Indulgenza

Il-Knisja Kattolika bejn l-24 ta’ Diċembru 2024 u s-6 ta’ Jannar 2026 qed tiċċelebra dak li jissejjaħ il-Ġublew. F’dawn ix-xhur wieħed jista’ jikseb l-indulġenza plenarja, imma għandna mnejn ftit nafu xi tkun din il-ħaġa.

X’inhi?

L-indulġenza, skont id -duttrina Kattolika, hija t-tħassir tal-piena temporali jew parti minnha li tirriżulta mid- dnub imwettaq mill- fidili iżda diġà maħfur quddiem Alla. Il-kelma indulġenza ġejja mil Latin indulgentia, li ġejja minn indulgeo, li tfisser tkun ġentili. Oriġinarjament kienet tfisser qalb tajba iżda fil-Latin post-klassiku waslet biex tfisser il-maħfra ta’ taxxa jew dejn. Fil-liġi Rumana u fil-verżjoni biblika imsejħa Vulgata tat-Testment il-Qadim kienet tintuża biex tesprimi ħelsien mill-jasar jew kastig. Fil -lingwaġġ teoloġiku wkoll il-kelma kultant tintuża fis-sens primarju tagħha biex tfisser il-qalb tajba u l-ħniena ta’ Alla. Iżda fis-sens speċjali li hawnhekk qed insemmu l-indulġenza hija maħfra tal-piena temporali minħabba d-dnub, li l-ħtija tagħha tkun ġiet maħfura.

Indulġenza tista’ tinkiseb għall-persuna propja jew tista’ tiġi applikata f’forma ta’ suffraġju lill-erwieħ fil-Purgatorju. Dejjem iridu jiġu segewiti n-normi tal-ksib ta’ din l-indulġenza, jiġifieri li dak li jkun ikun qerr u tqarben u jitlob skont l-intenzjoni tal-Papa. Il-fidili jkunu jistgħu jiksbu l-indulġenza billi jagħmlu pellegrinaġġ f’kull sit sagru tal-Ġublew. Jistgħu jżuru waħda mill-erba’ Bażiliċi Papali Maġġuri ta’ Ruma, fl-Art Imqaddsa jew f’postijiet oħra indikati mid-djoċesi u jieħdu sehem f’mument ta’ talb.

Eżempju

L-indulġenza ma taħfrix id-dnub imma tħassar il-piena temporali. X’jiġifieri? Ħalli nġib eżempju ċkejken biex nippruvaw nifhmu. Nagħmlu mod li jiena mort għand familja ħabiba tiegħi u meta dħalt għandhom il-mara qaltli li marret il-belt u rat vażun sabiħ u xtratu. Ġabituli biex narah u waqt li kien f’idi waqa’ u sar frak. Jiena l-għada dħalt il-belt u xtrajt vażun ieħor eżatt bħal dak li kien waqa’ minn idi u mort bih għand dik il-familja. Ma’ dan il-vażun xtrajt ukoll bukkett fjuri biex intaffi xi ftit mill-ħsara li kont wettaqt. Il-vażun reġa’ lura għand il-familja u għalhekk ma kelli xejn fuq il-kuxjenza imma xtrajt il-bukkett tal-fjuri biex inpatti tal-piena li kelli meta kissirt dak il-vażun. Issa d-dnub jinħafer bil-qrar u mhux bl-indulġenza imma l-piena tad-dnub, id-dispjaċir li jiena jkolli għal xi att li wettaqt, tinħafer bl-indulġenza. Mela biex nikkonkludi dan l-eżempju fqajjar ngħid li x-xiri mill-ġdid tsal-vażun huwa kkomparat mal-maħfra li tiġi mis-sagrament tal-qrar u x-xiri tal-bukkett fjuri nista’ nikkomparah mal-indulġenza, fejn jiena nagħti xi ħaġa biex niskuża ruħi u npatti n-nuqqas tiegħi.

X'mhix l-indulġenza

Tajjeb ngħidu Ċar u tond li l-indulġenza mhix permess biex twettaq id-dnub  u lanqas ma hija maħfra tad -dnub li jista’ jsir fil-futur. Mhijiex eżenzjoni minn xi liġi jew dmir  u wisq inqas mill-obbligu konsegwenti fuq ċerti tipi ta' dnub. Hija ma tagħtix immunità mit-tentazzjoni jew tneħħi l-possibbiltà ta' waqgħat sussegwenti fid-dnub. Fuq kollox l-indulġenza mhix ix-xiri tal-maħfra li tiżgura  s-salvazzjoni tax-xerrej jew il-ħelsien tar- ruħ ta' ħaddieħor mill-Purgatorju. L-indulġenza mhix sagrament imma maħfra extra-sagramentali tal-piena temporali.

Mhux fil-ġublew biss

L-indulġenza ma tinkisibx biss fil-Ġublew, tant li ġieli nkunu quddiem xi niċċa, anke f’pajjiżna, u naqraw skrizzjoni li ma’ dik ix-xbieha jkun hemm marbuta numru ta’ jiem ta’ indulġenza. Fit-28 ta’ Awwissu 1903, il-Papa Piju X ta d-dritt lill-kardinali fil-knejjes titulari u d-djoċesijiet tagħhom jagħtu 200 jum ta’ indulġenza, lill-arċisqfijiet tahom 100 jum u lill-isqfijiet 50 jum. Din hija l-indulġenza parzjali u mhux plenarja.  Permezz tal-kostituzzjoni appostolika Indulgentiarum doctrina tal-1 ta’ Jannar 1967, il-Papa Pawlu VI wieġeb għas-suġġerimenti li saru fil-Konċilju Vatikan II u rreveda sostanzjalment l-applikazzjoni prattika tad-duttrina tradizzjonali fejn jidħlu dawn l-indulġenzi.

Kontroversji

Kien hemm żmien fejn l-indulġenzi kienu jistgħu jinkisbu permezz ta’ xi għotja ta’ flus. Hawn dlonk nifhmu kif l-intenzjoni tal-bidu, jiġifieri li tissodisfa l-bżonnijiet tal-midneb li jindem bdiet tinbidel u f’xi każijiet beda jsir kummerċ b’dawn l-indulġenzi. L-iskandlu kiber għal proporzjonijiet allarmanti meta bdew jiċċirkolaw kitbiet papali jew episkopali foloz li kellhom l-intenzjoni li jagħmlu aktar flus billi jiddikjaraw din jew dik l-indulġenza ġdida jew li jxerrdu żbalji teoloġiċi. Il-Papat kien konxju mill-iskandlu u pprova diversi drabi jrażżan il-problema, kemm qabel kif ukoll wara d-denunzja tal-patri Agostinjan Martin Luteru. Iżda l-miżuri li ttieħdu ma kinux biżżejjed biex tiġi evitata qasma irreparabbli: ix-Xiżma tal-Protestanti. Il-Konċilju ta’ Trento pprova jġib ordni billi ħareġ id-digriet De indulgentiis, fejn ġabar fil-qosor id-duttrina Kattolika dwar l-indulġenzi. Dan id-digriet sostna li kien jeħtieġ l-użu tal-moderazzjoni u l-evitar ta’ kwalunkwe profitt ħażin fejn jidħlu l-indulġenzi.

 

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 14 ta' Diċembru 2024

Il-Ġublew tal-2025

 

Il-Ġublew tal-2025 se jkun il-ħamsa u għoxrin Ġublew ordinarju universali fl-istorja tal-Knisja Kattolika. Fil -Knisja Kattolika l-Ġublew huwa s-sena speċjali, sena ta’ maħfra tad-dnubiet, ta’ rikonċiljazzjoni, ta’ konverżjoni u ta’ penitenza sagramentali.

Tħejjijiet

L-organizzazzjoni tal-Ġublew, fuq xewqa ta’ Papa Franġisku, ġiet fdata f’idejn il-Kunsill Pontifiċju għall-Promozzjoni tal-Evanġelizazzjoni Ġdida, ippresedut mill-Eċċellenza Tiegħu Monsinjur Rino Fisichella.

