Messaġġ għad-dinja kollha

It-tieni parti

Wara li rajna kif il-messaġġ li l-Madonna ħalliet mat-tfal ġewwa Fatima kien ukoll immirat lejn il-Knisja Ortodossa u sa ċertu punt kien ukoll attwali għal-Lhud, illum naraw fuq fuq kif anke il-Musulmani kellhom xi ħaġa x’ jifhmu fih. Ovvjament billi dan il-messaġġ twassal f’ ambjent Kattoliku, l-aktar li jolqot kien lid-dinja Rumana. Illum nitrattaw dawn iż-żewġ reliġjonijiet kbar fid-dawl tal-messaġġ ta’ Fatima.

Iżlam

It-tmien tal-Imperu Ottoman kien ifisser ukoll l-għibien ġeo-politiku tal-Iżlam mix-xena dinjija. Kien seklu iebes għall-Iżlam madwar id-dinja, bit-taqlib  li ġab miegħu il-Jiħadiżmu li effettwa mhux biss il-pajjiżi Iżlamiċi iżda lid-dinja kollha.

Kif qal il-Papa Franġisku waqt li kien qiegħed iżur l-Eġittu, il-kwistjoni tal-Iżlam issa hija fuq nett fl-agenda tad-dinja.

L-Arċisqof Amerikan Fulton J. Sheen kien qal: “Nemmen li l-Verġni Marija għażlet li tibda’ tissejjaħ bħala ‘L-Madonna ta’ Fatima’ biex turi sinjal ta’ tama għall-Musulmani wkoll, u bix-xewqa li huma, li lilha tant juruha qima, xi darba wkoll għad jagħrfu lil Binha wkoll.”

L-Arċisqof Sheen kien jemmen li l-Madonna meta dehret fil-Portugall, għażlet post b’ isem Musulman. Fatima huwa l-isem ta’ waħda minn ulied il-Profeta Muħammed. Fatima wkoll kien l-isem ta’ prinċipessa Musulmana li wara saret Kristjana li r-raħal fil-Portugall isemma għaliha. Sheer isostni li d-dehriet ta’ Fatima ma seħħewx biss għall-konverzjoni tar-Russja iżda anke biex turi mħabbitha lill-Musulmani.

Kattoliċi

Iċ-ċentinarju ta’ Fatima jista’ jitqies bħala avveniment Kattoliku għax jagħtina dawl fuq il-ħajja tal-Knisja fis-seklu XX.

Bħalma l-Papa Ljun XIII fetaħ u mexxa l-Ġublew tas-sena 1900 madwar id-devozzjoni lejn il-Qalb ta’ Ġesù, hekk San Ġwanni Pawlu II poġġa lil Fatima fil-qalba tal-Ġublew il-Kbir tas-sena 2000. Dan il-Papa mar ġewwa Fatima fejn ibbeatifika lil Franġisku u lil Ġjaċinta Marto, tnejn mit-tfal tad-dehriet. Dan il-vjaġġ huwa ta’ importanza kbira għaliex dik is-sena l-Papa għamel biss vjaġġi apostoliċi f’ pajjiżi bibliċi: l-Eġittu, il-Ġordan u Iżreal / Palestina, u  dan tal-Portugall. F’ Ottubru tas-sena 2000, Dan il-Papa Marjan, talab li l-istatwa tal-Madonna ta’ Fatima tinġieb minn ġewwa l-Portugall għall-Vatikan. Hemm huwa ħalla it-tielet millenju f’ idejn il-Qalb Imqaddsa ta’ Marija u wettaq mill-ġdid il-konsagrazzjoni tad-dinja kollha lill-Qalb Imqaddsa, dak li kien wettaq diġà fl-1984. Dan kollu seħħ skont ix-xewqa tal-Madonna meta dehret ġewwa Fatima.

Rigward id-devozzjoni Kattolika f’ dan is-seklu ta’ Faitma nistgħu nsemmu li dan kien immarkat b’ figuri ġodda, qaddisin li għexu fi żmienna, għexu magħna, qaddisin  li nafuhom. Dan is-seklu offra tliet figuri kbar ħafna li kienu devoti tal-Qalb bla tebgħa ta’ Marija.

San Massimiljanu Kolbe, ħafna qabel  ma ħa l-martirju ġewwa l-Kamp ta’ Konċentrament f’ Auschwitz, poġġa lill-Qalb blċ tebgħa ta’ Marija fiċ-ċentru tad-devozzjoni tiegħu. Huwa wkoll iddedika lil Marija il-kunvent Franġiskan li waqqaf, l-akbar kunvent fid-dinja f’ dak iż-żmien. Huwa semma l-fuljett li kien jippubblika “Il-Kavallier tal-Immakulata”, fuljett li kellu miljuni ta’ qarrejja.

