It-telefon

Apparat li llum il-ġurnata kulħadd għandu huwa t-telefon. Sa ftit għexieren ta’ snin ilu dan l-apparat, jew aħjar l-antenat tiegħu, kien meqjus bħala xi ħaġa ta’ lussu. Bil-mod il-mod beda jidħol aktar fi djarna sakemm illum kulħadd, jew nistgħu ngħidu l-maġġoranza kbira tal-poplu, għandu telefon personali, dak li nsejħulu l-mobile.

Alexander Graham Bell

Alexander Graham Bell

Qabel l-invenzjoni tat-telefon kien jeżisti apparat mekkaniku għat-trażmissjoni tad-diskors u l-mużika fuq distanza akbar minn dik tad-diskors dirett normali. Iżda nistgħu ngħidu li t-twelid tat-telefonija nafuha lil Alexander Graham Bell.

Bell twieled f'Edinburgh il-belt kapitali tal-Iskozja nhar it-3 ta' Marzu, 1847. Id-dar tal-familja Bell kienet f'South Charlotte Street, dar li sal-lum għandna naraw magħha skrizzjoni tal-ġebel li timmarkaha bħala l-post fejn twieldet missier it-telefon. Alexander kellu żewġ ħutu: Melville James Bell (1845–1870) u Edward Charles Bell (1848–1867). Missieru kien Alexander Melville Bell u ommu kienet Eliza Grace Bell née Symonds.  Missieru kien tabib li jispeċjalizza fis-smieħ. Isem l-iben kien biss "Alexander Bell" imma fl-età ta' 10 snin huwa għamel talba lil missieru biex ikollu isem tan-nofs bħaż-żewġ ħutu. Għal għeluq il-11-il sena tiegħu, missieru aċċetta u ħallieh jadotta l-isem "Graham", magħżul b'rispett lejn Alexander Graham, Kanadiż li kien pazjent ta’ missieru u li kien sar ħabib tal-familja. Madanakollu fost il-qraba u l-ħbieb tiegħu huwa baqa’ dejjem jissejjaħ "Aleck". Sa mill-ewwel snin tiegħu, Bell wera natura sensittiva u talent għall-arti, il-poeżija u l-mużika li kien imħeġġeġ fiha minn ommu. Bla ebda taħriġ formali, ħadem  pjanu u sar il-pjanista tal-familja. Bħala tifel żgħir, Bell, bħal ħutu, irċieva l-ewwel tagħlim tiegħu d-dar mingħand missieru. F’età żgħira, kien irreġistrat fir-Royal High School  ta’ Edinburgh, li ħalla fl-età ta’ 15-il sena. Hemm ħafna xi tgħid dwar dan il-bniedem, fosthom li huwa kkoppja, jew seraq l-idea tat-telefon. L-ewwel konverżazzjoni telefonika bidirezzjonali, jiġifieri li żewġ bnedmin jitkellmu u jisimgħu fl-istess waqt, fuq linja seħħet bejn Cambridge u Boston, distanza ta’ ftit aktar minn 3 kilometri fid-9 ta’ Ottubru, 1876. Sal-1904, fl-Istati Uniti kienu jeżistu aktar minn tliet miljun telefon.

