Santa Croce in Gerusalemme

F’dan iż-żmien tar-Randan dak li jkun jaħseb aktar dwar il-passjoni ta’ Kristu. Illum nixtieq naqsam magħkom xi tagħrif dwar knisja li tinsab f’Ruma li hija marbuta b’mod speċjali ma’ dan l-avveniment. Ser nitkellem dwar il-bażilika ta' Santa Croce in Gerusalemme. Din  hija waħda mis-seba' knejjes ta' Ruma li jiffurmaw parti mir-rotta ta' pellegrinaġġ tradizzjonali li kieent saret famuża minn San Filippu Neri.

Bini

Il-bażilika li qed insemmu nbniet fis- seklu IV ħdejn il-Palazzo del Sessorium li kienet ir-residenza ta' Sant'Elena, omm l-imperatur Kostantinu, ħdejn il-Lateran. Il-bażilika ma nbnietx biex tonora l-memorja tal-martri, kif kienet id-drawwa ta’ dawk iż-żminijiet iżda esklussivament biex tilqa’ fiha parti mis-Salib ta’ Ġesù, flimkien ma’ fdalijiet oħra tal-Passjoni li skont it-tradizzjoni Sant’Elena kienet ġabet lejn Ruma mill-vjaġġ tagħha lejn l-Art Imqaddsa fis-sena 325.

Mill-bidu din il-knisja kienet maħsuba bħala relikwarju kbir biex iżżomm xhieda prezzjuża tal-passjoni ta’ Ġesù. Il-bażilika tissejjaħ “f’Ġerusalemm” minħabba li fil-pedamenti tagħha intuża ġebel imbierek li kien miġjub mill-għolja tal-Kalvarju, ġebel trasportat fuq l-istess ġifen flimkien mal-istess relikwi tas-Salib. Għal din ir-raġuni sa mill-Medju Evu l-knisja kienet tissejjaħ sempliċiment "Hierusalem" u minħabba d-devozzjoni popolari, żjara lil din il-bażilika kienet tfisser daqslikieku tirfes fil-belt qaddisa ta' Ġerusalemm stess.

Storja

Il-bażilika ta' Santa Croce in Gerusalemme inbniet fuq il-fdalijiet ta' villa imperjali msejħa Horti Variani ad Spem Veterem, mibdija minn Septimius Severus u mitmuma minn Elagabalus fis- seklu III. Parti minn din il-villa kienu l-Anfiteatru Castrense, iċ-Ċirku Variano, il-Banjijiet Eleniane, imsejħa hekk wara r-restawr li sar mill-Imperatriċi Elena u żona residenzjali li fiha kien hemm sala kbira li aktar tard kienet użata għall-bini tal-knisja Santa Croce in Gerusalemme. Kien fuq l-inizjattiva ta’ Sant’Elena stess li s-sala kbira rettangolari ġiet mibdula f’bażilika Nisranija, li oriġinarjament kienet mgħottija b’saqaf ċatt, imdawwal b’għoxrin tieqa.

Medju Evu

Matul il-pontifikat tal-Papa Luċju II fis- seklu XII sar bosta tibdil f’din il-knisja, inqasmet fi tliet navati, żdied it-transett u l-kampnar għoli tmien sulari. Il-kampnar għandu tliet qniepen: tnejn huma ta’ Simone u Prospero De Prosperis (1631), it-tielet hija aktar reċenti u tmur lura għall-1957. Matul il-Medju Evu l-knisja rat restawr ieħor. Iżda matul il-perjodu li fih il-papa kien jgħix Avignon (1309 – 1377) din il-knisja kien mitluqa għal kollox.

Matul il- Medju Evu l-bażilika kienet post tal-pellegrinaġġi, b'mod partikolari dawk penitenzjali, speċjalment matul ir-Randan. Nhar il-Ġimgħa l-Kbira, il-papiet kienu jżuruha u jimxu ħafjin it-triq li tgħaqqad il-katidral ta’ San Giovanni in Laterano, fejn kienu joqogħdu l-papiet dak iż-żmien, mal-bażilika ta’ Santa Croce bħala sinjal ta’ penitenza. Wara huma kienu jqimu ir-relikwa tal-Salib ta’ Ġesù. Din it-tradizzjoni mbagħad ġiet integrata fil-Liturġija tal-Ġimgħa l-Kbira, li tinkludi mument ta’ adorazzjoni tas-salib.