Fis-26 ta’ Diċembru 2021, permezz ta’ stqarrija, is- Santa Sede ħabbret li “l-Papa Franġisku ħalla t-tħejjija tas-Santa Sede għas-Sena Mqaddsa 2025 f’idejn il-Kunsill Pontifiċju għall-Promozzjoni tal-Evanġelizazzjoni Ġdida.” Fl-istess okkażjoni ġie rrappurtat li Monsinjur Rino Fisichella, president tal-Kunsill Pontifiċju, iltaqa’ mal-mexxejja tas-Segretarjat tal-Istat, l- Amministrazzjoni tal-Patrimonju tas-Sede Appostolika u s- Segretarjat għall-Ekonomija biex jiddiskuti l-organizzazzjoni ta’ dan il-Ġublew. Fil-11 ta’ Frar 2022, il-Papa Franġisku kiteb lil Monsinjur Fisichella fejn esprima t-tamiet u x-xewqat tiegħu għall-Ġublew u pprovda l-ewwel linji gwida għall-organizzazzjoni. B’mod partikolari, il-Papa ħalla f’idejn Monsinjur Fischella u l-Kunsill Pontifiċju r-responsabbiltà li jsibu l-forom xierqa biex is-Sena Mqaddsa tkun tista’ tiġi ppreparata u ċċelebrata b’fidi intensa, tama ħajja u karità attiv. Fit-13 ta’ Jannar 2022 ġie ppreżentat il-motto “Pellegrini ta’ Tama”, filwaqt li fit-28 ta’ Ġunju 2022 saret l-ewwel konferenza stampa marbuta mal-Ġublew 2025, li fiha ġie ppreżentat il-logo u l-ħolqien ta’ websajt uffiċjali u app speċjali tal-Ġublew. Fil-konferenza tal-aħbarijiet, tħabbru xi avvenimenti ewlenin tal-Ġublew li huma ddedikati għal xi kategoriji partikolari bħal, pereżempju; familji, żgħażagħ, anzjani, Kattoliċi tal-Lvant, katekisti u persuni li jaħdmu fil-qasam tas-saħħa. Kif tħabbar fil-konferenza stampa tad-9 ta’ Mejju 2023, it-tħejjija tal-Ġublew hija fdata f’idejn erba’ kummissjonijiet: il-Kummissjoni Pastorali, il-Kummissjoni Kultura, il-Kummissjoni Komunikazzjoni u l-Kummissjoni Ekumenika, li lkoll huma appoġġjati mill-Kumitat Tekniku u żewġ kummissjonijiet ad hoc li rispettivament jiġbru flimkien il-presidenti tal-Konferenzi Episkopali. Fl-istess konferenza stampa, tħabbret l-attivazzjoni tal-websajt uffiċjali tal-Ġublew li huwa www.iubilaeum2025.va  fejn ġie ppubblikat il-kalendarju tal-avvenimenti tal-Ġublew il-Kbir u informazzjoni oħra għall-pellegrini u l-gruppi.

Tħabbira

It-tħabbira uffiċjali ta’ dan il-Ġublew saret permezz tal-Bolla Papali Spes non confundit – li tfisser “It-tama ma tiddiżappuntax” li kienet promulgata fil-festa liturġika tat-Tlugħ ta’ Ġesù fis-Sema, nhar id-9 ta’ Mejju 2024, waqt iċ-ċelebrazzjoni solenni tat-tieni għasar fil-Bażilika ta’ San Pietru f’Ruma.

Fit-13 ta’ Mejju ta’ wara, il-Kardinal Angelo De Donatis, bħala penitenzjarju ewlieni, iffirma u ppubblika d-digriet dwar ir-regoli tal-għoti tal-indulġenzi waqt il-Ġublew.

Il-motto uffiċjali tal-Ġublew, magħżul personalment mill-Papa huwa “Pellegrini ta’ Tama”. L-għażla tħabbret f’filmat minn Monsinjur Rino Fisichella maħruġ mill-media tal-Vatikan fit-13 ta’ Jannar 2022.  F’ittra lill-Kunsill Pontifiċju għall-Evanġelizazzjoni Ġdida, il-Papa Franġisku spjega r-raġunijiet għal din l-għażla hekk:

«Irridu nżommu ħajja l-fjamma tat-tama li ġiet mogħtija lilna, u nagħmlu dak kollu li nistgħu biex nassiguraw li kulħadd jerġa’ jikseb is-saħħa u ċ-ċertezza biex iħares lejn il-futur b’ruħu miftuħa, qalb kunfidenti u moħħ li jħares 'il bogħod. Il-Ġublew li jmiss ikun jista’ faċilment jerġa’ jibni  klima ta’ tama u fiduċja, bħala sinjal ta’ twelid ġdid li lkoll inħossu l-urġenza tiegħu. Huwa għalhekk li għażilt il-motto “Pellegrini ta’ Tama”.»

Logo

Ġiet imnedija kompetizzjoni għall-għażla tal-logo tal-Ġublew mill-Kunsill Pontifiċju għall-Evanġelizzazzjoni Ġdida. Biex jiġu evalwati l-logos mibgħuta, twaqqfet kummissjoni speċjali u ġew ikkunsidrati ċerti elementi bħall-koerenza mal-messaġġ teoloġiku, l-oriġinalità u s-sempliċità, l-adattabilità għal formati stampati u diġitali differenti. Il-konferenza stampa biex jiġi ppreżentat il-logo saret fit-28 ta’ Ġunju 2022, li ġiet ippubblikata u mxerrda wkoll permezz tal-websajt uffiċjali tal-Ġublew. Il-logo, magħżul minn 294 proposta u minn 48 pajjiż differenti, kien iddisinjat minn Giacomo Travisani, disinjatur tal-grafika minn Trani, l-Italja, u magħżul personalment mill-Papa Franġisku. L-awtur spjega t-tifsira tal-logo hekk:

«Immaġinajt nies ta’ kull kulur, nazzjonalità u kultura, jimbuttaw lilhom infushom mill-erbat irjieħ tad-dinja u mexjin lejn il-futur tad-dinja, bħall-qlugħ ta’ vapur kbir, li jinfetħu bis-saħħa tar-riħ tat-Tama  li hu s-salib ta’ Kristu u Kristu nnifsu. Meta xtaqt nippersonifika t-Tama mill-ewwel kelli xbieha ċara: is-Salib; It-tama, għedt bejni u bejn ruħi, tinsab fis-Salib.»

Il-logo se jintuża għall-attivitajie uffiċjali kollha marbuta mal-ġublew u għall-produzzjoni ta’ merchandising marbut mas-Sena Mqaddsa.

Innu

Il-mużika tal-innu uffiċjali tal-Ġublew kienet komposta minn Francesco Meneghello minn Mantua, rebbieħ ta’ kompetizzjoni internazzjonali mħabbra f’Settembru 2022 u magħżul minn 270 proposta. Il-lirika tal-innu, bl-isem “Pellegrini di Speranza”, inkitbet mit-teologu, mużiċista u kompożitur Pierangelo Sequeri.

Il-Ġublew tas-sena 2025 jiftaħ nhar l-24 ta’ Diċembru 2024 bil-ftuħ tal-Porta Santa fil-Bażilika ta’ San Pietru Ruma.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 7 ta' Diċembru 2024

Edukazzjoni

Meta ngħidu “Edukazzjoni” nistgħu nkunu qed nirreferu għal żewġ ħwejjeġ differenti. Bniedem jista’ jkun edukat għax iġib ruħu sewwa, jaf u jimxi mal-manjieri t-tajba u bniedem jista’ jkun edukat għax ikollu livell ta’ skola.

Etikett

L-edukazzjoni tista’ tidher fl-etikett. Bniedem edukat fl-imġieba tiegħu juża l-etikett. L-etikett jiġbor fih ir-regoli u l-użanzi tajbin kollha li kull persuna għandha ssegwi f’diversi sitwazzjonijiet pubbliċi, kemm jekk huma mumenti partikolari fil-ħajja ta’ kull individwu bħal ngħidu aħna tiġijiet, festini jew anke f’każi ta’ luttu kif ukoll f’sitwazzjonijiet aktar komuni, bħal ikliet f’ristorant, laqgħat u hekk.

Il-kelma etikett, kif ukoll it-tifsira tagħha, għandhom l-oriġini tagħhom fix-xogħol miktub minn Monsinjur Giovanni Della Casa, ippubblikat wara mewtu fl-1558 u intitolat, preċiżament, Galateo overo de' costumes. Tajjeb ngħidu li l-etikett bit-Taljan jissejjaħ ukoll Galateo. F’dan it-trattat, li għandu l-forma ta’ djalogu Platoniku bejn l-awtur innifsu u n-neputi żgħir tiegħu Annibale, il-monsinjur jitkellem dwar id- drawwiet tajbin kollha, ir-regoli li sa issa ma kinux għadhom miktuba dwar l-imġieba u d-drawwiet li raġel tal-klassi tiegħu kellu jsegwi, il-manjieri tajbin kollha li tgħallem matul ħajtu bħala diplomatiku u bniedem tal-Knisja. Illum il-ġurnata, l-etikett kif isemmih Monsinjur Della Casa ma jeżistix: id-drawwiet evolvew u, mal-medda taż-żmien, kull parir miktub minn dan il-bniedem jidher li ġie sostitwit jew mitmum. Dan, madankollu, ma jfissirx li m'għadx hemm xi regoli li għandek issegwi: l-etikett qed jevolvi kontinwament u jirnexxilu jgħaqqad kemm esperjenzi ġodda kif ukoll użanzi qodma. Jekk, għalhekk, jinbidel fis-sustanza tiegħu, l-iskop tal-etikett huwa dejjem l-istess: rispett għall-oħrajn, koeżistenza pjaċevoli bejn l-individwi u soċjetà aktar armonjuża għall-ħajja tajba ta' kulħadd.

