Kapitali tal-Kultura

Min minna ma jafx li ftit jiem oħra, il-belt kapitali tagħna sejra tkun il-belt kapitali Ewropea tal-kutura? Il-preparamenti għal din l-okkażjoni speċjali ilhom li bdew is-snin biex issa kollox lest ħalli l-belt li nbniet mill-Kavallieri ta’ San Ġwann biex tkun fortizza għal pajjiżna, tiftaħ bwieba biex tkun għal sena sħiħa belt ta’ kultura, arti, mużika u kull xorta ta’ attivitajiet kulturali oħra. Il-Belt Valletta sejra tkun il-vetrina kulturali tal-Ewropa, mhux ta’ Malta biss, iżda tal-Ewropa kollha.

Frak ta’ storja

Għandna mnejn nistaqsu kif bdiet dil-ħaġa li tintgħażel belt, jew aktar biex għal tnax-il xahar tissejjaħ Kapitali Ewropea tal-Kultura? Nibdew biex ngħidu li din hija formalità fi ħdan l-Unjoni Ewripeja u għalhekk belt kapitali Ewropea trid tkun belt ta’ stat membru tal-Unjoni.

Il-ħsieb ta’ dan kollu kien ta’  Melina Mercouri, ministru tal-kultura tal-Greċja. Hija sabet l-appoġġ tal-politiku Franċiż Jack Lang li flimkien ħolmu b’din l-idea u emmnu li l-kultura tista’ tqarreb lill-Ewropej aktar lejn xulxin. Fl-1985 il-belt ta’ Ateni fil-Greċja kienet iddikkjarata bħala l-belt Ewropea tal-kultura.  Matul il-presidenza Ġermaniża tal-Unjoni Ewropea, fl-1999, l-isem ma baqax belt kulturali Ewropea imma sar Kapitali tal-Kultura Ewropea. Dan ta aktar qawwa lil din is-sena.

Kurżitajiet

Hemm bosta kurżitajiet dwar dan l-avveniment. Ħalli naraw xi ftit minnhom. Fl-1988 il-belt kulturali Ewropea kienet Berlin. Issa rridu niftakru li sa dak iż-żmien Berlin kienet tagħmel parti minn żewġ stati; il-Ġermanja tal-Lvant u l-Ġermanja tal-Punent. Minkejja li kien hemm il-ħajt li jifred din il-belt, xorta waħda l-Unjoni Ewropea għażlet lil Berlin sħiħa bħala belt kulturali. Din kienet l-unika darba fejn il-belt kulturali Ewropea kienet tagħmel parti minn żewġ stati differenti.

Is-sena 2000 rat xejn anqas minn disa’ bliet bħala kapitali Ewropej tal-Kultura. Dawn kienu: Avignon fi Franza, Bergen fin-Norveġja, Bologna l-Italja, Brussell fil-Belġju, Helsinki fil-Finlandja, Praga fil-Repubblika Ċeka, Varsavja fil-Polonja, Reykjavík ġewwa l-Iżlanda u Santiago de Compostela fi Spanja. Hawn wieħed jinnota li tlett ibliet; Reykjavík , Praga u Varsavja, ma kinux bliet ta’ pajjiżi membri fl-Unjoni Ewropea. Din kienet eċċezzjoni li saret għaliex dawn il-pajjiżi kienu applikaw biex isiru membri tal-Unjoni,  u fil-fatt Il-Polonja u r-Repubblika Ċeka daħlu ma’ Malta fl-1 ta’ Mejju tas-sena 2004. Minn dik is-sena ’l quddiem saret komuni li jkunu żewġt ibliet jew tlieta bħala kapitali kulturali Ewropej. Fl-2010 kellna l-bliet ta’ Essen fil-Ġermanja, dik ta’ Istambul fit-Turkija u Pécs fl-Ungerija. Hawn nerġgħu naraw belt oħra ta’ pajjiż barra mill-Unjoni Ewropea, iżda billi t-Turkija bdiet in-negozjati għal sħubija fl-Unjoni Ewropea fl-2005, taw din l-opportunità lil Istambul ukoll.

Kurżità oħra hija fl-2023 kellha tkun belt fir-Renju Unit li jkollu waħda mill-kapitali kulturali Ewropea iżda billi fl-2019, jiġi fis-seħħ il-Brexit, dan il-post issa jittieħed minn xi pajjiż ieħor. Il-bliet Ingliżi kandidati għall-dan it-titlu kienu: Dundee, Leeds, Milton Keynes u Nottingham. Magħhom kienu qed jiġu kkunsidrati l-ibliet Irlandiżi ta’ Belfast, Derry u Strabane.

