.

Il-bidu

Meta bdew jinkitbu u ovvjament jindaqqu dawn it-tip ta’ marċi, kienu jservu għall-baned sew militari kif ukoll mhux militari. Dan il-baned kienu jdoqqu dawn il-amrċi biss f’ xi funeral ta’ xi persuna famuża. Fil-fatt aktarx li wieħed mill-ewwel funerali li sar bil-banda u nstemgħu dawn il-marċi kien dak ta’ Anna Marija Vittorja tal-Bavarja li mietet f’ Versailles, fl-20 ta’ April 1690. Għal dan il-funeral il-kompożitur André Danican Philidor kiteb il-mużika bl-isem “La Marche des pompes funèbres pour la Dauphine”. Wara insibu l-funeral tar-Reġina Marija II tal-Ingilterra. Din ir-Reġina mietet fit 28 ta’ Diċembru, 1694 iżda l-funeral statali tagħha sar fil-5 ta’ Marzu tas-sena ta’ wara. Għal din l-okkażjoni l-kompożitur Henry Purcell kien kiteb il- “Music for the funeral of Queen Mary” . Din il-kompożizzjoni hija meqjusa bħala l-ewwel marċ funebri, għalkemm ma għandiex għal kollox l-istil tal-marċi tal-lum.

Ismijiet kbar

Henry Purcell 

Sa issa semmejna tliet kompożituri li ħallewlna xi mużika jew marċ funebri, imma dan il-ġeneru ta’ mużika kien ta’ aspirazzjoni għal bosta u bosta kompożituri oħra.  Ma nistgħux nitkellmu fuq il-marċi funebri u nħallu barra lil Georg Friedrich Händel, lil François Giroust, lil Wolfgang Amadeus Mozart, lil Ludwig van Beethoven, lil Franz Schubert, lil Franz Liszt, lil Gaetano Donizetti,lil Richard Wagner u lil bosta oħrajn li ħallewlna patrimonju mużikali għani anke fejn jidħlu n-noti kiebja tal-funebri.

Aktar qrib tagħna insibu aktar kompożituri li paxxewna bil-marċi funebri tagħhom. Angelo Melilli, Antonio Miruzzi, Giovanini u Vittorio Maltese huma kompożituri Taljani li tawna marċi kapolavuri ta’ dan il-ġeneru bħal Cipresso, Venerdi Santo, Estremo Addio u Piange Italia, li huma popolari ferm magħna l-Maltin. Darba kienu qaluli li l-marċ “Piange Italia” kien inkiteb għall-funeral statali ta’ Aldo Moro, li sar ġewwa Ruma fl-10 ta’ Mejju fl-1978. Pajjiżna wkoll jista’ jiftaħar b’ kompożituri Maltin li tawna bosta marċi funebri. Vincenzo Ciappara, Ġanni Vella, Abel J. Mizzi, Sunny Galea, Andrew Coleiro, Joseph Abela Scolaro, Ray Sciberras huma biss ftit minn dawk is-surmastrijiet Maltin li kabbrulna l-arkivji tal-baned tagħna bil-marċi funerbi wkoll.

Dediki u tifkiriet

Bosta drabi meta tonqos xi persuna famuża, jinkitbilha marċ funebri li jkun ikkummissjonat minn dawk li jkunu qrib tal-persuna jew minn ammiraturi tagħha. Fil-fatt mal-partituri tal-marċi funebri Maltin insibu dawk bl-isem “Alla Memoria del Onor. Gorg Borg Olivier” tas-surmast Emmanuel Bugeja u “B'Memorja lill-Perit Duminku Mintoff” tas-surmast Antoine Mercieca. Xi marċi oħra jissemmew għal xi persuna għażiża ta’ dak li jkun ħallas il-marċ.

Sa qabel ma s-CDs saru daqsehekk popolari, il-baned Maltin kienu joħorġu cassettes bil-marċi funebri. Illum bit-teknoloġija moderna sar aktar komdu li tisma’ dawn il-marċi u għalhekk nistgħu ngħidu li llum kull għaqda mużikali f’ Malta għandha Cds bil-marċi funebri.