Età moderna

Fl-1743 il-bażilika u l-monasteru ta’ maġenbha ġew restawrati kompletament fuq inizjattiva tal-Papa Benedittu XIV, li kien marbut b’mod partikolari ma’ Santa Croce, peress li kien il-kardinal titulari tagħha qabel l-elezzjoni tiegħu għat-tron papali. Fl-1798 il-bażilika ġiet maħkuma mis-suldati Franċiżi waqt l- invażjoni Napoleonika u minnha nsterqu r-relikwarji prezzjużi tad-deheb li kienu jżommu l-frammenti tas-Salib, il-musmar u x-xewk. Ir-relikwarji attwali sar fl-1804. Fl-1870, wara l-waqgħa tal-Istat tal-Knisja, il-kumpless kollu ta’ Santa Croce ġie kkonfiskat u meħud għall-beni tal-Istat Taljan, u qatt ma ġie rritornat lis-Santa Sede. Il-bażilika u l-kumpless kollu ta’ Santa Croce għadhom proprjetà tal-istat Taljan.

Relikwi tal-Passjoni 

Kif ghidna, il-bażilika fiha bosta relikwi fosthom uħud tradizzjonalment marbuta mal-Passjoni ta' Ġesù . Dawn huma tliet frammenti tas-Salib, magħruf bħala Veru Lignu, parti mill-kuruna tax-xewk, musmar li bih kien imsallab Kristu mas-salib u Titulus Crucis. It-Titulus Crucis huwa relikwa li tikkonsisti fi njama tal-ġewż li skont it-tradizzjoni hija l-kundanna li kien hemm imwaħħla fuq is-salib ta’ Kristu. Minbarra din tal-aħħar, li nstabet fl-1492, ir-relikwi l-oħra ġew konservati kontinwament mis-seklu IV u dawn huma l-aktar relikwi antiki li għandna tagħrif fuqhom. Matul is-sekli ġew miżjuda relikwi oħra ta’ inqas importanza mar-relikwi tal-Passjoni ta’ Kristu, uħud ta’ provenjenza inċerta, bħalma huma l-frammenti tal-grotta ta’ Betlehem u tas- Santu Sepulkru u tal-kolonna tal-Flagellazzjoni, il-patibulum (il-parti minduda ta’ salib) tal- Ħalliel it-Tajjeb u relikwa tas-saba' ta' San Tumas. Dawn kollha b’xi mod huma relikwi marbuta mal-ġrajjiet tal-Passjoni u l-Qawmien ta’ Ġesù,

Illum tkellimmna dwar knisja partikolari li fiha relikwi tant għeżież speċjalment f’dawn il-jiem. Knisja li minkejja li tinsab mhux wisq bogħod miċ-ċentru ta’ Ruma, għandi l-impressjoni li ftit huma dawk minna li jżuruha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 25 ta' Marzu 2023

Scala Sancta

 

Fil-belt ta’ Ruma, sewwasew fil-pjazza ta’ ħdejn il-katidral ta’ Ruma, San Giovanni in Laterano, insibu binja li fiha hemm taraġ li jissejjaħ Scala Sancta. Fi żmien ir-randan dan il-post ikun frekwentat aktar minn żminijiet oħra ta’ matul is-sena għaliex huwa maħsub li dan it-taraġ għadda min fuq Ġesù Kristu. Ovvjament da nit-taraħ ma kienx Ruma. Skont it-tradizzjoni dan huwa t-taraġ li tela’ Ġesù biex jasal fis-sala fejn saret interrogazzjoni minn Ponzju Pilatu qabel ingħata s-sentenza tat-tislib tiegħu. Huwa maħsub li Ġesù tela’ dan it-taraġ diversi drabi dakinhar li ġie kkundannat għall-mewt. Dan kollu, bħalma nafu, seħħ f’Ġerusalemm, allura kif dan it-taraġ sab ruħu f’Ruma?