San Ġwanni Pawlu II għażel bħala motto tal-Papat tiegħu il-kliem “Totus Tuus”, kollni kemm jien tiegħek. Dan il-kliem kien indirizzat lejn Marija Santissima. Dan kien il-Papa li nħeles mill-mewt vjolenti sewwasew skont il-messaġġ tal-Madonna ta’ Fatima.

Santa Tereża ta’ Kalkutta waqt li kienet qegħda tistenna l-approvazzjoni dwar il-ħsieb tagħha li twaqqaf il-Missjunarji tal-Karità, kitbet li hija lesta tagħmel ix-xogħol tal-Madonna ta’ Fatima ġewwa l-kerrejjiet. Meta Madre Tereża mietet fl-1997, indifnet taħt statwa tal-Madonna ta’ Fatima, devozzjoni li hija dejjem kellha li saħansitra ġegħlitha twaqqaf santwarju ċkejken iddedikat lill-Madonna ta’ Fatima. Dan għamlitu xi 50 sena qabel, meta kienet għadha soru ta’ Loretu.

Bla dubju ta’ xejn, il-beatifikazzjoni u issa anke l-kanonizzazzjoni ta’ Franġisku u Ġjaċinta Marto huma sinjali ta’ Knisja li tagħraf kemm Alla għadu jibgħat qaddisin fid-dinja minkejja kollox, minkejja l-ħafna ħażin li hawn fil-globu.  Tajjeb ngħidu li l-viżjunarji ta’ Fatima huma l-iżgħar persuni li kienu kkanonizzati li ma humiex martri.

Mitt sena wara d-dehriet u l-Knisja Kattolika qegħda tgħix fiż-żmien ta’ Fatima.

Tmiem

F’ dawn ir-riflessjonijiet trattajna l-messaġġ li l-Madonna tat lid-dinja mitt sena ilu, propju fl-1917. Ma dħalniex fid-dattall tal-messaġġ anzi ftit li xejn tajt dettalji dwar il-messaġġ għaliex lġ-iskop kien li naraw li dak li ntqal mill-Madonna ġara u kien jolqot lid-dinja kollha, lil kulħadd hu x’ inhu t-twemmin reliġjuż li jħaddan. Messaġġ ta’ mitt sena ilu li għadu attwali, anzi llum nistħgu nifhmuh aktar minn seklu ilu!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 27 ta' Mejju 2017

Messaġġ għad-dinja kollha

L-ewwel parti

Il-messaġġ li mitt sena ilu l-Madonna tat lid-dinja ġewwa Fatima fil-Portugall huwa messaġġ dinji li jekk wieħed jirrifletti sewwa fuqu jara li jgħodd għal kulħadd, ikun xi jkun it-twemmin tiegħu. Hawnhekk qiegħed noffrilkom riflessjoni dwar kif dan il-messaġġ laqat lill-Insara Ortodossi, lil-Lhud, lill-Musulmani u ovvjament lill-Insara Kattoliċi. Minħabba t-tul ta’ din ir-riflessjoni qed naqsam dan l-istudju f’ żewġ partijiet.

Daħla

Iċ-ċentinarju tad-dehriet ta’ Fatima jistedinna biex nagħtu ħarsa lura lejn is-sena 1917, sena li d-dinja qadima tat postha għal waħda ġdida, waħda aktar qattiela u qerrieda.

Id-deheriet tal-Madonna ta’ Fatima għandhom rabta ma’ San Ġwanni Pawlu II u r-rebħa paċfika li saret fuq il-komuniżmu. Meta taħseb dwar il-profeziji li ntqalu fuq l-ewwel u t-tieni gwerra dinjija tinduna kemm il-fatti ġewwa Fatima mhux ta’ min jinjorahom.

Dak li nistgħu nsejħulu  “Is-seklu ta’ Fatima” kien drammatiku mhux biss għall-Komuniżmu Sovjetiku.  Is-sena 1917 biddlet anke l-attitudni reliġjuża globali, kif fil-fatt għadha tinbidel sa issa. Id-dehriet ta’ Fatima ma kienux indirizzati lejn dawn it-tibdiliet kollha, iżda ġew fi żmien meta l-ġnus kollha bdew għaddejjin minn dan it-tibdil u bdew snin ta’ taqlib.

Il-Madonna dehret lil tfal rgħajja fl-istess sena li r-revoluzzjoni Bolxevista neħħiet lit-Tżar tar-Russja mis-setgħa. Il-Verġni Marija kellmet lit-tfal dwar il-konverżjoni tar-Russja u għalhekk naraw għaqda mal-ġlieda kontra l-Komuniżmu. Bl-attentat fuq ħajjet San Ġwanni Pawlu II fit-13 ta’ Mejju 1981, nifhmu l-kliem “Il-Qalb Immakulata tiegħi tirbaħ”. Dan il-kleim nifhmuh kemm-il darba noħduh f’ kuntest storiku.