Mixi

Aktarx li l-marċi funebri f’ pajjiżna nisimgħuhom jew fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira jew f’ xi funeral. Aktarx li nisimgħuhom jindaqqu minn xi banda ta’ xi belt jew raħal tagħna. Meta jsir xi funeral statali iżda naraw xi banda militari ddoqq dawn il-marċi. Id-differenza hija li waqt li banda ta’ raħal jew belt ma timmarċjax waqt li ddoqq, banda militari żżomm ukoll il-pass mal-marċ. Il-marċi funebri għandhom it-temp ta’ dak li jissejjaħ slow march.

Ninsabu fiż-żmien tal-marċi funebri, mużika li ma nisimgħuhiex is-sena kollha. Huwa tajjeb li napprezzaw dan il-wirt ukoll għax jifforma parti mill-kultura tagħna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 19 ta' Marzu 2016

---

[1] Anatole Leikin, The mistery of Chopin's preludes, Ashgate Publishing, Santa Cruz USA, 2015, p. 76.

Purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira tat-tfal

It-tradizzjonijiet marbuta mal-Ġimgħa Mqaddsa ġewwa r-raħal ta’ Ħal Qormi huma kbar u jmorru lura bosta snin. Ma nafux sewwa meta bdiet tkun organizzata l-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira, iżda nafu fi żgur li fl-1764 diġà kien hemm numru ta’ vari fil-knisja ta’ San Ġorġ li bihom kienu jsiru xi forma ta’ purċissjonijiet matul ir-Randan. Dawn il-vari kienu jissejħu “il-Misteri” għaliex kienu juru xi misteri tal-Via Sagra.  Ħal Qormi kien ukoll ir-raħal li dejjem daħħal ideat ġodda fil-purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira, bħal meta fl-1908 introduċa l-ewwel vara f’ Malta li tirrappreżenta t-tradiment ta’ Ġuda. L-istess nistgħu ngħidu għaż-żidiet li saru fis-snin 60 meta rajna xi vari għal kollox ġodda f’ pajjiżna bħalma huma l-vara tal-aħħar ċena fl-1961, Ġesù jiltaqa’ ma’ Ommu fl-1961 ukoll u d-depożizzjoni mis-salib fl-1965. Dan kollu juri liema ħeġġa l-poplu Qormi għandu lejn dawn il-festi.

Madwar 80 sena ilu, Ninu Azzopardi kien qabbad lill-istatwarju Qormi bħalu, Karmenu Galea, imlaqqam Il-Qamru, biex jaħdimlu sett vari tal-Ġimgħa l-Kbira bħal tal-parroċċa. Is-sett kien jinkludi l-istatwi ta’ Kristu fl-Ort, it-tradiment ta’ Ġuda, Il-Marbut, l-Ecce Homo, ir-Redentur, il-Veronika, il-Vara l-kbira, il-Munument u d-Duluri, sewwasew  bħad-disa’ vari tal-parroċċa. Fl-1936 Azzopardi beda jorganizza purċissjoni għat-tfal b’ dawn il-vari. Il-purċissjoni, li kienet issir nhar l-Erbgħa tat-Tniebri, lejlet Ħamis ix-Xirka, kienet toħroġ mid-dar ta’ Azzopardi stess, fi Triq Pinto u ddur madwar it-toroq tal-inħawi, hekk imsejjaħ fejn il-Vitorja. Meta miet Ninu l-purċissjoni beda jorganizzaha ibnu Karmenu. Il-purċissjoni, li kienet tissejjaħ bħala l-purċuissjoni “tal-Bonu”, tant kienet popolari mat-tfal Qormin li kienet tkun mistennija minn sena għal sena. Għal bosta tfal din kienet tkun l-ewwel esperjenza tagħhom f’ purċissjoni u bosta minnhom kienu jkomplu f’ dan id-delizzju anke meta jikbru, ovvjament mhux aktar fil-purċissjoni “tal-Bonu” imma f’ dik tal-parroċċa. Fl-1986 saret l-aħar darba din il-purċissjoni. Karmenu Azzopardi miet u miegħu mietet ukoll din id-drawwa li tant kienet popolari mhux biss mat-tfal Qriema imma anke mal-ġenituri tagħhom. Illum dawn il-vari ma għadhomx fil-familja Azzopardi u ħarġu wkoll mill-Belt Pinto.

