L-ilsien Malti tibżax minnu, ibża’ għalih

L-ewwel ktieb ta’ Kilin li qatt qrajt kien il-famuż “Fuq il-għajn ta’ San Bastjan”. Nista’ ngħid li minn dak iż-żmien dejjem segwejt lil dan il-kittieb simpatiku. Qrajt mhux biss il-kotba tiegħu imma kont nistenna l-artikli tiegħu li kien jikteb fuq dan il-ġurnal, minn ġimgħa għal ġimgħa.

Mike Spiteri, jew kif jafu kulħadd, Kilin, spiss kien jikteb fuq l-ilsien Malti u dwar l-użu ħażin tiegħu, fuq kliem pronunzjat ħażin fuq il-mezzi tax-xandir, fuq frażijiet ivvintati jew maqlubin mill-Ingliż b’ mod ħażin. Kont nieħu gost ninnota l-iżbalji li kien isemmi f’kitbietu u nipprova ma nagħmilhomx jien. Kilin kien bniedem li verament kellu għal qalbu l-ilsien Malti.

Jien kemm-il darba mxejt fuq il-passi ta’ Kilin u ktibt ukoll dwar l-użu ħażin tal-Malti, dwar kemm jeħtieġ nibżgħu għalih aħna għaliex dak tagħna u tagħna biss u jekk ma nibżgħux għalih aħna sejrin nitilfuh darba għal dejjem.

Patrimonju

Pajjiżi kbar ħafna, li fejnhom gżiritna lanqas biss tidher, jinqdew bl-ilsien ta’ xi art oħra għaliex ma għandhomx ilsien tagħhom. Dan il-fatt aktar għandu għalfejn jagħmilna kburin bi lsienna u aktar għandu jdaħħal fina s-sens konservattiv. Ilsienna huwa patrimonju, huwa ilsien Semitiku waħdieni miktub b’ ittri Latini. Għandna ngħożżuh u nieħdu ħsiebu.

Lanqas irrid nidher li jiena kontra l-evoluzzjoni tal-ilsien Malti, xejn minn dan, jekk ilsien ma jevolvix ikun ifisser li miet u ladarba jmut ma jkunx hemm tama li jirxoxta. Il-Malti ilu jinbidel u għadu jinbidel dan iż-żmien ukoll. Għad fadlilna xi wirt ta’ Malti antik, imma ma jfissirx li bqajna fejn konna. Biex inġib eżemnpju wieħed ngħid li l-Kelma Mulej ħija kelma użata mill-Feniċi li tfisser “Sinjur”. Ħal Mula jfisser ir-raħal tas-Sinjuri. Il-Feniċi waslu Malta madwar 800 sena qabel Kristu. Madanakollu għandna nsibu xi traċċi tagħhom anke fi lsienna. Biss mal-kelma mulej, li llum nużawha biss f’ kuntest ta’ reliġjon, daħlet il-kelma sinjur mit-Taljan. Dan juri l-għana ta’ lsienna u kemm huwa lsien ħaj li jinbidel għaliex jintuża. Intenni ħsiebi: nibżgħu għall-patrimonju ta’ ilsienna! Biss meta ngħid nibżgħu għalih ma rridx infisser li ma nħalluhx jevolvi għaliex l-evoluzzjoni tiegħu hija l-garanzija li ma jintemmx għal kollox.

Awtorità

Fl-ewwel kapitlu, artiklu ħamsa,  tal-Kostituzzjoni ta' Malta hemm miktub li l-Malti huwa l-uniku lsien nazzjonali ta’ Malta. Barra minn hekk hu wkoll, flimkien mal-Ingliż, l-ilsien uffiċjali ta' pajjiżna. Ladarba huwa hekk, l-awtorità hija fid-dmir li tħares dan il-wirt u għandha tagħmel minn kollox biex tara li ma jintilifx. Trid tara wkoll li jkun mgħallem sewwa fl-iskejjel kollha tal-pajjiż u li jekk jista’ jkun il-maġġoranza, biex ma ngħidx kulħadd, ikun jaf jiktbu sewwa.

