Il-Mużew tal-Vatikan

 

Jekk timxi mas-swar tal-Belt tal-Vatikan, lejn Piazza Risorgimento u tibqa’ sejjer sa Viale Vaticano issib bieb kbir li fuqu hemm miktub Musie Vaticani. Fis-sewwa hawnhekk insibu numru ta’ mużewijiet, wieħed imiss mal-ieħor u meta wieħed jidħol minn dan il-bieb li semmejna jkun jista’ jżur dawn il-mużewijiet kollha.

X’kobor!

L-istatwa ta' Lakonte 

Hawnhekk insibu ġabra ta’ opri artistiċi, waħda mill-ikbar tad-dinja. Din hija ġabra ta’ opri li jew kienu mogħtija lill-Papiet matul is-snin jew opri li kkummissjonaw il-Papiet stess. Il-mużew jaf il-bidu tiegħu fis-seklu XVI. Kien il-Papa Ġulju II (1503 – 1513) li beda dan il-mużew. Nistgħu ngħidu li l-kollezzjoni bdiet billi kienet akkwistata l-iskultura fl-irħam ta’ Lakonte u wliedu. Din l-istatwa kienet instabet fl-14 ta’ Jannar, 1506 qrib il-bażilika ta’ Santa Maria Maggiore, ġewwa Ruma. Il-Papa Ġulju II kien bagħat lil Giuliano da Sangallo u lil Michelangelo Buonarroti sabiex jeżaminaw din is-sejba. Bla telf ta’ żmien il-Papa xtara din l-iskultura mingħand sid l-għalqa li fiha nstabet. Xahar wara kienet għall-wiri fil-Vatikan. Hekk nistgħu ngħidu bdiet din il-ġabra mill-isbaħ li llum tissejjaħ il-muzew tal-Vatikan.

Il-Kappella Sisitna u l-Appartamenti Papali bl-affreski ta’ Raffaello huma żewġ partijiet mill-mużew li dawk li jżuruh ikunu jistgħu jaraw. Dan il-mużew iżuruh madwar ħames miljun ruħ fis-sena u b’ hekk nistgħu ngħidu li jaqbes in-numru ta’ dawk li jżuru l-aktar mużew famuż fl-Italja, jiġifieri dak ta’ Uffizi f’ Firenze.

Każ kurjuż seħħ ftit qabel it-tieni gwerra dinjija. Fit-3 ta’ Mejju tal-1938 Adolf Hitler wasal Ruma fuq stedina tar-Re Vittorio Emanuele III u ta’ Benito Mussulini. Il-Papa Piju XI (1922 – 1939) ma riedx jirċievih, u għalhekk mar għal xi jiem ġewwa l-palazz ta’ Castel Gandolfo. F’ dawk il-jiem kien ukoll stabilit li l-bażilika ta’ San Pietru u  l-mużew tal-Vatikan ikunu magħluqin. B’hekk il-mexxej Ġermaniż ma setax jidħol f’ territorju tal-Vatikan lanqas bl-iskuża li jżur il-mużew.

Rikkezzi

Bosta jistgħaġbu bir-rikkezzi li fih dan il-mużew u xi wħud saħansitra jikkritikaw lill-Knisja Kattolika għax tippossedi daqstant għana. Xi wħud jinsistu li l-Knisja għandha tbigħ minn dawn ir-rikkezzi biex il-flus li jinġabru jitqassmu lill-foqra. Imma tajjeb inkunu nafu li fil-patti tal-lateran tal-1929, li bih twaqqaf l-Istat tal-Belt tal-Vatikan hemm stipultat li s-Santa Sede ma tistax tbiegħ jew tirreġala jew tinnegozja dak kollu li jinstab fil-mużew. Is-Santa Sede tista’ biss tirregola l-ħinijiet u l-jiem tad-dħul fil-mużew u ma tistax tirrifjuta li turisti u studjużi jidħlu jaraw dan il-mużew. Allura nistgħu ngħidu li minkejja li dawn ir-rikkezzi huma fil-Vatikan, imma fil-veru sens tal-kelma il-Knisja Kattolika ma għandha xejn minnhom.

