Sentimenti ta' nostalġija

 

Kultant inkunu qed inqallbu f’xi kexxun u jiġi f’idejna xi ritratt jew xi oġġett li nkunu ilna ma naraw. Dak l-oġġett jew ritratt jista’ jnissel ġewwa fina sentiment jew emozzjoni li tissejjaħ nostalġija, sentiment jew emozzjoni li mhux faċli jiġu mfissra bil-kliem. Dan is-sentiment emozzjonali, biex insejjaħlu hekk,  jista’ wkoll jitqanqal fina meta nkunu qed inqallbu fuq l-internet, l-aktar l-aktar fil-media soċjali, u nsibu xi filmat tal-passat. Jien hekk ġrali llum, sibt filmat ta’ Buġibba tas-snin sebgħin, snin meta dak il-post kien differenti għal kollox  minn kif inhu llum. Biex ngħidu d-dritt, dawk is-snin mhux Buġibba biss kienet differenti imma Malta kollha. Kien filmat li qanqal fija nostalġija ħelwa għal dawk is-snin meta konna mmorru l-baħar hemmhekk.

Dulur jew ferħ?

Nostalġija hija kelma ġejja mill-Grieg, magħmula minn νόστος (nostos) li tfisser ritorn, u άλγος (algos) uġigħ jew dulur. Għalhekk nistgħu ngħidu li l-kelma Nostalġija taf il-bidu tagħha bħala l-uġigħ tar-ritorn. In-nostalġija hija emozzjoni kkaratterizzata minn sens ta’ dwejjaq u dispjaċir għad-distanza mill-maħbubin jew postijiet għeżież jew għal xi avveniment li tkun għext fil-passat u li tkun tixtieq terġa’ tgħix. Jista’ jkun ukoll sentiment paradossalment ta’ dwejjaq u fl-istess ħin ta’ ferħ, ta’ dwejjaq għax tkun tixtieq terġa’ tgħix mument tal-passat jew tixtieq tkun f’post fejn tkun għext jew żort u ta’ ferħ għax dak il-mument kien mument tabilħaqq sabiħ u ferrieħi jew post fejn tkun għaddejt xi wħud mill-isbaħ mumenti ta’ ħajtek. Il-fatt li tiftakar dak il-mument u dak il-post jista’ jġib f’moħħ dak li jkun il-mumenti kuntenti li jkun għex iżda fl-istess ħin jikkawża sens ta’ dwejjaq għaliex l-arloġġ ma tistax treġġgħu lura u l-passat għadda u qatt ma jerġa’ jiġi. Hi x’inhi, in-nostalġija hija emozzjoni li fiha bosta komplikazzjonijiet.

Minkejja li l-kelma nnifisha ġejja mill-Grieg, fi żmien il-Griegi Klassiċi ma kinitx teżisti din il-kelma. Allura nistħajjilkom tistaqsu: “Mela kif daħlet fl-użu tagħna?” Din il-kelma daħlet fil-vokabularju Ewropew fis-seklu sbatax, grazzi għall-istudent tal-mediċina Johannes Hofer li kien jistudja fl-Università ta' Basel, l-Alsazja. Huwa waqt li nnota t-tbatija tas-suldati merċenarji Żvizzeri fis-servizz tar-re Franċiż Luwiġi XIV,  li kienu sfurzati li jibqgħu ’l bogħod għal żmien twil mill-muntanji u l-widien ta’ art twelidhom u ovvjament mill-familja. Dan l-istudent iddedika teżi dwar dan il-fenomenu u kienet ippubblikata f’Basel fl-1688 bit-titlu “Dissertazzjoni Medika dwar in-Nostalġija”. Minn hemm bqajna niltaqgħu ma’ din il-kelma.

Kulħadd fl-istess ilma

Ilkoll kemm aħna għandna s-sentimenti u l-emozzjonijiet tagħna. Nistgħu ngħidu li dawn ftit li xejn ivarjaw minn persuna għal oħra. In-nostalġija pereżempju tolqot lil kulħadd.

