Min fuq u min isfel

Għandi waħda qariba tiegħi li toqgħod Marsilja. Hija toqgħod ġo flat fir-raba’ sular. Dejjem hemm kienet toqgħod u ma tridx tibdel darha u tinżel fis-sular ta’ isfel. Xjaħet u baqgħet titla’ u tinżel erba’ sulari taraġ għax fil-flats tagħha ma hemmx lift. Tgħidlek li aħjar tigranfa mal-ħadid tat-taraġ u titla’ dak it-taraġ kollu milli jkollha n-nies fuqha. Imbagħad hemm oħrajn li lanqas joħolmu li darhom ma tkunx fis-sular ta’ isfel. Sewwa jgħid il-qawl Malti li Il-baqra tinbiegħ kollha, u mnalla huwa hekk  għax nifrankaw ħafna nkwiet. Mhux qiegħed ngħid fejn hu l-aħjar. Biex tkun taf fejn l-aħjar staqsi lil xi kappillan li jkun qieħged ibierek xi housing estate. Malajr jgħidlek kemm kien ikun aħjar li kieku d-djar kollha kellhom ikunu fis-sular ta’ isfel.

Min jikmanda

Fid-dinja ta’ madwarna, fin-natura,  wkoll insibu lil min hu fuq u lil min hu fuq in-naħa ta’ isfel. L-iljun jikmanda l-ġungla imma l-bniedem kapaċi jrażżnu. U l-bniedem ukoll jista’ jkun fuq u jista’ jkun isfel. Hemm min jikmanda u hemm min ikun kmandat. Hemm l-imgħallem u hemm il-lavrant. Hemm ir-re u hemm is-sudditu, hemm il-gvern u hemm iċ-ċittadin. B’hekk tkun tista’ tirrenja l-armonija fid-dinja. Jinqala’ l-inkwiet meta min hu isfel jipprova jitla’ fuq bla ma jkun jistħoqqlu jew meta ta’ fuq ma jkunx irid jċedi postu għal ħaddieħor meta jkun il-waqt. Sfortunatament fid-dinja tal-bnedmin smajna u għadna nisimgħu b’ bosta każi ta’ konflitti bejn ta’ fuq u ta’ isfel. Fid-dinja tal-annimali li ma jirraġunawx din il-ħaġa qatt ma smajna biha.

Jien fuq u l-oħrajn isfel

Dan il-ħsieb ta’ fuq u ta’ isfel ġie f’ moħħi waqt li kont qiegħed niċċelebra il-quddiesa solenni tal-festa ta’ San Ġorġ ta’ Ħal Qormi fi tmiem Ġunju li għadda. Waqt din il-quddiesa il-bieb prinċipali tal-knisja kien imbexxaq u b’hekk minn fuq l-altar stajt nara x’ kien qiegħed iseħħ barra, taħt iz-zuntier. F’ ħin minnhom bdejt nara għadd ta’ armar tal-marċ għaddej. Umbrella kbira, bnadar u nsomma apparat ieħor tal-briju flimkien mal-bandisti u l-istrumenti tagħhom. U bejni u bejn ruħi għidt: “ Jien qiegħed hawn fuq l-altar u dawn iż-zgħażagħ qegħdin hemm isfel taħt iz-zuntier. Fuq u taħt. Jekk hemm wieħed jew waħda biss minn dawn iż-żgħażagħ li ma semax quddiesa biex iqaddes jew tqaddes dan il-jum ta’ festa, ikollhom raġun dawk li joħduha kontra l-festi meta jgħidu li l-festi tagħna saru festivals ta’ paganeżmu. X’sens fiha li tiċċelebra festa bla ma tersaq lejn il-knisja biex tipparteċipa fil-liturġija?

 M’iniex nistenna li kulħadd jattendi għall-quddiesa solenni li ssir f’ nhar il-festa filgħodu, imma nafu li din ma tkunx l-unika quddiesa dakinahr. Qabilha jew warajha jkun hemm quddies ieħor. Min ma jismax quddies u jmur jiċċelebra fil-marċ tal-festa jkun mhux biss baqa’ isfel imma jkun niżel taħt il-livell normali. Għax il-festi wara kollox huma festi reliġjużi, jekk neliminaw l-ambjent reliġjuż minnhom ma jibqgħux verament festi imma jsiru festivals.