Is-sena d-dieħla il-Belt Valletta sejra ġġorr dan it-tilu presiġjuż, imma hemm belt oħra li se tkun ukoll kapitali bħalha. Din sejra tkun Leeuwarden Fryslân ġewwa n-Netherlands. Kurżità oħra hija li Malta hija wkoll mistennija li jerġa’ jkollha kapitali kulturali Ewropoeja oħra fis-sena 2031. Fadal hux? Imma jasal ukoll. Min jaf liema post f’Malta, jew Għawdex ser ikollu dan it-titlu dik is-sena?

Tafu liema bliet kienu kapitali kulturali din is-sena? Kienu Aarhus fid-Danimarka u Paphos f’Ċipru.

Valletta

Dalwaqt il-belt kapitali tagħna sejra, biex ngħid hekk, tiġi msellfa għal sena lill-Ewropa kollha. Beltna sejra tkun il-vetrina tal-kultura tagħna, sejra turi dak li aħna tassew, dak li jferrħana, dak li kapaċi nagħmlu, dak li għandna x’noffru. Dan jingħaqad ma’ bosta attivitajiet kulturali oħrajn minn artisti barranin.

Attività unika li qatt ma rajna bħalha u niddubita jekk qattx għad naraw bħalha hija dik li l-erba’ festi Beltin, jiġifieri San Duminku, San Pawl, Santu Wistin u l-Madonna tal-Karmnu sejrin jingħaqdu flimkien f’festa waħda. Dan dlonk ifakkarna kemm il-kultura tagħna hija unika, marbuta mal-Knisja u mat-twemmin. Dan jiftħilna għajnejna biex nibżgħu għal dak li għandna għax huwa uniku u ħaddieħor ma għandux bħalu, ħaddieħor jiġi f’pajjiżna biex jarah.  Din hija attività, waħda mill-ħafna li hemm programmati, imma forsi waħda mill-aktar li sejra tattira nies. Madanakollu xorta tajjeb li napprofittaw irwieħna minn din is-sena biex ingawdu l-kultura tagħna kif  ukoll kulturi oħrajn. Sejrin ikollna opportunitajiet biex ingawduhom, ejjew ma nibqgħux indiffetenti, ejjew nikbru fil-kultura grazzi għal din is-sena, din l-opportunità li qed iżżur lil pajjiżna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 30 ta' Diċembru 2017

Il-presepju Barokk

Il-ġimgħa l-oħra għamilt appuntament magħkom għal-lum biex inkomplu naraw xi ftit tagħrif dwar il-presepju. Mhux se ngħidu kollox għax hemmbosta x’wieħed jikteb dwar din id-drawwa sabiħa, imma llum inkomplu naraw xi ħaġa oħra. Illum nixtieq inwasslilkom xi tagħrif li ġbart dwar il-presepju Barokk. Forsi s-snin li għext fil-belt ta’ Napli kabbru fija l-imħabba lejn dan it-tip ta’ presepju. Naf li huma ħafna uj ħafna dawk li bħali jogħxew wara l-presepju Barokk u għalhekk sejjer inwassal dan li sirt naf.

Il-presepju Barokk

It-twelid ta’ Ġesù kien nieqes minn kull kumdità, anzi nistgħu ngħidu li lanqas dak l-aktar bażiku ma kellu. Madanakollu nsibu linja ta’ presepji li ma juru xejn il-faqar li fih Marija welldet lil binha, anzi għall-kuntrarju dawn ikunu mgħonija b’kull tip ta’ rikkezzi. Dan il-fatt għandu mnejn iħawwad lil xi wħud għaliex jiġu fid-diffikultà jekk Kristu twelidx fil-faqar kif insibu rrakkuntat fl-Evanġelji jew inkella fil-lussu li juru dawn il-presepji. Aktarx li dan it-tip ta’ presepju għandu xewqa antropoloġika warajh. In-Nisrani jaf li Ġesù huwa l-iben ta’ Alla u jaf ukoll li twieled mhux għax kellu bżonn jitwieled imma biex isalva lilna. Hija ħaġa ta’ għajb  li jitwieled Bin Alla u d-dinja ma tagħtihx l-aqwa post fejn jara l-ewwel raġġ ta’ dawl. Il-kliem fl-Evanġelju skont San Ġwann “Ġie f'daru, u niesu ma laqgħuhx.” [Ġw:1:11] xtaqu b’xi mod ipattu għalih. Il-bidu tal-presepju Barokk beda fost in-nobbli u għalhekk dawn riedu li x-xena li tirrappreżenta t-twelid tal-Messija ma tkunx dik fqira kif tassew kienet f’Betlem imma sabiħa u lussuża kemm jista’ jkun biex bħal speċi jpattu tan-nuqqas li għamlu n-nies ta’ żmienu.