Meta dan l-aħħar miet il-Prinċep Filippu, qrajna bosta kummenti li kull meta kien jitkellem dwar Malta kien iħoss ċerta nostalġija. Ovvajment meta kien jgħix f’pajjiżna kien għadu żgħir, u Malta kienet differenti għal kollox minn kif inhi llum. Xi nies li jiftakru l-koppja rjali toqgħod f’Villa Guardamangia f’Tal-Pieta, ukoll jitkellmu b’ħafna nostalġija dwar din il-koppja li kienet tkun bogħod minn ħafna mpenji rjali li jitolbu l-palazzi u hawnhekk setgħu jgħixu ħajjithom bil-libertà. X’ma jħossux nostalġija! Semmejt il-koppja rjali, imma aħna wkoll jiġu waqtiet li fihom inħossu x-xewqa li ngħixu mill-ġdid xi waqt mill-imgħoddi. Għax wara kollox mhux kollha bnedmin aħna? Mhux kollha l-istess għaġna magħġunin?

Xewqa li nerġgħu lura

Iż-żmien igerbeb u aktar ma tikber aktar tarah iħaffef. Tkun għadek tfal, ma tkun trid tispiċċa qatt is-sena skolastika, kuntrarjament għall-vakanzi tas-sajf, tkun bdejt taħdem u minn nhar ta’ Tnejn tibda taħseb għall-jum tal-Ġimgħa li donnu jkun bogħod daqs kemm huwa bogħod il-qamar mid-dinja. Tikber u sena tibda tgħaddi qisha mhix hi, gimgħa tgħaddi daqslikieku kienet ħolma. U t-tgerbib tas-snin ikabbar l-ixkora ta’ ġrajjiet li nkunu għaddejna minnhom u għalhekk tiżdied in-nostalġija meta niftakru f’xi waqt mill-imgħoddi; xi safra li nkunu għamilna f’żgħożitna; fin-namur, fl-ewwel imħabba, fl-ewwel bewsa; fi żmien id-diskoteki li jispiċċaw sad-disgħa ta’ filgħaxija għax kulħadd irid imur lura d-dar bil-karozza tal-linja, il-mużika ta’ meta konna għadna tfal. Il-ħarġiet ma’ tal-Museum u elf sitwazzjoni oħra li lkoll iqanqlu fina n-nostalġija.

Madwar ħamsa u għoxrin jew tletin sena ilu, ċertu bniedem Malti li kien miżżewweġ u jgħix l-Ingilterra kien spiss jiġi Malta biex iżur lill-familja. Kien l-hena tiegħu jiġbed xi filmat. Kienet ħaġa mhux daqstant komuni dawk iż-żminijiet. Illum meta naraw il-filmati li ġibed, tal-Ġimgħa l-Kbira, tal-festa tal-Patrun u tant filmati oħrajn, ngħidu li mnalla kien Danny li ġibed dal-filmati għax kieku tlifna kollox.U dawn il-filmati jqanqlu fina ħafna Nostalġija

Din hija n-nostalġija, xewqa tal-passat imħallat ma’ ftit imrar għax issa għadda darba għal dejjem u ma jerġa’ jiġi qatt.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 24 ta' April 2021

San Gejtanu

 

Fit-12 ta’ April kien jaħbat it-350 sena mill-kanonizazzjoni ta’ San Gejtanu ta’ Thiane. Żgur li lkoll kemm aħna malli nisimgħu isem dan il-qaddis niftakru fil-parroċċa tal-Ħamrun li hija ddedikata lilu. Forsi nafu dwar il-festa li ssirlu kull sena fil-bidu ta’ Awwissu imma ftit li xejn nafu dwar il-persuna u l-ħajja tiegħu.

Frak minn ħajtu

Vicenza

Fil-grigal tal-peninsula Taljana, fir-reġjun tal-Veneto, madwar 60 kilometru bogħod minn Venezja, imkennija taħt il-għoljiet hekk imsejħin Berici u msoqqija mill-ilma tax-xmajjar Bacchiglione u Retrone nsibu l-belt sabiħa u magħrufa ta’ Vicenza. Din hija belt magħrufa mhux biss għas-sbuħija naturali tagħha imma wkoll għall-patrimonju artistiku li fiha. Belt magħrufa għax-xogħol tal-insiġ u għax-xogħol fl-artiġjanar tad-deheb. Kien propju hawn li twieled Gejtanu fis-sena 1480. Huwa twieled fi ħdan il-familja nobli Thiene li kienet ilha tgħix f’dik il-belt għal madwar mitejn sena.