Mhux mużew wieħed

Kif għidna, hawnhekk insibu għadd ta’ mużewijiet fosthom:

Il-Pinoteka Vatikana: Ġabra ta’ pitturi li qabel kienet fl-Appartament Borgia, sakemm il-Papa Piju XI bena post apposta għal din il-kollezjoni. Hawn insibu xogħol ta’ artisti magħrufin bħal Giotto, Leonardo, Raffaello u Caravaggio.

Il-Kollezzjoni ta’ Arti Reliġjuża Moderna: tiġbor fiha xogħolijiet ta’ artisti bħal Francis Bacon, Carlo Carrà, Marc Chagall, Salvador Dalí, Giorgio de Chirico, Felice Mina, Paul Gauguin, Wassily Kandinsky, Henri Matisse u Vincent van Gogh.

Il-Mużew Pio-Clementino inbeda mill-Papa Klement XIV (1769 – 1774) fl-1771. Oriġinarjament kien jiġbor fih opri artisitċi antiki u rinaxximentali. Il-Papa Piju VI (1775 – 1799) kompla jagħnih b’ aktar opri.

Il-Mużew Chiaramonti ħa l-isem tal-papa Piju VII (1800 – 1823) li bdieh fil-bidu tas-seklu XIX. Fih naraw għadd ta’ skultura, sarkofagi. Hemm ukoll il-parti ġdida li fiha skultura ċelebri. Parti mill-mużew fih eluf ta’ lapidi tal-ġebel li jiffurmaw l-ikbar kollezzjoni fid-dinja ta’ dan it-tip.

Il-Mużew Gregorjan Eġizzjan mibdi mill-Papa Girgor XVI (1831 – 1846) li fih ġabra kbira ta’ oġġetti tal-Eġittu tal-qedem. Hawn insibu papiri u mummji. Dan l-istess Papa beda mużew ieħor, dak imsejjaħ Etrusk. Hawn insibu bosta biċċiet taż-żmien l-Etruski li nstabu fi skavi arkeoloġiċi fosthom vażuni, sarkofagi u biċċiet tal-bronż.

Fil-mużew Profan insibu kollezzjoni ta’ sejbiet li saru fi skavi li saru fl-Istati Pontifiċji. Hemm biċċiet ta’ skultura fl-irħam tal-perjodu Grieg li jmorru lura sa tliet sekli qabel Kristu. Hemm ukoll biċċiet ta’ żmien ir-Rumani tal-ewwel jew it-tieni seklu wara Kristu.  

Il-Mużew Pio-Cristiano imwaqqaf minn Papa Piju IX fih bċejjeċ ta’ żmien il-bidu tal-Kristjaneżmu bħal lapidi tal-oqbra, sarkofagi, monumenti u skultua. Hawn insibu l-magħruf Ragħaj it-Tajjeb.

Il-Mużew Missjunarju- Etniku, twaqqaf mill-Papa Piju XI (1922 – 1929) fl-1926 u fih opri ta’ karattru reliġjuż ġejjin minn kull parti tad-dinja. Ħafna minn dawn l-opri huma rigali li jsiru lill-Papiet.

Interessanti ħafna hija l-parti fejn hemm il-karozzelli u l-karozzi li matul is-snin intużaw mill-Papiet. Mhux inqas interessanti hija l-parti fejn insibu l-bolli u l-muniti kollha tal-Istat tal-Belt tal-Vatikan.

Dan kollu jinsab muri f’ palazzi li huma nfishom huma opri, bosta swali b’affreski u pitturi famużi li matul il-medda taż-żmien bnew dan il-mużew hekk għani u hekk kbir li huwa patrimonju tal-umanità kollha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f''In-Nazzjon - 27 ta' Novembru 2021

Istanbul - Belt f’dinja differenti

 

Wara bosta xhur imsakkrin fi gżiritna minħabba l-pandemija li ħakmet lid-dinja aktar minn għoxrin xahar ilu, issa bdejna nippruvaw nerġgħu lura għan-normal – insomma il-kelma ġġib hekk “normal” għax għadna ’l bogħod ħafna biex inkunu nistgħu ngħidu li għadda kollox u l-imxija tal-Covid 19 tkun ħaġa tal-imgħoddi. Biex nippruvaw naqbdu r-rutina ta’ qabel erġajna bdejna nippjanaw xi safra.