Fil-25 ta’ Lulju, 2008  il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti ħareġ  l-aħħar deċiżjonijiet dwar xi tibdil fl-ortografija tal-Malti. Ingħata tliet snin żmien biex dawn it-tibdiliet jindraw minn kulħadd. Matul dawn it-tliet snin iż-żewġ varjanti ta’ kitba kienu tajbin, biss wara l-25 ta’ Lulju, 2011, il-verżjoni l-ġdida biss saret tajba. Allura la l-verżjoni l-ġdida biss hija tajba, min jikteb Malti bil-verżjoni l-antika jkun qed jikteb Malti ħażin. Issa naqblu jew ma naqblux mat-tibdiliet jew mal-mod kif saru, dik storja oħra, il-fatt hu li jekk nikteb Malti ta’ qabel l-2008 nkun qed nikteb Malti ħażin. Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti huwa l-qafas uffiċjali li jħares l-ilsien tagħna. Kien twaqqaf fl-2005 bil-liġi tal-ilsien Malti li għaddiet mill-Parlament Malti unanimament u xogħlu hu li jħares il-Malti u jtejbu. Jien għandi nimxi mad-deċiżjonijiet tiegħu jekk irrid nikteb sewwa.

Ripetizzjoni

Għandu mnejn mhux kulħadd jaf b’ dawn il-bidliet. Bilfors, għaliex għadna naraw kitba ta’ kwalità għolja li tinkiteb b’ Malti ta’ qabel l-2008. Jekk l-awtorità qaltli li TAL- dejjem hekk tinkiteb niżbalja jekk niktibha TA’ L-. Jekk id-deċiżjoni hija li jiena NIPPRIETKA ma nistax NIPPRIEDKA! U nistgħu nibqgħu sejrin hekk. La hemm ir-regoli rridu nobduhom. Madanakollu ħafna kitbiet għadhom jinkitbu bħal qabel u allura dawn huma żbaljati.

Nemmen li kemm-il darba dawn it-tibdiliet ikunu aktar magħrufin mill-poplu Malti, dawn l-iżbalji jonqsu. Jekk isiru spots qosra fuq l-istazzjonijiet televiżivi, ta’ ftit sekondi, kif ukoll avviżi li jiġbdu l-għajn fil-gazzetti, bir-regoli l-ġodda tal-Malti, innaqqsu ħafna mill-iżbalji li naraw ta’ kuljum. Ma jimpurtax li dawn ikunu rripetutti, ir-ripetizzjoni tgħin u tgħallem.

Ħalli nerġa nsemmi lil Kilin. Dan l-awtur miet ftit jiem qabel ma ħarġu d-deċiżjonijiet ġodda mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti, iva miet fid-9 ta’ Lulju, 2008. Min jaf kieku llum għadu ħaj kemm jitbaqbaq  jara dawk il-ħafna żbalji li bi ftit ta’ attenzjoni u b’ naqra rieda tajba minn min hu kompetenti jistgħu ma jsirux.

Nispera li dan il-kliem ma jaqax fuq widnejn torox. Ma nistgħux nibqgħu nitfgħu t-trab taħt it-tapit. Issa taħt it-tapit intela’ u hemm bżonn naraw x’ nagħmlu! Nagħmel appell lil kulħadd: L-ilsien Malti tibżax minnu, ibża’ għalih

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 28 ta' Mejju 2016

Il-bniedem ma jinbidel qatt

Marku Tulju Ċiċerun

L-istudju tal-filosofija laqqagħni ma’ persunaġġ li għadd li kont smajt bih bosta drabi qabel, dak li kont naf dwaru kien ftit wisq, kien biss superfiċċjali, tal-qoxra. Qed ngħid għal Marku Tulju Ċiċerun, għaref Ruman li għex fl-ewwel seklu qabel Kristu. Waħda mill-aktar kwotazzjonijiet tiegħu li baqgħet ġewwa moħħi u spiss niftakar fiha hija din:

Sitt żbalji li l-bniedem jibqa’ jagħmel seklu wara seklu:

