Riflessjonijiet bejn erba' ħitan

Bħalissa żgur lkoll kemm aħna qegħdin ngħaddu ħafna u ħafna aktar ħin bejn il-ħitan tad-dar, irridu jew ma rridux. Bħalissa mhux ser mmorru xi attività, mhux ser nattendu xi funzjoni, lanqas quddiesa ma nistgħu mmorru. Bħalissa żgur li mhux iż-żmien li nsiefru u nħallu xtutna. Lanqas stess kieku rridu ma nistgħu nagħmlu ħaġa bħal din għax kemm l-ajru kif ukoll il-portijiet tagħna huma magħluqin.

Biss billi qegħdin f’din il-qagħda ma jfissirx li ser nibqgħu hekk għal dejjem. Għad jiġi żmien ieħor, għad jiġi żmien isbaħ, għad jiġi żmien fejn inħarsu lura u naraw dawn ix-xhur koroh li għaddejjin minn fuqna bħala xi ħaġa tal-passat. Min jaf dawk it-tfal tal-lum kemm għad iridu jirrakkuntaw lill-uliedhom. Min jaf dawk il-koppji żgħażagħ kemm għad iridu jirrakkuntaw stejjer dwar dan iż-żmien lil ulied uliedhom, sewwaserw kif in-nanniet tagħna kienu jirrakkuntaw  l-istejjer tat-tieni gwerra dinjija lilna.

Ħafna ħin id-dar

Int min int, inti ta’ liema kategorija jew triq fil-ħajja int, żgur li bħalissa qed tqatta’ aktar ħin mis-soltu d-dar. Bil-fors għax bħalissa attivitajiet fil-pajjiż ma hawn xejn. Fejn trid tmur? Fejn tista’ tmur? Imkien! Hemm ukoll min qed jaħdem mid-dar u għalhekk ma għandux għalfejn jirfes mill-għatba ’l barra.

Il-Blelt Valletta - Vojta

Ħalli nibda bl-ewwel riflessjoni tiegħi, propju dwar ix-xogħol mid-dar. F’dawn il-ġimgħat indunajna li bosta minna jistgħu jkomplu jagħmlu l-ħidma tagħhom bla ma jkun fiżikament fuq il-post tax-xogħol. Dan għandu jiftaħ għajnejn ħafna ħaddiema li jistgħu jagħmlu xogħol minn darhom. Hemm ħafna vantaġġi meta jsir dan it-tip ta’ xogħol. Ħa nipprova naħseb u naqsam magħkom xi wħud minnhom. L-ewwel ħaġa jekk tkun se taħdem mid-dar ma jkollokx għalfejn tqum kmieni biex ma tinqabadx fit-traffiku sakemm tasal l-uffiċċju, tista’ torqod nofs siegħa oħra. Tista’ tibqa’ taħdem bil-ħwejjeġ tad-dar kważi kważi anke b’dawk li torqod bihom. In-nisa ma għandhomx għalfejn jagħmlu make up għax dawk li se jarawhom ikunu mdorrijin jarawhom bla żebgħa ma’ wiċċhom u fuq kollox jistgħu jadattaw il-ħin tax-xogol huma stess, jistgħu jagħmlu xi ħaġa oħra fl-istess ħin li jkunu qed jaħdmu mid-dar, bħal per eżepju jsajru, sakemm ma jaħarqux il-borma. Ma’ dan inżid li l-karozza tista’ tibqa’ fil-garage jew quddiem id-dar u b’hekk tnaqqas il-konsum ta’ fuel u tnaqqas ukoll it-tniġġiż.

Nemmen li ta’ min din il-ħaġa jikkonsidraha bis-serjetà u la jgħaddi kollox b’wiċċ il-ġid ma nerġgħux lura għal dak li konna fih sa Jannar jew nofs Frar li għadda. Tajjeb li l-impjegat jitkellem ma’ min iħaddmu dwar din il-possibilità u jara jekk tistax tiġi attwata.