Il-presepju Naplitan huwa dak l-aktar magħruf f’din il-linja ta’ presepji, iżda tajjeb ngħidu li ma huwiex waħdu fuq il-lista. Il-Presepji ta’ Ġenova u ta’ Bologna kellhom ukoll mixja kbira lejn il-presepju Barokk.

Mill-ewwel nofs tas-seklu XVI sal-ewwel deċenji tas-seklu XIX, Ġenova sewwasew bħal Napli kienet wieħed miċ-ċentri l-aktar attivi fil-produzzjoni tal-presepji. Bosta ħwienet tax-xogħol kien isir fihom l-iskultura tal-pasturi tal-injam. Dawn kienu jinżebgħu fil-partijiet li jidhru u jitlibbsu bi drappijiet fini u prezzjużi bħal lama, brukkat, satin, damask u kull tip ta’ materjal rikk.  Dawn il-pasturi kienu mbagħad ikomplu jiġu mogħnija b’aċċessorji xejn inqas għanja biex jikkumplimentaw lill-ilbies. Għalhekk fil-presepju Barokk naraw in-nisa bl-imsielet, ċpiepet, ġiżirajjen u dekorazzjoniet oħra. Il-presepju tradizzjonali ta’ Bologna ma fihx pasturi bi lbies veru iżda figuri tal-fuħħar bi lbieshom maħruġ mix-xbieha stess, kif naraw anke fil-presepju Malti, iżda l-mod li kienu jinżebgħu jagħmel dan il-presepju fil-lista tal-Barokk.

Il-pasturi tal-presepju Naplitan huma maħdumin differenti minn dawk ta’ Ġenova u Bologna. Dawn bdew isiru bir-ras tal-porċellana, l-idejn u s-saqajn tal-injam u l-ġisem maħdum bi ċraret u spag fuq il-fildiferru. Dawn il-pasturi kienu wkoll iżgħar fid-daqs minn dawk ta’ bliet Taljani oħrajn magħrufin għall-presepji. Vantaġġ  li l-pasturi ta’ Napli kellhom fuq oħrajn kien li dawn setgħu tinbidlilhom il-pożizzjoni tagħhom għaliex il-korp kien mibni fuq fildiferru li faċli jitgħawweġ, ħaġa li la fil-pasturi tal-injam ta’ Ġenova u lanqas f’dawk tal-fuħħar ta’ Bologna ma setgħet issir. Din il-ħaġa ffavuriet lill-presepju Naplitan biex isir fost l-aktar magħrufin fid-dinja.

Filwaqt li l-presepju tipiku ta’ Napli fih ħafna personaġġi, annimali, ħtiġijiet ta’ kuljum bħal ikel jew ħwienet tax-xogħol ta’ bosta snajja importanti għall-ħajja tal-bniedem kif ukoll bosta dettalji realistiċi, dak Ġenoviż huwa nieqes mill-personaġġi u mid-dettalji sekondarji, iżda l-pasturi ta’ Ġenova huma akbar minn dawk ta’ Napli. Dettall li nsibu fil-presepju Ġenoviż huwa l-fatt kurjuż li l-Madonna dejjem tidher b’kuruna ta’ Sultana fuq rasha u bi lbies għani bħal tal-prinċpijiet u rġejjen. Din id-drawwa bdiet fl-1637 meta l-Imqaddsa Marija ġiet proklamata Sultana ta’ Ġenova. L-arti tal-presepju f’Ġenova tesprimi l-fervur artistiku u kulturali li kien hemm f’din il-belt-repubblika bejn is-sekli XVI u XVII. Illum il-produzzjoni tal-presepju Barokk Ġenoviz ma għadniex insibuha u xi eżempji ta’ din l-arti nistgħu narawhom biss f’xi knejjes jew f’xi mużewijiet li għad għandhom xi presepju Barokk Ġenoviż.