Din is-sena l-Kumitat tal-Ġimgħa l-Kbira tal-Parroċċa ta’ San Ġorġ ta’ Ħal Qormi xtaq li din id-drawwa terġa tibda u għalhekk iddeċieda li jorganizza purċissjoni bis-sehem tat-tfal. Ġie avviċinat l-artist Omar Camilleri biex jinħadem sett vari bħas-sett l-antik li kien jinstab fil-parroċċa bil-qies ta’ madwar 75 centimetru. Għal din is-sena l-artist lesta żewġ vari, ir-Redentur u d-Duluri. Għal dawn il-vari nħadmu wkoll il-bradelli tagħhom, b’ mod volontarju, minn Ġorġ Debono u ibnu Silvio. Ġie wkoll meħjut vestwarju ġdid għall-parteċipanti tfal, subien u bniet kif ukoll saru bosta simboli li jinġarru fil-purċissjoni. Dawn kollha saru mill-grupp tal-helpers tas-Sagrsitan tal-parroċċa.  Bejn suldati, personaġġi bibliċi, abbatini u dawk li jġorru l-vari, il-purċissjoni se jkun fiha madwar 130 tifel u tifla. B’ hekk drawwa antika sejra terġa’ tingħata l-ħajja mill-ġdid.

Din il-purċissjoni sejra ssir nhar is-Sibt 19 ta’ Marzu, 2016. Tibda ħierġa mill-Knisja Parrokkjali ta’ San Ġorġ Ħal Qormi fil-5.15pm u tgħaddi minn Triq il-Kardinal Xiberras, iddur għal Triq il-Barrakki, Triq Santa Katarina, Pjazza San Franġisk għal Triq il-Kbira u tidħol lura l-knisja għall-ħabta tas-6.45pm.

Fr. Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' Leħen is-Sewwa, 13 ta' Marzu 2016 u f' In-Nazzjon 14 ta' Marzu 2016

Fuq il-portals:

http://inewsmalta.com/dart/20160307-pur-issjoni-tal-img-kbira-tat-tfal-al-qormi

http://netnews.com.mt/news/tirritorna-fhal-qormi-l-purcissjoni-tal-gimgha-l-kbira-ghat-tfal/

Ġublew

Nassumi li bosta minna nafu li fit-8 ta’ Diċembru li għadda il-Knisja Kattolika bdiet is-sena tal-Ġublew tal-Ħniena. Qegħdin nisimgħu spiss il-kelma “Ġublew”, imma nafu xi tfisser tassew?

L-għerq tal-kelma

Il-kelma “ġublew” ġejja mill-kelma Latina “iubilaeus” li kienet tirreferi għas-sena tal-Ġublew tal-Lhud. Xi wħud kienu jassoċjaw din il-kelma ma’ kelma Latina oħra, “iubilare” li tfisser tfaħħar lil Alla. Fil-Grieg antik insibu l-kelma “iobelaios” li ttieħdet mill-kelma Lhudija “yobel” li tfisser qarn ta’ muntun. Is-sena tal-ġublew tal-Lhud kienet tibda billi jindaqq (bħal tromba) il-qarn ta’ muntun.

Il-Lhud

Il-Lhud tal-qedem kienu jiċċelebraw il-ġublew kull ħamsin sena. F’ din is-sena kienu jħallu l-għelieqi tagħhom jistrieħu, ma kienu jħawlu xejn fihom u ma kienu jaħsdu xejn lanqas. Kienu jinħelsu l-iskjavi u kien ukoll jinħafer id-dejn.

Għalfejn ħamsin sena għandna mnejn nistaqsu? Għal-Lhud in-numru perfett huwa n-numri sebgħa. F’ sittt jiem Alla ħalaq id-dinja u s-seba’ jum huwa ddedikat kollu kemm hu għalih. Issa kull seba’ snin jissejħu ċiklu sabbatiku u seba’ ċikli jagħmlu 49 sena. Is-sena ta’ wara s-seba’ ċikli, jiġifieri l-ħamsin sena, tkun is-sena tal-ġublew.