Ovvjament hemm dawk ix-xogħlijiet li fihom ħaġa bħal din ma tistax issir għax il-preżenza fiżika tal-impejgat hija neċessarja, imma jekk ikollna imqar għoxrin fil-mija tal-ħaddiema Maltin jaħdmu bit-teleworking ara kemm se jonqsu karozzi mit-toroq u kemm inqas tniġġiż u kemm aktar kumdità għal min jagħmel dan ix-xogħol.

Ma naħlux ħin

Qrajna li qed iħajruna nżommu dajru ta’ dak li qed nagħmlu bħalissa waqt li ninsabu maqfulin f’darna. Jien li l-kitba ħija waħda mid-delizji tiegħi nistqarr magħkom li bdejt insibha diffiċli nikteb dak li nagħmel. Forsi minħabba s-sitwazzjoni xejn pjaċevoli li għaddejja minhom id-dinja bħalissa. Bdejt minkejja li b’nofs qalb u jkolli ngħid li tant sibt x’nikteb li wara ftti bdejt nieħu gost nikteb dak li ma jinteressa lil ħadd ħliefi. Imma ’l quddiem forsi għad ikun ta’ interess għal ħaddieħor.

Lil hinn minn darna

Fil-bidu ta’ dan l-artiklu semmejt is-safar. Nistqarr mgħkom li meta qed nikteb dan l-artiklu suppost qiegħed l-Italja, mhux b’vaganza imma b’ħidma. Il-Covid 19 ċaħditni minn dan il-vjaġġ u minn din il-ħidma. Imma ippermettuli naqsam magħkom ukoll din ir-riflessjoni kemmxejn kerha: U din l-imxija qed iċċaħħad tant nies minn mewt madwar il-maħbubin tal-persuna, iċċaħħdet difna diċenti lil tant eluf madwar id-dinja, se taqa’ d-dinja għax ċaħħdet lili milli mmur ġimgħa l-Italja b’xogħol?

L-aħħar riflessjoni tiegħi hi din: Tassew li bħalissa ninsabu maqfulin bla ħtija u ħaġa bħal din iġġib stress u tbatija mentali, imma nafu li għad jiġi żmien li l-ġurnata tal-lum tkun tagħmel mal-passat, ix-xhur ta’ issa għad ikunu biss memorji, anke jekk xejn sbieħ. Mela ejjew inħarsu b’ottimiżmu lejn il-ġejjieni u nippjanaw fejn se mmorr, mhux bil-fors  lil hinn minn xtutna, ladarba jgħaddi kollox, la nkunu ħielsa mmorru fejn irridu, la l-mitjar jerġa’ jieħul- ħajja u la l-port jerġa’ jibda jilqa’ fih vapuri ġejjin u sejrin.

Dawn huma ftit mir-riflessjonijiet li għamilt waqt li ninsab bejn erba’ ħitan u ridt naqsamhom magħkom.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon -  25 ta' April 2020

F'April

Ninsabu bejn wieħed u ieħor f’nofs ix-xahar ta’ April.

Meta wieħed ikun għaddej minn żminijiet bħal dawn li qegħdin għaddejjin minnhom bħalissa, dak li jkun ikollu ħafna ħin għalih innifsu għaliex l-attivitajiet li konna nimlew il-ħajja tagħna bihom sa ftit ġimgħat ilu waqqfu għal għarrieda. Meta bniedem ikun f’dan l-istat il-moħħ xorta waħda jibqa’ għaddej bil-ħsibijiet tiegħu. U hekk ġrali jien, illum moħħi beda jgħidli biex nikteb xi ħaġa dwar dan ix-xahar li qegħdin fih – April.

