L-ilsien Malti tibżax minnu, ibża’ għalih

L-ewwel ktieb ta’ Kilin li qatt qrajt kien il-famuż “Fuq il-għajn ta’ San Bastjan”. Nista’ ngħid li minn dak iż-żmien dejjem segwejt lil dan il-kittieb simpatiku. Qrajt mhux biss il-kotba tiegħu imma kont nistenna l-artikli tiegħu li kien jikteb fuq dan il-ġurnal, minn ġimgħa għal ġimgħa.

Mike Spiteri, jew kif jafu kulħadd, Kilin, spiss kien jikteb fuq l-ilsien Malti u dwar l-użu ħażin tiegħu, fuq kliem pronunzjat ħażin fuq il-mezzi tax-xandir, fuq frażijiet ivvintati jew maqlubin mill-Ingliż b’ mod ħażin. Kont nieħu gost ninnota l-iżbalji li kien isemmi f’kitbietu u nipprova ma nagħmilhomx jien. Kilin kien bniedem li verament kellu għal qalbu l-ilsien Malti.

Jien kemm-il darba mxejt fuq il-passi ta’ Kilin u ktibt ukoll dwar l-użu ħażin tal-Malti, dwar kemm jeħtieġ nibżgħu għalih aħna għaliex dak tagħna u tagħna biss u jekk ma nibżgħux għalih aħna sejrin nitilfuh darba għal dejjem.

Patrimonju

Pajjiżi kbar ħafna, li fejnhom gżiritna lanqas biss tidher, jinqdew bl-ilsien ta’ xi art oħra għaliex ma għandhomx ilsien tagħhom. Dan il-fatt aktar għandu għalfejn jagħmilna kburin bi lsienna u aktar għandu jdaħħal fina s-sens konservattiv. Ilsienna huwa patrimonju, huwa ilsien Semitiku waħdieni miktub b’ ittri Latini. Għandna ngħożżuh u nieħdu ħsiebu.

Lanqas irrid nidher li jiena kontra l-evoluzzjoni tal-ilsien Malti, xejn minn dan, jekk ilsien ma jevolvix ikun ifisser li miet u ladarba jmut ma jkunx hemm tama li jirxoxta. Il-Malti ilu jinbidel u għadu jinbidel dan iż-żmien ukoll. Għad fadlilna xi wirt ta’ Malti antik, imma ma jfissirx li bqajna fejn konna. Biex inġib eżemnpju wieħed ngħid li l-Kelma Mulej ħija kelma użata mill-Feniċi li tfisser “Sinjur”. Ħal Mula jfisser ir-raħal tas-Sinjuri. Il-Feniċi waslu Malta madwar 800 sena qabel Kristu. Madanakollu għandna nsibu xi traċċi tagħhom anke fi lsienna. Biss mal-kelma mulej, li llum nużawha biss f’ kuntest ta’ reliġjon, daħlet il-kelma sinjur mit-Taljan. Dan juri l-għana ta’ lsienna u kemm huwa lsien ħaj li jinbidel għaliex jintuża. Intenni ħsiebi: nibżgħu għall-patrimonju ta’ ilsienna! Biss meta ngħid nibżgħu għalih ma rridx infisser li ma nħalluhx jevolvi għaliex l-evoluzzjoni tiegħu hija l-garanzija li ma jintemmx għal kollox.

Awtorità

Fl-ewwel kapitlu, artiklu ħamsa,  tal-Kostituzzjoni ta' Malta hemm miktub li l-Malti huwa l-uniku lsien nazzjonali ta’ Malta. Barra minn hekk hu wkoll, flimkien mal-Ingliż, l-ilsien uffiċjali ta' pajjiżna. Ladarba huwa hekk, l-awtorità hija fid-dmir li tħares dan il-wirt u għandha tagħmel minn kollox biex tara li ma jintilifx. Trid tara wkoll li jkun mgħallem sewwa fl-iskejjel kollha tal-pajjiż u li jekk jista’ jkun il-maġġoranza, biex ma ngħidx kulħadd, ikun jaf jiktbu sewwa.

Fil-25 ta’ Lulju, 2008  il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti ħareġ  l-aħħar deċiżjonijiet dwar xi tibdil fl-ortografija tal-Malti. Ingħata tliet snin żmien biex dawn it-tibdiliet jindraw minn kulħadd. Matul dawn it-tliet snin iż-żewġ varjanti ta’ kitba kienu tajbin, biss wara l-25 ta’ Lulju, 2011, il-verżjoni l-ġdida biss saret tajba. Allura la l-verżjoni l-ġdida biss hija tajba, min jikteb Malti bil-verżjoni l-antika jkun qed jikteb Malti ħażin. Issa naqblu jew ma naqblux mat-tibdiliet jew mal-mod kif saru, dik storja oħra, il-fatt hu li jekk nikteb Malti ta’ qabel l-2008 nkun qed nikteb Malti ħażin. Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti huwa l-qafas uffiċjali li jħares l-ilsien tagħna. Kien twaqqaf fl-2005 bil-liġi tal-ilsien Malti li għaddiet mill-Parlament Malti unanimament u xogħlu hu li jħares il-Malti u jtejbu. Jien għandi nimxi mad-deċiżjonijiet tiegħu jekk irrid nikteb sewwa.

Ripetizzjoni

Għandu mnejn mhux kulħadd jaf b’ dawn il-bidliet. Bilfors, għaliex għadna naraw kitba ta’ kwalità għolja li tinkiteb b’ Malti ta’ qabel l-2008. Jekk l-awtorità qaltli li TAL- dejjem hekk tinkiteb niżbalja jekk niktibha TA’ L-. Jekk id-deċiżjoni hija li jiena NIPPRIETKA ma nistax NIPPRIEDKA! U nistgħu nibqgħu sejrin hekk. La hemm ir-regoli rridu nobduhom. Madanakollu ħafna kitbiet għadhom jinkitbu bħal qabel u allura dawn huma żbaljati.

Nemmen li kemm-il darba dawn it-tibdiliet ikunu aktar magħrufin mill-poplu Malti, dawn l-iżbalji jonqsu. Jekk isiru spots qosra fuq l-istazzjonijiet televiżivi, ta’ ftit sekondi, kif ukoll avviżi li jiġbdu l-għajn fil-gazzetti, bir-regoli l-ġodda tal-Malti, innaqqsu ħafna mill-iżbalji li naraw ta’ kuljum. Ma jimpurtax li dawn ikunu rripetutti, ir-ripetizzjoni tgħin u tgħallem.

Ħalli nerġa nsemmi lil Kilin. Dan l-awtur miet ftit jiem qabel ma ħarġu d-deċiżjonijiet ġodda mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti, iva miet fid-9 ta’ Lulju, 2008. Min jaf kieku llum għadu ħaj kemm jitbaqbaq  jara dawk il-ħafna żbalji li bi ftit ta’ attenzjoni u b’ naqra rieda tajba minn min hu kompetenti jistgħu ma jsirux.

Nispera li dan il-kliem ma jaqax fuq widnejn torox. Ma nistgħux nibqgħu nitfgħu t-trab taħt it-tapit. Issa taħt it-tapit intela’ u hemm bżonn naraw x’ nagħmlu! Nagħmel appell lil kulħadd: L-ilsien Malti tibżax minnu, ibża’ għalih

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 28 ta' Mejju 2016