Destinazzjoni li kull ma jmur qed issir aktar popolari magħna l-Maltin hija t-Turkija. Sagħtejn u nofs titjira u minn din il-gżira ċkejkna ssib ruħek f’pajjiż enormi, pajjiż li fih jgħixu aktar minn 85 miljun ruħ, art li fiha aktar minn seba’ mija u tmenin elf kilometru kwadru. It-Turkija tinfirex bejn żewġ kontinenti, il-parti l-kbira fl-Asja u biċċa żgħira fl-Ewropa. Minkejja li ma hijiex il-Belt Kapitali, Istanbul hija l-aktar belt popolata f’dan in-nazzjon enormi. Huwa propju Istanbul li jifred l-Ewropa mill-Asja. Fil-fatt din il-belt għandha parti f’kontinent u parti oħra f’kontinent ieħor, belt li jifridha xiber baħar li jgħaqqad il-Baħar l-Iswed mal-Baħar Marmara.

Farka storja

L-ewwel abitanti ta’ Istanbul imorru lura għat-tieni millenju qabel Kristu. Dawn kienu joqgħodu fuq in-naħa Asjatika tal-belt. L-ewwel isem tagħha ġej mir-Re Byzas li għall-ħabta ts-seklu sebgħa qabel Kristu kien waqqaf hemmhekk kolonja bl-isem ta’ Biżanzju (Byzantium). Fis-sitt seklu qabel Kristu l-Persjani ħakmu l-belt u wara Alessandru l-Kbir ħadha f’idejh fis-seklu erbgħa qabel Kristu. Għal żewġ sekli sħaħ f’Biżanzju rrennja s-sliem. Fis-sena 193 wara Kristu l-Imperatur Ruman Septimus Severu rebaħ il-belt u baqgħet taħt il-ħakma Rumana sas-seklu erbgħa meta l-imperatur Kostantinu l-Kbir għamel Biżanzju l-kapitali tal-Imperu Ruman kollu u taha ismu: Kostantinopli. Wara l-ħames seklu l-Imperu Ruman tal-Lvant kien beda jissejjaħ Biżantin. Il-belt inbniet fuq seba’ għoljiet, sewwasew bħal Ruma. L-Imperaturi Biżantini sebbħu u għanew lil din il-belt b’kull xorta ta’ teżori. Kien hemm żmien ta’ sliem u żmien ta’ nkwiet. Fil-fatt fis-sena 532 din il-belt ġiet meqruda imma nbniet mill-ġdid.

L-istorja ta’ din il-belt minn dak iż-żmien kienet waħda mqallba sewwa. Bejn assedji mill-Għarab, ġlied u kruċjati tellfu bosta minn dak li darba kienet tippossedi Kostantinopli. It-Torok Ottomani mmexxija mis-Sultan Mehmet II rebħu Kostantinopli fl-1453. Il-belt ġiet imsemmija mill-ġdid, din id-darba Islambol u saret il-belt kapitali tal-Imperu Ottoman. Bejn is-sekli 15 u s-16, is-Slaten Ottomani bnew ħafna moskeji u bini pubbliku, u għal darb oħra l-popolazzjoni tal-belt laħqet madwar nofs miljun ruħ.  Sa nofs l-1500, Istanbul kienet ċentru kulturali, politiku u kummerċjali ewlieni tal-Imperu kollu. Il-ħakma Ottomana damet sal-Ewwel Gwerra Dinjija meta Istanbul kienet okkupata mit-truppi tal-alleati. Wara snin ta' taqbid, twieldet ir-Repubblika tat-Turkija fl-1923 u l-kapitali ma baqgħetx Istanbul imma Ankara.