• 1.       Jemmen li l-qliegħ tiegħu isir billi jgħaffeġ lil ħaddieħor
• 2.       Jinkwieta dwar dak li ma jistax jinbidel jew jiġi rranġat
• 3.       Jinsisti li xi ħaġa hija impossibbli għax ma jasalx biex iwettaqha
• 4.       Ma jaċċettax li jwarrab ħwejjeġ ta’ ftit importanza
• 5.       Jittraskura l-iżvilupp u l-irfinar tal-moħħ
• 6.       Jipprova jġiegħel lill-oħrajn biex jemmnu u jgħixu bħalu

Il-Qliegħ

Billi ħaddieħor jaqla’ daqsi, aktar jew anqas minni mhu ser ibiddel xejn mill-qliegħ tiegħi. Sfortunatament il-bniedem spiss jaħseb bil-maqlub u għalhekk jikkalpesta lil ħaddieħor, jgħaffeġ lil għajru. Għall-kuntrarju, meta sforz isir bejn tnejn, ir-riżultat ikun aħjar. Xi kultant nisimgħu b’ kumpaniji li jkunu jimmanifatturaw l-istess prodott,  li jingħaqdu flimkien. Ir-riżultat spiss ikun wieħed tajjeb ħafna għaliex minflok tinħela l-enerġija fil-kompetizzjoni, din tintuża b’ sinerġija. Dan huwa każ wieħed biss fejn il-qliegħ ta’ entità ma jsirx billi jkisser jew jgħaffeġ entità oħra.

X’ nistgħu nibdlu?

Fid-dinja hemm ħwejjeġ li nistgħu nibdluhom u hemm oħrajn li nagħmlu x’ nagħmlu ma nistgħu nibdluhom qatt. Dak li jista’ jkun irranġat tkun ħaġa tajba li jitranġa imma dak li ma hemmx tama għalih kollu ta’ xejn noqgħodu ninkwietaw fuqu. Dan l-argument nistgħu napplikawh għal bosta sitwazzjonijiet li nsibu ruħna fihom. Tajjeb naraw sew x’ nistgħu nagħmlu u jekk nindunaw li ma nistgħu nagħmlu xejn ma nibqgħux naħlu ħin u enerġija dwar dik il-ħaġa.

L-impossibbli

Illum kważi lanqas naċċettaw li xi ħaġa hija impossibbli. Biss ikollna naċċettaw li hemm ħwejjeġ li għalina huma ’l bogħod wisq biex nilħquhom. Iżda b’ dan ma jfissrix li dak li ma wettaqtx jien ma jistax iwettqu ħaddieħor. Allaħares ix-xjenzati ma prruvawx jagħmlu huma dak li ta’ qabilhom ma rnexxielhomx jagħmlu, Kieku la għandna mediċina, la għandna teknoloġija u lanqas tlajna fuq il-qamar! Dak li hu impossibbli għalija jista’ jkun possibbli għalik. Dak li ma nistgħux nagħmlu llum forsi għad jasal żmien li jkun jista’ jsir.

Marbutin max-xejn

Il-bniedem għandu t-tendenza li jorbot ma’ qalbu xi affarijiet li fl-aħħar mill-aħħar huma ta’ ftit jew xejn importanza. Hawn min ifittex il-punt għal xejn b’ xejn. Bosta drabi aħna l-bnedmin nibżgħu mit-tibdil kbir u nibqgħu marbutin ma’ ħwejjeġ ċkejkna u ta’ ftit importanza.Hawn Malta mbagħad xi ħaġa speċjali fejn jidħol partitiżmu u parrokkjaliżmu. Ara ma jfettillekx titkellem quddiemi kontra l-partit li fih nemmen jew kontra l-qaddis patrun tiegħi. Jekk ninħallu mill-ħwejjeġ ta’ ftit importanza nsibu li bejnietna hemm aktar ħwejjeġ komuni milli differenti.