Iżda kien hemm ħafna aktar  minn hekk għaddej fl-1917. Ikkunsidra l-impatt fuq il-post tar-reliġjonijiet fil-ħwejjeġ globali.

Ortodossi

Fil-tendenza ġdida li għadha sejra sal-lum, l-1917 immarkat il-bidu ta’ seklu katastrofiku għall-Ortodossi. Ir-Rivoluzzjoni Russa u l-introduzzjoni tal-ateiżmu totali kien il-bidu ta’ lejl mudlam fuq il-Knisja Ortodossa Russa, l-akbar mill-Knejjes Ortodossi kollha. F’ dik is-sena il-Patriarkat ta’ Moska kellu madwar 300 isqof. Kwart ta’ seklu wara dawn kienu jintgħaddu fuq is-swaba ta’ id waħda. Wara li Hitler invada r-Russja f’ Ġunju 1942, Stalin xtaq jerġa’ jqajjem il-Knisja Ortodossa Russa bħala fergħa tal-Istat Kominista. Il-Komuniżmu spiċċa mir-Russja imma l-Knisja Ortodossa, fl-aktar pajjiż importanti għaliha, għadha titqatel mal-Kremlin.

Sadanittant, l-ewwel gwerra dinjija rat ukoll it-tmiem tal-Imperu Ottoman, il-Kalifat Iżlamiku kbir li kellu l-għeruq tiegħu f’ Istanbul – Kostantinopli, is-sede primarja tal-Knisja Ortodossa. Wara l-Imperu rajna l-qawmien tal-istat sekulari Tork u l-Knisja Ortodossa, fil-belt kapitali tal-istorja tagħha, bdiet titnaqqar.

Rivoluzjoni Bolxevista

Il-libertà tal-Patriarkat ta’ Kostantinopli li jmexxi lilu nnifsu, jikkontrolla dak kollu li jippossedi, iżomm is-seminarji u jaħtar il-mexxejja tal-Knisja bdiet tkun restritta. Illum in-numru ta’ Nsara Ortodossi f’ Kostantinopli huwa ta’ ftit eluf, iżgħar minn parroċċa moderna Ewropea jew Amerikana.

Minħabba l-pressjoni li l-istati għamlu fuq Moska u Kostantinopli, il-Knisja Ortodossa kellha tissielet biex tibqa’ ħajja tul is-seklu tad-dehriet ta’ Fatima. Il-konverżjoni tar-Russja li tissemma’ tassew hija marbuta mal-waqa’ tal-Komuniżmu Sovjetiku, iżda l-konverżjoni sħiħa sseħħ biss meta l-Knisja Ortodossa Russa terġa’ jkollha l-identità bħala l-pulmun tal-Lvant tal-Knisja universali.

Ġudaiżmu

Il-messaġġ ta’ Fatima ma kien immirat lejn dik li fl-1917 kienet magħrufa bħala “Il-Kwistjoni Sijonista”, iżda s-seklu ta’ Fatima kien mill-aktar drammatiku għall-poplu Lhudi. Sa ċertu punt il-messaġġ ta Fatima jitkellem dwar taqlib u paċi u hawn nistgħu naraw il-qagħda tal-Lvant Nofsani fid-dawl ta’ dan il-messaġġ u naraw kemm huwa relavanti.

Waqt li l-Imperu Ottoman kien qed jitmermer, fl-1916 il-Gran Britannja u Franza temmew il-ftehim magħruf bħala Sykes-Picot li fassal il-fruntieri tal-Lvant Nofsani u ħoloq xi stati Għarab ġodda. Illum dan il-ftehim ma għadux jgħodd għax erba’ stati li kienu protagonisti fil-ftehim ma għadhomx jiffunzjonaw sewwa: Is-Sirja, l-Iraq, il-Libja u l-Jemen. Ma nafx kemm dawn il-pajjiżi jistgħux xi darba jerġgħu lura għal li kienu.

Fil-kuntest ta’ Lvant Nofsani wara l-Imperu Ottoman, fl-1917, l-Ingliżi  ħarġu bid-dikjarazzjoni msejħa “Balfour”. Arthur James Balfour, segretarju għall-affarijeit Barranin tar-Renju Unit fi ftit kliem kiteb u wera l-possibiltà ta’ pajjiż għal-Lhud ġewwa l-art ta’ Iżrael. Dan kien ifisser ir-ritorn lejn Sion u r-ritorn tas-Sijoniżmu.

Wara 18-il seklu li fihom il-Lhud għexu mxerrdin, ir-ritorn tagħhom lejn Stat Lhudi fl-art antika ta’ Iżrael ma jistax jitqies biss bħala mossa ġeo-politika iżda hija wkoll fenomenu reliġjuż.