Il-gabbana tat-telefon

Illum lanqas timmaġinak li tmur tagħmel telefonata minn telefon pubbliku, biss dan kien il-mezz li bih konna nikkomunikaw fi tfulitna qabel ma kellna t-telefon id-dar. Il-kaxxi jew gabini tat-telefon pubbliku kienu introdotti fir-Renju Unit fl-1852. Ma kienx it-telefon li nafu bih illum. Billi Malta kienet kolonja tal-Ingliżi, dan l-apparat ma damx wisq ma wasal fostna. Fl-1862 kienu mwaħħlin gabbani tat-telefon f’xi għases tal-pulizija ta’ Malta. Maż-żmien dawn il-gabbani bdew jiżdiedu u saru komuni f’kull belt u raħal tagħna. Dawn il-gabbani kien ikollhom il-kuruna rjali fuq il-faċċata tagħhom u fl-1975 bil-għan li titnaqqas ir-rabta kolonjali minn Malta, xi wħud minn dawn il-kuruni ġew imneħħijin. X’ħasra! Ara l-isorja jistax iħassarha xi ħadd! Kien hemm żmien li l-gabini tat-telefon inżebgħu blu u kien hemm żmien ukoll li bdew jitneħħew u jsiru oħrajn minnflokhom tal-ġebel jew tal-aluminium. Kien hemm minn dawn il-gabbani li tneħħew għal kollox, u llum min jaf fejn sabu posthom. Imnalla li sar intervent f’waqtu u dawn il-gabbani ġew protetti għax kieku naħseb li lanqas waħda ma fadal. Illum madwar Malta u Għawdex fadal 68 gabbana tat-telefon tal-ħadid fondud, aħjar mix-xejn!

Aktar qrib tagħna

Biż-żmien bdejna nsibu t-telefon fid-dar. Niftakar li l-ewwel telefon fit-triq tagħna kienet daħħlitu n-nanna. Biex inċemplu liz-ziju li kien joqgħod Raħal Ġdid konna l-ewwel naqbdu mal-operator u mbagħad ngħidulu n-numru li rridu u hu jqabbadna. Biex inċemplu barra minn Malta konna nibbukjaw telefonata. Konna niftakru n-numri tat-telefon tagħna u tal-ħbieb u tal-qraba. Illum bil-mobile hawn min lanqas in-numru tiegħu stess ma jiftakar. Is-set tat-telefon kien ikollu rota bin-numri u ddawwar in-numru li trid. Aktar tard is-settijiet inbidlu u saru bil-buttuni tan-numri. X’differenza mil-lum!

Il-mobile

U llum għandna l-mobile li bażikament huwa telefon imma nużawh għal elf ħaġa oħra u aktarx li l-inqas li nużawh huwa biex nagħmlu xi telefonata. Nużawh għar-ritratti, nibgħatu l-messaġġi, niktbu l-appuntamenti fuqu, naraw l-emails li jaslulna u nirrisponduhom u nsomma elf ħaġa oħra bla ma forsi nintebħu li dak l-apparat prinċipalment huwa apparat biex titkellem u tisma’ lil min ikellmek minnu. Mur ġib lil Alexander Graham Bell jara l-apparat li tant ħadem fuqu kemm evolva u kemm inbidel!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 27 ta' April 2024

Il-Madonna ta’ Fatima fi Gwardamanġa Inkurunata

Nhar il-Ħadd, 14 ta’ Mejju 2023, meta l-Arċisqof ta’ Malta Mons. Malta Charles J. Scicluna kien qiegħed iqaddes fis-Santwarju Parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima li nsibu fi Gwardamanġa Tal-Pietà, ħabbar li kien laqa’ t-talba tal-komunità ta’ din il-parroċċa biex l-istatwa tal-Madonna li nsibu fl-apside fuq l-artal tkun inkurunata. Xieraq li nkunu nafu xi ħaġa dwar din il-parroċċa u dwar ix-xbieha Marjana li ser tkun inkurunata fil 5 ta’ Mejju 2024.