Gejtanu kien iben il-Konti Gaspare di Thiene u Marija da Porto, terzjarja Dumnikana,  it-tnejn minn Vicenza. Il-ħaġjografi jgħidulna li huwa tilef lil missieru meta kellu biss sentejn Sa minn ċkunitu Gejtanu wera li kien mixħut għall-istudju. Fil-fatt huwa baqa’ jistudja u kiseb il-lawra ta’ Avukat mill-Università ta’ Padova. Madanakollu huwa qatt ma ħadem f’dik il-professjoni għax ix-xewqa tiegħu kienet waħda, dik li jirċievi s-sagrament tal-Ordni Sagri. Fi żmien il-qaddis tagħna, għal familja nobli bħalma kienet dik ta’ Thiene, kien ikun nuqqas jekk xi wieħed mill-ulied ma jitħarriġx fl-arti tal-armi, il-ġlied u l-arti tal-gwerra,  għalhekk il-familja ta’ Gejtu, l-aktar ommu, ma kinitx wisq favur din l-idea, l-aktar għax kienet diġà tilfet żewġ ulied subien, u kienet tara f’Gejtanu l-futur tal-familja u tal-ġid li kienet tippossedi.

Għall-ħabta tal-1506, iż-żagħżugħ Gejtu ħalla belt twelidu u mar jgħix Ruma, il-kapitali tal-Knisja Kattolika, il-belt li darba kienet il-kapitali tad-dinja, Caput Mundi, il-belt eterna. Bħal kull belt oħra, Ruma minn dejjem kien fiha s-sabiħ u l-ikrah tagħha, kien fiha l-ħelu u l-morr, kien fiha l-qdusija u kien fiha wkoll id-dnub. Madanakollu minkejja l-età żgħira ta’ Gejtanu, huwa ma ntelaqx mal-kurrent. Fil-fatt jingħad li darba qal: “Ruma, xi darba kont qaddisa u llum sirt Babilonja!” Huwa beda jħoss li għandu jservi lil Alla iktar mill-qrib għalhekk daħal fil-Konfraternità tal-Imħabba Divina li għenitu ħafna biex jissaħħaħ fis-sejħa għas-saċerdozju. Jingħad li fl-ewwel quddiesa tiegħu kellu dehra fejn il-Madonna tatu lill-Bambin Ġesù f’idejh, kif narawh f’bosta xbihat. Wara li kien ordnat saċerdot ħadem ħafna għall-morda u waqqaf bosta djar u sptarijiet għalihom.

Fuq il-qabar tal-qaddis

Fl-1533 Gejtanu mar jgħix Napli. Hemmehkk flimkien ma’ Giovanni Marinoni  waqqaf dar għall-patrijiet tal-ordni li kien waqqaf hu flimkien ma’ saċerdoti oħra. Ħames snin wara li beda jgħix Napli l-Viċi-re Pedro de Toledo ta lit-Teatini, kif jissejħu l-patrijiet ta’ San Gejtanu, il-bażilika ta’ San Paolo Maggiore. F’Napli Gejtanu ħa ħsieb jifforma lis-saċerdoti li kienu jieħdu ħsieb il-morda li ma kellhomx tama ta’ fejqan. Bejn l-1540 u l-1543 kellu jmur Venezja għax kien magħżul bħala mexxej tal-kunvent tat-Teatini hemmhekk, iżda kif temm dan il-mandatt huwa reġa’ lura lejn il-belt ta’ Napli fejn miet u ndifen fl-1547.

Qaddis

Fl-1629 il-Papa Urbanu VIII bbeatifika lil Gejtanu ta’ Thiene. Kien il-jum tat-8 ta’ Ottubru. Il-fama tal-qdusija ta’ dan il-bniedem ta’ Alla kienet ilha li nxerdet ma’ kull fejn waqqaf xi sptar jew xi dar għal dawk fil-bżonn, iżda l-aktar f’Napli fejn in-nies ħabbewh u u ħabbhom tassew. Napli fejn sal-lum għad hemm il-fdalijiet tiegħu. Napli fejn il-poplu ried iwaqqaf monument dejjiemi għal dan il-qaddis tal-provvidenza. Nhar it-12 ta’ April 1671, Gejtanu ta’ Thiene, kien ikkanonizzat mill-Papa Klement X.