Ftit tagħrif

Fil-kalendarju Gregorjan, dak li nużaw aħna u l-parti l-kbira tal-kumplament tad-dinja, ix-xahar ta’ April huwa r-raba’ wieħed, bħalma kien ukoll fil-kalendarju li kienet tuża d-dinja qabel, dak li jissejjaħ il-kalendarju Ġuljan, iżda dan mhux dejjem kien hekk.  Qabel ma Ġulju Ċesari, għall-ħabta tas-sena 46 qabel Kristu biddel il-kalendarju (dak li jissejjaħ Ġuljan li għadna kemm semmejna) kien jeżisti l-kalendarju Ruman. Dan il-kalendarju tbiddel jew aħjar kien aġġornat kemm-il darba. F’verżjoni antika ta’dan il-kalendarju x-xahar ta’ April kien jiġi t-tieni wieħed u kien fih tletin jum. Għall-ħabta tas-sena 450 qabel Kristu dan il-kalendarju kien aġġornat u Jannar sar l-ewwel xahar tas-sena u April ir-raba’ wieħed, biss issa ma baqax bi 30 ġurnata imma tnaqqsitlu waħda. Kien il-kalendarju ta’ Ġulju Ċesari li reġa’ ta lura dak il-jum li kien tnaqqasslu dan ix-xahar. Mal-qalba għall-kalendarju Gregorjan fl-1582 dan ix-xahar baqa’ r-raba’ wieħed u baqa’ wkoll bi 30 ġurnata.

Isem

Afrodite

L-isem ta’ dan ix-xahar hemm min isostni li ġej mill-kelma latina “aperit” li tfisser li tiftaħ. Huwa kkunsidrat li April huwa x-xahar tal-istaġun tat-tkabbir u meta s-siġar u l-fjuri jibdew jagħtu l-ewwel inwar tagħhom. Huwa maħsub ukoll li l-isem tax-xahar ġej mill-isem tal-alla Griega, Afrodite (Aphros).

Tajjeb hawnhekk nagħmlu parentesi ċkejkna. L-alla Afrodite fid-dinja Griega antika kienet l-alla tas-sbuħija, l-alla tal-imħabba, tat-tnissil u tar-rebbiegħa. Bla ma rridu naraw li hemm bosta ħwejjeġ li jorbtu lil din l-alla tal-mitoloġija ma’ dan ix-xahar għaliex in-natura terġa’ tilbes is-sbuħija tagħha wara l-jiem xitwin u qabel ix-xhur kiefra tas-sajf kif ukoll huwa xaħar li fih jitnisslu bosta annimali. Fejn tidħol l-imħabba dan ix-xahar huwa wkoll sinonimu, biżżejjed ngħid il-kliem “April Love” u niftakru kemm f’diska kif ukoll fil-film li jġibu dan l-isem.

Kurżità

April huwa marbut mar-rebbiegħa għalina li noqgħodu f’din ix-xaqliba tad-dinja, imma tajjeb niftakru li mhux għal kulħadd hu hekk. Ix-xaqliba l-oħra tad-dinja, biex nifthemu sewwa, in-naħa tal-Awstralja, April jiġi f’nofs il-ħarifa.

Fis-snin mhux bisestili April jibda fl-istess jum li jibda Lulju u jintemm fl-istess jum li jintemm Diċembru. F’sena bisestili, bħalma hija s-sena li qegħdin fiha, April jibda dejjem bħal Jannar, fil-fatt din is-sena Jannar u April bdew it-tnejn li huma fil-jum tal-Erbgħa. Is-sena l-oħra u s-sena d-dieħla ma jkunx hekk.

Tal-boloh

Hawn min isejjaħ dan ix-xahar bħala x-xahar tal-boloh għax fl-ewwel jum tiegħu isir ħafna ċajt. Din id-drawwa fostna l-Maltin hawn min isejħilha l-Ġifa, fl-Ingiletrra tissejjaħ April fool u fl-Italja Pesce d’April. Dan biss ukoll jurina li din id-drawwa ma hijiex xi ħaġa tagħna l-Maltin biss imma hija mifruxa wkoll il bogħod minn xtutna u aktarx li aħna ħadna din id-drawwa minnhom. Isir bosta ċajt f’dan il-jum anke minn entitajiet li ma tkunx qed tistennieha minnhom, U iva, għal-lum ma jiġri xejn billi niċċajtaw ftit. Imma jkolli ngħid li ħtija ta’ din il-ħaġa April ħa laqam li ma jixraqlu wisq. Għandek tgħid kulħadd xortih fid-dinja, ta’ min tkun tajba u ta’ min tkun ħażina!