Ir-raħal

Tal-Pietà, wieħed mill-irħula żgħar ta’ art twelidna, li minkejja ċ-ċokon tiegħu insibu fih għadd ta’ mkejjen li jiddistingwuh minn irħula oħra. Aktarx li l-aktar binja magħrufa f’dan il-post hija l-Isptar San Luqa. Biss hemm bosta binjiet oħra li huma mgħobbijin bi storja. Il-Barrakka tad-Dgħajjes, il-Kappella tad-Duluri li tat l-isem lil-lokal, il-Binja tar-Rediffussion, li għal bosta snin kien l-uniku mezz ta’ xandir f’dawn il-gżejjer, Television House, il-Kulleġġ Santu Wistin, l-Orfanatrofju tal-Orsolini, il-Kwartieri Ġenerali ta’ wieħed mill-partiti politiċi ewlenin ta’ pajjiżna, sa ftit snin ilu l-Iskola Medika, l-Isptar Karen Grech li fih raw id-dawl eluf ta’ Maltin, iċ-ċimiterji Militari kif ukoll djar li fihom għexu persuni prominenti bħal Villa Frere u Villa Guardamangia li fiha għal xi żmien għexet il-Prinċipessa Eliżabetta. Fuq kollox, jiżboq kull binja oħra u jidher minn diversi nħawi ta’ Malta, il-kampnar tal-knisja parrokkjali bl-istatwa tal-Madonna ta’ Fatima fuqu, il-kampnar tas-Santwarju ddedikat lill-Madonna taħt dan it-titlu, waħdieni fil-gżejjer Maltin.

Ftit storja

Ma’ tmiem l-imxija tal-pesta li ħakmet lil Malta lejn l-aħħar tas-seklu sittax, qrib iċ-ċimiterju ta’ Daħlet il-Qasab, inbniet kappella ċkejkna ddedikata lil Santu Rokku, biss ftit wara din il-kappella saret ċkejkna wisq u nħasset il-ħtieġa li titkabbar. It-tkabbir ta’ din il-kappella ra wkoll il-bdil fid-dedikazzjoni u issa ġiet taħt il-patroċinju tal-Madonna tad-Duluri, li bit-Taljan, li dak iż-żmien kien l-ilsien mitkellem fost in-nobbli u l-aristokrazija ta’ Malta, tissejjaħ La Pietà. L-isem “La Pietà” niżel tajjeb u ntogħġob minn dawk li kienu joqogħdu fil-madwar tant li l-inħawi bdew jissejħu Tal-Pietà. Din il-kappella kienet isservi lir-residenti li lejn l-ewwel kwart tas-seklu tmintax kienu jlaħħqu għal madwar 500 ruħ. Għalhekk għal xi snin il-kappella serviet bħala viċi-parroċċa tal-Parroċċa ta’ San Pawl Nawfragu tal-Belt Valletta.

Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, l-Ordni Dumnikan ra numru ta’ żgħażagħ ġodda jingħaqdu fi ħdanu, tant li l-Provinċja Dumnikana Maltija kienet f’qagħda li tiftaħ kunvent ġdid. Dan infetaħ fi Triq Hookham Frere, Gwardamanġa fl-1945 u ġie ddedikat lill-Madonna ta’ Fatima. Il-patrijiet ta’ din il-komunità ħabirku bis-sħiħ biex fi ftit snin inbena santwarju u kunvent. Dawn inbnew f’art magħrufa bħala Tal-Vigna. Il-Provinċjal Dumnikan ta’ dak iż-żmien Patri Esmond Louis Klimick kien devot kbir tal-Madonna ta’ Fatima u ried li dan is-santwarju jkun mibni għas-Sultana tar-Rużarju ta’ Fatima. Fid-19 ta’ Jannar tas-sena 1968, l-Arċisqof ta’ Malta, Monsinjur Mikiel Gonzi, ħareġ id-digriet li bih mill-1 ta’ Frar ta’ wara dan is-santwarju twaqqaf bħala parroċċa.

Ix-xbieha

Fuq l-artal tal-knisja parrokkjali nsibu l-istatwa sabiħa fiha madwar tliet metri u kwart tul, waslet fid-dwana ta’ Malta fit-tielet ġimgħa ta’ April tas-sena 1956. Hija kienet minquxa mid-ditta Casa Estrella f’Porto l-Portugall. Jingħad li madwar id-dinja kollha 3 biss huma x-xbihat tal-Madonna ta’ Fatima ta’ dak id-daqs maħduma fl-injam. Waħda minnhom tinsab fostna. Kienet imbierka mill-Arċisqof Mikiel Gonzi u sar pellegrinaġġ biha mill-parroċċa ta’ San Duminku l-Belt sas-santwarju ta’ Gwardamanġa.