Għatx għat-tagħlim

Il-moħħ tal-bniedem huwa bħal karta xuga. Dan jiżviluppa u jirfina aktar ma jgħaddi żmien. Mhux sew li kultant nieqfu ninteressaw ruħna għax dan iwaqqaf l-iżvilupp tal-moħħ. Il-bniedem huwa dejjem bil-għatx għal aktar tagħrif u għalhekk ifittex u jistaqsi. B’ hekk il-moħħ jirfina u jikber. Biss naslu f’ punt fejn il-moħħ ma jibqax li jkun. Jew jibda jiftakar ta’qabel u jinsa tal-lum jew jiftakar tal-lum u jinsa tal-bieraħ. Dan l-istess bħal karozza tal-linja. Jekk titlaq mill-belt u tibda ttella’ n-nies, tasal f’ punt fejn timtela’ u jew jinżlu n-nies u jitilgħu oħrajn flokhom jew inkella min ikun qed jistenna jkollu jibqa’ l-art. Dan huwa bħall-moħħ tal-bniedem. Hekk jaħdem!

Min mhux magħna kontra tagħna

Il-bniedem dejjem ra theddida f’ dak li ma jaqbilx miegħu u għalhekk dejjem ra kif għamel biex iġiegħel lill-ieħor jemmen u jgħix bħalu biex b’ hekk ma jkunx hemm oppożizzjoni. Biss din ma hijiex ħaġa sewwa. Nafu kemm problemi nqalgħu fejn l-oppożizzjoni ma kinitx teżisti. Mhux qed ngħid biss fil-kamp politiku, imma dan il-qasam huwa l-eżempju per eċċellenza. Min mhux magħna kontra tagħna mela neħilsu minnu. Le mhux hekk, irridu nirrispettaw lil xulxin minkejja li ma naqblux.

Sitt punti

Kemm fissru sew lill-bniedem Ċiċerun! Għaddew elfejn sena minn meta nkitbu dawn is-sitt punti u nasal biex ngħid li l-bniedem baqa’ l-istess. Għamilna tant u tant passi ’l quddiem iżda l-essere uman baqa’ dak li kien u wisq nibża’ li hekk jibqa’, jagħmel żball wara żball, seklu wara seklu u donnha li l-istorja ma tgħallimna qatt.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 21 ta' Mejju 2016

Kikkra kafè

Huma ħafna dawk li jkunu qegħdin iqallbu l-paġni ta’ dan il-ġurnal waqt li jkunu qegħdin jieħdu l-ewwel kikkra kafè tal-ġurnata. Hemm oħrajn li l-gazzetta jagħtuha daqqa t’ għajn għall-ħabta tal-għaxra, waqt li wkoll ikunu qed jieħdu kafè. Hu x’ inhu donnhom il-kafè u l-gazzetta jmorru id f’ id.

Il caffè

Fit-tieni nofs tas-seklu XVIII, ġewwa Milan kien hemm ħanut tal-kafè ta’ ċertu wieħed Grieg li kien jismu Dimitri. Fil-ħanut ta’ dan ir-raġel kienu jiltaqgħu bosta ħaddiema biex jieħdu kafè u jgħidu kelma. Ma rridux ninsew li l-kafè għat-Taljani huwa ingredjent importanti f’ħajjithom u għalhekk il-kikkra kafè għand Dimitri kienet appuntament ta’ kuljum għal bosta ħaddiema, tal-id jew tal-pinna. F’ dan il-post spiss kienu jsiru diskursati dwar il-politika jew xi attività soċjali bejn dawk li kienu jiffrekwentaw dan il-ħanut.

Ċertu Pietro Verri, kittieb, storiku, filosofu u fuq kollox meqjus ukoll bħala wieħed mill-akbar esponenti tal-illuminiżmu f’ Milan, kien ukoll ġieli jżur dan il-ħanut. Huwa kien jinnota kemm diskussjonijiet politiċi jew soċjali kienu spiss jitwieldu f’ dan il-post.  F’ Ġunju tas-sena 1764 dan Verri beda jippubblika ġurnal b’ argumenti u artikli politiċi, soċjali, artistiċi u kulturali. Il-ġurnal semmieh “Il Caffè” għaliex l-istess bħall-ħanut ta’ Dimitri kieni kun fih argumenti ta’ interess ġenerali. Dan il-ġurnal ma kellux ħajja twila wisq u l-aħħar ħarġa tiegħu kienet dik ta’ Mejju tal-1766.