Santa Sofija

Ma tistax titkellem dwar Istanbul u ma ssemmix l-aktar bini famuż li nsibu f’din il-belt. Bosta minna nsejħulha Santa Sofija imma aktar magħrufha bħala Hagia Sophia li wara kollox għandha l-istess tifsira – L-Għerf Qaddis. L-ewwel knisja mibnija fil-post kienet magħrufa bħala Magna Eclesia – il-knisja l-kbira u kienet mibnija mill-Imperatur Kostantinu. Mibnija mill-ġdid bejn is-snin 532 u 537 bħala l-katidral patrijarkali tal-kapitali imperjali ta’ Kostantinopli. Din kienet l-akbar knisja Kristjana tal-Imperu Ruman tal-Lvant jew aħjar l-Imperu Biżantin kif ukoll tal-Knisja Ortodossa tal-Lvant. Fl-1453, wara l-waqgħa ta’ Kostantinopli f’idejn l-Imperu Ottoman, din il-knisja nbidlet f’moskea. Fl-1935, taħt id-direzzjoni ta’ Mustafa Kemal Atatürk, ir-Repubblika sekulari tat-Turkija bdiet tużaha bħala mużew. Fl-2020, taħt id-direzzjoni ta’ Recep Tayyip Erdoğan, reġgħet infetħet bħala moskea.

X’tara

Ma jistax jonqos li f’belt bħal din hemm bosta u bosta x’wieħed jara. Billi din il-belt tgħaqqad il-Lvant mal-Punent għandna mnejn naħsbu li hija belt orjentali. Tassew li hija hekk biss hija wkoll belt moderna li fiha ssib kollox, dak kollu li ssib fi bliet Ewropej kbar imħalltin ma’ dak li ssib fi bliet Orjentali. Għalhekk din hija belt unika, belt f’dinja oħra!

Wieħed jista’ jmur dawra b’lanċa max-xatt ta’ din il-belt. Filgħaxija dan il-vjaġġ ikun isbaħ għax tidher il-belt mixgħulha. Wieħed jista’ jieħu dawra fuq lanċa li fuqha jkollha l-ikel u l-ispettaklu. Hawn wieħed ikun jista’ jara żfin Tork fosthom minn xi belly dancer. Wieħed jista’ jżur il-Grand Bazaar fejn isib jixtri minn kollox. Attenti għax ladarba tidħol f’dan is-suq faċli ħafna tintilef fih, mhux biss tintilef tixtri imma ma ssibx minn fejn tkun dħalt. Wieħed jista’ wkoll iżur suq ieħor, is-suq tal-ħwawar. Hemm ukoll bosta moskeji li wieħed jista’ jżur kif ukoll knejjes sbieħ li mhux ta’ min ma jittawwalx naqra fihom.

Ma dan kollu hemm il-kċina Torka li hija tajba ħafna. Illum f’Istanbul issib tiekol minn kollox imma dnub tkun hemmhekk u ma tiekolx ikel Tork. Il-kebab huwa l-aktar ikel Tork magħruf magħna imma dan mhux biss. Hemm ikel ieħor li tabilħaqq jinżillek għasel.

Naħseb issa ndunajtu għalfejn dan l-artiklu semmejtu Istanbul- belt f’dinja differenti għax tabilħaqq hija hekk.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 20 ta' Novembru 2021

Il-ferrovija

 

Minkejja li llum il-ġurnata, il-ferrovija ma għadniex insibuha f’Malta, ilkoll kemm aħna nafu x’inhi u nemmen li ħafna minna rikbu fuq xi waħda minnhom xi darba f’ħajjithom, ovvjament meta kienu barra minn pajjiżna. Niftakar li l-ewwel ferrovija li rkibt f’ħajti kienet minn Gonova fl-Italja sa Marsilja fi Franza. Vjaġġ ta’ tmien sigħat. Illum dan il-vjaġġ jista’ jsir f’nofs dak il-ħin kollu għax it-tekonolġija tjiebet.