Il-parroċċa

Il-parroċċa tal-Madonna ta’ Fatima kompliet tikber. Il-bini tal-qasam tad-djar kompla żied il-ħidma tal-patrijiet li jmexxu din il-parroċċa. Bħal kull parroċċa oħra, bdiet tiġi organizzata festa u biex tagħmel festa trid statwa titulari. Kien imqabbad l-Iskultur Rabti Ġlormu Dingli biex joħloq statwa tal-Madonna ta’ Fatima bħala statwa titulari u proċessjonali. Din waslet fil-parroċċa fl-1971. Berikha l-provinċjal ta’ dak iż-żmien Patri Ewġenju Cachia nhar id-9 ta’ Ottubru tal-istess sena. Fit-13 ta’ Ottubru saret l-ewwel festa biha.

Nhar il-Ħadd, 14 ta’ Mejju 2023, l-Arċisqof ta’ Malta, Monsinjur Charles J. Scicluna qaddes fis-santwarju parrokkjali tal-Madonna ta’ Fatima. Lejn tmiem il-quddiesa huwa ħabbar li laqa’ x-xewqa tal-komunità, approvata mill-Provinċjal, biex l-istatwa li tinsab fuq l-artal tiġi inkurunata. Il-folla nfexxet f’ċapċip kbir. Issa tabilħaqq din il-knisja parrokkjali sejra tkun Santwarju Marjan. Id-data tal-inkurunazzjoni ta’ din ix-xbieha minn idejn Mons. Arċisqof Charles J. Scicluna, hija nhar il-Ħadd 5 ta’ Mejju 2024.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 20 ta' April 2024

Ftit te

 

M’ilux kont Ruma qiegħed nagħti rtir lil grupp ta’ sorijiet. Fost dawn is-sorijiet kien hemm tnejn minn Sri Lanka. Wara l-ikla ta’ filgħaxija dawn iż-żewġ sorijiet kienu jħejju t-te għal min ikun irid. Ladarba kont hemm ma kontx ser nitlef l-okkażjoni li nduq dan it-te. Nistħajjilkom tgħiduli: “Mela qatt ma doqt te?” Te iva doqt imma t-te li kienu jħejju dawn is-sorijiet kien tabilħaqq tajjeb u fakkarni fit-te li konna nixorbu meta konna għadna tfal, meta konna nitfgħu l-weraq tat-te nfarrak fil-passatur u nitfgħu l-misħun fuqu. Illum bit-tea bags sar aktar faċli tagħmel belgħa te imma ejjew nammettu li fit-togħma ma għandux x’jaqsam ma’ dak it-te li kienu jagħmlu ommijietna. Illum tazza te ma fihiex il-palat li kien ikollha meta konna għadna tfal.

Ftit storja

Forsi ftit jafu li t-te huwa t-tieni l-aktar xarba li tinxtorob madwar id-dinja. Jiġi sewwasew wara l-ilma. It-te huwa xarba aromatika ppreparata billi jitferra ilma sħun jew jagħli fuq weraq niexef  jew ukoll frisk tal-Camellia sinensis, arbuxxell li jħaddar is-sena kollha u li huwa indiġeni għall-Asja tal-Lvant li probabbilment oriġina fil-fruntieri tal-Lbiċ taċ-Ċina u tat-Tramuntana tal-Myanmar. L-aktar riferenza antika li għandna għal din ix-xarba tmur lura għall-bidu tat-tielet seklu wara Kristu. It-tabib Ċiniż, Hua Tuo, li għex bejn is-sena 140 u s-sena 208 isemmiha f’waħda mill-kitbiet mediċi tiegħu. Iżda t-te ma baqax jintuża biss bħala mediċina u sar xarba popolari ħafna fi żmien id-dinastija Ċiniża Tang li mexxiet lil dan il-pajjiż bejn is-snin 618 u 907. Minn hemm din ix-xarba nfirxet kważi mal-pajjiżi Ażjatiċi kollha. Tajjeb iżda ngħidu li n-nies fl-Asja tal-Lvant tal-qedem għal sekli sħaħ, forsi anke millenji, kienu jieklu l-weraq tat-te qabel ma bdew jikkunsmawh bħala xarba. Kienu jinqatgħu l-weraq nejjin u jżiduhom mas-sopop.

