Rand

 

Kultant noħroġ ftit fit-terazzin li għandi wara kamarti u noqgħod inħares ftit lejn il-ġnien tal-ġar tagħna. Fost bosta siġar li għandu, fosthom taċ-ċitru u dwieli tal-għeneb, għandu sigra tar-rand. Il-moħħ ma jafx b’limiti u bla ma naf m’ilux wisq bdejt naseb fuq din il-pjanta, jew siġra li sa minn sekli twal ilu kienet tgawdi ċerta stima. Ir-randa hija pjanta aromatika kif ukoll mediċinali mifruxa sewwa fil-pajjiżi tal-Mediterran. Peress li ħafna drabi s-siġra tar-rand tkun miżbura din tidher fil-forma ta’ arbuxxell ta’ daqsijiet varji, iżda hija fil-verità hija siġra li tista’ titla’ u tikber anke sa 10 metri fit-tul.

Is-siġra

Ir-rand kien introdott fl-Ewropa mill-Asja Minuri. Din il-pjanta sabiħa kellha l-oriġini tagħha fil-Greċja fejn il-leġġenda, iddedikata lil Apollo, bil-friegħi tagħha ġew inkurunati eroj, figuri illustri tal-arti u tal-ħajja sportiva. Mill-Asja, il-pjanti tar-rand infirxu madwar l-Ewropa. Din hija siġra li tikber sewwa fiż-żona tal-Mediterran u spiss ir-rand huwa użat biex jinħolqu ħitan dekorattivi madwar ġonna.

Hija pjanta użata fil-kċina, pereżempju fi zlazi magħrufin għall-fwieħa u togħma tagħhom. Il-weraq żgħar, miġbura fis-sajf, huma aromatiċi ħafna iżda jistgħu jinħasad fi kwalunkwe staġun u huma użati kemm friski kif ukoll imnixxfa biex jagħti togħma lil-laħam, ħut u sopop. Il-frott tas-siġra jimmatura fil-ħarifa. Grazzi għaż-żjut essenzjali tagħha, ir-rand jintuża fil-mediċina.

Mitoloġija

Fil-mitoloġija Greko-Rumana, ir-rand kien pjanta sagra u kien jissimbolizza l-għerf u l-glorja: kuruna tar-rand kienet iddawwar ir-ras tar-rebbieħa fl-olimpjadi u kienet tfisser l-ogħla unur għal poeta. Għalhekk ir-rand għandu t-tifsira figurattiva ta’ rebħa, fama, trijonf u unur. Barra minn hekk, din il-pjanta kienet sagra għal Apollo peress li Daphne, il-maħbuba tiegħu, talbet li tiġi eliminata l-kawża tal-ġibda ta’ Apollo lejha, u għalhekk id-dehra umana tagħha tneħħiet u nbidlet f’randa. Imbagħad Apollo poġġa l-pjanta tar-Rand fil-ġnien tiegħu u ħalef li jilbisha fuq rasu f’forma ta’ kuruni għal dejjem, u qal li r-Rumani jagħmlu l-istess waqt il-parati. Fl-Italja hija tradizzjoni li l-gradwati ġodda kollha jilbsu kuruna tar-rand.

Fil-Bibbja

Nafu li kien il-Botaniku Karlu Linneus li introduċa l-isem xjentifiku biex jindika pjanti iżda fi żminijiet bibliċi u għal ħafna sekli l-isem komuni kien għadu jintuża biex issir magħrufa pjanta . L-​istudjużi tal-​Bibbja ltaqgħu maʼ diffikultajiet biex jittraduċu tali ismijiet f'diversi lingwi. Illum hemm madwar 2000 verżjoni tal-Bibbja f'diversi lingwi u anke jekk ir-referenza dejjem tmur għat-testi mill-Ebrajk u l-Aramajk u għall-verżjoni msejħa VULGATA, tradotta minn San Ġirolmu mill-Grieg għal-Latin, l-użu ta’ kliem differenti setgħu ġġeneraw differenzi fl-interpretazzjoni tal-ismijiet tal-pjanti indikati bl-Ebrajk u bl-Aramajk. Pjanta setgħet kellha ismijiet differenti f'postijiet jew pajjiżi differenti, jew dan istess isem jista’ kien jintuża biex jindika pjanti differenti f'postijiet differenti.  Pereżempju, waħda mill-pjanti msemmija fil-ktieb ta’ Isaija, kapitlu 44, vers 14, fid-diversi edizzjonijiet tal-Bibbja hija identifikata bi tliet modi differenti: bħala arżnu, bħala fraxxnu jew bħala rand. Fl-edizzjoni Maltija ma nsibux ir-rand imma nsibu hekk: Imur jaqta' l-injam taċ-ċedru, jieħu xi biċċa tal-ballut jew ruvlu, li jikber b'saħħtu fil-foresta, jew iħawwel l-arżnu li x-xita tkabbar.

Kuruna tar-rand

Insibu bosta okkażjonijiet fejn jitpoġġew kuruni tar-rand fuq xi monumenti f’okkażjonijiet partikolari. Mhux kulħadd jaf, fil-fatt, li l-kuruni tar-rand fil-Greċja tal-qedem kienu diġà sinjali komparabbli ma’ dawk moderni: dak iż-żmien, il-kuruna tar-rand kienet tintuża bħala rikonoxximent tal-mertu jew biex tindika għarfien u għerf. Mhux ta’ b’xejn li l-kuruna tar-rand tal-Greċja tal-qedem, u l-istess jgħodd għal dik Rumana, kienet tissejjaħ ukoll il- kuruna trijonfali. Dan is-simbolu kien attribwit pereżempju lil dawk li jirbħu l-logħob f’Pythian, jiġifieri l-logħob li kien isir qabel dawk Olimpiċi, fis- santwarju ta’ Apollo f’Delphi. Partikolarità pjuttost magħrufa ta’ dawn il-logħob hija li, kuntrarjament għal dak li kien se jiġri aktar tard fil-Logħob Olimpiku, mużiċisti u poeti setgħu jipparteċipaw ukoll fil-Logħob ta’ Pythian, li għalihom kienu jsiru kompetizzjonijiet speċjali. Ir-rebbieħa kollha ta’ dawn il-kompetizzjonijiet kienu jirċċievu kuruna tar-rand bħala rigal, il-pjanta kkonsagrata lil Apollo.

Xorb

Għalkemm mhux daqstant komuni, jeżisti wkoll xorb magħmul mill-weraq tar-rand. Ħafna drabi dan isir fid-djar u jisserva wara l-ikel bħala diġestiv. Dan huwa xorb popolari f’ċerti reġjuni Taljani fosthpom Sqallija, il-Calaria u l-Campania. Nassigurakom li huwa tajjeb ħafna u jekk ikollkom ċans li dduquh titilfuhx!           

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 16 ta' Novembru 2024