Fil-Knisja

Lejn tmiem is-seklu XIII bosta pellegrini kienu jmorru Ruma biex jaqilgħu l-indulġenza. Fit-22 ta’ Frar, 1300, il-Papa Bonifaċju VIII ħareġ il-bolla papali bl-isem “Antiquorum habet fida relatio” fejn ħabbar l-indulġenza lil dawk li jaqdu ċerti kondizzjonijiet – fosthom li jqerru dnubiethom u li jżuru l-bażiliċi ta’ San Pietru u ta’ San Pawl ġewwa Ruma darba kull jum għal tletin jum fil-każ ta’ dawk li joqgħodu Ruma u għal ħmistax-il jum għal dawk il-pellegrini li ma jkunux joqgħodu Ruma imma jkunu fuq żjara jew pellegrinaġġ f’ dik il-belt. Minkejja li l-kelma “Ġublew” ma tintużax fil-bolla tal-Papa, xorta tidher l-intenzjoni li dan jibda jsir kull mitt sena. B’ danakollu xorta kulħadd beda jsejjaħ din is-sena bħala s-sena tal-ġublew.

Bosta kienu dawk li żaru dawn il-bażiliċi skont kif kienet titlob il-Knisja u għalhekk ħadu l-indulġenza marbuta ma’ din il-prattika. Nafu b’ nies prominenti li wkoll wettqu dan l-att ta’ fidi. Nistgħu nsemmu l-artisi Cimabue u Giotto, id-diplomatiku u bankier Fjorentin Giovanni Vallini u dak li personalment inqisu bħala l-akbar kittieb Taljan, Dante Aleghieri. Fil-fatt Dante jsemmi l-pelleġrini f’ Ruma fid-Divina Commedia, Paradiso Canto XXXI.

Il-ġublewijiet maż-żmien ma baqgħux isiru kull mitt sena imma bdew isiru kull ħamsin sena, u b’ hekk aktar naraw għalfejn il-kelma ttieħdet minn dik Lhudija għaliex issa anke s-snin bejn ġublew u ieħor bdew ikunu l-istess. Xebħ ieħor bejn il-ġublew Lhudi u dak tal-knisja huwa l-ħelsien mill-jasar. Għall-iskjav tal-Lhudi hemm il-ħelsien mill-jasar ta’ sidu filwaqt li għan-Nisrani hemm il-ħelsien mill-jasar tad-dnub.

Ħamsin sena ma humiex wisq, imma lanqas huma ftit u jista’ jiġri li jkun hawn min ma jinzerta l-ebda ġublew f’ ħajtu. Għalhekk fl-1470, il-Papa Pawlu II iddikkjara li l-ġublew jibda jkun iċċelebrat kull 25 sena biex jekk jista’ jkun kulħadd ikollu l-opportunità li jgħix sena ta’ ġublew. Barra minn dawn il-ġublewijiet jistgħu jsiru oħrajn barra miċ-ċiklu ta’ 25 sena, sewwasew bħal dan li qegħdin niċċelebraw din is-sena.

Ġublewijiet oħrajn

Ġublew huwa wkoll anniversarju. Aktarx li l-monarki jiċċelebraw l-anniversarji tat-tlugħ tagħhom fuq it-tron bħala ġublew. B’ hekk nisimgħu b’ ġublew tal-fidda, 25 sena, ġublew tad-deheb, 50 sena, ġublew tad-djamenti, 60 sena, ġublew tal-platinum, 70 sena u l kumpalment. F’ dawn l-okkażjonijiet ġieli jingħataw maħfra lill-ħabsin u b’ hekk iktar nistgħu nassoċjawhom ma’ ġublew.

Indulġenza

Marbutin mal-ġublew hemm ċerti riti, obbligi u drittijiet. Fost dawn hemm l-għoti tal-indulġenza lil min ikun fi stat li jirċeviha. Imma x’ inhi l-indulġenza bosta jistaqsuna?

Biex infisser fi kliem sempliċi spiss nirrakkonta din l-istorja. Kien hemm ġuvni li ħa lil sieħbu għand ommu. Din l-omm tant ferħet bil-ħabib ta’ binha li bdiet iddawru d-dar u turih ir-rigali li spiss kien jagħtiha binha. Ħin minnhom urietu vażun u qaltlu li dak kien l-aħħar rigal li taha binha. Iż-żagħżugħ ħa l-vażun f’ idejh u beda jiflih. Ħin minnhom il-kelb beda jinbaħ u ħasad liż-żagħżugħ u dan bil-ħasda telaq il-vażun fl-art, li ovvjament sar frak. Biex ipatti tal-ħsara li kien għamel, mar xtara vażun bħal dak li waqa’ minn idu u xtara wkoll bukkett fjuri lil omm sieħbu. Il-ħsara ġiet irranġata billi nxtara l-vażun imma xorta ma kienx l-istess vażun ta’ bin il-mara. Sabiex jittaffa wkoll it-tort li l-vażun ma huwiex dak li taha l-iben imma wieħed identiku, ingħata l-bukkett tal-fjuri.