Fis-sekli XV u XVI kienu bosta saċerdoti u reliġjużi Ewropej, l-aktar il-Ġiżwiti, li marru bħala missjunarji fl-Asja. Dawn, flimkien ma’ negozjanti Portuġiżi, daħħlu x-xarba tat-te fl-Ewropa. Hekk nistgħu ngħidu li x-xarba tat-te daħlet fil-kontinent tagħna. L-ewwel referenza Ewropea għat-te nsibuha mniżżla fil-manuskritt Delle Navigationi e Viaggi miktub mill-Venezjan Giambattista Ramusio fl-1545.

Bil-ħakma tal-Indja mill-Imperu Brittaniku, l-Ingliżi saru aktar midħla ta’ din ix-xarba tant li l-akbar ammont ta’ te lejn l-Ewropa beda jasal  minn dan is-subkontinent. L-ewwel ħanut li beda jservi t-te fl-Ingilterra kien il-ħanut tal-kafè ta’ Thomas Garway fl-1657. Il- Kumpanija Ngliża tal-Indja tal-Lvant bdiet timportah fl-1669 u matul is-seklu ta’ wara t-te sar l-aktar oġġett importanti fil-kummerċ Ingliż mal-Orjent. Il-konsum tat-te fil-Gran Brittanja kiber ħafna u sar drawwa nazzjonali kif għadu sal-lum. Iż-żieda tal-ħalib mat-te fl-Ewropa tissemma l-ewwel darba fl-1680 minn Madame de Sévigné, awtriċi minn Pariġi. Fl-Ewropa tal-Lvant, bħar-Russja, il-Polonja u l-Ungerija,  it-te spiss jiġi kkunsmat bil -lumi, sew meraq kif ukoll flieli. Anke fl-Indja hemm tradizzjoni, għalkemm żgħira ħafna, li t-te jinxtorob bil-meraq tal-lumi.

Isem

Din ix-xarba jew pjanta għandha prinċipalment tliet ismijiet madwar id-dinja kollha. Din il-ħaġa tirrifletti l-istorja tat-tixrid tal-kultura u l-kummerċ tax-xorb tat-te miċ-Ċina għal diversi pajjiżi madwar id-dinja. Kważi l-kliem kollu għat-te mad-dinja kollha jaqgħu fi tliet gruppi li huma: te, cha jew chai. Aktarx li fl-Ewropa l-ewwel isem għal din ix-xarba kien cha li daħal mill-Portugiżi li bdew jinportaw it-te mill-Makaw. Il-kelma te, li wara kollox nużaw anke aħna l-Maltin daħlet fl-Ewropa fis-seklu XVII permezz tal-Olandiżi, li ġabuha mill-kelma tal-Malay teh, jew direttament mill-pronunzja tê fl-ilsien Ċiniż (jew djalett) imsejjaħ Min.

Xi ġrali!

La qed insemmi l-ismijiet li bihom tissejjaħ din ix-xarba nixtieq naqsam magħkom esperjenza li ġratli bosta snin ilu. Kont Praga, ir-Repubblika Ċeka u dħalt f’ħanut flimkien ma’ koppja ħabiba tiegħi. Kien Novembru u kienet kesħa xxoqq il-għadam. Ma nafx kemm dommna nippruvaw infehmu lil dak li ġie jservina li ridna kikkra te kull wieħed. Fl-aħħar qalilna li kien fehem u qalilna li dak jissejjaħ Chai. Waslu t-tliet kikri bit-te u issa ridna naraw kif ser infehmu lil dan il-bniedem li ridna l-ħalib. Minn hemm u  minn hawn ftehmna u hu donnu ċċassa li konna ser nitfgħu l-ħalib mat-te. Intant la talbna l-ħalib hu ġabilna buqar żgħir bil-ħalib. Tfajna ftit ħalib fit-te imma kif doqnieh indunajna li t-te kien bil-lumi. Hekk iservuh hemmhekk. Mhux ta’ b’xejn iċċassa l-kamrier meta tlabnieh il-ħalib! Tlaqna l-kikkri fuq il-mejda u ma xrobna xejn. Ma konniex lesti nerġgħu nippruvaw infehmuh li ridna te bla lumi. Għidna: “kemm ġie biċ-ċajt dan iċ-Chai!”, ħallasna u tlaqna l-barra bl-aptit ta’ kikra te!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 13 ta' April 2024