Il-ferrovija hija wieħed mill-aktar mezzi ta’ trasport użat f’pajjiżi kbar. Sa inqas minn seklu ilu, anke Malta kellha dan is-servizz, li llum ta’ min jerġa’ jaħseb bis-serjetà biex jerġa’ jibda joffri alternattiva għall-karozza privata.

Ftit storja

Il-kunċett tal-ferrovija ma twelidx bir-rivoluzzjoni industrijali. Fis-sekli ta’ qabel, anzi nistgħu ngħidu sa mill-era Rumana, fil-minjieri kienu jintużaw mezzi primittivi simili għall-ferroviji: kienu karrijiet qosra magħmula minn karrijiet iżgħar marbutin bil-katina, mingħajr binarji jew bi gwidi tal-injam. Dawn kienu jkunu miġbuda minn annimali jew kultant minn skjavi u ħaddiema.

Mal-bidu tar-rivoluzzjoni industrijali, bejn it-tmintax u d-dsatax-il seklu, it-teknoloġiji bdiet tagħtina l-ġenerazzjoni tal-enerġija. Il-magni tal-istim li jmexxu lilhom infushom, li ħoloq Nicolas Cugnot għall-ħabta tas-sena 1769 urew li kien possibbli li tiġi ġġenerata l-enerġija meħtieġa għall-moviment ta’ vettura b’mod awtonomu, jiġifieri vettura tkun tista’ tipproduċi biżżejjed enerġija biex tmexxi lilha nnifisha mingħajr ħtieġa li jkun hemm bhejjem, skjavi jew ħaddiema jiġbduha.

Fl-1801 Richard Trevithick irnexxielu jibni magna li taħdem għal rasha adattata għall-irmonk tal-karrijiet tal-faħam, magna li ntużat b'suċċess fil-minjieri. Is-suċċessi tal-magni ta’ George Stephenson u ta' ibnu Robert wasslu fit-teknoloġija ferrovjarja li kienet għadha kif bdiet tiffjorixxi u tinfirex, u ħolqot il-kundizzjonijiet perfetti biex tinbena l-ewwel ferrovija kummerċjali. Fis-27 ta' Settembru, 1825, sar l-ewwel vjaġġ bl-ewwel ferrovija kummerċjali fl-istorja, fuq ir-rotta bejn Stockton-on-Tees u Darlington fl-Ingilterra. Kien vjaġġ primittiv, biss pass importanti ħafna. Sa għoxrin sena wara dan il-vjaġġ biex ngħidu hekk esperimentali, il-ferroviji kienu bdew jivjaġġaw b’aktar minn disgħin kilometru fis-siegħa, veloċità tajba ħafna għal dak iż-żmien. Minħabba xi inċidenti li kienu seħħew, kienet ħarġet l-ordni li kull ferrovija ma setgħetx tivjaġġa b’veloċità ta’ aktar minn sittax il-kilometru fis-siegħa. Fl-1839 beda s-servizz tal-ferrovija fl-Italja filwaqt li Franza ntroduċiet dan il-mezz ta’ trasport fis-sena 1840. L-ewwel ferrovija fl-Istati Uniti dehret fl-1869. Din kienet tgħaqqad lil San Francisco ma’ New York, żewġt ibliet li huma mbegħda min xulxin aktar minn erbat elef u ħames mitt kilometru.

It-teknoloġija baqgħet miexja ’l quddiem u s-servizz tal-ferrovija gawda bis-sħih. Illum spiċċaw il-magni tal-ferroviji li jaħdmu bil-faħam, minkejja li għad fadal fejn il-ferroviji jaħdmu bid-diesel. L-enerġija elettrika wasslet biex illum għandna ferroviji li jaslu sa veloċità ta’ tliet mija u ħamsin kilometru fis-siegħa.