Fil-ħajja ta’ kuljum

Għal xiex japplika l-etikett illum? Anke skont it-tifsira l-ġdida tiegħu, l-etikett għandu jiġi adottat għal kull azzjoni tal-ħajja ta' kuljum, billi tibda minn fuq il-mejda: kif tiekol, kif tuża l-pożati, x'għandek tagħmel meta tkun mistieden u kif iżżomm konversazzjonijiet bejn il-ħbieb. Dawn kollha jaqgħu f'din il-kategorija. Ma jonqsux ukoll regoli għal kull aspett soċjali, mir-relazzjoni mal-ġirien għal diversi avvenimenti bħal ngħidu aħna tiġijiet l-ewwel nett. Fil-fatt, it-tiġijiet huma wieħed mis-suġġetti li għalihom ħafna nies jagħtu attenzjoni akbar minn avvenimenti oħrajn. Biss f'ambjenti aktar informali ma għandux jintesa lanqas l-etikett.

Tagħlim

L-edukazzjoni tfisser ukoll dik il-bagalja ta’ tagħlim li bniedem jakkumula permezz tal-istudju. Il-kelma edukazzjoni ġejja mill-verb Latin educĕre li jfisser tiġbed il barra. It-terminu edukazzjoni huwa marbut mill-qrib ma’ dak tal-pedagoġija, dixxiplina li, skont it-tifsira moderna, tittratta l-istudju sistematiku. Fil- Greċja tal-qedem, jiġifieri madwar 400 qabel Kristu, is-sistema edukattiva msejħa paideia f'Ateni u agoghé fi Sparta, kienet tinvolvi mhux biss istituzzjonijiet edukattivi iżda kienet tikkonċerna dwar il-parteċipazzjoni fil-kultura Griega kollha kemm hi. Skont il-filosofija Sokratika - Platonika, it-tagħlim mhu xejn ħlief li “jiġbed” għarfien, li diġà jeżisti fl-individwu u li jrid “jinħareġ” permezz ta’ proċess xieraq. Mela għalhekk educĕre, tiġbed il barra t-tagħlim mill-individwu.

Edukazzjoni bi dritt 

L-edukazzjoni hija dritt rikonoxxut universalment. Għall-edukazzjoni formali b'mod partikolari, hemm regoli li jistabbilixxu garanziji preċiżi. Fuq livell globali, l- istati membri tal-Ġnus Magħquda ffirmaw id- Dikjarazzjoni Universali tad-Drittijiet tal-Bniedem fl-1948 li, bl-artikolu 26, tiggarantixxi d-dritt għall-edukazzjoni. Il-UNESCO stabbiliet fl-1960 li parti importanti mid-dritt għall-edukazzjoni tikkonsisti fin - nuqqas ta' diskriminazzjoni. F-1966 il-Patt Internazzjonali tan-Nazzjonijiet Uniti dwar id-Drittijiet Ċivili u Politiċi (ICESCR) jafferma mill-ġdid id-dritt għall-edukazzjoni għal kulħadd. Fuq livell Ewropew mill-1953 il-Konvenzjoni Ewropea għall-Ħarsien tad-Drittijiet tal-Bniedem u l-Libertajiet Fundamentali bl-artiklu 2 tal-ewwel protokoll, jobbliga lill-pajjiżi firmatarji kollha li jiggarantixxu forom xierqa ta’ edukazzjoni għaċ-ċittadini tagħhom. Dan id-dritt huwa wkoll garantit mill-Karta Soċjali Ewropea tal-Kunsill tal-Ewropa, iffirmata fl-1961 u riveduta fl-1996. Fuq livell nazzjonali, kważi l-pajjiżi kollha għandhom leġiżlazzjoni li tiggarantixxi forom fundamentali ta’ edukazzjoni liċ-ċittadini tagħhom, anke jekk mhux kollha kapaċi japplikawhom bis-sħiħ. Il-Kostituzzjoni ta’ Malta tgħid hekk: “L-edukazzjoni primarja għandha tkun obbligatorja u fl-iskejjel tal-Istat għandha tkun bla ħlas. L-istudenti kapaċi u meritevoli, ukoll jekk mingħajr risorsi finanzjarji, għandhom dritt li jilħqu l-ogħla gradi ta’ edukazzjoni.” Dan insibuh f’Kapitlu II tal-Kostituzzjoni fejn jiġu trattati il-prinċipji tal-istat Malti.

Edukazzjoni u Edukazzjoni

Rajna ż-żewġ tifsiriet ta’ Edukazzjoni u rajna kif waħda mhux bil-fors tiġbed lill-oħra. Fil-verità ġieli ngergru li jkun hemm nuqqas ta’ edukazzjoni minn ċerti persuni ta’ livell ta’ edukazzjoni. Le dan mhux logħob bil-kliem, imma ħsieb profond. Importanti li dawn iż-żewġ karattri ta’ edukazzjoni jimxu id f’id, dejjem flimkien.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Novembru 2024

Rand

 

Kultant noħroġ ftit fit-terazzin li għandi wara kamarti u noqgħod inħares ftit lejn il-ġnien tal-ġar tagħna. Fost bosta siġar li għandu, fosthom taċ-ċitru u dwieli tal-għeneb, għandu sigra tar-rand. Il-moħħ ma jafx b’limiti u bla ma naf m’ilux wisq bdejt naseb fuq din il-pjanta, jew siġra li sa minn sekli twal ilu kienet tgawdi ċerta stima. Ir-randa hija pjanta aromatika kif ukoll mediċinali mifruxa sewwa fil-pajjiżi tal-Mediterran. Peress li ħafna drabi s-siġra tar-rand tkun miżbura din tidher fil-forma ta’ arbuxxell ta’ daqsijiet varji, iżda hija fil-verità hija siġra li tista’ titla’ u tikber anke sa 10 metri fit-tul.

Is-siġra

Ir-rand kien introdott fl-Ewropa mill-Asja Minuri. Din il-pjanta sabiħa kellha l-oriġini tagħha fil-Greċja fejn il-leġġenda, iddedikata lil Apollo, bil-friegħi tagħha ġew inkurunati eroj, figuri illustri tal-arti u tal-ħajja sportiva. Mill-Asja, il-pjanti tar-rand infirxu madwar l-Ewropa. Din hija siġra li tikber sewwa fiż-żona tal-Mediterran u spiss ir-rand huwa użat biex jinħolqu ħitan dekorattivi madwar ġonna.

Hija pjanta użata fil-kċina, pereżempju fi zlazi magħrufin għall-fwieħa u togħma tagħhom. Il-weraq żgħar, miġbura fis-sajf, huma aromatiċi ħafna iżda jistgħu jinħasad fi kwalunkwe staġun u huma użati kemm friski kif ukoll imnixxfa biex jagħti togħma lil-laħam, ħut u sopop. Il-frott tas-siġra jimmatura fil-ħarifa. Grazzi għaż-żjut essenzjali tagħha, ir-rand jintuża fil-mediċina.

Mitoloġija

Fil-mitoloġija Greko-Rumana, ir-rand kien pjanta sagra u kien jissimbolizza l-għerf u l-glorja: kuruna tar-rand kienet iddawwar ir-ras tar-rebbieħa fl-olimpjadi u kienet tfisser l-ogħla unur għal poeta. Għalhekk ir-rand għandu t-tifsira figurattiva ta’ rebħa, fama, trijonf u unur. Barra minn hekk, din il-pjanta kienet sagra għal Apollo peress li Daphne, il-maħbuba tiegħu, talbet li tiġi eliminata l-kawża tal-ġibda ta’ Apollo lejha, u għalhekk id-dehra umana tagħha tneħħiet u nbidlet f’randa. Imbagħad Apollo poġġa l-pjanta tar-Rand fil-ġnien tiegħu u ħalef li jilbisha fuq rasu f’forma ta’ kuruni għal dejjem, u qal li r-Rumani jagħmlu l-istess waqt il-parati. Fl-Italja hija tradizzjoni li l-gradwati ġodda kollha jilbsu kuruna tar-rand.

Fil-Bibbja

Nafu li kien il-Botaniku Karlu Linneus li introduċa l-isem xjentifiku biex jindika pjanti iżda fi żminijiet bibliċi u għal ħafna sekli l-isem komuni kien għadu jintuża biex issir magħrufa pjanta . L-​istudjużi tal-​Bibbja ltaqgħu maʼ diffikultajiet biex jittraduċu tali ismijiet f'diversi lingwi. Illum hemm madwar 2000 verżjoni tal-Bibbja f'diversi lingwi u anke jekk ir-referenza dejjem tmur għat-testi mill-Ebrajk u l-Aramajk u għall-verżjoni msejħa VULGATA, tradotta minn San Ġirolmu mill-Grieg għal-Latin, l-użu ta’ kliem differenti setgħu ġġeneraw differenzi fl-interpretazzjoni tal-ismijiet tal-pjanti indikati bl-Ebrajk u bl-Aramajk. Pjanta setgħet kellha ismijiet differenti f'postijiet jew pajjiżi differenti, jew dan istess isem jista’ kien jintuża biex jindika pjanti differenti f'postijiet differenti.  Pereżempju, waħda mill-pjanti msemmija fil-ktieb ta’ Isaija, kapitlu 44, vers 14, fid-diversi edizzjonijiet tal-Bibbja hija identifikata bi tliet modi differenti: bħala arżnu, bħala fraxxnu jew bħala rand. Fl-edizzjoni Maltija ma nsibux ir-rand imma nsibu hekk: Imur jaqta' l-injam taċ-ċedru, jieħu xi biċċa tal-ballut jew ruvlu, li jikber b'saħħtu fil-foresta, jew iħawwel l-arżnu li x-xita tkabbar.