Kampijiet ta’ konċentrament

L-istat ta’ Iżrael kien jonqsu madwar 30 sena biex jitwaqqaf mill-Ġnus Magħquda wara li l-poplu Lhudi għadda minn wieħed mill-agħar żmien tal-istorja tiegħu – il-qerda fil-kampijiet ta’ konċentrament waqt it-tieni gwerra dinjija. It-tentattiv tal-qerda tal-Ġens Lhudi mill-Ewropa fuq naħa u l-wegħda tar-ritorn lejn l-art li tahom Abraham fuq naħa oħra, kienu jfissru li dak li nkiteb fil-Bibbja snin twal qabel, kien attwali, kien l-aħbarijiet ta’ dak iż-żmien. Ħamsin sena wara d-dikjarazzjoni Balfour seħħet il-gwerra ta’ sitt ijiem fl-1967 li fissret li l-Lhud reġgħu kienu ħielsa li jmorru Ġerusalemm u jitolbu mal-ħajt tal-bikkejja.

Il-kwistjoni bejn l-Għarab u l-Lhud kienet problema kbira għat-tiftix tal-paċi dinjija għal parti kbira mis-seklu ta’ Fatima. Mhux lakemm tasal tagħti tweġiba, imma nemmen li l-Providenza qegħda tikteb ktieb ġdid fl-istorja tal-Poplu Lhudi.

Dan l-argument jissokta. Darba oħra naraw dan il-messaġġ kif laqat id-dinja Musulmana u dik Kattolika.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon - 20 ta' Mejju 2017

It-tfal tal-Madonna

Ix-xbieha tal-Madonna fuq siġra u tlett itfal għarkupptejhom taħt is-siġra hija xbieha familjari għalina, l-aktar din is-sena li qegħdin niċċelebraw l-ewwel ċentinarju mid-dehriet tal-Madonna ġewwa l-medda art imsejħa Cova da Iria fir-raħal ta’ Fatima ġewwa l-Portugall. Huwa fatt kurjuż kif Marija Santissima għażlet tfal żgħar biex twassal messaġġ lid-dinja kollha. Ir-raġuni tgħidilna li kieku d-dehriet b’ messaġġ saru lil xi persuna adulta kienet tkun aktar ħaġa li nifhmuha. Iżda l-magħżulin għal dawn l-avvenimenti tas-sema kienu Luċija tifla ta’ għaxar snin, kuġinuha Franġisku li fl-ewwel dehra fit-13 ta’ Mejju 1917 kien għadu ser jagħlaq disa’ snin u oħtu Ġjaċinta ta’ seba’ snin.

Il-fatt li l-Madonna tidher lil tfal biex twassal xi messaġġ ma ġarax biss ġewwa Fatima imma insibuh f’ dehriet oħrajn. Ejjew naraw ftit xi dehriet tal-Madonna, approvati mill-Knisja li l-viżjonarji tagħhom kienu tfal.

Laus

Benoîte Rencurel kienet xebba ta’ sbatax-il sena mir-raħal Saint-Étienne-le-Laus, fi Franza. Din kienet tirgħa l-merħla tal-wieħed raġel mir-raħal stess. Kienet ilha taħdem miegħu minn meta kellha tnax-il sena. F’ Mejju tas-sena 1664, waqt li kienet tiegħa bdiet ixxomm riħa tfuħ. Bdiet iddur biex tara minn fejn kienet ġejja dik ir-riħa u sabet li l-kurċifiss li kien hemm fuq il-muntanja fejn kienet, kien qed inixxi d-demm u r-riħa tfuħ kienet ġejja minnu. Wara dan kellha bosta dehriet minn Marija Santissima. Dawn id-dehriet baqgħu sejrin sas-sena 1718, meta mietet Benoîte. Il-messaġġ li talbet il-Madonna f’ dawn id-dehriet kien biex jinbnew knisja u dar għas-saċerdoti u biex l-Insara jikkonvenrtu u jersqu aktar lejn is-sagramenti speċjalment dak tal-qrar. Dawn id-dehriet kienu uffiċjalment aċċettati mill-Isqof tad-Djoċesi fis-sena 2008.

La Salette

Fl-1846 ġewwa La Salette, raħal Franċiz, żewġt itfal kienu qed jirgħu l-merħla tal-familji tagħhom kellhom dehra ta’ “Waħda mara sabiħa”. Kien is-sibt 19 ta’ Settembru dakinhar tad-dehra. Maximin Giraud kellu ħdax-il sena filwaqt li Mélanie Calvat kellha kważi ħmistax-il sena. Il-messaġġ ta’ dawn id-dehriet Marjani kien wieħed li jħeġġeġ għall-konverżjoni u t-talb. Fl-1851 il-Papa Piju IX approva l-kult tal-Madonna ta’ La Salette.