Via della Conciliazione

Aħna l-Maltin ngħidu li jekk tkun Ruma tmur tara l-Papa u bosta minn dawk liil-Maltin li jżuru l-Belt Eterna jmorru jżuru l-Vatikan anke jekk lill-Papa ma jarawhx. Il-parti l-kbira ta’ dawk li jaslu fil-Vatikan jidħlu mit-triq ta’ quddiem Pjazza San Pietru, għalkemm din ma hijiex it-triq waħdanija li twasslek għal din il-pjazza. Din it-triq wiesa’ u sabiħa ġġib l-isem ta’ Via della Conciliazione, jiġifieri it-triq tal-ftehim bejn wieħed u ieħor. Forsi ftit huma dawk li jistgħu jimmaġinaw dik li għal ħafna hija l-isbaħ pjazza fid-dinja mingħajr din it-triq maestuża li twassal għaliha. Imma fil-fatt sa ftit għexieren ta’ snin ilu minflokha kien hemm wieqaf bini antik u djar ta’ livell baxx, labrint ta’ toroq dojoq u sqaqien.

Proġett

Bosta kienu dawk li xtaqu li quddiem l-ikbar knisja tad-dinja jkun hemm triq sabiħa li twassal lill-pellegrini għaliha b’ mod diċenti u mhux jgħaddu minn toroq dojoq u mudlama. Kien hemm min pjanta triq li minn Castel Sant’ Angelo twasslek sa Pjazza San Pietru, triq li tibda mid-djuq u tiftaħ forma ta’ V. Imma xejn ma sar minn dak li kien mixtieq li jsir. Kien hemm ħsieb li l-kolonnat jitwal b’ madwar mitt metru ieħor quddiem il-parti ovali li tifforma Pjazza San Pietru. Fil-fatt il-ħsieb ta’ Bernini kien dan li jkun hemm sett ieħor ta’ kolonni imma mal-mewt ta’ Papa Alessandru VII il-pjan twarrab u l-kolonni baqgħu dawk li għadna naraw illum.  Quddiem il-Vatikan kien hemm djar u residenzi ta’ reliġjużi li kienu jmorru lura aktar minn ħames mitt sena.

Minn l-1861 is-sena tal-unifikazzjoni tal-Italja u t-twaqqif tar-Renju tal-Italja, u iktar u iktar mill-1870 meta r-Renju Taljan ħa f’ idejh il-belt ta’ Ruma u b’ hekk spiċċaw fix-xejn l-Istati Pontifiċji u bdiet dik li tissejjaħ il-Kwistjoni Rumana, ir-relazzjonijiet bejn ir-Renju tal-Italja u l-Knisja Kattoika xejn ma kienu sewwa. Il-Papa Piju IX li waqt il-pontifikat tiegħu saret l-Unifikazzjoni tal-Italja kien iddikjara lilu nnifsu bħala priġunier fil-Vatikan. Għal 59 sena il-Papa, jiġifieri Piju IX, Ljun XIII, Piju X, Benedettu XV  u Piju XI qatt ma rifsu ’l barra mill-ħitan li jdawru lill-Belt tal-Vatikan. Fl-1929 saru l-patti, jew it-trattati bejn iż-żewġ partijiet, dawk li jissejħu il-Patti tal-Lateran u li bihom inħoloq l-Istat tal-Belt tal-Vatikan.