Kuruna tar-rand

Insibu bosta okkażjonijiet fejn jitpoġġew kuruni tar-rand fuq xi monumenti f’okkażjonijiet partikolari. Mhux kulħadd jaf, fil-fatt, li l-kuruni tar-rand fil-Greċja tal-qedem kienu diġà sinjali komparabbli ma’ dawk moderni: dak iż-żmien, il-kuruna tar-rand kienet tintuża bħala rikonoxximent tal-mertu jew biex tindika għarfien u għerf. Mhux ta’ b’xejn li l-kuruna tar-rand tal-Greċja tal-qedem, u l-istess jgħodd għal dik Rumana, kienet tissejjaħ ukoll il- kuruna trijonfali. Dan is-simbolu kien attribwit pereżempju lil dawk li jirbħu l-logħob f’Pythian, jiġifieri l-logħob li kien isir qabel dawk Olimpiċi, fis- santwarju ta’ Apollo f’Delphi. Partikolarità pjuttost magħrufa ta’ dawn il-logħob hija li, kuntrarjament għal dak li kien se jiġri aktar tard fil-Logħob Olimpiku, mużiċisti u poeti setgħu jipparteċipaw ukoll fil-Logħob ta’ Pythian, li għalihom kienu jsiru kompetizzjonijiet speċjali. Ir-rebbieħa kollha ta’ dawn il-kompetizzjonijiet kienu jirċċievu kuruna tar-rand bħala rigal, il-pjanta kkonsagrata lil Apollo.

Xorb

Għalkemm mhux daqstant komuni, jeżisti wkoll xorb magħmul mill-weraq tar-rand. Ħafna drabi dan isir fid-djar u jisserva wara l-ikel bħala diġestiv. Dan huwa xorb popolari f’ċerti reġjuni Taljani fosthpom Sqallija, il-Calaria u l-Campania. Nassigurakom li huwa tajjeb ħafna u jekk ikollkom ċans li dduquh titilfuhx!           

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 16 ta' Novembru 2024

Spiċċaw għal kollox . . jew kważi

 M’ilux rajt ritratt antik ta’ post f’Malta fejn fuq il-bjut tad-djar kien mimli antenni tat-televixin. Dlonk ġie f’moħħi kemm hwejjeġ spiċċaw minn fostna f’nofs seklu. Għall-istorja ġamsin sena ma humux wisq imma fil-ħajja ta’ individwu huma ammont sostanzjali ta’ żmien li fih wieħed ikun jista’ jara bosta tibdiliet.

Minn fuq il-bejt għal isfel

Nerġa’ nsemmi l-antenni ta’ fuq il-bejt. Illum biex tara wieħed irid ikun fuq xi dar antika. Fis-snin sebgħin kienet ħaġa normali. Tassew li kienu jkerrħu l-ambjent tar-raħal Malti imma llum minflok arbli tat-televixin għandna wires ma’ kullimkien, ħafna drabi mgħoddijin bl-addoċċ li personalment narahom agħar mill-ariels ta’ fuq il-bjut. Intant, l-antenna tat-televizjoni kienet teżisti biex wieħed ikun jista’ jara l-istazzjonijiet televiżivi. Mela ninżlu minn fuq il-bejt u nidħlu ġewwa. Nofs seklu ilu ħafna kienu dawk li kellhom televiżjoni. Tabilħaqq mhux kulħadd, imma ejjew ngħidu li l-maġġoranza tal-Maltin kellhom wieħed. U meta ngħid wieħed tabilħaqq ifisser wieħed. Mhux bħal-lum, fejn f’dar aktarx issib aktar televiżjonijiet milli membri tal-familja. Id-daqs tat-televiżjoni kien differenti minn dak tal-lum. Kaxxa kbira, bla remote control u biex tqableb minn stazzjon għal ieħor trid tqum minn fejn tkun u tmur tagħfas buttuna. L-istampa ma kinitx bil-kulur bħal tal-lum imma abjad u iswed. U xi ngħidu għall-istazzjonijiet. Konna naraw tliet stazzjonijeit kollox, il-Malti, ir-Rai 1 u Rai 2 li kulħadd kien isejjaħ is-“Secondo”. U kien hemm settijiet tat-televiżjoni li ma kinux jaqbduh is-secondo. Programmi ma kienx ikun hemm il-ġurnata kollha. Television Malta kien jibda fis-6 ta’ filgħaxija u forsi jagħmel sal-11 jew l-aktar l-aktar nofsillejl. Jibda bl-aħbarijiet fil-qosor u wara jkun hemm il-programmi għat-tfal. Fit-8.00pm l-aħbarijiet u wara jkomplu l-programmi b’xi film jew serie. Ħaġa oħra li ntemmet minn fuq it-televiżjoni hija l-announcer. Ħamsin sena ilu kien ikun hem tfajliet li jħabbru xi jkun imiss jintwera.

Kien hawn xi aġenti tat-televiżjonijiet li meta wieħed kien jixtri televiżjoni kien jingħata xi rigal miegħu. Wieħed minn dawn l-aġenti kien jagħti gondola żgħira. Allura kull min kien ikollu televiżjoni ta’ din id-ditta kien ikollu waħda minn dawn il-gondoli.

It-telefon

Għalkemm it-telefon bil-wire ma spiċċax għal kollox minn djarna, nistgħu ngħidu li żmienu għadda u postu ħadu l-mobile. Fis-snin sebgħin ftit kienu dawk li kellhom telefon id-dar imma ftit ftit kienu bdew jiżdiedu. Biex wieħed jagħmel telfonata kien aktarx ikolu jmur f’ġabina tat-telefon pubbliku, li minnhom konna nsibu f’kull belt u raħal. Illum telefon pubbliku ma għadux jintuża u t-telefon fid-djar qiegħed agonija. Mat-telefon konna naraw id-direttorju, bin-numri tat-telefon ta’ min kellu dan is-servizz. Id-diretorju spiċċa għal kollox. Ħamsin sena ilu s-sistema telefonika kienet differenti għal kollox minn dik li għandna llum. Kien hemm każi fejn biex iċċempel lil xi ħadd l-ewwel kien iwieġbek l-operator u inti tgħidlu n-numru li tkun trid u jqabbdek hu. X’differenza mil-lum! Spiċċaw ukoll it-telefons li biex iċċempel minnhom kellhom rota li tiddawwar skont in-numru li trid. Dawn kienu ħadulhom posthom settijiet tat-telefon bil-buttuni tan-numri.

Ir-Rediffusion

Sas-snin li qed insemmu kien jeżisti r-Rediffusion minflok ir-radju. Dan kien ikun il-kumpanija għal bosta nisa tad-dar matul il-ġurnata. Darba fix-xahar kien jiġi impjegat tal-kumpanija jiġbor il-kera ta’ dan is-servizz. Kien hem żewġ stazzjonijiet fuq ir-Rediffusion, wieħed bil-Malti u ieħor bl-Ingliż. Ir-radju ħa post dan is-servizz li llum spiċċa għal kollox.

Għall-mużika

Ftit ftit bdejna nsibu l-cassette player biex nisimgħu l-mużika. Kien hawn min isejjaħ dawn il-casettes bħala “żigarella” għax fil-verità il-cassette kien ikun fih żigarella li fuqha tkun irreġistrata l-mużika jew il-kliem. Il-gwaj kien mea din iż-żigarella kienet tinqata’ jew titgħaqqad. Konna ndaħħlu lapes fit-toqba tal-cassette u nippruvaw nerġgħu nkebbu ż-żigarella f’postha. Mhux dejjem kien jirnexxielna. Id-diski tal-plastik, li llum qed jerġgħu jsiru popolari, kienu jiswew ħafna aktar mill-casette u għalhekk iż-żigarella saret popolari ħafna sakemm il-compact disk ħa post il-casette player.