Lourdes

Fl-1854 il-Papa Piju IX ipproklama d-domma tal-Immakulata Kunċizzjoni. Erba’ snin wara, ġewwa Masabielle, qrib ix-xmara Gave, qrib ir-raħal ta’ Lourdes fi Franza, Bernardette Soubirous, tifla ta’ erbatax-il sena kellha dehriet mill-Madonna. Kienu tmintax id-dehriet li seħħew bejn il-11 ta’ Frar u s-16 ta’ Lulju tas-sena 1858. Marija talbet li f’ dak il-post tinbena knisja u affermat id-domma ta’ fidi li Marija kienet meħlusa mid-dnub tan-nisel. Fl-1860 dawn id-dehriet kienu approvati mill-Knisja lokali.

Pontmain

Nhar is-17 ta’ Jannar, filgħaxija, żewġ aħwa subien kienu qed jgħinu lil missiehom fir-razzett meta l-kbir, Eugène Barbadette , ta’ tnax-il sena, ħareġ ftit barra. Hekk kif ħares lejn is-sema ra dehra ta’ mara sabiha. Il-mara tbissmiltu, kellha libsa kaħla bi kwiekeb tad-deheb fuqha. Huwa għajjat lil dawk li kien hemm fir-razzett biex jiġu jaraw din id-dehra huma wkoll. Ħuh Joseph ra d-dehra iżda l-kbar ma setgħu jaraw xejn. Il-ġenituri tat-tfal sejħu soru iżda lanqas din ma setgħet tara xejn iżda żewġt itfal oħra, Françoise Richer u Jeanne-Marie Lebosse bdew jaraw dik id-dehra. Issa keinu inġabru għadd ta’ persuni barra r-razzett tal-familja Barbadette u bdew jgħidu r-rużarju. Il-Madonna qalet lit-tfal biex jgħidu lil ġemgħa biex ma taqtax qalbha, (dak iż-żmien Franza keinet fi gwerra mal-Prussja) u biex titlob ħafna. Din id-dehra baqgħet magħrufa bħala l-Madonna ta-Tama. Sena wara l-Knisja tat l-approvazzjoni tagħha għal din id-devozzjoni.

Knock

Fl-1879 ġewwa Knock fl-Irlanda seħħet dehra. Kien il 21 ta’ Awwissu meta l-fattiga tal-kappillan ta’ dan ir-raħal rat dawl qawwi barra l-knisja. Dakinhar seħħet dehra ta’ Marija, San Ġużepp u San Ġwann Evanġelista. Din ma kinitx dehra li rawha t-tfal biss għaliex inġabret folla kbira titlob quddiem il-knisja. L-iżgħar persuan li rat din id-dehra kellha sittt snin filwaqt li l-akbar waħda kellha ħamsa u sebgħin sena. Il-Knisja lokali ma damitx ma approvat din id-dehra u ħeġġet id-devozzjoni lejn dan il-post.

Beauraing

Bejn Novembru tas-sena 1932 u Jannar ta’ wara ġewwa Beauraing fil-Belġju seħħew 33 dehra Marjana. Il-viżjonarji kienu Fernande Voisin ta’ ħmistax-il sena, Andree Degeimbre ta’ erbatax-il sena u oħtha Gilberte Degeimbre ta’ disa’ snin, Albert Voisin ta’ ħdax-il sena u Gilberte Voisin ta’ tlettax-il sena. Fid-29 ta’ Novembru dawn il-ħamest itfal kienu għaddejjin minn quddiem niċċa tal-Madonna ta’ Lourdes li hemm fl-istazzjon tal-ferrovija u hemm seħħet l-ewwel dehra. Kien Albert l-ewwel li ra dehra. Dehret Mara liebsa l-abjad li kellha qalb tad-deheb fuq sidirha. Marija qalet lit-tfal li hija tista’ tikkonverti lil midimbin. Fl-1949 dawn id-dehriet kienu approvati. Din id-devozzjoni tissejjaħ Il-Madonna tal-Qalb tad-Deheb.

Banneux

Fl-1933 ġewwa Banneux fil-Belġju tifla ta’ tnax-il sena kellha xi dehriet. It-tifla, Mariette Beco, kellha tmien dehriet bejn il-15 ta’ Jannar u t-2 ta’ Marzu. L-ewwel dehra seħħet meta t-tifla kienet id-dar qed tħares mit-tieqa tal-kċina ’l barra. Il-Madonna dehret liebsa l-abjad b’ faxxa kaħla madwar qaddha. Hija qalet lit-tifla “Jiena intaffilkom it-tabtija, Emmnu fija u jien nemmen fikom”. F’ waħda mid-dehriet il-Madonna talbet lit-tifla ddaħħal idejha f’ ilma ta’ nixiegħa li kien hemm u qalltilha li dak lilma kien jista’ jfejajq lin-nazzjonijiet kollha. Huwa għalhekk li din id-devozzjoni għandha żewġ isimijiet: Il-Madonna tal-foqra u l-Madonna Sultana tan-Nazzjonijiet. Fl-1949 dawn id-dehriet keinu approvati mill-Knsija Kattolika.