Oriġini

Dan it-taraġ fih tmienja u għoxrin tarġa  tal-irħam abjad li jinsabu ġewwa binja fuq proprjetà extraterritorjali tas-Santa Sede f'Ruma. Uffiċjalment dan il-bini jissejjaħ is-Santwarju Pontifiċju tat-Taraġ Imqaddes jew bit-Taljan Pontificio Santuario della Scala Santa. Dan il-bini jinkorpora parti mill- Palazz Papali Lateran antik. It-Taraġ Imqaddes iwassal għall-knisja ta’ San Lawrenz in Palatio ad Sancta Sanctorum magħrufa aħjar bħala Chiesa di San Lorenzo in Palatio ad Sancta Sanctorum jew sempliċement is-“ Sancta Sanctorum ” li kienet il-kappella personali tal-Papiet tal-ewwel żminijiet tal-Knisja.  Wieħed jista’ jitla’ dan it-taraġ għarkupptejh biss.

Skont it-tradizzjoni, dan it-Taraġ inġiebu Ruma minn Sant'Elena fir-raba' seklu. Fil-Medjuevu kien magħruf bħala Scala Pilati jiġifieri t-Taraġ ta’ Pilatu. Minn pjanti antiki jidher li dan it-taraġ kien f’xi żmien iwassal  għall-kuritur tal-Palazz tal-Lateran iżda fl-1589, il-Papa Sistu V ordna li t-Taraġ Imqaddes jitneħħa mill-palazz u jiġi poġġut fil-post preżenti. Billi kif għidna dan it-taraġ ma jistax jintrifes mis-saqajn imma wieħed jista’ jitilgħu biss għarkupptejh, inbnew turġien oħra għal dawk li ma jistgħux jitilgħuh għarkupptejhom. Fl-1724, il-Papa Benedittu XIII għatta t-taraġ tal-irħam bl-injam għall-protezzjoni tiegħu, peress li l-irħam kien beda jittiekel minħabba l-ħafna pellegrini li telgħu t-taraġ maż-żmien. It-taraġ baqa’ mgħotti sal-2019, meta tneħħa l-kisi protettiv tal-injam u l-irħam ġie espost wara xogħol ta’ restawr. Meta t-taraġ reġa’ nfetaħ fil-11 ta' April 2019, il-pellegrini tħallew jitilgħu t-taraġ tal-irħam espost fuq irkupptejhom għall-ewwel darba wara kważi 300 sena. It-taraġ baqa’ espost u miftuħ għall-pubbliku bejn April 2019 u Lulju 2019, u mbagħad reġa’ ġie miksi bl-injam.

Devozzjoni

Li wieħed jitla’ t-Taraġ Imqaddes fuq irkupptejh hija devozzjoni ferm antika fost il-pellegrini u l-fidili. Diversi Papiet wettqu din id-devozzjoni u l-Knisja Kattolika Rumana tat indulġenzi għaliha. Il-Papa Piju VII fit-2 ta’ Settembru 1817 ta indulġenza ta ’ disa’ snin għal kull tarġa lil dawk li jitilgħu t-Taraġ. Il-Papa Piju X  fis-26 ta’ Frar 1908 ta indulġenza plenarja kemm-il darba dak li jkun  jitla’ t-Taraġ b’devozzjoni wara l-Qrar u t-Tqarbin. Fil-11 ta’ Awwissu 2015 il- Penitenzjarju Appostoliku ta indulġenza plenarja lil dawk kollha li, “ispirati mill-imħabba” jitilgħu t-Taraġ fuq irkupptejhom waqt li jimmeditaw fuq il-passjoni ta’ Kristu, u wkoll marru għall-Qrar, irċievew it-Tqarbin u talbu għall-intenzjonijiet tal-Papa. Dawk li ma jifilħux jitilgħu għarkupptejhom hemm modi oħra kif jistgħu jiksbu l-indulġenzi. Bejn April 2019 u Lulju 2019, meta l-pellegrini tħallew jitilgħu t-taraġ għarkupptejhom fuq it-taraġ oriġinali tal-irħam mikxuf, in-numru ta’ pellegrini trippla.

Fuq l-eżempju ta’ bosta qaddisin u rġiel u nisa illustri u devoti, il-Papa Piju IX tela’ t-taraġ kemm-il darba matul ħajtu, saħansitra sa lejlet il-qbid ta’ Ruma u r-reklużjoni volontarja tiegħu fil-Vatikan fl-1870.