U la qed insemmu l-mużika, kif nistgħu ma nsemmux il-kanzunetti sbieħ li kienu joħroġu dak iż-żmien. Mhux qed nirreferi għal diski Amerikani, Ingliżi jew taljani biss, imma anke diski Maltin li ħarġu nofs seklu ilu u għadhom popolari sal-lum

Kemm inbidlet id*dinja f’nofs seklu! Ħafna mill-oġġetti li trabbejna bihom aħna, uliedna u wlied uliedna lanqas biss jafu bihom. Kienet ħajja differenti li llum bil-progress li sar meitu mewta naturali jew waslu iex imutu.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 9 ta' Novembru 2024

Il-volontarjat

 

Spiss nisimgħu l-kelma “Volontarjat” u b’xi mod jew ieħor ħafna minna huma involuti f’xi xogħol ta’ volontarjat. Il-volontarjat huwa attività ta’ għajnuna jew servizz imwettqa minn individwi jew gruppi ta’ nies b’mod kompletament ħieles, mingħajr ma wieħed jistenna kumpens finanzjarju lura. Dan it-tip ta’ impenn jista’ jieħu firxa wiesgħa ta’ forom u huwa ta’ ħtieġa kbira għall-komunitajiet individwali kif ukoll għas-soċjetà kollha kemm hi. Il-volontarjat huwa importanti għal diversi raġunijiet. L-ewwel nett għandu rwol kruċjali biex jimla xi vojt li jħallu s-servizzi pubbliċi u biex jindirizza l-isfidi soċjali u ambjentali. Jagħti wkoll lin-nies l-opportunità li jikkontribwixxu b'mod attiv fi kwistjonijiet li huma importanti għalihom. Il-volontarjat joħloq sens ta’ appartenenza u sodisfazzjon personali. Il-volontarjat huwa wkoll mod kif jinbnew konnessjonijiet soċjali, titrawwem is-solidarjetà u jippromwovi bidla pożittiva.

Tipi ta’ volontarjat

Hemm diversi tipi ta' volontarjat, kull wieħed jiffoka fuq aspett speċifiku tal-komunità jew bżonnijiet individwali. Xi eżempji jinkludu volontarjat soċjali li jinvolvi l-għajnuna lil nies fil-bżonn jew żvantaġġati, volontarjat ambjentali li jiffoka fuq il-preservazzjoni tal-ambjent, volontarjat kulturali  li jippromwovi l-arti u l-kultura u nsibu wkoll  volontarjat ta’ emerġenza li joffri għajnuna f’sitwazzjonijiet ta’ kriżi. Il-volontarjat huwa ggwidat minn għadd ta’ valuri ewlenin, fosthom is-solidarjetà, kompassjoni, il-empatija u r-responsabbiltà soċjali . Dawn il-valuri jispiraw l-azzjonijiet tal-voluntiera u jenfasizzaw l-importanza li tgħin lill-oħrajn mingħajr ma tistenna xejn lura. Il-volontarjat jippromwovi wkoll id-diversità u l-inklużjoni, billi jħeġġeġ l-involviment ta’ nies ta’ kull età, sfond, etniċitajiet u reliġjonijiet.

Nies li jagħżlu li jwettqu xi tip ta’ volontarjat isegwu varjetà ta’ għanijiet. L-ewwel, iridu jikkontribwixxu b'mod pożittiv għas-soċjetà u jagħmlu differenza fil-ħajja ta’ ħaddieħor. Fl-istess ħin, ifittxu li jiżviluppaw ħiliet u għarfien ġodda li jkollhom u b'hekk itejbu l-prospetti tal-karriera tagħhom. Il-volontarjat jista' wkoll jissodisfa l-ħtieġa għal għaqda soċjali u sodisfazzjon personali u joffri sens ta' skop u sodisfazzjon lil min iwettqu. Barra minn hekk, dawk li jagħmlu volontarjat spiss jimmiraw li jqajmu kuxjenza dwar kwistjonijiet importanti u jippromwovu bidla soċjali u ambjentali pożittiva.

Benefiċċji tal-volontarjat

Tabilħaqq li l-volontarjat huwa mmirat prinċipalment għal għajnuna lil ħaddieħor iżda il-benefiċċji ta’ din l-attività jmorru wkoll għal min iwettaq ix-xogħol volontarju. Jekk qed tħossok waħdek, iżolat, jew sempliċement trid twessa' ċ-ċirku soċjali tiegħek, il-volontarjat fil-komunità lokali tiegħek huwa mod importanti, u ħafna drabi divertenti, biex tiltaqa' ma' nies ġodda. Fil-fatt, wieħed mill-aħjar modi biex tagħmel ħbieb ġodda u ssaħħaħ ir-relazzjonijiet eżistenti huwa li tidħol f’attività kondiviża, u l-volontarjat jippermettilek li tagħmel dan. Jekk dan l-aħħar mort tgħix f'belt jew pajjiż ġdid, il-volontarjat huwa mod tajjeb u faċli biex tiltaqa' ma' nies ġodda filwaqt li ssaħħaħ ir-rabtiet tiegħek mal-komunità lokali u tespandi l-ħiliet tiegħek. Permezz tal-volontarjat tiltaqa’ ma’ nies li jkollhom l-istess interessi u passjonijiet tiegħek u għalhekk jistgħu jsiru ħbieb ġodda. Li taħdem bħala voluntier tista’ wkoll jagħtik sens ta’ kburija u identità, li tgħin biex tkompli tkabbar l-istima tiegħek innifsek billi toħroġ miż-żona ta’ kumdità tiegħek. Fil-fatt, il-volontarjat jgħinek tħossok aħjar u toħloq ħarsa aktar pożittiva fuq ħajtek u fuq il-miri futuri li jollok. Benefiċċju ieħor tal-volontarjat huwa li l-iffukar fuq ħaddieħor jista’ jagħtina ħarsa aktar profonda tar-realtà tagħna u jgħinna nneħħu minn moħħna ħafna ħsibijiet negattivi. Il-volontarjat ħafna drabi jinvolvi li ngħinu lil dawk fil-bżonn imma jista’ jkun ta’ għajnuna għalina stess biex jurina li, fir-realtà, ħajjitna mhix ħażina kif ħsibna li hi.

Il-volontarju

Il-volontarjat joffri l-opportunità li dak li jwettqu jkollu esperjenzi sinifikanti tal-ħajja. Dan iseħħ billi jipparteċipa b'mod attiv fis-soluzzjoni tal-problemi fil-komunità jew fis-soċjetà inġenerali. Dawk li jwettqu ħidma volontarja jistgħu jħossuhom involuti direttament biex jagħmlu bidliet pożittivi. Dan is-sens ta’ skop jista' jtejjeb ħafna l-istima tagħhom infushom u l-kunfidenza fihom infushom. Fil-fatt, ir-riċerka turi li l-volontarjat jista’ jsaħħaħ l-istima tal-volontiera nfushom u jkabbar il-kunfidenza fihom infushom speċjalment fiż-żgħażagħ u l-adolexxenti li għadhom qed jibdew il-vjaġġ ta’ ħajjithom.

Nuqqas ta’ apprezzament

Sfortunatament ġieli jiġri li l-ħidma tal-volontarju tiġi sottovalutata jew agħar minn hekk ma tkunx apprezzata. Għandu mnejn għax servizz jingħata bla ħlas ftit li xejn ikun apprezzat. Dan il-fatt jista’ jkisser lil dak li jkun qed iwettaq dan ix-xogħol. Għalhekk il-ħidma volontarja għandha ssir fi gruppi biex ikun hemm is-sostenn ta wieħed lil ieħor. Bniedem waħdu meta jara nuqqas ta’ apprezzament f’għemilu faċli jwarrab u jiġi f’moħħu l-qawl Malti: “Ta’ b’xejn aħslu u erfgħu!” Għalhekk wieħed għandu joqgħod attent meta jirċievi xi servizz ta’ volontarjat u japprezza li dak li jkun seta’ wettaq xi ħaġa oħra minflok qed jgħin lilek.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 2 ta' Novembru 2024

Il-Madonna ta’ La Salette

 

Id-dehra Marjana li seħħet fl-1846 ġewwa La Salette, raħal fuq il-muntanji fix-xlokk ta’ Franza, saret lil żewġt itfal, tifel ta’ ħdax-il sena u Mélanie Calvat tifla ta’ erbatax-il sena. Minkejja li din id-dehra hija approvata mill-Knisja, hawn ħafna li ma jafux biha.

It-tfal

Iż-żewġt itfal tad-dehra kienu mir-raħal ta’ Corps, qrib Grenoble u kienu jirgħu l-merħla ta’ raħħal sinjur biex jaqilgħu xi ħaġa għall-familji tagħhom. Kienu jieħdu l-merħla fuq il-muntanja Sous-Les Baisses f’La Salette, li huwa qrib Corps. Kien hemmhekk li fid-19 ta’ Settembru tas-sena 1846 kellhom dehra sopranaturali.

Waqt li kienu fuq xogħolhom, it-tfal qalu li lemħu raġġ ta’ dawl imbagħad mara bilqegħda fuq blata, b’minkbejha fuq irkupptejha u bil-pali ta’ jdejha tgħatti wiċċha mbikki. Il-mara kienet liebsa libsa bajda bil-perli u kellha fardal lewn id-deheb u xall abjad fuq spallejha. Kellha żarbun abjad u madwar saqajha kien hemm il-ward. Fuq rasha kellha bħal kuruna. Madwar għonqha kellha ġiżirana b’kurċifiss imdendel magħha. Fis-salib kien hemm martell u tnalja u l-figura ta’ Kristu msallab kienet tiddi ħafna.