Dawn huma kollha dehriet Marjani li fihom kienu protagonisti t-tfal. Min jaf għalfejn? Forsi għax it-tfal jgħidu l-verità, forsi għax huma bla ħażen, forsi għax jekk jigdbu jinqabdu mill-ewwel!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fil-programm tal-festa. Madonna ta' Fatima Pietà / G' Mangia 2017

Tistgħu taraw il-programm kollu

https://issuu.com/jurgenbaldacchino/docs/festafatima2017_inner

Meta tikkarga s-sħana

Ninsabu f’ nofs Mejju u bejn wieħed u ieħor f’ nofs ir-Rebbiegħa, żmien li la nistgħu ngħidu jkun ksieħ u lanqas sħana biss bħalissa resqin lejn is-sajf u nafu s-sajf Malti x’ joffri anzi din is-sena diġà doqna xi ftit mis-sajf.

Sajf u xitwa

Jien dejjem ngħid li nippreferi x-xitwa mis-sajf. Fix-xitwa l-kesħa tilbsilha imma s-sħana b’ xi mod tolqtok żgur għax veru li llum ħafna minn djarna huma armati bl-arja kkondizzjonata u l-istess huma l-karozzi, imma ħajjitna ma nistħgux ngħadduha d-dar u fil-karozza u f’ dawk il-postijiet fejn hemm l-arja kkundizzjonata biss. Naf li ħafna ma jaqblux miegħi u jien napprezza l-ġosti u l-opinjoni tagħhom. Hekk hi d-dinja, min iħobb ix-xitwa u min iħobb is-sajf. Ħaġa li rridu nifhmu hi li matul is-sena hemm żmien li nkun ferħan jien u hemm żmien li jkun ferħan ħaddieħor – hemm żmien li ngorr jien u hemm żmien li jgerger ħaddieħor. Din hija realtà li ħadd ma jista’ jgħid li mhux veru għax hija n-natura. Biex inkun ġust irrid ngħid li hemm xi ħwejjeġ li nħobbhom fl-istaġun sajfi bħalma huma l-festi tagħna u n-nuqqas ta’ karozzi fit-toroq fix-xhur li l-iskejjel ikunu magħluqin.

Tisħon ir-ras

Meta x-xemx tibda tiżeġ bil-qawwi, f’ pajjiżna għandna xi jkompli jsaħħan l-irjus. Il-festi parrokkjali ġieli jsiru areni ta’ konflitti u battibekki, ġlied, tgħajjir, insulti u ma nafx xiex aktar. Nemmen li s-sħana tas-sajf tagħna ma tikkalmax lil demmna anzi aktar tkompli tikkargah u ġieli jkun hawn min jispiċċa jaqbeż il-limitu.

Il-festi tagħna inħolqu bħala ritwal reliġjuż iżda l-evoluzzjoni tagħhom ħadd ma seta’ jżommha għaliex aħna l-Maltin għandna karattru festiv forsi xi ftit eċċeesiv. Billi l-maġġoranza tal-festi jsiru fis-sajf, is-sħana għandha mnejn  tkompli ssaħħnilna rasna u nispiċċaw immorru wisq bogħod minn dak li għalihom inħolqu l-festi tagħna. Il-kompetizzjoni bejn il-festi irrendiet li dawn il-festi jsiru dak li huma llum, patrimonju uniku ta’ livell għoli li jinkludi bosta snajja u arti. Iżda maż-żmien il-kompetizzjoni saret pika u l-pika ġieli saret għira u l-għira ġieli nbiddlet f’ mibgħeda. U hawn hu l-agħar għax il-mibgħeda u s-sħana tas-sajf jafu jkunu żewġ elementi perikolużi ħafna meta jitħalltu flimkien. Jistgħu jsiru bomba qawwija li tisplodi u għandha mnejn tweġġa’ lil bosta nies!

Mela tajjeb noqgħodu attenti biex f’ dawn il-festi niddeveru aħna u nirrispettaw lil ħaddieħor meta jkun qed jiddeverti. L-istess bħas-sajf u x-xitwa, illum tifraħ inti għax tħobb is-sajf u għada nifraħ jien għax għax ikun wasal l-istaġun li nħobb jien.