Żewġt iqwiel

La qed insemmu x-xorti ta’ dan ix-xahar ħalli nsemmi wkoll qawl Malti li wkoll juri kemm dan l-povru  xahar ma tanx għandu wisq xortih tajba. Dan il-qawl jgħid li April jagħmel il-fjuri u Mejju jieħu l-unuri. Ma hemmx wisq bżonn ta’ spjegazzjoni għal dan il-qawl għax jitkellem waħdu.

Qawl ieħor li jsemmi dan ix-xahar ibiddel ftit mix-xorti kerha li jorbotlu miegħu dan li semmejna. Dan il-qawl jgħid li "Ħruġ Marzu dħul April,ix-xita karru deheb fin". Hawn ukoll ma hemmx bżonn wisq ta’ spejgazzjoni. F’dawn iż-żewġt iqwiel naraw il-pożitività li jorbot miegħu ix-xahar li jiġi qablu u n-negattività li hemm fil-qawl l-ieħor li jsemmi x-xahar ta’ wara April.

April ta’ din is-sena fih il-karatteristiċi kollha ta’ kull April ieħor li ġie qablu, imma għalina li qegħdin ngħixu dawn il-ġimgħat xejn sbieħ se jibqa’ mfakkar bħala xahar li fih issakkarna ġewwa. Imma l-ħin li għaddejna msakkarin ġewwa djarna żgur mhux ħin moħli, ħin mitluf. Dan huwa żmien li tista’ ssib x’tagħmel bħalma sibt jien u ktibt fuq dan ix-xahar.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 18  ta' April 2020

San Girgor

Waħda mid-drawwiet antiki tagħna l-Maltin hija li l-Erbgħa ta’ wara l-Għid il-Kbir issir il-festa hekk imsejħa ta’ San Girgor. Illum din il-festa tilfet ħafna mill-popolarità tagħha. Kien hemm żmien li dan il-jum kien ikun okkażjoni ta’ pellegrinaġġ li fih jieħdu sehem il-kleru ta’ Malta kif ukoll il-fratellanzi tal-parroċċi Maltin. Ġieli kienet tkun anke okkażjoni ta’ diżgwid jew ta’ pika. Bnedmin aħna! Illum din il-festa saret tkun ikkonċentrata fuq ix-xatt tar-raħal ċkejken ta’ Marsaxlokk. Ovvjament din is-sena l-ebda attività ma tista’ ssir minħabba l-qagħda li ninsabu fiha ħtija tal-imxija tal-Covid 19. Il-ħsieb tiegħi illum mhux li ngħid dwar id-drawwa tal-festa ta’ San Girgor iżda aktar dwar il-qaddis innifsu.

Il-bniedem

San Girgor kien papa li mexxa lill-Knisja bejn is-snin 590 u 604. Huwa magħruf bħala San Girgor il-kbir minħabba li fiż-żmien li kien imexxi lill-Knisja Kattolika rnexxielu jagħmel ċerti riformi kbar. Huwa twieled aktarx fis-sena 540 ġewwa l-belt ta’ Ruma. Ommu kienet Silvia, mara nobbli minn familja minn Sqallija filwaqt li missieru kien Ġordanu li kien jappartjeni għall-klassi aristokratika ta’ Ruma tal-qedem. Il-familja tiegħu kienet tappartjeni għall-Ġens Anici – razza li minnha kienu wkoll San Ġorġ Martri u Santa Krisitna Martri, li t-tnejn li huma ħallew ħajjithom għall-fidi Nisranija taħt l-Imperatur Dijoklezjanu snin qabel ma twieled Girgor.

Mill-għana għall-faqar

Kif rajna Girgor kien ġej minn familja stmata u għanja iżda huwa warrab il-ġid li kellu kif ukoll il-karriera politika li seta’ jkollu il quddiem u waqqaf monasteru ta’ irħieb Benedittini ġewwa d-dar tiegħu fejn sar wieħed minnhom hu stess. Huwa kien devot ħafna ta’ San Benedettu u fil-monasteru kien jistudja ħafna l-Kotba Mqaddsa. Ma damx wisq f’din il-ħajja għaliex fis-sena 578 il-Papa Benedettu I talbu biex ikun wieħed mis-seba’ djakni ta’ Ruma.