Id-dehra

Meta kellmet lit-tfal il-mara kompliet tibki u tolfoq. L-ewwel bdiet titkellem bil-Franċiż iżda mbagħad bdiet tkellimhom bid-djalett Oċċitan, li bih kienu jitkellmu t-tfal. Il-mara tat sigriet lit-tifel u ieħor lit-tifla u mbagħad qamet, imxiet lejn il-muntanja u għabet. L-għada dan ir-rakkont inkiteb u ġie ffrimat miż-żewġt itfal u minn dawk li kienu semgħu din l-istorja.

It-tfal qalu li waqt l-ilfieq, il-mara qaltilhom li jekk il-poplu ma jindimx u jerġa’ lura lejn it-triq it-tajba, ma tistax tibqa’ żżomm id-driegħ ta’ Binha milli jikkastiga. Hi qaltilhom li titlob bla waqfien lil binha biex ikollu ħniena, iżda n-nies ma tridx taf, tadem nhar ta’ Ħadd u tidgħi. Hija qalet li se jkun hemm kastigi minħabba dawn id-dnubiet, fosthom qerda tal-uċuħ tar-raba’ l-aktar il-patata. Ix-xitwa ta’ wara, jiġifieri dik ta’ bejn l-1846 u 1847 kienet waħda iebsa għall-Ewropa l-aktar għal Franza u l-Irlanda fejn kien hemm ħafna ġuħ. Is-sigrieti li tat lit-tfal ma kellhomx jixxandru iżda dawn aktar tard intqalu lil Papa Piju IX.

Sigrieti

Skont Mélanie Calvat is-sigriet li qaltilha l-mara tad-dehra huwa dan: Jekk in-nies ser tibqa’ taħdem fil-jum tal-Ħadd u ser tibqa’ tidgħi u toffendi lil Alla, se jiġi żmien li d-dinja ssir skjava tad-dimonju. Pariġi se tiċċappas b’kull xorta ta’ atti kriminali u Marsilja ma ddumx ma tgħib ukoll. Il-Papa jkun ippersegwitat minn kullimkien, jisparaw lejh, ikunu jridu joqtluh, iżda ħadd ma jista’ joqtol il-Viġarju ta’ Kristu fid-dinja u fl-aħħar joħroġ rebbieħ. Is-saċerdoti u s-sorijiet li jkunu verament qaddejja ta’ ibni jkunu ppersegwitati u xi wħud ukoll maqtulin minħabba twemminhom. Jiġi żmien ta’ ġuħ. Wara li jiġri dan kollu jkun hemm bosta li jindunaw, jiftħu għajnejhom u jikkonvertu. Dan kollu ma jdumx ma jseħħ, ma jgħaddux ħamsin sena darbtejn.

Skont Maximin Giraud is-sigriet ma kienx iebes daqs ta’ Mélanie. Huwa stqarr hekk: Jekk in-nies sejra tibqa’ hekk, dak li qed ngħidlek ma jdumx ma jseħħ, jekk jinbidlu jasal aktar tard. Franza qerdet l-univers u għad tkun ikkastigata fuq dan. Franza titlef il-fidi, tliet kwarti tal-Franċiżi ma jibqgħux iħaddnu u jipprattikaw il-fidi u l-kwart l-ieħor iħaddnuha bla ma jipprattikawha. Wara li l-pajjiżi jikkonvertu terġa’ tasal il-ħniena ta’ Alla fid-dinja kollha. Pajjiż kbira ’il fuq minn Franza, li llum huwa Protestant għad jikkonverti u d-dinja kollha tikkonverti, iżda sakemm iseħħ dan għad ikun hawn taħwid kbir kemm fil-Knisja u kullimkien. Il-Papa jkun ippersegwitat u s-suċċessur tiegħu jkun Papa li ħadd qatt ma jkun basar. Wara dan jirrenja s-sliem, iżda ma jdumx wisq. Iqum monstru biex itellef dan is-sliem. Dan kollu jasal fuq il-pajjiż u fid-dinja tal-anqas sas-sena 2000.

Il-messaġġ

It-tfal sabu oppożizzjoni kbira meta bdew ixerrdu l-messaġġ tal-Madonna, iżda huma baqgħu jxanduh. Sal-isqof stess ma kienx wisq favur li jibdew l-investigazzjonijiet dwar id-dehra iżda wara erba’ snin twaqqfu żewġ kummissjonijiet biex  jistħarrġu sewwa d-dehra.  Fl-1855 l-Isqof ta’ Grenoble iddikkjara li d-dehra kienet seħħet tassew u għalhekk awtorizza il-kult tal-Madonna ta’ La Salette.

Maximin għadda ħajja mhux wisq stabbli. Ipprova l-ħajja reliġjuża u daħal f’seminarju iżda dik ma kinitx it-triq għalih. Ħadem bħala spiżjar. Reġa’ lura f’Corps fejn miet fl-1 ta’ Marzu 1875 meta lanqas kellu 40 sena. Mélanie wara d-dehra daħlet soru u ħadet l-isem ta’ Sor Marija tas-Salib. Ħadmet ħafna kemm fi Franza kif ukoll fl-Ingilterra, fil-Greċja u fl-Italja. L-aħħar snin ta’ ħajjitha għaddiethom ġewwa Altamura fil-Puglia, l-Italja. Hemmhekk bi ftehim mal-isqof, ħadd ma kien jaf min hi. Hija mietet fil-lejl ta’ bejn it-13 u l-14 ta’ Diċembru tas-sena 1904 fl-età ta’ 73 sena.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon 26 ta' Ottubru 2024

Għajn Rażul u l-inħawi

 

Aħna u neżlin miż-żona magħrufa bħala l-Veċċa, f’San Pawl il-Baħar lejn ix-Xemxija nsibu għajn tal-ilma magħrufa bħala Għajn Rażul.  Għajn kulħadd jaf xi tfisser imma rażul hija kelma għandha mnejn ġejja mill-kelma Għarbija Rasul li tfisser messaġġier u f’dan il-każ inkunu qed nirreferu għall-Appostlu San Pawl għax għall-Maltin wassal il-messaġġ tan-Nazzarenu. Hawn min imbagħad isostni li l-isem tal- rażul huwa derivazzjoni mill-ilsien tal-Feniċi, kelma li tabilħaqq tfisser appostlu.

L-għajn

Dinl-għajn hi ddekorata b’mod sabiħ ħafna. Fil-parti ta’ fuq tagħha nsibu  statwa żgħira minquxa fil-ġebla Maltija, ta’ San Pawl, hemm ukoll l-arma tal-Gran Mastru Vilhena li kien sultan ta’ dawn il-gżejjer bejn l-1722 u l-1736. Taħt l-istatwa hemm kitba bil-Latin li tmur lura sal-1725, jiġifieri sa żmien il-Gran Mastru Vilhena. Fil-bidu ktibt li l-isem Għajn Rażul ifisser l-Għajn tal-Appostlu San Pawl, minħabba li Rasul hi kelma Għarbija li tfisser messaġġier. Iżda hemm min jaħseb mod ieħor. Rażul jew Rażun seta’ kien l-isem tal-proprjetarju ta’ xi oqsma fl-inħawi, jiġifieri isem jew il-laqam ta’ dak li kien jagħmel użu minn dik in-nixxiegħa tal-ilma.

Storja jew tradizzjoni

L-istorja ta’ din il-għajn hija marbuta b’mod sinifikanti mat-tradizzjoni tan-nawfraġju ta’ San Pawl fil-gżejjer Maltin. L-Atti tal-Appostli jiddeskrivu b’mod ċar ħafna kif wara n-nawfraġju, in-nies tal-post , u hawn nassumu li kienu l-Maltin, marru jgħinu lil dawk li kienu fuq ix-xini li sofra n-nawfraġju. Mar-rakkont tal-Atti tal-Appostli, kapitlu 28, inżidu l-leġġenda lokali li tirrakkonta li n-nies tal-lokal ħadu magħhom ħwejjeġ, ikel u ilma iżda kien hemm bżonn aktar ilma. Issa l-ilma minn dejjem problema f’pajjiżna. Meta ra dan, San Pawl ħa l-bastun tiegħu, ħabbat bih fuq l-art  għal tliet darbiet u dlonk ħarġet nixxiegħa fil-post fejn illum hemm din il-għajn.

Ma nafux fiċ-ċert meta din l-għajn twaqqfet għall-ewwel darba iżda sors wieħed isostni li l-parti ta’ isfel tal-għajn kienet imnaqqxa minn blokka waħda antika ta’ granit ta’ data u provenjenza inċerta. Din il-funtana storika tidher li ġiet imċaqalqa waqt xogħlijiet ta’ twessigħ tat-toroq għall-ħabta tas-sena 1900 u minn dakinhar ġiet restawrata mill-inqas darbtejn, l-ewwel darba fl-1989, u t-tieni darba fl-2009. Il-funtana ta’ Għajn Rażul f’San Pawl il-Baħar kienet inkluża fil-Lista għall-Ħarsien tal-Antikitajiet tal-1932 u kienet skedata mill-Mepa bħala monument nazzjonali ta’ Grad 1.