Fil-Ħamrun

F’Malta bħalma għidna, insibu waħda mill-parroċċi tal-Ħamrun iddedikata lilu. Meta dan is-subborg kien għadu jagħmel mal-Parroċċi ta’ Ħal Qormi u ta’ Birkirkara, in-nies bdiet tiżdied u nħass il-bżonn ta’ knisja biex taqdi l-ħtiġijiet spiritwali tal-Insara. L-Isqof ta’ Malta, Gaetano Pace Forno ta l-permess u fuq xewqa tiegħu ntgħażel il-qaddis Ġejtanu biex ikun patrun ta’ din il-knisja ġdida u fl-1 ta’ Diċembru tas-sena 1881 b’digriet iffirmat mill-isqof Carmelo Scicluna, il-Ħamrun sar parroċċa awtonoma. San Gejtanu sar il-patrun ta’ din il-parroċċa ġdida li baqgħet tikber u li minnha ħarġu parroċċi oħrajn. Il-kwadru titulari ta’ din il-knisja, illum Arċipretali, ħareġ minn idejn Pietro Gagliardi  u huwa tas-sena 1882. Il-vara titulari tant maħbuba mill-Ħamruniżi kienet maħduma minn Karlu Darmanin fl-1885. 

Hemm  ħafna aktar x’wieħed jgħid fuq dan il-qaddis hekk imlaqqam “tal-provvidenza”, hemm bosta stejjer dwar ħajtu li mhux possibbli nirrakkontahom hawnhekk. Biss minn dan il-ftit tagħrif dwar dan il-qaddis li ilu 350 sena kanonizzat, meta nisimgħu bih ma naħsbux biss fuq il-festa li ssirlu imma nippruvaw niftakru fil-ġid li wettaq f’ħajtu.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 17 ta' April 2021

Altruwiżmu

 

Spiss nisimgħu l-kelma Altruwiżmu u forsi ma nirriflettux sewwa dwar it-tifsira tal-kelma. Altruwiżmu ġejja mill-kelma Latina “alter” li tfisser ħaddieħor. L-altruwiżmu jirreferi għall-imġieba ta’ dawk li għandhom il-kwalità morali li jinteressaw irwieħhom f’dawk bħalhom. Dan il-kunċett jista’ jiġi applikat kemm fil-bioloġija, fil-psikoliġija, soċjoloġija, antropoloġija kif ukoll fil-filosofija. L-altruwiżmu huwa sewwasew il-kontra tal-egoiżmu. Id f’id mal-altruwiżmu nistgħu nsibu l-personaliżmu. Il-personaliżmu huwa pożizzjoni intellettwali li tenfasizza l-importanza tal-persuna umana.

Fl-1960, Karol Wojtyła, li aktar tard sar il-Papa Ġwanni Pawlu II, fil-ktieb tiegħu Miłość i Odpowiedzialność li tfisser Imħabba u Responsabilità, kiteb hekk dwar in-norma tal-personaliżmu: “Din in-norma, tgħid li l-persuna hija t-tip ta’ ġid li ma jammettix l-użu u ma jistax jiġi ttrattat bħala oġġett ta’ użu u bħala tali huwa l-mezz li jwassal għall-għan.” Fi kliem aktar sempliċi ngħidu li l-bniedem l-ieħor għandu jkun stmat u maħbub daqshekk innifsek għax bħalek kien maħluq, la iżjed u lanqas inqas.

Aħna negattivi

Kultant aħna l-adulti niġġudikaw liż-żgħażagħ tal-lum. Naħsbu li huma għal kollox differenti minna, huma moħħhom imtajjar, ma jridu jafu b’xejn, huma bla kont, traskurati, għażżenin, permessivi żżejjed, egoisti, moħħom biex ipejpu l-ħaxixa, jittaqqbu, jissniffjaw u elf aġġettiv ieħor. Imma naħseb li ma nistgħux nitfgħu lil kulħadd f’keffa waħda. Forsi verament hawn żgħażagħ li huma kif naħsbu aħna li qbiżna n-nofs seklu, imma fi żmienna kulħadd kien bil-għaqal? Kulħadd kien anġlu jimxi fl-art? Ma kienx hawn taħwid fi żmienna? Drogi kienu xi ħaġa ta’ barra minn hawn? Jekk irridu nkunu ġusti jkollna nammettu li kull ġenerazzjoni fiha t-tajjeb u fiha dak li xi wħud jaraw ħażin.