L-istatwa fuq Castel Sant Angelo

Bejn is-snin 589 u 590 il-peninżula Taljana għaddiet minn żmien ikrah. Minbarra li t-temp ħażin għamel ħafna ħsara kien hemm invażjoni mil-Longobardi. Biex il-qagħda tkompli titgħarraq faqqet il-pesta. Kollox ma’ kollox. Bejn bil-maltempati, kemm bil-gwerra kif ukoll bil-pesta tilfu ħajjithom eluf ta’ nies fosthom il-Papa Pelaġju II li miet bil-pesta fis-7 ta’ Frar tas-sena 590. Sas-sajf ta’ dik is-sena il-qagħda kienet għadha xejn sabiħa u nhar id-29 ta’ Awwissu waqt li Girgor kien qiegħed jipprietka, ħeġġeġ lin-nies ta’ Ruma biex għal tliet ijiet wara xulxin jagħmlu purċissjoni lejn il-bażilika ta’ Santa Maria Maggiore.

Jingħad li waqt li Girgor kien qiegħed fuq quddiem tal-purċissjoni, waqt li din kienet waslet fuq il-pont li jaqsam ix-xmara Tevere min-naħa tal-Vatikan, pont li kien jissejjaħ Elio jew ta’ Adrijanu, deher l-Arkanġku San Mikiel fuq il-fortizza . Din id-dehra kienet interpretata bħala s-sinjal li l-epidemija tal-pesta kienet waslet fi tmiemha.  Minn dak iż-żmien dik il-fortizza ingħatat l-isem ta’ Castel Sant’ Angelo u l-pont ta’ quddiemha Ponte Sant’ Angelo. U hekk għadhom sal-lum.

Papat

Ma rridux ninsew li meta seħħet id-dehra tal-Arkanġlu, il-Knisja kienet ilha xhur mingħajr mexxej. Fit-3 ta’ Settembru ta’ dik is-sena stess Girgor intgħażel biex imexxi hu l-Knisja. Papat ta’ tlettax-il sena u nofs li fihom huwa pprova jsib qbil mal-Longobardi, aġġorna u rregola lill-Kurja Rumana u wettaq bosta riformi oħra. Tajjeb insemmu li f’dik l-istess sena li Girgor laħaq Papa, fil-bażilika ta’ Santa Maria Maggiore waslet l-ikona tant għażiża u devota tal-Madonna bit-titlu Salus Popoli Romani – Saħħa tal-Poplu ta’ Ruma. Jingħad li din waslet Ruma mill-gżira ta’ Kreta u l-Papa Gregorju nnifsu mar jilqagħha minn fuq dgħajsa fuq ix-xmara Tevere.

Kant

Marbut ma’ isem dan il-papa hemm dak it-tip ta’ kant li wkoll jissejjaħ b’ismu: il-Gregorjan. Kien dan il-papa li daħħal dan il-kant fil-liturġija tal-Knisja Latina. Xi storiċi tal-Knisja jsostnu li dan il-kant iddaħħal fil-liturġija sekli wara l-Papa Girgor il-kbir, imma hu x’inhu issa hemm qiegħed u jġib ismu wkoll!

Kienu qaluli li dan il-kant, li ma jkunx akkumpanjat minn mużika, jinkiteb fuq erba’ linji mhux bħall-mużika l-oħra li n-noti tagħha jinkitbu fuq ħames linji.