Il-Veċċa

Il-post fejn insibu Għajn Rażul jagħmel kemm mal-Kunsill Lokali kif ukoll mal-Parroċċa ta’ San Pawl il-Baħar iżda huwa magħruf bħala  l-Veċċa. Imma minn fejn oriġina dan l-isem għandna mnejn nistaqsu?

Veċċa huwa l-isem ta’ żewġ inħawi, naħa f’Malta u oħra f’Għawdex. Toponimu li fid-dokumenti nsibuh miktub bħala Vecca. Jista’ jkun li dan it-toponimu ġej mit-Taljan vecchia. F’Għawdex insibu żona li hija magħrufa bħala l-Ħotba tal-Veċċa, art li tinsab bejn il-Qolla l-Bajda u Ta’ Gelmus. F’Malta l-Veċċa hi dik in-naħa tal-bajja ta’ San Pawl il-Baħar, qrib Għajn Rażul. Jista’ jkun li l-Veċċa bdiet tissejjaħ hekk għax min kien jaqra dan l-isem flok vecchia kien jaqraha veċċa u biex ngħidu d-dritt hemm xi djaletti Taljani li minflok Vecchia jgħidu Veccia.

Xemxija

Dan kollu jinsab fiż-żona tax-Xemxija, post imdawwar mill-kampanja u wħud mill-aktar widien fertili f’Malta. Hemm ukoll port tas-sajd pittoresk żgħir. Iż-żona madwar ix-Xemxija ilha abitata sa minn żminijiet preistoriċi. Fiha numru ta’ siti arkeoloġiċi li jinkludu għadd taʼ oqbra mħaffrin fil- blat, fdalijiet taʼ żewġ tempji megalitiċi u aktar.

Fl-1715, l- Ordni ta’ San Ġwann, f’din ix-xaqliba, bena l-Batterija ta’ Arrias bħala parti minn sensiela ta’ fortifikazzjonijiet li jiddefendu l-kosta ta’ Malta. Kienet imsejħa wkoll Xemxija Battery peress li kienet fuq in-naħa tal-bajja tax-Xemxija u għalhekk l-inħawi ta' madwarha saret magħrufa bħala Xemxija. Illum, il-forti hija ristorant.

Fl-1839, l-Ingliżi bnew akwedott biex iwassal l-ilma f’dawk l-inħawi. L-ilma kien jasal minn akwedott taħt l-art f’żona fil-Wardija, magħrufa bħala tal-Ballut, li testendi għal akwedott fuq l-art u mbagħad għal ġibjun li kien hemm  fix-Xemxija. Il-konservazzjoni tal-ilma kienet meħtieġa għall-militar Ingliż u ż-żwiemel tagħhom, li kienu jwettqu l-ħidma tagħhom għad-difiża tal-inħawi fil-qrib.

Illum fix-Xemxija nsibu diversi blokki ta’ appartamenti li għamlu lil dan is-subborg ta’ San Pawl il-Baħar żona residenzjali popolari. Huwa wkoll post ta’ ristoranti u barijiet. Il-bajja llum ma għadux isir għum fiha, imma fi ċkunitna kienet waħda mill-bajjiet l-aktar popolari.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 19 ta' Ottubru 2024

Carlo Acutis

 

Sa ftit żmien ilu ftit kienu dawk li qatt kienu semgħu bl-isem ta’ Carlo Acutis. Illum il-folja nqalbet u l-isem ta’ dan iż-żagħżugħ sar magħruf sewwa. Sa ftit snin ilu min kien iżur Assisi kien iżur il-qabar ta’ San Franġisk; illum minbarra dan iżur ukoll il-qabar ta’ Carlo Acutis. Nhar il-Ħamis 23 ta’ Mejju 2024, il-Papa Franġisku, waqt l-udjenza laqa’ lill-Kardinal Marcello Semeraro, Prefett tad-Dikasteru għall-Kawżi tal-Qaddisin u awtorizza lill-istess Dikasterju jippromulga d-digriet dwar il-miraklu attribwit lill-Beatu Carlo Acutis. B’din id-deċiżjoni tal-Papa, il-kawża ġiet konkluża b’suċċess u nfetħet it-triq għall-kanonizzazzjoni ta’ dan il-qaddis ta’ żmienna. Il-kanonizzazzjoni tiegħu aktarx ssir matul il-Ġublew tas-sena 2025.

Min hu

Carlo Acutis twieled f'Londra fit-3 ta' Mejju 1991, iben Andrea Acutis, minn Turin l-Italja u Antonia Salzano. Il-koppja kienet iżżewġet is-sena ta’ qabel u kienet qed tgħix fir-Renju Unit minħabba x-xogħol ta’ Andrea. It-tifel kien imsemmi għan-nannu tiegħu, missier missieru. Ftit wara  din il-familja reġgħet lura lejn l-Italja u kienet toqgħod fil-belt ta’ Milan. Iċ-ċkejken Carlo attenda l-iskola elementari u primarja tas-sorijiet Marcelline u l-iskola sekondarja fl-Istitut Leone XIII immexxi mill-patrijiet Ġiżwiti.

Minn età żgħira kellu fidi Kattolika qawwija ħafna minkejja li l-familja tiegħu ma kinitx reliġjuża wisq.

Teknoloġija moderna

Fost il-passjonijiet kbar tiegħu, iż-żagħżugħ Acutis kellu t-teknoloġija tal-informatika li kien jużaha biex ixerred u jagħti xhieda tal-fidi permezz tal-ħolqien ta' websajts. Huwa ħa ħsieb jibni wirja online dwar il-mirakli Ewkaristiċi madwar id-dinja. Din il-wirja żaret il-ħames kontinenti kollha u ġiet murija fi kważi 10,000 parroċċa fl- Istati Uniti tal-Amerika biss, u fil-bqija tad-dinja f’mijiet ta’ parroċċi u f'xi wħud mill- aktar santwarji Marjani famuż, bħal Fatima , Lourdes u Guadalupe. Għal din ir-raġuni qed ikun maħsub li fil-futur Carlo Acutis jiġi dikjarat bħala l-qaddis patrun tal-Internet.

Mard u mewt

Fl-2006, fl-età ta' 15-il sena, f'daqqa waħda nħakem mill-marda tal-lewkimja, li minħabba fiha miet fit-12 ta' Ottubru fl-isptar San Gerardo f'Monza. Qabel ma miet, Carlo qal li ried joffri t-tbatijiet tiegħu għall-Papa u għall-Knisja u wiegħed lil ommu Antonia li kien se jagħtiha ħafna sinjali. L-omm wara ddikjarat li kellha dehra ta’ Carlo f’ħolma fejn qalilha li kien se jkollha tfal oħra.  Dan fil-fatt seħħ fl-2010, meta twieldu t-tewmin Michele u Francesca Acutis. Huwa ġie midfun, kif kien talab espressament, fiċ-ċimiterju ta’ Assisi, fejn baqa’ sakemm ġie trasferit fis-Santwarju ta’ Santa Maria Maggiore, f’Assisi fis-6 ta’ April 2019.

Lejn il-qima tal-artali

Fil-15 ta’ Frar 2013 inbeda l-proċess għall-beatifikazzjoni ta’ Carlo Acutis, liema proċess intemm fl-24 ta’ Novembru 2016. Fil-5 ta’ Lulju 2018 ġie ddikjarat venerabbli mill-Papa Franġisku. Għall-finijiet ta’ beatifikazzjoni, il-Knisja Kattolika teħtieġ ir-rikonoxximent ta’ miraklu permezz tal-interċessjoni ta’ dak li jkun. Fil-każ ta’ Carlo Acutis il-miraklu seħħ ma’ Matheus, tifel Brażiljan ta’ sitt snin li kellu marda fil-frixa, marda li ma kinitx tħalli lil Matheus jiekol la ikel solidu u lanqas likwidu. Il-fejqan “istantanju, sħiħ u dejjiemi” ta’ Matheus kien meqjus bħala inspjegabbli mill-Kunsill Mediku tal-Kongregazzjoni għall-Kawżi tal-Qaddisin. Fil-21 ta’ Frar 2020, fl-eqqel tal-pandemija tal-Covid 19, il-Papa Franġisku rrikonoxxa dan il-miraklu. Iċ-ċerimonja tal-beatifikazzjoni ta’ Acutis saret f’Assisi fl-10 ta’ Ottubru 2020 u kienet ippreseduta mill-Kardinal Agostino Vallini li rappreżenta lill-Papa.