Bħal kollox hemm min ikun xettiku jew jirredikola dawn l-atti.

Martin Luteru tela’ t-taraġ fuq irkopptejh fl-1510. Hekk kif għamel dan hu qal il-Missierna fuq kull tarġa. Jingħad meta wieħed jagħmel din ir-rit, jista’ “jifdi ruħ mill-purgatorju”. Imma meta Luteru wasal fil-quċċata ma setax irażżan id-dubju tiegħu u qal: "Min jaf jekk dan hux minnu?" Charles Dickens wara li żar l-Iscala Sancta fl-1845, kiteb: "Qatt, f'ħajti, ma rajt xi ħaġa f'daqqa daqshekk redikola u daqshekk spjaċevoli bħal din iż-żjara."

Kurżità

Hekk kif tidħol fil-binja ta’ fejn jinsab dan it-taraġ issib għadd ta’ statwi tal-irħam li għandhom x’jaqsmu mal-passjoni ta’ Kristu. Fost dawn insibu it-tradiment ta’ Ġuda u Kristu quddiem Pilatu. Tajjeb wieħed ikun jaf li repliki ta’ dawn iż-żewġ statwi nsibuhom f’waħda mill-purċissjonijeit tal-Ġimgħa l-Kbira f’pajjiżna, sewwasew f’dik taż-Żejtun.

Huwa xieraq li jekk wieħed ikun Ruma u jkun qrib il-Lateran iżur dan il-post għażiż u ta’ storja kbira, kifukoll post ta’ fidi.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 11 ta' Marzu 2023

Il-kċina

 

Aktarx li waħda mill-aktar kmamar fid-dar li ngħaddu ħin ġewwa fiha ħija l-kċina, għax fiha mhux biss nippreparaw l-ikel u niekluh imma fiha nistgħu nagħmlu elf ħaġa oħra, u llum aktar minn qabel, billi d-djar tagħna ma għadhomx ta’ dak il-kobor li kienu xi snin ilu u llum kamra waħda tiġbor fiha tlieta jew erba’ kmamar minn ta’ dar ta’ erbgħin jew tletin sena ilu. Bla duju kulħadd jaf li l-kċina hija kamra speċifika f'bini jew f’dar, mgħammra b'mod speċjali għall-preparazzjoni tal-ikel u bosta drabi fejn dak l-ikel jiġi kkunsmat. Ġeneralment fiha jkun hemm ilma ġieri, kemm kiesaħ kif ukoll sħun u apparati domestiċi varji bħal forn , friġġ  eċċetra. Minkejja li nqattgħu tant ħin fiha, għandna mnejn lanqas nafu xi storja kurjuża għaddiet minnha din il-kamra li llum insibuha f’kull dar u f’kull bini ieħor li fih jgħaddu xi tul ta’ ħin in-nies, bħal ngħidu aħna uffiċċju jew ħanut tax-xogħol.

Mal-mixja taż-żmien

Il-kċina bħala post speċifiku fl-abitat uman mhux dejjem eżistiet. Madankollu, hekk kif in-nar beda jkun użat u kkontrollat jiġifieri bla ebda periklu bdejna nsibu l-kċejjen fid-djar. Dan nistgħu nqisuh bħala t-twelid ta' post kollettiv għall-konsum tal-ikel imsajjar.

F'palazzi, f’kastelli jew djar ta’ nies għonja li kienu jħaddmu magħhom għadd ta’ qaddejja, il-kċina kienet tkun f'żona separata mill-parti abitata mill-familja. L-ikel kien jissajjar u mbagħad jinġarr mill-qaddejja jew fuq gabarrejiet jew jekk ikun hemm ammont kbir ta’ platti kien jintuża karru bir-roti li jieħu l-ikel minn fejn jissajjar sal-kamra tal-ikel.

Minn barra għal ġewwa

Fid-djar Ewropej tal-bidu tal-Medjuevu, meta bdejna nsibu djar b’kamra waħda kbira, il-kċina sabet ruħha fid-dar. Kien ikun hemm post għan-nar fil-kenur taħt l-ogħla punt tal-bini. Aktarx li ż-żona tal-kċina kienet tkun bejn id-daħla tad-dar u l-post fejn ikun hemm in-nar. Fi djar għonja ġieli kien ikun hemm aktar minn kċina waħda. F'xi djar kien ikun hemm 'il fuq minn tliet kċejjen. Il-kċejjen kienu maqsuma skont it-tipi ta’ ikel ippreparat fihom.