Parroċċi

Il-Parroċċa ta' Kerċem

Tajjeb fl-aħħar nett insemmu li f’pajjiżna għandna parroċċa ġewwa tas-Sliema taħt il-patroċinju ta’ dan il-qaddis. Din il-knisja nbniet fuq xewqa tal-Isqof ta’ Malta Mawru Caruana kważi mitt sena ilu u saret parroċċa fl-1943. Għawdex insibu lil San Girgor bħala Ko-Patrun tal-Parroċċa ta’ Kerċem flimkien mal-Madonna tas-Sokkors. Il-knisja ta’ dan ir-raħal saret parroċċa fl-1885. Ma nistgħux inħallu barra l-kappella ta’ Santa Katerina iżda magħrufa bħala San Girgor li nsibu fiż-Żejtun, marbuta mal-festa li ssir l-Erbgħa ta’ wara l-Għid.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 11 ta' April 2020

Il-liżar tal-kefen ta’ Kristu

It-tieni parti

Il-ġimgħa l-oħra tajna ħarsa ħafifa dwar l-istorja tal-liżar hekk imsejjaħ ta’ Kristu li jinsab ġewwa Turin, Illum sejrin inkomplu naraw xi tagħrif interessanti ieħor dwar dini r-relikwa.

Għall-wiri

2015 Papa Franġisku quddiem il-Liżar ta' Kristu

Minkejja li l-liżar jinstab f’Turin, il-propjetà tiegħu hija tas-Santa Sede u huwa l-Papa li jiddeċiedi meta din ir-relikwa tkun għall-wiri. F’għeluq il-mitt sena minn l-ewwel ritratt tiegħu, jiġifieri fl-1998 saret espożizzjoni u sentejn wara l-Papa Ġwanni Pawlu II ddeċieda li jerġa’ jkun espost sabiex ikun parti miċ-ċelebrazzjoni tal-Ġublew il-Kbir. Fl-2002 sar xogħol ta’ restawr fuq il-liżar. L-irqajja li kienu saru mis-sorijiet fl-1534 tneħħew u saret speċi ta’ nforra fuq wara tal-liżar. Fl-2010 il-liżar kien espost għall-ewwel darba fit-tielet millenju. Ħames snin wara reġa’ kien għall-wiri. Din is-sena intqal li sejjer jerġa’ jkun għall-wiri billi f’Turin sejra ssir laqgħa internazzjonali taż-żgħażagħ organizzata mill-Komunità ta’ Taize. Dwar dan għadna rridu nkunu nafu sewwa x’ser jiġri. Hemm ukoll il-possibilità li fil-2025 jerġa’ jkun espost għall-ġublew li jkun imfakakr dik is-sena.

Qies u materjal

Il-liżar huwa twil 4.2 metri b’metru punt tlieta wisgħa. In-nisġa tiegħu fiha għamla tax-xewket il-ħuta, nisġa popolari Palestinjana ta’ madwar elfejn sena ilu. Kien fl-1898 li dan il-liżar kien iffotografat mill-avukat Secondo Pia, mill-belt qrib Turin, Asti. Fil-proċess tal-iżviluppar ta’ dan ir-ritratt instab li n-negattiva turi sewwa l-persuna li kienet imkeffna fil-liżar. Jiġifieri n-negattiva turi r-ritratt u l-liżar jidher bħala negattiva (ma nafx jekk fhimtux eżatt!!) Fin-negattiva dehret sew il-figura ta’ raġel.

Fil-liżar insibu erba’ traċċi, jew marki jew tbajja differenti : żewġ linji dritti t-tul kollu tal-liżar u 29 toqba magħmulin mit-taqtira fidda li waqgħet fuqu fl-1532. Jinsabu wkoll marki tal-ilma li ntuża biex jintefa l-istess nar. Marka oħra hija x-xbieha umana, minn quddiem u minn wara, il-bniedem jidher mimdud għat-tul tal-liżar. Hawn l-effetti huma differenti. Il-moħħ, l-imnieħer, il-ġeddum u s-sider jidhru aktar skuri, filwaqt li partijiet oħra huma aktar ċari. It-tul tal-persuna huwa ta’ madwar 180 ċentimetru. L-aħħar forma ta’ tbajja huma dawk tad-demm, bħal dawk ta’ fuq ir-ras, l-għonq, il-polz, ir-riġlejn u l-kustat. Hawn it-tbajja huma ta’ kulur differenti mill-bqija, huma aktarx ħamranin. Minn studji li saru nstab li dawn huma tassew tbajja tad-demm.