Jien isfel u l-oħrajn fuq

Fit-3 ta’ Lulju mort il-konkatidral ta’ San Ġwann għall-ordinazzjoni saċerdotali ta’ 9 żgħażagħ. Inzerta wkoll l-anniversarju tal-ordinazzjoni saċerdotali tiegħi. Din id-darba jien kont isfel fil-korsija ma’ bosta saċerdoti oħra u dawk li kienu sejrin ikunu ordnati kienu fuq l-altar. Tlieta minnhom ilni nafhom snin twal, wieħed minnhom niftakru tifel isegwi l-kors tat-teologija l-INSERM ir-Rabat. Fil-pawsa konna niġru ġirja biex nieħdu te u żewġ pastizzi minn ħdejn il-villa Rumana, wara konna nkomplu l-lectures. Imbgħad ma’ dawn it-tlieta kien hemm ieħor li sirt nafu kemm ilni ngħix Ruma. Tista’ tgħid konna ġirien, hu jgħix fuq naħa u jien fuq oħra tal-kolonnat ta’ Pjazza San Pietru. Il-ħamsa l-oħra kien hemm min kont nafu minn wiċċu u kien hemm minn ma kontx nafu. Dakinhar kienu kollha fuq l-altar biex jissieħbu fl-ordni tal-presbiterat. Minn hawn insellem lil Glen, Stephen, Bernard, Leonard, Charlon, Josef, Terance, Christopher u Ruben u nawguralhom ħafna ħidma hawn isfel b’ risq Dak ta’ hemm fuq.

U ħsibt kemm Alla li jinsab hemm fuq ma jinsiex lill-Knisja tiegħu li tinsab hawn isfel. Ftakart meta kont jien fil-post li kienu dawn iż-żgħażagħ. Ftakart ukoll li mill-grupp li konna ġejna ordnati, il-Mulej kien sejjaħ għal għandu wieħed minna. Wieħed minna ma baqgħax iktar hawn isfel imma mar jiltaqa’ mal-Ħallieq hemm fuq.

Skont ir-riħ

U la bdejt b’ fuq u isfel ma nistax ma nsemmix li din is-sena ma tantx nistgħu ngorru bir-riħ isfel. Sal-aħħar ġimgħa ta’ Ġunju kien riħ fuq u anke fil-bidu ta’ Lulju ma tantx qtajna nifisna bis-sħana li normalment tagħmel f’ dan iż-żmien tas-sena. Madanakollu qrajt li Ġunju ta’ din is-sena kien iktar sħun mis-soltu. Forsi veru imma jiddependi mir-riħ, riħ fuq itaffi l-qilla tas-sħana. Għax iIr-riħ ukoll daqqa jkun fuq u daqqa jkun isfel, daqqa sħana li tħallik bla nifs u daqqa tkun ftit żiffa li thennik.

Donnu kollox għandu ’l fuq u ’l isfel tiegħu minbarra qaribti li ma ttihiex miljun ewro u tibdel darha mis-sular ta’ fuq nett ma’ dar fis-sular ta’ isfel!

Fr Reno Muscat OP

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon tat-18 ta' Lulju 2013.

Presuppożizzjoni

Il-kelma “Diġitali” illum daħlet fil-ħajja tagħna. Kollox sar diġitali, radju, televiżjoni, stampi u bosta ħwejjeġ oħra jkunu diġitalizzati. Dik hija l-ħajja tal-lum. Il-proċess ta’ kif biċċa mużika jew stampa ikunu maqlubin f’ numri, li wara kollox hija it-tifsira ta’ diġitali, mhux diffiċli biex wieħed jifhmu kemm-il darba jkollu bażi teknoloġika. Il-ħsieb aħħari huwa li biċċa mużika jew stampa tkun tista’ tkun merfugħa, issejvjatha, fuq kompjuter. Imma l ħsieb tiegħi illum mhux li ngħid xi ħaġa dwar id-diġitali imma dwar forma li jiġu merfugħin il-mużika jew stampi fil-kompjuter. Fost oħrajn il-mużika tista’ tkun issejvjatha fuq kompjuter b’ mod “Mp3” u stampa b’ mod “Jpeg”.