Il-Pjanta u x-xarba

Aktarx li l-kelma kafè ġejja mill-kelma “Kaffa” li hija isem ta’ provinċja antika fil-Lbiċ tal-Etjopja u li aktrax fiha oriġinat il-pjanta tal-kafè. Il-kelma “Kaffa” mbagħad aktrax li ġiet minn dik Għarbija “Kaħwah” (قهوة) li llum tfisser ukoll kafè.

Il-kafè hija xarba magħmulha minn frott, donnhom żrieragħ, ta’ pjanta li meta jsiru u jinxfu jkunu inkaljati u mitħuna u wara jitgħallew. Il-pajta tal-kafè ħarġet mill-Afrika u ttieħdet madwar id-dinja biex illum insibu madwar 70 pajjiż li jipproduċi dan il-prodott. Dawn il-pajjiżi nsibuhom l-aktar fir-reġjuni ekwatorjali, fl-Amerika ta’ isfel, fl-Asja u l-Afrika. Din il-pajnta ddum tgħix bejn 20 u 25 sena u ta’ kull sena tagħmel madwar 2,000 frotta.

Aktarx li l-ewwel ma beda jinxtorob il-kafè kien fil-Jemen lejn nofs is-seklu XV. Hemmhekk kienu jiltaqgħu xi rġiel wara t-talb ta’ Nhar ta’ Ġimgħa u joqgħodu jixorbu dik li llum insejħulu kafè. Kien fl-Arabja li l-frotta tal-kafè bdiet tkun inkaljata u mitħuna biex minnha ssir ix-xarba. Xi neguzjanti kienu daħħlu l-pjanta fil-pajjiż u bdew ikabbruha hemm. Sas-seklu ta’ wara din id-drawwa li jinxtorob il-kafè, u kultant anke l-kultivazzjoni tal-pjanta, daħlet fil-bqija tal-Lvant Nofsani, fil-Persja, fit-Turkija u fl-Afrika ta’ Fuq. Minn hemmhekk daħlet f’ Ewropa u ftit ftit inxterdet mad-dinja kollha. Illum tmur fejn tmur madwar id-dinja tista’ tixrob il-kafè.

Tipi ta’ kafè

Insibu żewġ tipi ewlenin ta’ kafè; Arabica u Robusta. L-aktar popolari huwa l-Arabica. Minn dawn iż-żewġ tipi joħorbu bosta kafejiet oħrajn u għalhekk insibu għażla kbira meta mmorru l-ħanut biex nixtru l-kafè mitħun. Dawn ikollhom xi varjazzjoni minħabba l-post li fih ikunu kkultivati. Dan ikollu effett fuq it-togħma tax-xarba.

Jekk tipi ta’ frott tal-pjanta tal-kafè nsibu tnejn, mhux l-istess nistgħu ngħidu għax-xarba li nagħmlu minnhom. Tmur ġewwa ħanut tal-kafè l-Italja tibda tisma’ bosta ismijiet li jindikaw tipi ta’ xarbiet tal-kafè. Espresso huwa l-aktar komuni u għalhekk jirreferu għalih sempliċiment bħala “caffè”. Imma l-espresso jista’ jkun lungo. Jekk tridu bil-ħalib allura ordna capuccino, jew għall-qosor capuccio. Macchiato mbagħad ikun espresso bil-ħalib imma lanqas huwa capuccino. Hemm imbagħad fejn issib l-espressino jew marocchino, servut f’ kikkra daqs nitfa bi ftit trab taċ-ċikkulata fil-wiċċ.

Il-kafè jista’ jinxtorob ukoll kiesaħ. Il-caffè freddo huwa xarba tajba ħafna għall-jiem sħan. Hemm ukoll il-ġelat jew aħjar is-slush tal-kafè li jekk qatt ma doqtu nissuġġerilek li tara minn fejn tista’ ssib tixtri wieħed u dduqu.