Hekk ukoll l-indulġenza. Id-dnubiet jinħafru bil-qrar, l-indulġenza hija bħall-bukkett tal-fjuri, hija talba biex titnaqqsilna l-piena li jkollna talli dnibna.

Dan huwa l-ġublew. Issa din is-sena qegħdin niċċelebraw dak tal-ħniena, imniedi mill-Papa Franġisku.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 12 ta' Marzu 2016.

Il-libertà kontra l-intolleranza

Bil-kelma libertà nifhmu l-qagħda ta’ dak li jkun fejn jista’ jaħseb, jiddeċiedi, jesprimi ruħu u jaġixxi skont dak li jħoss, skont il-volontà tiegħu. Dan it-tali jista’ jagħżel hu stess azzjoni li jwettaq wara li jkun ra l-għażla sħiħa ta’ pożizzjonijiet qabel jieħu d-deċizzjoni.

Fil-filosofija l-libertà tinvolvi r-rieda ħielsa imqabbla mad-determinazzjoni ta’ dak li jkun. Fil-politika l-istess kunċett ifisser il-ħelsien politiku u soċjali taċ-ċittadini kollha. Fit-teoloġija libertà tfisser ħelsien mir-rabta tad-dnub. Libertà hija totalment differenti minn libertinaġġ. Il-libertà għandha l-limiti tagħha, wieħed jista’ jagħmel li jrid meta jkun liberu iżda hemm limiti ta’ x’ jista’ jagħmel, allura ngħidu li bniedem liberu jista’ jagħmel li jrid sakemm ma jiksirx il-liġi. Meta tinkiser il-liġi dak li jkun ma jkunx qiegħed jaġixxi b’ mod liberu imma jkun qiegħed jabbuża u jidħol fil-kamp tal-libertinaġġ.

Meta nitkellmu dwar dan is-suġġett jinfetħulna bosta bibien quddiemna. Hemm bosta tipi ta’ libertajiet.

Morali

Libertà morali hija dik il-libertà li tħallini niddeċiedi etikament x’ inhu tajjeb, x’ jixraq u x’ inhu sew fil-komportament tiegħi. Il-morali għadha żewġ kurrenti fundamentali, dik reliġjuża u dik lajka. Il-morali reliġjuża hija dik il-ħajja skont kif irid Alla filwaqt li l-morali lajka tgħidilna li anke mingħajr Alla, hemm ħwejjeġ li ma jistgħux isiru u għalhekk huma moralment ħżiena. Biex nagħtu eżempju wieħed; Alla ta l-kmandament: La toqtolx. Dan il-kmandament anke f’ morali mhux reliġjuża, anke f’ morali fejn Alla jitħalla barra, xorta għandu jiġi irrispettat u għalhekk min joqtol ikun qed imur kontra l-morali u  mhux kontra l-libertà. Libertà morali hija libertà fil-limiti ta’ liġi.

Politika

Libertà oħra hija dik politika. Libertà politika hija għadd ta’ liġijiet li jiggarantixxu l-ħelsien taċ-ċittadin, jiggarantixxu pajjiż mhux opress mill-ħakkiema, pajjiż mhux totalitarju fejn ikunu jeżistu gvern u oppożizzjoni, fejn isiru elezzjonijiet kull tant snin biex il-maġġoranza tagħżel lil min imexxiha. Fejn jonqos xi wieħed minn dawn ir-rekwiżiti tintilef il-libertà politika. Rigward l-individwu nistgħu ngħidu li l-libertà politika tiggarantilu li huwa jkun jista’ jagħżel liema twemmin politiku jħaddan. L-individwu jkun jista’ jagħżel hu sakemm il-pajjiż iħalli l-għażla ta’ kurrenti politiċi. Ġieli smajna b’ libertà politika fażulla, fejn ikollok aktar minn partit wieħed iżda d-differenza waħdanijia bejniethom ikun biss l-isem. F’ dawn il-każi ma jkunx hemm libertà politika.