Elezzjoni ġenerali

Issa din is-sena għandna aktar xi jsaħħnilna rasna fil-bidu tas-sajf. Il-gvern sejjaħ elezzjoni ġenerali fil-bidu ta’ Ġunju. Tassew li jkun għadu ma bediex uffiċjalment is-sajf iżda s-sħana tkun bdiet. Jekk fejn jidħlu l-festi parrokkjali nsibu lil min ma jinteressawhx, f’din tal-elezzjoni ġenerali ma tantx hawn min jiġi jaqa’ u jqum minnha. L-istatistiċi dejjem urewna li l-Maltin huma l-aktar poplu Ewropew li joħroġ jivvota. Fl-ebda pajjiż Ewropew ma ssir elezzjoni u jkollha konkorrenza ta’ aktar minn 90% ta’ dawk eliġibbli għall-vot ħlief f’ pajjiżna. Dan huwa sinjal tajjeb ukoll għaliex juri li l-poplu jagħti każ u jinteressa ruħu f’ min għandu jmexxih.

L-istorja politika moderna ta’ artna hija kkarattarizzata minn żewġ partiti kbar. Xi partiti żgħar ġieli kellhom xi siġġu imma minn wara l-Indipendenza ’l hawn kienu l-Partit Laburista u l-Partit Nazzjonalista li ddominaw ix-xena politika tagħna.

Ninsabu f’ kampanja elettorali u ninsabu resqin lejn is-sajf. Il-klima politika ilha tinħass li qed tisħon, issa tibda tilħaq gradi għolja, nispera li ma jkunux eċċessivi. Elezzjoni ġenerali hija eżerċizzju l-aktar naturali f’ sistema politika demokratika u għalhekk għandha tittieħed mill-votant bħala att li fih jesprimi bi dritt l-opinjoni tiegħu. Iżda ma rridux nisew li mhux kulħadd għandu l-opinjoni politika tiegħi. Membri tal-familja tiegħi, ħuti, il-mara, uliedi, ħbiebi, il-kollegi tax-xogħol jistgħu jkunu jħaddnu kulur politiku divers minn dak tiegħi. Ma jistax ikun noqgħod niġġieled. Jien għadni dritt għall-opinjoni tiegħi u għandi nagħti dritt lilek li jkollok opinjoni differenti. Sfortunatament il-karattri tagħna l-Maltin ma tantx jifhmu dan il-kunċett! Iżda hawn erġajna għal darba oħra nġibu l-eżempju tas-sajf u x-xitwa. Min hu blu u min hu aħmar u min hu oranġjo u min aħdar u min ma nafx x’ kulur għandu! Imma għandna lkoll nirrispettaw l-opinjoni ta’ xulxin.

Ejjew ma nħallux is-sħana tas-sajf ittellifna mill-paċi. Ejjew ingawdi l-festi tagħna bil-kwiet bla insulti lil ħadd. Ejjew immorru neżerċiaw id-dritt tal-vot b’ serentità bla ma nħallu lil rasna tisħon iżżejjed minkejja li qed tikkarga s-sħana!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon 13 ta' Mejju 2017

Il-Pizza

Metru pizza

Xi snin ilu kont mistieden id-dar ta’ familja ħabiba tiegħi ġewwa Napli. Ma kinitx l-ewwel darba li mort niekol għandhom iżda din id-darba kienet differenti għax konna sejrin inkunu numru kbir ta’ mistednin u familjari. Anna, il-koka u dik li stednitni ġewwa darha, x’ ħin wasalt id-dar tagħha qaltli li f’ dik il-lejla ma kienet preparat xejn għall-ikel, mhux bħalma tagħmel is-soltu, iżda kienu ordnaw ma nafx kemm-il metru pizza mingħand ħanut u kellhom iġibuha fil-post tal-ħanut stess. Qaltli li minħabba li konna ser inkunu ħafna ma setgħet issib xejn xi ssajjar u li jogħġob lil kulħadd, għax min ma jħobbx ħaġa u min ma jħobbx oħra u kieku kellha toqgħod issajjar borma differtenti għal kulħadd lanqas ħanut borom ma kien iserviha. Allura għażlet li sservi l-pizza għax din kulħadd iħobbha. U tabilħaqq li kulħadd iħobbha l-pizza għax minn xi tnax-il metru ma ħallejniex ċentimetru! Qiegħed insemmi l-metri tal-pizza għaliex Napli ssib ħwienet li jbiegħu pizza twila bejn wieħed u ieħor metru.

Ħobż ċatt

Ftira Maltija

Il-ħobż huwa wieħed mill-ikliet l-aktar antiki u l-istoriċi jaħsbu li kien diġà jittiekel fiż-żmien Neolitiku, forsi bejn 11 jew 12-il elf sena ilu. Mal-medda taż-żmien dan il-prodott beda jkun miżjud diversi ingredjenti biex jieħu togħmiet differenti. Xi arkeoloġiċi Taljani u Franċiżi sabu ġewwa l-gżira ta’ Sardegna, tip ta’ ħobż moħmi li għandu madwar 3,000 sena. Skont dawn l-istudjużi dan il-poplu kien diġà juża l-ħmira.