Tmiem

Hu x’inhu l-istil tiegħu, il-presepju jirrakkonta storja waħda, it-twelid ta’ Kristu Ġesù, imma l-mod kif jiġi rrappreżentat dan il-fatt huwa differenti minn pajjiż għal ieħor, minn epoka għal oħra, minn bniedem għal ieħor. Presepju tradizzjonali, Naplitan, Barokk jew ta’ kwalunkwe għamla jew forma oħra iwassal messaġġ wieħed, messaġġ li waslilna kważi elfejn sena ilu, messaġġ li għadna nfakkruh kull sena.

Nieħu din l-okkażjoni biex nawguralkom Milied hieni, mimli ferħ u sliem.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Diċembru 2017

Il-presepju

Resqin lejn il-festa tal-Milied u għalhekk tajjeb li nidħlu ftit fl-ispirtu ta’ din il-festa li tant hija maħbuba. Jekk hemm drawwa mifruxa tista’ tgħid mad-dinja kollha hija dik li jintrama x-xena tat-twelid ta’ Ġesù, dak li nsjeħulu l-presepju. Ejjew nibdew naraw xi ftit tagħrif dwar il-presepju.

Il-kelma presepju ġejja mill-kelma Latina praesaepe li tfisser maxtura. Ir-rakkont tat-twelid ta’ Ġesù, sewwasew ix-xena li jirrappreżenta l-presepju, insibuha sew fl-Evanġelju skont San Luqa kif ukoll f’dak skont San Mattew. Iżda mhux biss, dan ir-rakkont insibuh ukoll f’kitbiet oħrajn; f’dawk li jissejħu Evanġelji apokrafi, jiġifieri kotba li ma nsibuhomx fil-Bibbja. Minn dawn tal-aħħar ħadna xi drawwiet, bħal pereżempju l-baqra u l-ħmara li npoġġu fejn il-Bambin.

L-ewwel Insara kienu jpittru din ix-xena fuq il-ħitan fejn jiltaqgħu u fil-katakombi. Meta żmien il-persekuzzjoni tal-Insara spiċċa bdew jinbnew il-knejjes u x-xena tat-twelid ta’ Ġesù bdejna spiss narawha mpittra fihom. Għall-ħabta tal-1200 bdejna naraw l-ewwel statwi li jirrappreżentat din il-ġrajja.

L-ewwel presepju

It-tradizzjoni tgħid li x-xena tat-twelid ta’ Ġesù saret l-ewwel darba fl-1223 minn San Franġisk ta’ Assisi. Illum kulħadd iqis lil dan il-qaddis bħala l-fundatur tal-presepju. Din l-idea kienet ġiet f’moħħu sena qabel, meta kien qiegħed iżur Betlem. Tajjeb ngħidu li dak iż-żmien fil-knejjes ma kien jista’ jsir l-ebda forma ta’ rappreżentazzjoni teatrali. Franġisku talab lill-Papa Onorju III  biex jagħtih permess jagħmel xena tal-Milied bin-nies ħajjin, iżda l-Papa minflok tah permess jagħmel din ir-rappreżentazzjoni fil-knisja, tah il-permess biex fil-lejl tal-Milied jagħmel quddiesa barra u fiha ssir din ix-xena. Hekk ġara u fil-lejl tal-Milied ta’ dik is-sena, ir-raħal ta’ Greccio fl-Umbria, inbidel f’Betlem. Ir-raħħala lestew l-għar mixgħul bil-fjakkli filwaqt li ġabu baqra u ħmara għal ħdejn il-maxtura mimlija bit-tiben. Ġuvni u xebba tlibbsu ta’ Ġużeppi u Marija. Il-Bambin kien tat-tafal imma jingħad li dak il-lejl kien hemm min rah jieħu l-ħajja. Dan kien l-ewwel presepju, ix-xena l-aktar bażika. Maż-żmien bdew jiżdiedu aktar personaġġi.

Aktar personaġġi

L-ewwel presepju bil-personaġġi jmur lura għas-sena 1283. Kien Arnolfo di Cambio li naqax tmien statwi tal-injam li minbarra l-figuri tradizzjonali kienu juru wkoll lis-Slaten Maġi. Dan il-presepju għadna nsibuh fil-Bażilika ta’ Santa Maria Maggiore f’Ruma. Din il-ħaġa malajr intgħoġbot u bdejna naraw presepji b’għadd ta’ personaġġi kemm fit-Toscana kif ukoll fir-Renju ta’ Napli.