Riżultati tal-eżamijiet

L-istudji xjentifiċi li saru fuq dan il-liżar dawn l-aħħar mitt sena taw dawn ir-riżultati:

Il-liżar m'huwiex impitter. Ma jistax ikun li dan sar minn xi persuna għax l-effett tan-negattiva tar-ritratt kien diġa' jinstab fuqu mijiet ta’ snin qabel kienet ivvintata l-fotografija. It-tbajja saru minn ġisem uman mejjet, imma l-ebda traċċa ta’ dekomposizjoni ma tinstab, dan iffisser li l-ġisem mejjet ma damx wisq imkeffen, lanqas biss iż-żmien li l-ġisem jibda jiddekomponi. It-toqob tal-imsiemer fl-idejn ma jinstabux fil-pala tal-id imma fil-polz. Kuntrarjament għal dak li naraw fl-arti, it-tislib kien isir billi jissammru msiemer fil-polz għax il-pala tal-id ma tiflaħx il-piż tal-ġisem. Kieku dan il-liżar kien xogħol ta’ pittur, żgur li t-toqob tal-imsiemer kienu jsiru fil-pala tal-id kif dejjem saru fl-arti. L-idejn juru biss erbat iswaba. Dan għaliex meta l-musmar jgħaddi mill-polz, is-subgħa l-kbir jingħalaq. Id-demm u l-ilma (serum) li jinstabu fil-parti tal-kustat huma tassew magħmulin minn ferita wara l-mewt tal-imsallab. Dan jaqbel perfettament ma’ dak li nsibu fl-Evanġelju skont San Ġwann li suldat nifidlu ġenbu b’lanza. L-eżamijiet li saru fuq il-liżar jindikaw li fuqu hemm traċċi ta’ demm uman. Analiżi moderna sabet li r-ritratti tal-liżar fihom infushom huma tri-dimensjonali, ħaġa li ma tinstabx f’pittura jew ritratti oħrajn. Id-dettall tri-dimensjonali jgħina naraw detallji li ma narawhomx jekk mhux b’dan il-mod. Eżamijiet oħra sabu fin-nisġa tal-liżar, trab ta’ ħxejjex u fjuri (pollen) li jikbru jew kienu jikbru fil-Palestina jew fil-lvant nofsani żmien twil ilu.

Favur u kontra

Minkejja dan kollu hemm oħrajn li jsostnu li dan il-liżar huwa impitter u huwa xogħol tas-seklu XV. Il carbon dating ma tantx jista’ jagħti dawl ċar minħabba li fin-nar tal-1532 kien twaddab bosta ilma sabiex jintefa u l-fatt li l-liżar kien ixxarrab sew jista’ jtellef lix-xjenzati. Il-bdil fil-kulur ukoll joħloq problema. Jekk kittieba tas-seklu XV isostnu li x-xbieha kienet hekk ħajja li d-demm kien jidher kważi frisk, kif allura fi ħmistax-il seklu r-relikwa baqgħet kważi dejjem l-istess, minkejja l-vjaġġi li għamlet u l-bidla fil-klima u f’ dawn l-aħħar ħames mitt sena x-xbieha saret kważi inviżibbli?

Il-mistoqsija mhux faċli li tiġi mwieġba! Il-liżar ta’ Kristu f’ Turin huwa awtentiku? Żgur li mhux ha nkun jiena li nagħti din it-twegiba, imma il-ħsieb personali tiegħi huwa dan: Kemm-il darba dan il-liżar huwa l-istess wieħed li fih kien imkeffen Ġesu, huwa ħaġa għażiża u qaddisa għal kull Nisrani. Mill-banda l-oħra jekk dan huwa xogħol ta’ xi artist, li jekk inhu hekk kellu jkun tassew artist tajjeb, żġur ma sarx b’qerq imma sar biex iressaq lill-poplu lejn id-devozzjoni tal-kefen ta’ Kristu.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 4 ta' April 2020