Mitt sena ilu

F’għajnejna, mitt sena huma medda twila ta’ snin għaliex meta nitkellmu fuq mitt sena ilu, ħadd minna ma jiftakar, imma għall-istoriċi mitt sena ma humiex wisq. Madanakollu mitt sena jafu jbiddlu d-dinja ta’ taħt fuq, bħalma fil-fatt ġara dawn l-aħħar mitt-sena.

Il-gwerra l-kbira

Mitt sena ilu d-dinja kienet għaddejja mill-ewwel gwerra dinjija, magħrufa ma’ ħafna bħala l-gwerra l-kbira. Din tabilħaqq kienet kbira għaliex sa qabilha l-gwerer kienu jinvolvu suldati u armati biss, iżda din il-gwerra involviet lil kulħadd. Kulħadd kellu jagħti sehmu, min b’ mod u min b’ ieħor, biex il-gwerra tiġi miġġielda. Ma kienx hemm età, min hu f’saħħtu jmur fuq il-kamp tal-gwerra u min ma jistax imur jista’ jagħmel xogħol ieħor reletat mal-gwerra  f’xi fabbrika. Għalhekk issejħet kbira din il-gwerra.

Arras

Arras 1917

Arras hija belt fit-tramuntana ta’ Franza. Din hija l-belt li fiha twieled Maximilien Robespierre, avukat politiku mill-aktar influenti fir-Revoluzzjoni Franċiża. Belt interesanti anke fl-isem tagħha għaliex kontra l-maġġoranza tal-kliem Franċiż, l-Esse tal-isem tiġi pronunzjata u għalhekk ma ngħidukliex “Arra” imma naqrawha kif tinkiteb.

Fil-bidu tas-sena 1917 l-Ingliżi u l-Franċiżi kienu għadhom ifittxu kif sejrin jidħlu waħda u sew fil-Ġermanja Nażista. Saru taqbidiet li ħadu l-ħajja ta’ bosta suldati iżda kollu ta’ xejn. Bejn id-9 ta’ April u s-16 ta’ Mejju 1917 saret it-tieni Battalja ta’ Arras. L-ewwel battalja f’din il-belt seħħet fl-1914 u fl-inħawi ta’ madwarha saru għadd ta’ battalji oħrajn. Matul il-gwerra din il-belt sofriet bosta telf mhux biss ta’ ħajjiet iżda anke ta’ bini. Fil-fatt tliet kwarti tal-belt kellha tinbena mill-ġdid wara l-gwerra.

Arras  kienet maħkuma mit-truppi Ġeramniżi waqt it-tieni gwerra dinjija.

Arras 2017

Illum, mitt sena mill-battalja ta’ Arras, din il-belt saret wħada ta’ attrazjoni turistika, l-aktar għaliex faċli tasal għaliha bil-karozza kemm minn Londra kif ukoll minn Brussell, sagħtejn ferrovija kollox. F’din il-belt wieħed jista’ jgawdi s-sbuħija ta’ arkitettura tal-post. Il-qalba tal-belt hija l-pjazza prinċipali, imsejħa Grand Place. Fiha wieħed jista’ jammira l-knisja ta’ San Gaston jew kif isejħulu l-Franċiżi, SArraaint Vaast. Din il-pjazza hija wkoll l-aktar ċentru kummerċjali tal-post u sa minn sekli ilu, jintrama s-suq fiha. Fiha jsir ukoll dak li jissejjaħ Il-Main Square Festival , fl-ewwel tmiem il-ġimgħa ta’ Lulju. Dan huwa festival ta’ mużika pop u rock li ilu jsir kull sena mill-2004 u llum daħal fil-kalendarju kulturali tal-belt.

X’differenza minn mitt sena ilu!

Fil-Portugall

Fatima 1917

Din is-sena qegħdin infakkru l-ewwel ċentinarju mid-dehriet li seħħew ġewwa Cova da Iria qrib ir-raħal ta’ Fatima fil-Portugall. Dan id-daqxejn ta’ raħal, mitt sena ilu kien post tal-bdiewa u raħħala, nistgħu ngħidu minsi mhux biss mid-dinja imma anke mill-Portugiżi stess. Xi jmorru jagħmlu ’l hemm? Ma kien hemm xejn. Imma l-istorja ta’ dan ir-raħal kellha tinbidel. Tlett ijiem qabel intemmet il-battalja ta’ Arras fi Franza, tlett itfal minn dan ir-raħal bdew jgħidu li kellhom dehra sopranaturali ta’ waħda mara liebsa l-abjad. Naħseb li lkoll nafuha l-istorja tad-dehriet tal-Maodnna ta’ Fatima.

Fatima 2017

Illum, mitt sena wara, dan ir-raħal inbidel u mhux talli ma għadux minsi mill-Portugiżi anzi sar magħrtuf mal-erbat ijieħ tad-dinja. Ix-xorti ta’ dan ir-raħal hija marbuta strettament mad-dehriet għaliex il-miljuni li jżuru dan il-post kull sena huma kollha pellegrini li jmorru biex jaraw b’ għajnejhom dan il-post għażiż. Illum anke l-bdiewa u r-rgħajja għebu minn Fatima u l-industrija prinċiapli tal-post hija t-turiżmu reliġjuż.

X’differenza minn mitt sena ilu!

Dawn huma biss żewġ każi li ġraw mitt sena ilu. Żewġt ibliet li nbiddlu għal kollox min dak li kienu seklu ilu. Arras minħabba l-gwerra u Fatima minħabab d-dehriet. Tiskanta d-destin ta’ belt jew raħal.

Min jaf in-nies ta’ Arras mitt sena ilu kemm kellhom qalbhom ittaqtaq, jibżgħu li kollox sejjer jintemm, belthom, darhom familthom. Kienu bosta d-djar u bini ieħor li ġġarraf, imma bid-determinazzjoni reġgħu ttellgħu biex illum jistgħu jiftaħru bihom u jixtgħu jaqsmuhom mat-truisti li jmorru jżuru lil din il-belt Franċiża.

Min jaf mitt sena ilu ir-raħaħla ta’ Fatima kemm iddubitaw mill-verità ta’ dak li keinu qed jgħidu tlett itfal żgħar mir-raħal tagħhom stess. Ma nagħtihomx tort għax mhux ħaġa li tiġri kuljum dak li ġara f’raħalhom! Min qatt kellu jgħidilhom li sa mitt sena wara din ir-roqgħa art se ssir magħrufa mad-dinaj kollha?

Le mhux wisq mitt sena għall-istoriku, imma huma biżżejjed biex ibbiddlu storja. Hawn rajna biss żewġ każi li seħħew sewwasew mitt sena ilu. Bħalhom hemm mijiet.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 9 ta' Settembru 2017