Il-presepju Barokk

Il-ġimgħa l-oħra għamilt appuntament magħkom għal-lum biex inkomplu naraw xi ftit tagħrif dwar il-presepju. Mhux se ngħidu kollox għax hemmbosta x’wieħed jikteb dwar din id-drawwa sabiħa, imma llum inkomplu naraw xi ħaġa oħra. Illum nixtieq inwasslilkom xi tagħrif li ġbart dwar il-presepju Barokk. Forsi s-snin li għext fil-belt ta’ Napli kabbru fija l-imħabba lejn dan it-tip ta’ presepju. Naf li huma ħafna uj ħafna dawk li bħali jogħxew wara l-presepju Barokk u għalhekk sejjer inwassal dan li sirt naf.

Il-presepju Barokk

It-twelid ta’ Ġesù kien nieqes minn kull kumdità, anzi nistgħu ngħidu li lanqas dak l-aktar bażiku ma kellu. Madanakollu nsibu linja ta’ presepji li ma juru xejn il-faqar li fih Marija welldet lil binha, anzi għall-kuntrarju dawn ikunu mgħonija b’kull tip ta’ rikkezzi. Dan il-fatt għandu mnejn iħawwad lil xi wħud għaliex jiġu fid-diffikultà jekk Kristu twelidx fil-faqar kif insibu rrakkuntat fl-Evanġelji jew inkella fil-lussu li juru dawn il-presepji. Aktarx li dan it-tip ta’ presepju għandu xewqa antropoloġika warajh. In-Nisrani jaf li Ġesù huwa l-iben ta’ Alla u jaf ukoll li twieled mhux għax kellu bżonn jitwieled imma biex isalva lilna. Hija ħaġa ta’ għajb  li jitwieled Bin Alla u d-dinja ma tagħtihx l-aqwa post fejn jara l-ewwel raġġ ta’ dawl. Il-kliem fl-Evanġelju skont San Ġwann “Ġie f'daru, u niesu ma laqgħuhx.” [Ġw:1:11] xtaqu b’xi mod ipattu għalih. Il-bidu tal-presepju Barokk beda fost in-nobbli u għalhekk dawn riedu li x-xena li tirrappreżenta t-twelid tal-Messija ma tkunx dik fqira kif tassew kienet f’Betlem imma sabiħa u lussuża kemm jista’ jkun biex bħal speċi jpattu tan-nuqqas li għamlu n-nies ta’ żmienu.

Il-presepju Naplitan huwa dak l-aktar magħruf f’din il-linja ta’ presepji, iżda tajjeb ngħidu li ma huwiex waħdu fuq il-lista. Il-Presepji ta’ Ġenova u ta’ Bologna kellhom ukoll mixja kbira lejn il-presepju Barokk.

Mill-ewwel nofs tas-seklu XVI sal-ewwel deċenji tas-seklu XIX, Ġenova sewwasew bħal Napli kienet wieħed miċ-ċentri l-aktar attivi fil-produzzjoni tal-presepji. Bosta ħwienet tax-xogħol kien isir fihom l-iskultura tal-pasturi tal-injam. Dawn kienu jinżebgħu fil-partijiet li jidhru u jitlibbsu bi drappijiet fini u prezzjużi bħal lama, brukkat, satin, damask u kull tip ta’ materjal rikk.  Dawn il-pasturi kienu mbagħad ikomplu jiġu mogħnija b’aċċessorji xejn inqas għanja biex jikkumplimentaw lill-ilbies. Għalhekk fil-presepju Barokk naraw in-nisa bl-imsielet, ċpiepet, ġiżirajjen u dekorazzjoniet oħra. Il-presepju tradizzjonali ta’ Bologna ma fihx pasturi bi lbies veru iżda figuri tal-fuħħar bi lbieshom maħruġ mix-xbieha stess, kif naraw anke fil-presepju Malti, iżda l-mod li kienu jinżebgħu jagħmel dan il-presepju fil-lista tal-Barokk.

Il-pasturi tal-presepju Naplitan huma maħdumin differenti minn dawk ta’ Ġenova u Bologna. Dawn bdew isiru bir-ras tal-porċellana, l-idejn u s-saqajn tal-injam u l-ġisem maħdum bi ċraret u spag fuq il-fildiferru. Dawn il-pasturi kienu wkoll iżgħar fid-daqs minn dawk ta’ bliet Taljani oħrajn magħrufin għall-presepji. Vantaġġ  li l-pasturi ta’ Napli kellhom fuq oħrajn kien li dawn setgħu tinbidlilhom il-pożizzjoni tagħhom għaliex il-korp kien mibni fuq fildiferru li faċli jitgħawweġ, ħaġa li la fil-pasturi tal-injam ta’ Ġenova u lanqas f’dawk tal-fuħħar ta’ Bologna ma setgħet issir. Din il-ħaġa ffavuriet lill-presepju Naplitan biex isir fost l-aktar magħrufin fid-dinja.

Filwaqt li l-presepju tipiku ta’ Napli fih ħafna personaġġi, annimali, ħtiġijiet ta’ kuljum bħal ikel jew ħwienet tax-xogħol ta’ bosta snajja importanti għall-ħajja tal-bniedem kif ukoll bosta dettalji realistiċi, dak Ġenoviż huwa nieqes mill-personaġġi u mid-dettalji sekondarji, iżda l-pasturi ta’ Ġenova huma akbar minn dawk ta’ Napli. Dettall li nsibu fil-presepju Ġenoviż huwa l-fatt kurjuż li l-Madonna dejjem tidher b’kuruna ta’ Sultana fuq rasha u bi lbies għani bħal tal-prinċpijiet u rġejjen. Din id-drawwa bdiet fl-1637 meta l-Imqaddsa Marija ġiet proklamata Sultana ta’ Ġenova. L-arti tal-presepju f’Ġenova tesprimi l-fervur artistiku u kulturali li kien hemm f’din il-belt-repubblika bejn is-sekli XVI u XVII. Illum il-produzzjoni tal-presepju Barokk Ġenoviz ma għadniex insibuha u xi eżempji ta’ din l-arti nistgħu narawhom biss f’xi knejjes jew f’xi mużewijiet li għad għandhom xi presepju Barokk Ġenoviż.

Tmiem

Hu x’inhu l-istil tiegħu, il-presepju jirrakkonta storja waħda, it-twelid ta’ Kristu Ġesù, imma l-mod kif jiġi rrappreżentat dan il-fatt huwa differenti minn pajjiż għal ieħor, minn epoka għal oħra, minn bniedem għal ieħor. Presepju tradizzjonali, Naplitan, Barokk jew ta’ kwalunkwe għamla jew forma oħra iwassal messaġġ wieħed, messaġġ li waslilna kważi elfejn sena ilu, messaġġ li għadna nfakkruh kull sena.

Nieħu din l-okkażjoni biex nawguralkom Milied hieni, mimli ferħ u sliem.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Diċembru 2017