Il-kċina ta' Margarethe Schütte-Lihotzky

Il-kċina aktarx kienet  tkun separata mis-sala l-kbira minħabba d-duħħan, min-nirien u r-riħa tat-tisjir u biex ikun evitat il-periklu u ċ-ċans li n-nirien kienu jistgħu iqabbadu d-dar kollha. Pass kbir lejn il-kċina moderna mgħammra kif nafuha llum kienet il-Kċina ta' Frankfurt, iddisinjata minn Margarethe Schütte-Lihotzky għal proġett ta' akkomodazzjoni soċjali fl-1926. Din il-kċina kien fiha 1.9 bi 3.4 metri u kienet maħsubha biex tkabbar l-effiċjenza tal-kċina filwaqt li tnaqqas l-ispejjeż tal-bini. Id-disinn kien ir-riżultat ta' studji dettaljati li wettqet Schütte-Lihotzky kif ukoll ta’ bosta intervisti ma' kerrejja futuri ta’ dawn id-djar biex ġie identifikat eżatt dak li kellhom bżonn mill-kċejjen tagħhom. Il-kċina fitted ta’ Schütte-Lihotzky sabet ruħha f’xi 10,000 appartament fi proġetti ta’ djar mibnija fi Frankfurt fis-snin tletin tas-seklu li għadda.

Illum

Is-snin tmenin raw reazzjoni kontra d-disinn tal-kċina li konna mdorrijin biha, b'nies bdew jippreferu jgħaqqdu flimkien taħlita ta’ spażji li qabel kienu jkunu fi kmamar separati. Il-kċejjen moderni ħafna drabi huma spazju informali li jippermettilek li tiekol mingħajr ma jkollok bżonn tuża l-kamra tal-ikel, li hija meqjusa bħala formali. Dawn iż-żoni jissejħu "breakfast areas," "breakfast nooks," jew "breakfast bars" jekk l-ispazju jkun integrat fil-bank tal-kċina. Kċejjen bi spazju biżżejjed biex fiha jsir l-ikel ukoll kultant jissejħu "living kitchen.”

Il-kċina tan-nanna

Ma nistax nikteb fuq kċina bla ma moħħi joħodni lura lejn il-kċina tan-nanna tiegħi. Il-kċina tan-nanna kienet il-post fejn niltaqgħu maż-żijiet u l-kuġini kollha. Kont tidħol għaliha minn loġġa. L-beda bieb ma kien hemm imma daqsxejn ta’ purtiera fjurita miġbuda mal-koxxa tal-bieb b’lazz. Minn ħajt sa ħajt kien hemm bħal xkaffa tal-ġebel li fuqha kien isir it-tisjir u taħtha jintrefgħu l-borom, it-twaġen u l-platti u dak kollu li ssib fil-kċina. Purtiera fjurita pariġġ dik tal-bieb kienet tgħatti kollox. Fuqu spiritiera ta’ bi tlieta u spiritiera tat-tromba bi stanjata kafè dejjem tnemnem fuqha. Sewwasew fin-nofs kien hemm sink fejn taħsel il-platti.

Fin-nofs mejda u sitt siġġijiet, kuker tal-pitrolju u fridge ċkejkna filwaqt li bejniethom daqsxejn ta’ armarju li kien ikun fih kull xorta ta’ ikel, kif ngħidu bil-Malti kien ikun fih il-barka ta’ Alla.

Illum il-kċina tan-nanna spiċċat bħalma wara kollox spiċċat hi wkoll u l-borom u l-pagni tal-fuħħar li darba kienet issajjar fihom nanti spiċċaw iżejnu l-kċina l-ġdida li ħadet post dik l-antika.

Dawn huma xi ftit ħsibijiet li għaddew minn moħħi dan l-aħħar u xtaqt naqsamhom magħkom. Il-kċina, forsi l-aktar post fid-dar li ngħaddu ħin fiha u forsi l-inqas kamra li ngħożżu.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 4 ta' Marzu 2023