Biss fil-ġenerazzjoni tal-lum ma nistgħux ninsew is-sens ta’ altruwiżmu li għandha. Araw meta jkun hemm xi attività biex jinġabru fondi għal xi kawża ta’ benefiċenza jew karità. Min ikun fuq quddiem? Iż-żgħażagħ. Bil-fors, huma għadhom fir-rebbiegħa ta’ ħajjithom. L-entużjażmu li għandhom huma ilu li ntefa, jew beda jnenmen fina li pass pass qed noqorbu lejn il-kartanzjan! Tabilħaqq iż-żgħażagħ tal-lum jaħsbu u jaġixxu differenti minn kif konna naġixxu u nirraġunaw aħna, imma ma rridux ninsew li d-dinja nbidlet u l-ħajja li qed jgħixu wliedna lanqas qatt ħlomna biha aħna, ħajja ta’ teknoloġija li qarrbet lill-aktar postijiet remoti tad-dinja u ġabet lill-umanità kollha donnha ġirien.

Għalhekk ma għandniex inkunu negattivi; fost iż-żgħażagħ tal-lum hemm sens ta’ altruwiżmu. Forsi differenti minn kif kien fi żmienna, imma ma nistgħux ngħidu li ma hemmx.

Tislima lil Ramiro

Ma nistax insemmi l-altruwiżmu u ma nsemmix persuna li kienet fuq fomm kulħadd ftit tal-jiem ilu. Qed nirreferi għal Ramiro Mallia. Kienu bosta dawk li kienu jafuh, biss min ma kienx jafu sar jaf bih fit-23 ta Marzu. Aħbar li xxukkjat lil Malta: ġuvni ta’ 19-il sena jitlef ħajtu b’mod traġiku fid-dar tal-ġenituri tiegħu!

Jien inzertajt ħabib antik tal-familja ta’ Ramiro, ilni qrib tal-familja minn ħafna qabel ma twieled Ramiro. Kien it-Tlieta tal-ġimgħa tad-Duluri. Kont qed nagħmel kors eżerċizzi spiritwali mill-knisja ta’ Ġieżu r-Rabat permezz ta’ life streeming. Kont għadni kif wasalt ir-Rabat u pparkjajt. Dlonk ħassejt il-mowbajl jivvibra fil-but. Kien ħabib tiegħi. Weġibt u dlonk tani l-aħbar kerha: “Miet it-tifel ta’ Joseph!” “Liema wieħed?” staqsejt jien imbellah. “Ramiro!” Tlabt lill-Mulej li dak li kont għadni kemm smajt ma kienx minnu, tlabt lil Alla li dak il-ħin kont qed noħlom. Kif jista’ jkun li żagħżugħ li fi ċkunitu rebaħ il-gwerra tal-marda qerrieda tal-kanċer issa jmut hekk? Ma ridtx u ma stajtx nemmen. Iżda din l-aħbar ma kinitx ħolma kerha li ħlomt jien, kienet realtà.

Ramiro Mallia

Qed insemmi lil dan il-ġuvni, li fl-omelija tal-funeral tiegħu ddeskrivejtu bħala “Ġuvni sabiħ minn barra imma ħafna u ħafna isbaħ minn ġewwa”, għax huwa każ per eċċellenza ta’ altruwiżmu. Ramiro rebaħ il-marda li kellu, imma ma qagħadx bi kwietu, dejjem kien jara kif jagħmel biex jgħin lil min ikun għaddej mill-istess sitwazzjoni li għadda minnha hu fi tfulitu. L-għadd ta’ messaġġi pożittivi li nxterdu dwar dan il-ġuvni mal-aħbar ta’ mewtu juru biċ-ċar kemm hawn żgħażagħ b’qalbhom tad-deheb. Il-funeral li sarlu, minkejja r-restrizzjonijiet tal-pandemija li ninsabu għaddejjin minnha, juri biċ-ċar kemm anke fl-2021, għad hawn min lil ħaddieħor ma jarahx bħala oġġett imma jarah bħala bniedem bid-dinjità kollha li tixraqlu. Għad hawn min joffri l-ħin ħieles tiegħu biex jaħdem għal xi kawża ġusta. Ramiro huwa wieħed minn dawn il-każi.