Is-sensi umani

Is-sensi tagħna l-bnedmin ma humiex mija fil-mija perfetti u xi kultant iqarqu bina. Hemm xi punti li jaqbżulna bla ma nindunaw. Jekk inkunu qegħdin nisimgħu silta mużikali u l-ħoss jogħla, għal xi frazjonijiet ta’ sekonda is-sens tas-smiegħ tagħna ma jipperċepixxix dak il-ħoss. Għalhekk meta dik il-mużika tkun diġitalizzata u ssejvjata b mod Mp3 dawk il-frazzjonijiet ta’ sekondi ma jiġux isejvjati bir-riżultat li l-file jiġi iċken u jieħu inqas spazju fuq il-kampjuter jew fuq id-diska. Meta stampa tiġi digitalizzata din tkun maqsuma f’bosta partijiet indaqs, donnha titpoġġa xibka fuqha. Kull kulur (aħmar, ikħal u aħdar) jingħata numru miz-0 sal-255. Jintgħaddu n-numru tal-kuluri ta’ erba’ kaxxi li jmissu ma xulxin u r-riżulat jiġi maqsum f’ erbgħa. In-numru li joħroġ jintgħażel bħala l-kulur għal dawk l-erba’ kaxxi. B dan il-mod il-file jiġi iċken u ma jieħux wisq spazju u fl-istess ħin għajnejna jaraw dak li għandhom jaraw fl-isampa u dak li jiġi eliminat ma jtellef xejn mill-istampa. Fi ftit kliem kif ngħidu bil-Malti: jaqta’ għad-dritt. Din hija biss spjegazzjoni superfiċċjali u ħafifa ta’ dawn iż-żewġ sistemi diġitali li l-bażi tagħhom hija l-fatt li s-sensi tagħna ma humiex perfetti.

Presuppożizzjonijiet

Moħħna wkoll jaħdem fuq sistema simili, jaqta’ għad-dritt. Il-bniedem jaħseb u jagħmel bosta presuppożizzjonijiet.  Meta mmorru quddiem slot machine biex nixtru flixkun ilma, nitfgħu l-flus fil-makna u ndaħħlu idejna fit-toqba biex niġbru l-flixkun tal-ilma. Minkejja li ma narawx x’hemm fit-toqba nippresupponu li hemm il-flixkun tal-ilma u mhux per eżempju kelb li meta ndaħħlu idejna se jigdimna. Meta naqraw rumanz jew xi novella woll nużaw din il-fakoltà mentali. Jekk naqraw sentenza: “Pawlu daħal ikellem lil Marija”, moħħna jippresupponi li Marija qegħda ġewwa kamra li fiha bieb. Pawlu fetaħ il-bieb, forsi ħabbat jew forsi qabad u daħal, mexa lejn Marija, ħaseb x’sejjer jgħid ifformola s-sentanza, fetaħ fommu u qal dak li kien ħaseb. Imma s-sentenza “Pawlu daħal ikellem lil Marija” tiġbor fiha dawn l-atti kollha li semmejna. Il-Kitba taħdem ukoll bil-mod tal Mp3 jew tal-Jpeg, jew aħjar bil-kuntrarju għax dawn it-teknoloġiji ġew ħafna wara li l-bniedem beda jaħseb u jippresupponi.

Niżbaljaw meta niżżattu

kemm hawn min iħobb jagħmilha taċ-Ċirinew, jissendika u jerfa' salib ħaddieħor!

Kultant imma il-pressuppost jista’ jkun żbaljat. L-esperjenza tal-ħajja turina kemm huwa minnu li faċli niżbaljaw, l-aktar meta naqtgħu għad-dritt. Wieħed patri spiss kien ikun għaddej minn quddiem ħanut tax-xorb u s-sid il-ħanut kien jitolbu jgħaddi sa ġewwa għax anke dawk li kienu jkunu fil-ħanut kienu jieħdu gost bih. Bosta drabi għadda xi kelma tajba wkoll sakemm kien jixrob it-tazza tat-te li kien ilestilu sid il-ħanut. Xi ħadd kien ikun fit-tieqa ta’ dar faċċata tal-ħanut osserva din il-ħaġa u mar jgħid lis-superjur ta’ dan il-patri li dak it-tali patri huwa sakranazz għax dejjem jgħaddi fil-ħanut tax-xorb ta’ quddiem id-dar tagħhom. Presuppożizzjoni ħażina. Fejn taf dik il-persuna li għamlitha taċ-Ċirinew x’kien jixrob il-patri meta jkun fil-ħanut? Għamlet tnejn u tnejn u spiċċat b’ riżultat żbaljat għax il-presuppożizzjonijiet jistgħu jqarqu bina bħalma jistgħu jqarqu bina is-sensi. Dan il-fatt ħalla wkoll dubju f’moħħ is-superjur dwar dak il-patri, kollu tort ta’ ġudizzju ħażin ta’ min iżżattat u refa’ salib ħaddieħor bla ma kien mitlub.  Jekk is-sentenza “Pawlu daħal ikellem lil Marija” nifhmuha li qed jiġri kollox ġewwa kamra inkunu qegħdin neskludu li din ix-xena tista’ ssir fi ġnien jew f’ħanut. Meta naqraw din is-sentenza biss inpasrpru ġo moħħna x’ seta’ qal Pawlu lil Marija. Forsi qalilha kliem ta’ mħabba jekk kienet il-maħbuba tiegħu, jew seta’ taha ordni biex tagħmel xi biċċa xogħol jekk Pawlu huwa l-imgħallem ta’ Marija. Pawlu u Marija jistgħu jkunu wkoll żewħt aħwa. Jekk nibqgħu fuq is-superfiċċjali ma nkunux nafu il-fatti kollha u allura nagħmlu presuppożizzjoni. L-inkwiet huwa li presupożizzjoni tista’ tkun żbaljata allura rridu nkunu prudenti meta nużaw din il-fakultà.