Matul is-XVII u t-XVIII-il seklu, l-artisti Naplitani flimkien mal-figuri tradizzjonali bdew iżidu personaġġi li kienu familjari magħhom. Ma kienx faċli li wieħed imur Betlem allura n-Naplitani riedu jwelldu lil Ġesù f’belthom. B’hekk f’dan il-presepju bdejna naraw għadd ta’ persuni u ħaddiema ta’ snajja differenti kif ukoll xeni mill-ħajja Naplitana bħall-familja miġbura madwar il-mejda mimlija b’kull xorta ta’ ikel u nbid jew il-mara tonxor il-ħwejjeġ barra l-gallarija. Żgur ma jkunx komplut presepju Naplitan jekk ma jkunx fih il-pizzar jaħmi l-pizza, l-aktar ikla popolari f’Napli. Il-pasturi jkollhom ir-ras, l-idejn u s-saqajn tal-fuħħar u l-ġisem pupazz magħmul mill-fildiferru u spag. Imbagħad jitlibbsu lbies rikk b’satin, bizzillel u rakkmijiet. Din id-drawwa daħlet sewwa u għadna nsibuha fil-presepju Naplitan. Illum minbarra snajja jew xeni popolari nsibu wkoll pasturi ta’ persuni magħrufin fil-qasam politiku jew sportiv li lkoll isibu posthom fil-presepju Naplitan. Dan għaliex iridu li lil Ġesù joffrulu xena mill-aktar reali ta’ pajjiżhom biex jitwieled fosthom. Il-presepju Naplitan huwa magħruf mad-dinja kollha u sar sinonimu mal-belt tant li hemm triq li l-ħwienet tagħha, is-sena kollha jbiegħu biss presepji u aċċessorji għalih.

Il-presepju f’Malta

Malta wkoll għandha d-drawwa tal-presepju għad li ma nafux kif infirxet din id-drawwa.  Aktarx li l-ewwel presepju f’pajjiżna sar fil-knisja tal-Madonna tal-Għar fir-Rabat. Qegħdin insemmu l-ħabta tas-sena 1617, imma la nafu ta’ xiex kien u lanqas kif kien. Żgur li llum minn dan il-presepju ma fadal xejn. Tajjeb ngħidu li l-patrijiet Dumnikani, li tagħhom hija din il-knisja, dak iż-żmien kienu jagħmlu parti mill-provinċja Dumnikana ta’ Sqallija u għalhekk xi patrijiet Sqallin żgur li kienu jiġu fil-kunvent tar-Rabat, aktar u aktar għaliex fl-1609 f’dan il-kunvent infetaħ in-novizzjat, allura nassumu li xi novizz jew xi patri Sqalli ġab miegħu l-presepju minn pajjiżu u ramah fil-knisja jew bena wieħed hawn Malta skont id-drawwa ta’ Sqallija.

Illum il-presepju f’Malta sar popolari minkejja li kien hawn żmien fejn din id-drawwa kieent donnha bdiet tgħib għal kollox minn pajjiżna. Bis-saħħa tal-Għaqda Ħbieb tal-Presepju din id-drawwa reġgħet daħlet sewwa f’artna.

Hemm ħafna aktar x’ngħidlu dwar il-presepju u għalhekk is-Sibt li ġej, meta l-Milied ikun jonqsu biss jumejn, inkompli nwassal xi tagħrif dwaru. Mela nagħmlu appuntament għal bħal-lum ġimgħa.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f;In-Nazzjon - 16 ta' Diċembru 2017

Kwalità u kwantità

Dejjem smajthom jgħidu li aħjar il-kwalità milli l-kwantità. Forsi għall-bidu kulħadd jaħseb li aktar ma jkollok aktar aħjar, imma dejjem tajjeb li jkollok ħafna? Dan tassew huwa argument tajjeb għax x’jiswa li jkollok il-ħafna imma li ma jkunux ta’ kwalità? Hu x’ inhu l-każ, aħjar ikollok ftit u tajjeb milli ħafna u bla sugu.