Il-Griegi tal-qedem kienu jsajru tip ta’ ħobż ċatt li mbagħad kienu jżidu fuqu tewm u basal. Jingħad ukoll li s-Sultan tal-Persja, Darju l-Kbir, li mexxa pajjiżu bejn wieħed u ieħor bejn is-snin 521 u 486 qabel Kristu, kien jaħmi ħobż ċatt li fuqu kien iżid ġobon u tamar. Il-poeta Virgilio, li għex fis-seklu ta’ qabel Kristu, ukoll isemmi l-ħobż li kien jittiekel ma’ ikel ieħor fil-poema tiegħu l-Eneide.

Dan it-tip ta’ ħobż ċatt insibuh spiss fil-Mediterran. Biżżejjed niftakru fil-ftira Maltija, li minkejja ssir mill-istess għaġina tal-ħobża Maltija, għandha togħma differenti ħafna. Forsi ftit huma dawk li ġielu daqu ftira midluka bil-butir hekk kif tkun għadha kif ħarġet mill-forn! Lanqas timmaġina xi tjubija fiha din l-ikla sempliċi. L-Italja għandhom il-focaccia li hija simili għall-pizza iżda mhux bit-tadam u l-ingredjenti l-oħra. Din ilha popolari f’ dik l-art sa minn żmien l-Etruski, bejn 700 u 250 sena qabel Kristu. Fin-naħa ta’ Bologna hemm id-drawwa tal-piadina, biċċa għaġina tal-ħobż moqlija fiż-żejt taż-żebbuġa u kif tkun għadha sħuna tinfetaħ b’ sikkina u tintela bil-mortadella.  Niggarantilkom li hija xi ħaġa tabilħaqq tajba. Fil-Katalunja u fi nħawi oħrajn ta’ Spanja, insibu l-coca li tixbaħ ħafna l-pizza. Dan it-tip ta’ ikel jista’ wkoll ikun forma ta’ ħelu, jiddependi mill-mili li wieħed jitfa’ fuq l-għaġina. Fil-Greċja u anke fit-Turkija huwa popolari l-ħobż ċatt li jissejjaħ pita. Dan jinfetaħ u jimtela b’ ingredjenti differenti skont il-gosti ta’ dak li jkun.

F’ xi partijiet oħra tad-dinja wkoll insibu xi ħaġa simili. Fl-Indja u fil-pajjiżi qrib bħal Pakistan, insibu l-paratha, ħobż ħafif li wkoll jista’ jintela skont ix-xewqa ta’ min ser jieklu. Naqsmu d-dinja mmorru l-Finlandja fejn għandhom ir-rieska, ħobż ċatt magħmul mix-xgħir u l-patata

Il-belt tal-pizza

Minkejja li l-pizza ssibha madwar id-dinja kollha u varjanti tagħha wieħed jista’ jsib ukoll, bħalma għidna diġà, iżda l-belt magħrufa mad-dinja kollha għal dan l-ikel hija Napli. Jingħad li l-ewwel darba li żdiedet iz-zalza tat-tadam fuq l-għaġina tal-ħobż kien madwar nofs is-seklu XVI fir-renju ta’ Napli. Dan jemmnuh in-Naplitani kollha u jiftaħru bih ukoll.

Ir-Reġina Margerita ta' Savoia

Il-pizza għamlet ukoll suċċess mal-familja rjali Taljana. Tant hu hekk li fl-1889 il-pizzar Rafel Esposito iddedika tip ta’ pizza ġdida għar-Reġina Margerita ta’ Savoia. Dan il-pizzar poġġa fuq l-għaġina tadam, mozzarella u weraq tal-ħabaq, - aħmar, abjar u aħdar sewwasew l-ilwien tal-bandiera Taljana. Minn hemm twieldet il-pizza Margerita! Dana ma jfissirx li qabel ma kinitx issir din it-tip ta’ pizza imma ma kienx jisimha hekk.  

Ehh bilħaqq! Jekk tkunu Napli u tordnaw pizza marinara, tistennewhiex bil-gambli u l-frott tal-baħar bħalma aħna mdorrijin biha hawn Malta. Għan-Naplitan marinara tfisser sempliċi, ħobż u zalza tat-tadam biss. Qed ngħidilkom mill-esperjenza! Jekk trid marinara, f’ Napli itlob Frutti di Mare!

Fil-bidu tas-seklu XX bdew jiftħu bosta pizzeriji ġewwa Napli. Xi wħud minnhom għadhom miftuħin sal-ġurnata tal-lum u jiftaħru li huma l-originali. Is-sigriet tal-pizza Naplitana ma nafx x’inhu għax kull pizzar isibu u ma jgħidu lil ħadd. Naf biss li hemm sigriet li jafu kulħadd: il-pizza ma ddumx aktar minn tliet minuti fil-forn u dan jagħmel il-pizza Naplitana dik li hi.

Fr Reno Muscat