Lejn il-qdusija

Fit-23 ta’ Mejju 2024, il-Papa Franġisku awtorizza lid-Dikasteru għall-Kawżi tal-Qaddisin biex jippubblika d-digriet dwar ir-rikonoxximent tat-tieni miraklu attribwit għall-interċessjoni tal-Beatu Carlo Acutis, dwar il-fejqan ta’ Valeria Valverde, tfajla mill-Costa Rica. Din it-tfajla, fit-2 ta' Lulju 2022, kienet qed issuq ir-rota meta waqgħet u ġarrbet ġrieħi gravi f’rasha. It-tobba kienu xettiċi dwar il-fejqan ta’ Valeria u għalhekk ommha, Laura, daret lejn il-Beatu Carlo u talbitu l-fejqan ta’ bintha waqt li kienet pellegrinaġġ f’Assisi u żaret il-qabar tiegħu. It-tfajla fieqet b’mod li t-tobba ma jafux jispjegaw. Dan beda jitqies bħala l-miraklu li kien hemm bżonn biex tibda t-triq għall-Kanonizzazzjoni. Fl-okkażjoni tal-konċistorju tal-1 ta’ Lulju 2024, il-Papa Franġisku qal li l-kanonizzazzjoni ta’ Acutis għandha tiġi ċċelebrata “f’data li għad trid tiġi stabbilita.”

F’Malta

Id-devozzjoni lejn dan il-qaddis ta’ żmienna, li tajjeb ngħidu li kieku għadu ħaj illum għandu 33 sena, kull ma tkur qed tinxterd u tikber. F’għadd ta’ knejjes fil-gżejjer tagħna qed naraw xi xbieha ta’ dan iż-żagħżugħ qaddis, pitturi kif ukoll statwi. Hawn ukoll numru ta’ parroċċi li għandhom relikwa tiegħu. Il-festa tal-Beatu Carlo Acutis issir fit-12 ta’ Ottubru, jum il-mewt tiegħu għad-dinja u t-twelid tiegħu għall-ġenna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 12 ta' Ottubru 2024

Ottubru

 

Ix-xahar li għadna kemm bdejna, Ottubru, illum huwa l-għaxar xahar fil-kalendarju, biss sakemm beda jintuża l-kalendarju Ġuljan u wara dak Ġregorjan, li nużaw aħna llum, dan ix-xahar kien it-tmien wieħed, u propju għalhekk jismu hekk, għax fil-kalendarju Ruman kien it-tmien wieħed u n-numru tmienja bil-Latin huwa Octo. Fit-tradizzjoni tal-Knisja Kattolika, Ottubru huwa x-Xahar tar-Rużarju Mqaddes. Hemm aktar xi tgħid dwar dan ix-xahar.

Tar-Rużarju

Madonna tar-Rużarju - 
Kolleġjata ta’ San Ġorġ, Ħal Qormi

Il-Festa tal-Madonna tar-Rużarju, li oriġinarjament kienet twaqqfet bħala Festa tal-Madonna tal-Vitorja tiġi ċċelebrata fis-7 ta' Ottubru. Is-7 ta' Ottubru huwa l-anniversarju tar-rebħa tal-flotta magħquda tal- Knisja, imsejħa Lega Mqaddsa li fl-1571 għamlet fuq il- flotta Ottomana fil-Battalja ta' Lepanto. Fl-1571, il-Papa Piju V organizza koalizzjoni ta’ forzi minn Spanja u renji Kristjani iżgħar, repubbliki u ordnijiet militari. Fis-7 ta' Ottubru 1571 ix-xwieni tal- Lega Mqaddsa baħħru minn Messina fi Sqallija u ltaqgħu ma' flotta qawwija Ottomana fil-Battalja ta' Lepanto. Billi kien jaf li l-forzi Kristjani kienu fi żvantaġġ kbir, il-Papa Piju V sejjaħ biex l-Ewropa kollha titlob ir-Rużarju għar-rebħa kif ukoll mexxa purċissjoni bir-rużarju f’Ruma. Papa Piju V waqqaf il-festa tal-Madonna tal-Vitorja sabiex ifakkar ir-rebħa tal-Insara f’Lepantu, liema rebħa attribwixxa lill-Verġni Mqaddsa Marija.

Fl-1573, il-Papa Girgor XIII biddel l-isem tal-festa għal Festa tar-Rużarju Mqaddes, biex tiġi ċċelebrata fl-ewwel Ħadd ta’ Ottubru. Il-patri Dumnikan Juan Lopez fil-ktieb tiegħu tal-1584 dwar ir-rużarju jgħid li l-festa tar-rużarju ġiet imwaqqfa “b’tifkira u b’gratitudni perpetwi tar-rebħa mirakoluża li l-Mulej ta lill-poplu Nisrani f’dak il-jum kontra l-armata Torka.”

Aktar tard

Fl-1671 l-osservanza ta’ din il-festa ġiet estiża minn Papa Klement X għal Spanja kollha, u ftit aktar tard Klement XI, wara r-rebħa fuq it-Torok li kien għamel il-Prinċep Ewġenju fil-Battalja ta’ Petrovaradin fil-5 ta’ Awwissu 1716, nhar il-festa tal -Madonna tas-Silġ, kien ordna li l-festa tar-Rużarju tiġi ċċelebrata mill-knisja universali. Papa Ljun XIII għolla din il-festa għall-grad tat-tieni klassi u żied mal-Litanija tal-Madonna l-invokazzjoni “Sultana tar-Rużarju l-Imqaddes.” Papa Piju X fl-1913 biddel id-data għas-7 ta’ Ottubru, bħala parti mill-isforz tiegħu biex jerġa’ jġib iċ-ċelebrazzjoni tal-liturġija tal-Ħdud kif suppost. Fl-1960 taħt il-Papa Ġwanni XXIII hija mniżżla taħt it-titlu Festa ta' Marija Bambina tar-Rużarju u taħt ir-riformi liturġiċi tal-1969 tal -Papa Pawlu VI tissemma l-Madonna tar-Rużarju bħala tifkira obbligatorja.

Għarfien tal-kanċer

Ottubru huwa wkoll ix-xahar għall-Għarfien tal-kanċer tas-Sider. F’dan ix-xahar ta’ kull sena ssir kampanja internazzjonali dwar is-saħħa organizzata minn organizzazzjonijiet ewlenin tal-kanċer tas-sider. L-għanijiet ta’ din il-kampanja huma li jinġabru flus għar-riċerka dwar il-kawżi, il-prevenzjoni, id-dijanjosi, it-trattament u l-kura tal-kanċer tas-sider u li titqajjem kuxjenza dwar il-kanċer tas-sider. Billi dan it-tip ta’ kanċer huwa l-aktar komuni fost in-nisa u man-nisa huwa marbut il-lewn roża, din il-kampanja ħadet l-isem ta’ Pink October.

Il-kanċer tas-sider maskili, li huwa rari, ġeneralment jiġi injorat. Fl-2009 il-gruppi ta' promozzjoni tal-kanċer tas-sider maskili: Out of the Shadow of Pink, A Man's Pink u l-Brandon Greening Foundation for Breast Cancer in Men, ingħaqdu biex jistabbilixxu globalment it-tielet ġimgħa ta’ Ottubru bħala “Male Breast Cancer Awareness Week.”

U jien x’nista’ nagħmel?

Hemm diversi modi kif nistgħu nieħdu pożizzjoni f’dan ix-xahar biex nappoġġaw lin-nisa bil-kanċer tas-sider madwar id-dinja kollha u nqajmu kuxjenza. Eduka lilek innifsek dwar is-suġġett. Tgħallem aktar dwar il-kanċer tas-sider billi taqra aktar dwaru. Aqra l-istejjer ta’ nies dwar l-esperjenzi tagħhom jew jekk kellek xi esperjenza inti stess aqsamha ma’ ħaddieħor. Hemm diversi modi kif tista’ turi l-appoġġ tiegħek dan ix-xahar, inkluż billi tagħmel donazzjoni lil xi waħda mill-fondazzjonijiet jew għaqdiet li jappoġġjaw ir-riċerka dwar il-kanċer tas-sider kif ukoll billi tippromwovi Xahar ta’ Għarfien dwar il-Kanċer tas-Sider fuq il-mezzi tal-midja soċjali tiegħek. U matul dan ix-xahar, ilbes żigarella roża fuq sidrek biex turi li inti konxju minn din il-marda.

Bejn sajf u xitwa

F’Ottubru l-festi parrokkjali li jkunu ilhom għaddejjin fis-sajf kollu jaslu fi tmiemhom. F’dan ix-xahar issir il-festa tal-Madonna tar-Rużarju f’diversi parroċċi Maltin u Għawdxin kif ukoll issir il-festa ta’ San Franġisk u dik tal-Madonna tas-saħħa fir-Rabat. Hemm xi festi oħra li jkunu ċċ1elebrati f’Ottubru. Billi normalment it-temp ikun għadu jippermetti, f’dan ix-xahar isiru għadd ta’ festivals bħal ngħidu aħna notte bianca. Ottubru huwa x-xahar li flimkien ma’ Novembru jgħaqqad is-sajf max-xitwa, għalkemm illum ma fadalx mezzutemp u minn flokk taċ-ċingi nilbsu mill-ewwel il-flokk tas-suf!

Diversi poeti u awturi famui bħal Katherine Arden, Elizabeth George Speare, Henry Ward Beecher u oħrajn isemmu lil Ottubru bħala l-isbaħ xahar tas-sena.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fIn-Nazzjon - 5 ta' Ottubru 2024