Kliem ix-xiħ

Darba kont qiegħed nitkellem ma’ bniedem xiħ li qatta’ għomru u żmienu fil-kumitat tal-banda ta’ raħal twelidu. Biex ngħid id-dritt, il-banda li kien jifforma parti minnha dan il-ħabib kienet waħda mill-antiki li għandna ġo pajjiżna u kienet, u għadha, torganizza marċ mill-akbar f’jum il-festa tal-parroċċa. Bosta żgħażagħ jinġabru mal-banda biex jifirħu u jiddevertu fil-jiem tal-festa. Darba dan it-tali qalli dal-preċiżi kelmiet: “Ara kemm ikollna nies, l-aktar żgħażagħ fil-marċ tagħna! Jekk l-għada tal-festa ġġib għoxrin briksa u tħallihom fuq il-bankina quddiem il-każin, ma ssibx għoxrin żagħżugħ li jdaħħlu briksa kull wieħed!” Jien biex niddefendi liż-żgħażagħ għidtlu li l-għada tal-festa kulħadd ikun ix-xalata u għalhekk ma jsibx għajnuna. Imma hu qalli li kieku jagħmel dak li qalli u joqgħod jistenna xi grupp żgħażagħ li jkunu mal-marċ, kieku l-bricks barra, fuq il-bankina jibqa’. X’jiswa li jkollok l-eluf mal-marċ? Mhux il-kwantità imma l-kwalità kien qalli dan ix-xiħ.

F’kollox

Il-kwalità hija aqwa mill-kwantità f’ kollox. Anke fl-ikel, anzi forsi f’dan il-qasam il-kwalità trid tkun tajba u l-  tkun suffiċċjenti u bla eseġerazzjoni għax iż-żejjed ħu n-nieqes. Illum hawn ħafna min hu konxju dwar l-ikel li jiekol. Illum hawn aktar tagħlim dwar x’inhu tajjeb għas-saħħa u x’inhu dak li jagħmel ħażin lill-bniedem. Xorta għandi d-dubji tiegħi dwar kemm il-kwalità tal-ikel li nikkunsmaw hija tabilħaqq tajba għal saħħitna. Allura skont il-filosofija tiegħi, ladarba l-kwalità mhux eċċellenti, il-kwantità trid tkun moderata.

U xi ngħidu għall-ilbies? Hawn min jgħidlek aħjar ikollu tibdila waħda u tad-ditta milli tużżana u jkunu ta’ kwalità inferjuri. Mitt bneidem mitt fehma! Fejn jidħol ilbies wieħed irid jagħmel distinzjoni. Ma nimmaġinax bniedem sejjer għal xogħol manwali bi ħwejjeġ tad-ditta. Kollox hemm ħinu u waqtu. Allura f’dan il-qasam xi ftit kwantità jrid ikollna wkoll.

U nistgħu nibqgħu sejrin u noħolqu litanija ta’ oġġetti jew okkażjonijiet li nsibu madwarna fejn insibu li aħjar il-kwalità milli l-kwantità.

Fit-turiżmu

Il-port ta' Dubrovnick

Dan l-aħħar kont qed nitkellem ma’ gwida tat-turisti mill-Kroazja. Din qaltli li l-port ta’ Dubrovnick sar popolari ħafna mal-cruise liners u kuljum ikun hemm aktar minn vapur wieħed sorġut mal-mollijiet ta’ dan il-port. Jien għidtilha li anke minn pajjiżna llum jitilqu vapuri tal-passiġġieri li jagħmlu waqfa fil-port ta’ Dubrovnick.  Din il-gwida qaltli li ta’ kuljum jinżlu eluf ta’ turisti jżuru din il-belt meraviljuża, imma tal-ħwienet qed igorru għax dawn it-turisti huwa ħafna fil-kwantità iżda ta’ kwalità baxxa. X’jiġifieri ta’ kwalità baxxa? Billi dawn it-turisti jkunu fuq cruise, ikollhom l-ikel inkluż mal-vjaġġ, u min xi darba mar xi cruise jaf l-abbundanza ta’ ikel li jkun hemm. Allura dawn it-truisti jmorru jduru Dubrovnick imma ma jkollhomx għalfejn jidħlu jieklu f’ristorant għax ikunu kielu kemm felħu minn fuq il-vapur qabel ma niżlu. Xi wħud mit-turisti jinżlu mill-vapur u jimxu lejn il-belt bla ma biss jużaw taxi. Aktarx li l-ħwienet tas-souvenirs biss igawdu ma’ dawn it-tip ta’ turisti. Hawn għandna każ fejn il-kwantità hija kbira imma l-kwalità fqira u għalhekk in-numru kbir ta’ turisti li jkunu qed jiffullaw it-toroq tal-belt ikun kbir imma ma jonfqu xejn. U s-sidien tal-ħwienet qed jgħidu li aħjar il-kwalità milli l-kwantità. Għalhekk hemm il-ħsieb li l-port ta’ Dubrovnick ma jibqax jilqa’ daqstant vapuri tal-passiġġieri.