F’ pajjiżna ma tantx għandna kultura tal-kafè jew aħjar ngħid li tlifnieha. Niftakar lin-nanna u aktar tard lil ommi, isajru stanjata kafè kull filgħodu biex kulħadd ikun jista’ jieħu kemm irid matul il-jum. Illum la għadha magħna n-nanna u lanqas ommi u tlifna kemm il-kafè kif ukoll l-istanjata. Illum daħal il-kafè tat-trab, dak li t-Taljani jgħidulu Americano. Komdu u tagħmlu malajr imma lanqas biss jibda mal-kafè l-ieħor. Il-post tal-istanjata llum ħadu l-kitla tad-dawl.

X’ dinja ta’ ħsibijiet fuq din in-nitfa ta’ żerriegħa jew frotta li tagħtina xarba tant popolari u li ssibha madwar id-dinja kollha. Illum lanqas nimmaġinaw li mmorru xi mkien u ma nsibux kikkra kafè. Intant, jekk qabel bdejt taqra dan l-artiklu ferrajt xi kikkra kafè naħseb issa birdet u tista’ tixrobha bil-kwiet inti u tkompli tqalleb il-paġni ta’ dan il-ġurnal.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 14 ta' Mejju 2016

Festa u festival

Bħall-popli Mediterranji kollha, aħna l-Maltin għandna tendenza li għal kull ħaġa noħolqu ċelebrazzjoni, nagħmlu festa biex nuri li tkun qed isseħħ xi ħaġa differenti mis-soltu. Festa ta’ twelid jew magħmudija ta’ tarbija ġdida, festa fl-okkażjoni tal-ewwel tqarbina jew tal-grizma u festa f’ jum it-tieġ. Hemm imbagħad dawk il-festi fuq skala akbar, festi li jkunu marbutin mat-twemmin tal-poplu li ma jkunux fuq skala lokali, lanqas fuq skala nazzjojnali imma jinfirxu skont kif ikun mifrux it-twemmin tal-poplu. Hekk insibu li fejn il-poplu huwa Kristjan dan jiċċelebra festi bħall-Milied jew l-Għid il-Kbir. Fejn il-poplu huwa Musulman insibu ċelebrazzjonijiet bħal dawk ta' Mawlid al-Nabi, fejn ikun iċċelebrat it-twelid ta’ Muħammed jew Eid al-Fitr, meta jintemm ir-ramadan. Biex inkunu semmejna r-reliġjon kbira l-oħra li nsibu max-xatt tal-Mediterran, li fil-fatt hija l-omm ta’ dawn iż-żewġ reliġjonijiet l-oħra, ngħidu li anke l-Lhud għandhom il-festi tagħhom bħall-Yum Kippur , jum il-maħfra tad-dnubiet u l-Għid, it-tifkira ta’ meta l-poplu Lhudi nħeles mill-jasar. Il-kelma festa aktarx nassoċċjawha ma’ ċelebrazzjoni ta’ twemmin. Ma jfissirx li dan huwa bilfors twemmin reliġjuż – xejn affatti, aħna l-Maltin, bħall-popli l-oħra kollha, niċċelebraw il-festi nazzjonali li ma għandhom x’ jaqsmu xejn mar-reliġjon imma niċċelebrawhom għax nemmnun fl-istorja tagħna u fl-identità tagħna.

Karattru ta’ festa

Kull pajjiż għandu l-mod tiegħu kif jiċċelebra l-festi tiegħu. Bejn wieħed u ieħor il-pajjiżi ġirien jikkupjaw minn xulxin u biż-żmien wieħed isibha diffiċli jintebaħ bl-elementi misruqin mingħand ħaddieħor u b’ dawk oriġinali tal-lokal. Spanja, l-Italja ta’ isfel, Sqallija u Malta għandna bosta elementi komuni fil-festi tagħna. L-ewwel ħaġa komuni hija li l-parti l-kbira tal-festi huma marbutin mal-fidi Nisranija. Dan mhux bilfors imma wisq probabbli hekk hu. Napli jiċċelebraw il-festa tal-ġilji. Minkejja li jissemmew għal xi qaddis, l-ebda element reliġjuż ma nsibu f’ dawn il-festi, anzi għandi suspett li f’ xi każi minn dawn il-festi ikun hemm xi organizazzjoni kriminali minn taħt. Dawn il-festi ma humiex festi reliġjużi imma profani fejn matul tmiem il-ġimgħa l-poplu tar-raħal fejn issir il-festa tal-ġilji jkun jista’ jiekol, jixrob u jiżfen kemm jiflaħ tul il-lejl kollu. Dan qed ngħidu mill-esperjenza personali għaliex  fl-ewwel lejl tiegħi ġewwa Napli sibt il-festa tal-ġilji fil-kwartier li kelli ngħix fih għal tliet snin sħaħ, kwartier Naplitan li ħabbejt u għadni nħobb u nżuru kull meta jkolli ċans.