Presuppożizzjoni żbaljata oħra għamilha dak il-kappillan li għajjat mat-tifel għax nhar ta’ Erbgħa ma kienx qiegħed imur quddies. X’ ħin it-tifel qallu li nhar ta’ Erbgħa qiegħed ikollu l-privat u qed jisma’ quddiesa ġewwa knisja oħra l-kappillan induna li kien iġġudika ħażin meta qata’ għad-dritt.

Fil-ħajja tagħna kultant naqtgħu għad-dritt u spiss nipiċċaw niġġudikaw fuq dak li naraw, naslu għall-konkluzzjoni bla ma nkunu nafu sewwa iċ-ċirkosanzi jew l-istorja. Tajjeb niftakru li l-ħajja ma hijiex biċċa mużika jew stampa li se nissejvjawha fuq il-kompjuter bis-sistgema Mp3 jew Jpeg. Meta fir-realtà tal-ħajja nippruvaw nagħmlu kollox b’mod diġitali għandna mnejn niżbaljaw għax minkejja li qegħdin ngħixu f’ dinja diġitalizzta, il-bniedem għadu bħalma kien meta nħalaq, tad-demm u l-laħam.

Fr Reno Muscat OP

Dan l'artiklu deher f' In-Nazzjon 1 ta' Lulju 2013.

Nużaw l-għodda skont iż-żmien

Dan l-artiklu kont ktibtu fl-eqqel tal-kampanja elettorali, fil-bidu ta’ din is-sena. L-għada li ktibtu iż-żewġ partiti politiċi kbar ta’ pajjiżna, daħħlu l-e book reader, jew kif sejħulu  “Tablet”, fl-aġenda politika tagħhom u għalhekk ħassejt li ma kienx ikun prudenti li nibgħat artiklu dwar suġġett li kien fuq fomm il-politiċi waqt kampanja elettorali. Il-kitbiet tiegħi dejjem kienu apolitiċi u għalhekk ma ridtx niġi mifhum ħażin ħtija tal-artiklu. Allura żammejt l-artiklu għal meta jkun żmien opportun. Issa naħseb li huwa żmien tajjeb.

Tekonoloġija moderna

Niftakarni tifel żgħir sejjer lejn l-iskola id f’id ma’ ommi, iżommli l-basket bil-pitazzi u xi żewġ jew tliet kotba fih flimkien mal-ħobż. Oħti ikbar minni kienet timxi ma’ sħabha ftit passi quddiemna, iġġorr il-basket tal-iskola tagħha. Din il-ħaġa kienet isseħħ kuljum sakemm forsi kelli tmienja jew disa’ snin. Wara bdejt immur l-iskola waħdi u fit-triq niltaqa’ ma’ sħabi. Meta spiċċajt is-snin tal-iskola primarja u bdejt immur is-sekondarja l-istorja nbidlet. Issa ma bqajtx nattendi skola fir-raħal tiegħi stess imma ta’ kull filgħodu kont immur nistenna l-karozza li kienet twassalna sal-iskola. Mhux din il-ħaġa biss inbidlet, imma inbidel ukoll il-piż tal-basket. Issa bdejt nieħu mhux ftit pitazzi u xi ktieb jew tnejn imma kien ikolli basket mimli karti u kotba. Il-piż tal-basket kien ikun verament tqil.