Wisq nibża’ li din is-sitwazzjoni tinsab ukoll f’ pajjiżna. Filgħodu jidħol vapur daqs belt fil-port u jorbot ix-xatt ta’ Pintu. Minkejja li dan ikollu fuqu eluf ta’ nies, dawn jinżlu l-art b’ żaqqhom mimlija u xħin l-istonku tagħhom jibda jgerger bil-ġuħ ikun sar il-ħin li jerġgħu lura fuq il-vapur għax ikun sar il-ħin biex isalpa ’l barra mill-Port il-Kbir. L-istatistika turi kull bniedem minn dawn bħala turist li żar pajjiżna, imma kemm verament nistgħu ngħidu li dan kien ta’ għajnuna lill-ekonomija Maltija? Mhux il-kwantità imma l-kwalità tgħodd.

Illum rajna ftit każi fejn il-ftit huwa bil-wisq aħjar mill-ħafna. Il-ftit u tajjeb aħjar mill-ħafna li ma jiswa’ għal xejn. Jien ġibt ftit eżempji prattiċi imma jekk wieħed joqgħod ftit bil-kwiet u jaħseb fuq dan li għidt, dlonk jintebaħ li f’ kollox aħjar il-kwalità milli l-kwantità.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon -  9 ta' Diċembru 2017

Ritratt

Qatt ġralkom bħali? Nistħajjilkom tgħidu: “Mela xi ġralu biex qiegħed jistaqsina?” Ma ġrali xejn speċjali, imma kont qed inqalleb f’kexxun u sibt ritratt ta’ bosta snin ilu. Ħarist lejh u ndunajt kemm tibdil sar; fija u żgur anke f’dawk sħabi li kien hemm f’dak ir-rirtatt, nies li ilni ma narahom snin twal. F’qalbi għidt: “Min jaf x’sar minnhom, min jaf jekk għadhomx kollha ħajjin?” Hu x’inhu dan ir-ritratt ħalla lili u lil sħabi żgħażagħ, ħajjin u mimlijin enerġija kif konna xi tletin sena ilu. Imnalla konna ħadna dak ir-ritratt għax b’hekk kultant nistgħu niftakru f’xulxin!

Xbihat

Illum faċli tieħu ritratt, kemm toħroġ it-telefon ċellulari mill-but u tiġbed ritatt ta’ dak li trid. Ix-xewqa tal-bniedem li jżomm tifkira viżibbli ta’ ċerti waqtiet, ta’ xi nies, ta’ xi postijiet partikoli hija antika daqs kemm hu qadim il-bniedem innifsu. Fuq il-ħitan tal-għerien fejn kienu jgħixu bnedmin primitivi sibna xi taħżiż jew tpinġijiet. Dan jikkonferma dak li qed ngħid jiena. L-istess fil-katakombi, dawn kienu jiżżejnu bi tpinġijiet. Aktar tard in-nobbli bdew iqabbdu lill-artisti beix ipittruhom jew ipittturlhom xi xena biex isebbħu darhom. Il-Knisja ma baqgħetx lura u mliet bosta mill-postijiet tagħha bil-pittura. Madanakollu xorta l-fotografija kienet għadha ma ġietx żviluppata.

Nicéphore Niépce

Point de vue du Gras

L-inventatur Franċiż Joseph Nicéphore Niépce huwa meqjuż bħala missier il-fotografija moderna. Huwa żviluppa l-Eljografija – teknika li kienet tagħti l-ewwel għamla ta’ ritatti stampati. Bejn l-1826 ul-1827 huwa beda juża l-kaxxa tar-ritratti primittiva u jiżviluppa r-ritratti li kien qed jieħu biha. Illum għandna l-eqdem ritatt fid-dinja meħud b’kaxxa tar-ritatti grazzi għal dan il-bniedem. Huwa kien ġibed ritratt mit-tieqa ta’ daru ġewwa Saint-Loup-de-Varennes fil-Lvant ta’ Franza. Illum dan ir-ritratt jissejjaħ Point de vue du Gras. Biex inkun qed ngħid is-sewwa kollu, ma nafux jekk qabel dan ir-ritratt kienx hemm oħrajn miġbudin b’kaxxa tar-ritatti minn Niépce jew forsi minn xi ħadd ieħor, iżda dan huwa l-aktar wieħed antik li għadna nsibu.