Nemmen li billi hawn aktar żgħażagħ altruwisti, l-inizjattivi li beda Ramiro f’ħajtu ser jibqgħu mexjin il quddiem, issa b’anġlu mis-sema jiġwidahom.

Le mhux kollox ħażin fil-ġenerazzjoni tal-lum. L-altruwiżmu għadna nsibuh.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 11 ta' April 2021

L-Għid il-Kbir – drawwiet u kurżitajiet

 

Il-Knisja Kattolika tiċċelebra l-akbar festa tagħha f’dak li nsejħu Għid il-Kbir. Wara l-jiem tar-Randan u l-ġranet tal-Ġimgħa Mqaddsa, tasal din il-festa li tant iġġib drawwiet u stejjer.

Festa waħda – jiem differenti

L-Għid il-Kbir huwa ċċelebrat minn dawk kollha li jistqarru l-fidi fi Kristu. Fost dawn hemm diversi riti. L-aktar tnejn magħrufin huma r-rit Ruman u dak Ortodoss. Issa tajjeb inkunu nafu li minkejja li dawn iż-żewġ friegħi tal-Knisja ta’ Kristu jiċċelebraw l-Għid il-Kbir, madanakollu ma jiċċelebrawhx fl-istess jum. Fl-1583 beda jintuża l-Kalendarju Gregorjan u l-Oċċident ħaddnu mill-ewwel, fosthom il-Knisja ta’ Ruma. Il-Knisja tal-Orjent baqgħet marbuta mal-Kalendarju Ġuljan u għalhekk il-festa tal-Għid tal-Insara Rumani u tal-Kristjani Ortodossi ma baqgħetx isir fl-istess ġurnata u bejniethom jista’ jkun hemm minn ġimgħa sa erba’ ġimgħat differenza. Fil-fatt din is-sena l-Għid fil-Knisja Ortodossa ser ikun iċċelebrat nhar il-Ħadd 2 ta’ Mejju. Dan lanqas ifisser li ma jistax ikun hemm xi sena li jaħbtu fl-istess jum. Il-Konċilju ta’ Niċea fis-sena 325 kien stabilixxa li l-festa tal-Għid il-Kbir għandha ssir l-ewwel Ħadd wara l-ewwel qamar sħiħ tar-rebbiegħa, imma bejn il-kalendarju Ġuljan u dak Gregorjan hemm xi varjazzjonijiet u għalhekk l-Għid tal-Oċċident spiss jiġi qabel dak tal-Orjent.  

Il-glorja

Mal-Għid il-Kbir hija marbuta ħafna il-kelma “Glorja”. Il-glorja hija dik il-parti tal-quddiesa lejn il-bidu li ngħidu kull nhar ta’ Ħadd u f’xi festi partikolari u tibda bil-kliem: “Glorja lil Alla fil-għoli tas-Smewwiet...” Iżda fil-Ħdud tar-Randan il-Glorja ma tingħadx. Matul ir-Randan il-glorja nisimgħuha fis-solennitajiet ta’ San Ġużepp u tat-Tħabbira tal-Mulej, jew kif insejħulha l-Lunzjata, nhar id-19 u l-25 ta’ Marzu rispettivament. Tingħad ukoll f'Ħamis ix-Xirka. Nhar Sibt il-Għid, fil-quddiesa tiġi intunata l-Glorja biex tħabbar il-qawmien ta’ Kristu mill-mewt. Mal-glorja jindaqqu wkoll il-qniepen li jkunu ilhom siekta minn Ħamis ix-Xirka filgħaxija. Il-kelma “Glorja” fiha nfisha tirreferi għal xi waqt sabiħ u tajjeb u l-Knisja tiffessteġġja l-Għid il-Kbir bl-akbar glorja.