Reliġjuża

Libertà reliġjuża hija dik il-libertà li bniedem jista’ jemmen dak li jrid. Meta ngħidu l-kliem ‘dak li jrid’ dejjem inkunu qegħdin nifhmu li l-parametri tal-liġi ma jinqabżux. Bniedem liberu jista’ jħaddan liema fidi jrid sakemm din ma tkunx tmur kontra l-kostituzzjoni jew il-liġi morali. Biex nerġa’ nsemmi l-ħames kmandament, jekk ikun hemm reliġjon li tħeġġeġ il-qtil ta’ bnedmin oħra, is-soċjetà għandha tara li din il-fidi ma tkunx prattikata. Dan ma jfissirx li huwa nuqqas ta’ libertà reliġjuża. Il-libertà dejjem għandha l-liġi bħala limiti.

Tal-ħsieb

Il-libertà tal-ħsieb hija l-aktar libertà bażika. Jien nista’ ngħid dak li jridni ngħid ħaddieħor imma dak li naħseb jien huwa tiegħi u nista’ naħseb li rrid. Kullox jista’ jiġi sottomess għal ħaddieħor iżda l-ħsieb tal-bniedem huwa liberu għal kollox. Gvernijiet jistgħu jimponu miżuri u liġijiet li jmorru kontra l-libertà imma ħadd ma jista’ jwaqqaf lill-bniedem milli jaħseb dak li jrid. F’ ċerti okkażjonijiet il-libertà tal-ħsieb ma tistax tkun espressa għaliex ikun hemm nuqqas ta’ libertà tal-espressjoni.

Fil-kostituzzjoni

Il-libertà f’ pajjiżna hija garantita bil-kostituzzjoni. Fil-fatt l-ewwel kliem li nsibu fiha huwa: Malta hija Repubblika Demokratika ibbażata fuq ix-xogħol u fuq ir-rispett għad-drittijiet u l-libertajiet fundamentali tal-individwu. Il-kostituzzjoni tagħna tiggarantixxi wkoll il-libertà ta’ kuxjenza u qima, il-libertà ta’ espressjoni, il-libertà ta’ għaqda u assoċjazzjoni, u l- libertà ta’ moviment. Dan kollu qiegħed hemm biex ikollna pajjiż ħieles b’ ċittadini li jgħixu fil-libertà.

Kontra l-libertà

L-oppost ta’ libertà hija l-oppressjoni, imma mhux biss. L-intolleranza hija wkoll nuqqas ta’ libertà. Sfortunatament ġieli jiġri li bl-għajta tal-libertà tkun qed tinħoloq sitwazzjoni ta’ intolleranza. Tassew li kulħadd għandu dritt jesprimi ruħu imma b’ daqshekk ma jfissrix li dan huwa privileġġ tiegħi biss. jekk jien nista’ ngħid dak li nħoss ma jfissirx li ħaddieħor għandu jaqbel miegħi u ma jistax jgħid dak li jħoss hu. Meta jiġri hekk tkun inħolqot intolleranza.

Dan l-aħħar rajna xi każi ta’ intolleranza. Għax l-Isqof ta’ Għawdex, Monsinjur Mario Grech ħabbar li kien sejjer imexxi pellegrinaġġ bħala talba għax-xita f’ pajjiżna kien hemm bosta li kkummentaw b’ mod ironiku, b’ mod li riedu jirredikulaw lill-Isqof. Din x’ libertà hi? Inti jekk jidhirlek li għandek tieħu sehem fil-pellegrinaġġ mur, jekk le tmurx, imma ħalli lil ħaddieħor jagħmel li jrid. Intolleranza oħra rajnieha fil-konfront tal-Arċisqof ta’ Malta. Għax Monsinjur Scicluna wera l-punto di vista tal-kummissjoni tal-Knisja fir-rigward tal-Gay conversion therapy qamu l-irwiefen kollha kontra tiegħu. Mela dan mhux pajjiż ħieles li kulħadd għandu dritt tal-espressjoni?

Jekk naqbel biss ma’ dak li jaqbel miegħi ma nkunx qed neżerċita libertà sħiħa imma waħda kosmetika u superfiċjali,  jekk nipprova nsodd ħalq min ma jaqbilx miegħi inkun qed noħloq intolleranza, li hija l-oppost tal-libertà.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 5 ta' Marzu 2016