Il-karta tal-identità

Spiss nisimgħu l-anzjani, forsi l-aktar dawk tal-irħula, jirreferu għall-karta tal-identità bħala “Ir-Ritratt”. Jekk Vitor sejra l-isptar, Salvina tfakkarha biex tieħu r-ritatt magħha għax inkella ma tinqediex jew jekk Kitty sejra l-bank għax wasal iċ-ċekk tal-pensjoni u trid issarfu, oħtha Lola tgħidilha darba, darbtejn, tlieta beix tieħu “l-itratt” magħha għax inkella jkollha terġa’ tiġi d-dar bħal ħmar. X’karattri ħelwin dawn ix-xjuħ Maltin ukoll! Niġġustahom!

Il-bużnanna

Niftakar meta kont għadni tfal, kienet introdotta f’Malta il-Karta tal-identità. Qabel ma kinitx teżisti u biex ngħidu d-dritt ftit li xejn kien hawn bżonnha! Il-bużnanna tiegħi ma kinitx toħroġ mid-dar u għalhekk kellhom jiġu d-dar in-nies tal-gvern biex jiġbdulha ritratt. Issa din il-povra xiħa ta’ aktar minn tmenin sena, qatt f’ħajjitha ma kienet ħadet ritratt għax kienet tgħid li dawk affarijiet tax-xitan. U jekk għal tmenin sena emment hekk, ma konniex sejrin inbiddlulha fehmitha aħna. Ġie l-fotografu d-dar u hi bl-ebda mod ma riedet li jittieħdilha ritratt. “Imma sinjura, jekk ikollok bżonn tmur il-bank ma tinqedix mingħajrha”, qalilha dak tar-ritratti. U n-nanna Anni dlonk weġbitu: “Uwa jien lanaqs qatt ersaqt ’l hemm f’ħajti, lanqas biss naf fejn hu dal-bank li qed isemmi, taħseb li se mmur issa li lanqas għadni noħroġ mill-bieb il barra?” Imma l-liġi hija liġi u minn hemm u min hawn aljenaha u ħadilha ritratt. Din kienet ix-xbieha waħdanija li qatt kellna tal-Bużnanna; Anni ta’ Galluwa. Ftit wara waslu l-karti tal-identità, bir-ritratt fuq quddiem, miktibin bl-idejn u magħluqin fil-plastik, quddiem trasparenti u wara blu. Il-bużnanna ċċassat kif bla ma taf kellhom ritratt tagħha!

Storja u nostalġija

Illum meta nsibu xi ritratt antik immorru lura fi ħsibijietna. Naraw postijiet li llum ma għadhomx hemm! Grazzi għar-ritratti nistgħu naraw il-ġmiel li kellu l-bini tat-Teatru Rjal fid-daħla tal-Belt Valletta. Dan eżempju wieħed, u se nieqaf hawn għax jekk nibdew żgur ma nieqaf qatt!

Ir-ritratt jirrakkonta storja, jikxef il-mistur. Juri d-drawwiet, il-moda, l-istil ta’ ħajja taż-żminijiet li fih ikun ittiħed. Ir-ritratt jirrakkonta storja, anzi r-ritratt jikteb storja. L-istorja tnissel in-nostalġija, iġġib it-tifkiriet, sbieħ jew koroh.

Kemm hi ħaġa tajba li t-teknoloġija avvanzata li għandna llum tat lil kulħadd l-opportunità li jieħu ritratti ta’ ħafna waqtiet tal-ħajja. Dawn jibqgħu tifkira, dawn huma dokumenti li għada trid tinkiteb l-istorja fuqhom, dawn huma xhieda tal-lum għan-nies ta’ għada.

Ritratt: xi storja, kemm ħsibijiet hemm wara dak in-naqra ta’ ritratt stampat fuq karta tleqq, tiżloq, bil-kulur jew abjad u iswed, primittiv jew elaborat. Hu x’inhu, ritratt huwa aktar minn biċċa karta stampata!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 2 ta' Diċembru 2017