Kull festa għandha l-karattru tagħha u l-festi mediterranji huma karattarizati mill-għajjat, mużika, kant, ikel, briju, nar artifiċjali, baned, u nsomma dak kollu li wieħed jista’ jimmaġina. Il-festi Għarab huma kkartterizzati mill-ammont ta’ ikel differenti li jiġi servut u mit-tjubija ta’ ħelu li wieħed isib jiekol f’ dawn il-festi. Il-festi Lhud ma jistax jonqos li ma jkunux xi ftit jew wisq jixbħu lil dawn li għadna kif semmejna – ġirien aħna x’ aħna!

Festival

Sa ftit snin ilu l-kelma festival konna nifhmu biha xi serata ta’ kant fejn fl-aħħar jew tingħata tifkira lill-parteċipanti jew jekk il-festival ikun forma ta’ kompetizzjonil jitħabbar ir-rebbieħ. Illum il-perċessjoni ta’ festival bdilnieha. Għandu mnejn billi bdejna nitħalltu ma’ bosta nies barranin, billi bdejna nżuru bosta artijiet b’ kulturi totalment differenti minn tagħna, bdejna norganizzaw xi festival jixbaħ lil dawk barranin. Festival popolari tista’ tgħid madwar id-dinja huwa l-Oktoberfest fil-Ġermanja. Dawn huma festivals tal-birra, mużika, kultura, żfin u folk. F’ pajjiżna wkoll dawn l-aħħar snin il-festivals mhux biss twieldu imma tkattru u llum insibu kull tip ta’ festival. Minn dak tal-frott, sa tal-ħaxix, tal-ħobż, tal-inbid, tal-frawli, tar-rizzi, tal-ħut, u ma nafx ta’ xiex aktar. Dawn huma okkażjonijiet fejn wieħed jista’ jiddeverti u japprezza dak li għandna. Fihom wieħed isib bosta xogħol artiġjanali li tkun ħasra jekk dan jintilef. Bis-saħħa ta’ dawn il-festivals hemm xi snajja antiki li reġgħu qed jidhru. Mhux sejjer ngħid li llum wieħed li kien jagħmel il-karettuni għandu jiftaħ ħanut tax-xogħol b’ dan il-mestier għax bil-garanzija li jibqa’ bla xogħol għaliex il-karettuni spiċċaw minn fostna, imma qed nirreferi għal snajja bhal xogħol ta’ bizzilla u ganutell u ta’ pasturi u statwi. Dawk kienu għoddhom spiċċaw għal kollox minn fostna imma llum erġajna bdejna narawhom speċjalment f’ xi festival milli qed insemmu.

Noqgħodu attenti

Il-festi jew il-festival ma humiex xi ħaġa ta taħt is-saqaf imma huma attivitajiet ta’ barra t-triq. Tajjeb mela naħsbu biex meta jkunu organizzati attivitajiet bħal dawn ma jkunux ta’ skomdu għall-pubbliku. Jekk tgħalaq nofs raħal bi stands u tilari tal-ikel, ma jkunux jistgħu jgħaddu karozzi, ma jkunx jista’ jiġi offrut is-servizz tat-trasport pubbliku u bosta drabi dawk li jużaw tal-linja jkollhom jimxu mixja twila biex jirkbu. F’ okkażjonijiet bħal dawn tal-linja għandhom jiġu provduti b’ rotta xi ftit differenti biex il-poplu jkun jista’ jinqeda xorta. Ftit ħsieb kull ma jkun hemm bżonn.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 7 ta' Mejju 2016