Kbirt u ma bqajtx immur skola u nsejt dwar il-piż tal-basket tal-iskola, sakemm kibru n-neputijiet u erġajt bdejt nara l-basktijiet mimlijin kotba u pitazzi. Il-forma tal-basktijiet inbidlet imma l-piż baqa’ l-istess, anzi għandi l-impressjoni li żdied. In-neputija kienet tiġi kultant wara l-iskola, imma n-neputi tista’ tgħid kuljum kien jiġi “għand in-nanna” biex imur għall-futbol – passjoni li nissel fih in-nannu. F’dak iż-żmien bdew jidhru wkoll xi ittri fuq il-gazzetti dwar dan il-punt u kien hemm xi skejjel li ppruvaw jagħmlu li jistgħu biex itaffu din il-problema. Kien hemm skejjel li offrew postijiet biex il-kotba jitħallew l-iskola bla ma joqgħodu jinġarru lejn id-dar ta’ kuljum. Imma l-kotba huma l-għodda tal-istudent u għalhekk ikollu bżonnhom kemm l-iskola kif ukoll id-dar. B’hekk nistgħu ngħidu li l-problema baqgħet dejjem ma’ saqajna.

E book reader

It-teknoloġija llum tant kibret li nistgħu ngħidu ma nistgħux ngħaddu mingħajrha. Il-komputer illum iservina għal kollox. Nisimgħu l-mużika bih, naqraw il-gazzetta bih, niktbu ittra bih, nagħmlu telefonata bih, naraw film fuqu. Sar l-għodda li l-aktar nużaw. Jekk għall-bidu il-kompjuter kien kbir, goff, jieħu ħafna spazu u jiswa somom kbar ta’ flus, illum b’xorti tajba il-folja nqalbet. Komputer jista’ joqgħod fuq il-pala ta’ id, kompjuter jista’ joqgħod f’ ħoġorna, komputer jista’ jinġarr bl-inqas sforz u komputer jista’ jinxtara bi prezz raġonevoli.

Jeżistu wkoll dawk li nsejħulhom e-book readers. L-e-book huwa wkoll komputer imma l-iskop tiegħu huwa l-qari kif juri sewwa ismu. Dan l-apparat fih bosta vantaġġi fuq il-ktieb stampat. Ma jużax karta allura jagħmel inqas ħsara lill-ambjent, jiżen dejjem l-istess piż, sew jekk ikollu ktieb wieħed fih kif ukoll jekk ikollu mija, wieħed jista’ jkabbar il-kliem tal-ktieb kemm irid hu, wieħed jista’ jikteb noti personali fil-ktieb (insomma dil-ħaġa anke fi ktieb stampat tista’ ssir), wieħed jista’ jdawwal dak li jkun qiegħed jaqra u bosta vantaġġi oħra. Żgur li l-e-book reader jista’ jaqdina aħjar minn ktieb stampat meta niġu biex infittxu xi ħaġa partikolari fil-ktieb. Fi ktieb stampat triq toqgħod tqalleb u ddawwar il-paġni, f’ e-book tiktiblu l-kelma li trid u jsibha hu. Madanakollu l-e-book ma jista’ jieħu qatt il-prestiġju tal-ktieb stampat. Il-Bibbja ssibuha f’ forma ta’ e-book f’ kull ilsien, imma dan ma jfissirx li mhux ser tibqa’ tiġi stampata għax il-preġju tal-ktieb stampat ma jmut qatt. Jien niżżilt il-kapolavur ta’ Dante “La Divina Commedia” fuq l-e-book tiegħi, imma xorta ngħożż il-ktieb stampat li għandi tal-istess opra!

Proposta

Kieku l-iskejjel illum jaħsbu bis-serjetà biex il-kotba tal-iskola kollha jkollhom format elettroniku nkunu nistgħu ngħidu li solvejna għadd ta’ problemi. Kieku kull student ikollu e-book reader (spiża ta’ darba li tkun inqas mill-ispiża tal-kotba tas-snin kollha) u kull skola tinvesti fil-kotba elettroniċi, l-istudent iġorr biss l-e-book reader. Żgur li jista’ jinstab mod kif jiġi iffinanzjat proġett ambizzjuż bħal dan. Il-bidu jkun tqil, imma meta taħseb li ktieb biex jasal fuq l-iskrivanija tal-istudent irid jgħaddi minn bosta fażijiet, kitba, stampar, trasport, bejgħ eċċetra, l-ispejjeż għal qalba bħal din għandhom ikunu l-istess. Irridu jew ma rridux ikollna nammettu li qegħdin ngħixu fi żmien fejn it-tekonoloġija hija kollox. L-għodda tal-lum hija teknoloġika, ejjew nużawha, ejjew inkunu fl-avangwardja.

Fr Reno Muscat OP

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 4 ta' Lulju 2013