Il-bajd tal-Għid

Il-bajda tal-Għid hija oġġett tradizzjonali, li maż-żmien sar wieħed mis-simboli ta’ din il-festa Nisranija. Fil-Kristjaneżmu tissimbolizza l-qawmien ta’ Ġesù mill-qabar. It-tradizzjoni tal-bajda klassika taċ-ċikkulata hija relattivament reċenti, iżda r-rigal ta’ bajd veru, imżejjen bi kwalunkwe tip ta’ tpinġijiet jew dekorazzjoni, ilu relatat mal-festa tal-Għid żmien twil. Id-drawwa Nisranija tal-bajd tal-Għid bdiet fost l-Insara bikrija tal-Mesopotamja, li kienu jiżbgħu l-bajd bil-kulur aħmar b’tifkira tad-demm ta’ Kristu, mxerred fit-tislib tiegħu. Id-drawwa li jingħata bajd imżejjen żviluppat fil-Medju Evu bħala rigal mis-sidien lill-qaddejja tagħhom. Fl-istess perjodu l-bajda mżejna, minn simbolu ta’ twelid tan-natura fir-rebbiegħa, mal-Kristjaneżmu saret is-simbolu tat-twelid tal-bniedem fi Kristu. It-tixrid tal-bajd bħala rigal tal-Għid probabbilment beda fil-Ġermanja, fejn infirxet it-tradizzjoni li tagħti bajd sempliċi fl-okkażjoni ta’ din il-festa. Fis-seklu XX bdiet dieħla d-drawwa li fl-Għid jingħataw bajd taċ-ċikkulata, drawwa li nfirxet tista’ tgħid ma’ kull fejn jiġi ċċelebrat l-Għid il-Kbir. 

La qed insemmu l-bajd tal-Għid jixraq ngħidu liema kienet l-akbar bajda tal-Għid li qatt saret fid-dinja. Din saret fl-Italja f’April tas-sena 2011. Din kienet bajda taċ-ċikkultata għolja għaxar metri u disgħa u tletin ċentimentu. Kienet tiżen 7,200 kilo u kisret ir-rekord tal-akbar bajda tal-Għid ta’ qabilha li kienet saret fl-2005 fil-Belġju u kienet tmien metri u nofs għolja.

Il-figolla

Aħna l-Maltin għandna l-ħelu tradizzjonali tagħna għall-festa tal-Għid: il-figolla.  Aktarx li dan il-ħelu jmur lura eluf ta’ snin u għandu l-għeruq tiegħu fl-istorja pagana iżda aktar reċenti saru ikel jew aħjar ħelu tradizzjonali ta’ wara r-randan u ħafna drabi jingħataw lit-tfal iżda jħobbuhom anke l-kbar. Ġeneralment kienu jkunu fil-forma ta’ ħaruf li jissimbolizza l-Ħaruf tal-Għid imma maż-żmien bdew isiru forom ta’ fniek, friefet, jew forma ta’ rġiel u nisa wkoll. Minkejja li hawn diversi riċetta tal-figolli, l-ingredjenti prinċipali huma l-għaġina ħelwa mimlija bil-lewż. It-tiżjin tagħhom ivarja. Dari kienu kollha jkunu bil-ġelu u xi ftit karta tal-fidda, illum bosta minna jippreferhuma miksijin biċ-ċikkulata. Tista’ tagħmilhom jew tixtrihom minn kullimkien f’dan iż-żmien tas-sena. Ħaġa interessanti hi li dan il-ħelu baqa’ marbut mal-Għid il-Kbir Malti, mhux bħall-qagħaq tal-għasel li kien ħelu tal-Milied u llum issib tixtrihom is-sena kollha.

Figolli kbar f’Malta ġieli saru f’Ħal Qormi. Għall-figolla tas-sena 2013 kienu ntużaw mija u ħamsin kilo dqiq, mitt kilo lewż mitħun mija u ħamsin kilo zokkor, elf u ħames mitt bajda u ħamsin kilo ċikkulata għall-kisi tagħha. Nistħajjilkom tgħidu: “figolla bħal din min ser jikolha?” Din tinqasam u tinbiegħ fil-purċissjoni ta’ Kristu Rxoxt li toħroġ mill-parroċċa ta’ San Bastjan u l-qliegħ minnha jmur għall-karità. Dawn is-sentejn żgur li ma sarux figolli ta’ dan id-daqs għax il-pendemija ġerfxet ħajjitna! Nittamaw li ’l quddiem nerġgħu naraw din id-drawwa tieħu l-ħajja.

Illum rajna xi kurżitajiet marbutin mal-Għid il-Kbir li forsi mhux daqstant nafu dwarhom minkejja li ilna nafu bihom. 

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 5 ta' April 2021