B’tifkira

Il-Prim Ministru Taljan ta’ dak iż-żmien, Benito Mussolini li kien iffirma t-trattat f’isem ir-Re ried ifakkar dan l-avveniment li kien ilu jifred lill-Italja minn mal-Knisja għal kważi sittin sena. Għalhekk huwa qabbad żewġ periti Faxxisti, Marcello Piacentini u Attilio Spaccarelli biex jiddisinjaw pjanta ta’ triq quddiem il-pjazza tal-Vatikan. Dawn il-periti ħarġu bi pjanta li ma tnaqqas xejn mill-glorja tal-kolonnat ta’ Bernini u fl-istess ħin tagħti impressjoni meastuża għad-daħla lejn is-Sede tal-Viġarju ta’ Kristu fuq l-art. It-triq sarulha żewġ bankini għolja, waħda fuq kull naħa u fuqhom poġġew għadd ta’ obeliski li jikkumplimentaw lil dak li nsibu f’ nofs il-Pjazza San Pietru.

It-twaqqiegħ taż-żona li kienet magħrufa bħala l-Ispina tal-Borgo beda billi fid-29 ta’ Ottubru, 1936, Mussolini simbolikament ta l-ewwel daqqa ta’ baqqun biex uffiċċjalment kien beda dan il-proġett. Il-problemi ma naqsux, l-aktar ma’ dawk li ma riedux iħallu djarhom u jmorru joqgħodu fil-post li kien offrielhom il-Gvern Faxxista. It-twaqqigħ dam sejjer xhur sħaħ. Ikollna nammettu li mat-twaqqiegħ ta’ dawn il-bini intilef xi bini imprezzabbli. Imma xi bini ieħor kien salvat u nbena mill-ġdid. Il-bini ta’ din it-triq kienet parti mill-proġett li kellu Mussolini li jagħti dehra isbaħ lill-belt ta’ Ruma u jibdel il-Belt eterna f’ monument lill-Faxxiżmu Taljan.  Ix-xogħol fuq din it-triq waqaf minħabba t-tieni gwerra dinjija. Wara l-gwerrra x-xogħol tkompla skont il-pjanta oriġinali minkejja l-mewt ta’ Mussolini u minkejja li l-Faxxiżmu kien abolit. L-obeliski tpoġġew f’ posthom fl-1950 fl-okkażjoni tal-Ġublew tas-sena 1950 imsejjaħ mill-Papa Piju XII.

Illum

Minn meta t-triq infetħet, saret id-daħla prinċipali lejn San Pietru. Din hija triq miftuħa għat-traffiku li jkun sejjer lejn il-Vatikan biss, it-traffiku li jkun ħiereġ ma jistax jgħaddi minnha. F’ okkażjonijiet speċjali din it-triq tingħalaq sabiex fiha jsiru attivitajiet relatati ma’ dik l-okkażjoni, bħal ma jsir fis 6 ta’ Jannar, festa tal-Epifanija, fejn issir l-isfilata tas-Slaten Maġi. F’okkażjonijiet kbar li jsiru fi Pjazza San Pietru din it-triq tgħin ukoll biex tilqa’ fiha n-nies li ma jsibux post fil-pjazza. Hekk ġara fil-kanonizazzjoni ta’ San Piju minn Pietralcina fis-16 ta’ Ġunju 2002, fil-funeral tal-Papa Ġwanni Pawlu II fit- 2 ta’ April, 2005 fil-beatifikazzjoni tal-istess Papa fl-1 ta’ Mejju, 2011, fil-quddiesa tal-Pontifikat ta’ Papa Franġisku, nhar id-19 ta’ Marzu, 2013 u fil-kanonizazzjoni ta’ San Ġwanni XXIII u San Ġwanni Pawlu II fis-27 ta’ April 2014.

Għalhekk meta tkun Ruma u tgħaddi minn din it-triq ftakar xi storja fiha!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 6 ta' April 2024