Il-vapur tal-art

Għal xi snin pajjiżna wkoll kellu l-ferrovija tiegħu. Missirijietna, jew aħjar il-bużnanniet tagħna, kienu jsejħulha “il-vapur tal-art.”  L-ewwel ħsibijiet għall-kostruzzjoni ta’ linja ferrovjarja li tgħaqqad il-Belt Valletta mal-kapitali antika tal-gżira, l-Imdina,  jmorru lura sas-sena 1870. Dan il-proġett kien jagħmilha possibbli li l-vjaġġ bejn iż-żewġt ibliet jitnaqqas mit-tliet sigħat li wieħed jieħu jekk ikollu jimxiha għal madwar nofs siegħa. Is-servizz tal-vapur tal-art f’pajjiżna beda nhar it-28 ta’ Frar tas-sena 1883. Meta tqis iċ-ċokon ta’ pajjiżna tara li ma domniex wisq wara l-Istati Uniti biex kellna dan is-servizz.

Il-linja tal-ferrovija kienet tibda minn stazzjon ta’ taħt l-art, taħt Putirjal fil-Belt Valletta. Minn hemm kienet taqsam il-foss antik u tidħol f’mina twila li fiha kien hemm ukoll l-istazzjon tal-Floriana. Fejn il-bieb tal-Bombi kienet tispiċċa l-mina u l-ferrovija tibqa’ sejra lejn il-Ħamrun. F’din il-lokalità kien hemm il-ħwienet tax-xogħol għat-tiswija tal-makni. Wara l-Ħamrun il-ferrovija kienet tieqaf Birkirkara u wara Ħ’Attard. Minn hawn kienet tibqa tiela’ lejn l-istazzjon tal-Imdina. Fl-1900 żdiedet il-linja sal-Imtarfa.

Is-servizz ferrovjarju f’Malta ra t-tmiem tiegħu nhar il-31 ta’ Marzu, 1931.

Tal-bieraħ u ta’ għada

Minkejja li l-ferrovija ntemmen minn pajjiżna disgħin sena ilu, għadna nistgħu naraw xi tifkiriet tagħha. L-istazzjonijet għadhom weqfin minkejja li biddlu l-rwol tagħhom. Insibu wkoll kotba kif ukoll mużew li jesebixxi bosta ħwejjeġ marbutin mal-ferrovija f’Malta.

Illum disgħin sena wara hawn min jiġih f’moħħu li jerġa’ jara t-tren f’Malta? Personalment nemmen li din tista’ tkun soluzzjoni għat-traffiku eseġerat li sar għandna f’Malta.  Qed tissemma’ l-metrò – jalla jsir xi ħaġa! Jekk ikollna servizz ta’ ferrovija metropolitana, li taħdem b’mod effiċjenti, li jekk dak li jkun jista’ jserraħ rasu li ser jasal fejn  għadnu jasal fil-ħin u bla dewmien żejjed, tista’ tkun soluzzjoni. Ikollna nammettu li s-servizz tal-karozzi tal-linja f’Malta tilef kull kredilbilità; la taf fi x’ħin ser tirkeb u inqas u inqas meta ser tasal fid-destinazzjoni tiegħek. Nemmen li ferrovija f’Malta tista’ tkun ta’ ġid.

Kemm ikun komdu kieku mill-Belt Valletta nasal il-Mellieħa f’madwar għoxrin minuta!

 

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 13 ta' Novembru 2021

Fix-xahar tal-erwieħ

Novembru huwa x-xahar li l-Knisja Kattolika tiddedikah lill-erwieħ, lil dawk li mietu qabilna. L-ewwel jum tax-xahar ikun iddedikat lill-qaddisin kollha, u biex wieħed ikun qaddis irid ikun temm il-vjaġġ tiegħu fuq din l-art, u t-tieni jum ikun marbut mal-mejtin, mal-erwieħ li għalqu għajnejhom darba għal dejjem. Biss ix-xahar kollu huwa marbut ma’ dawk li ġew imsejħa mill-Mulej u għalhekk iċ-ċimiterji jkunu aktar frekwentati. 

Biża’

Il-biża’ mill-mewt u milll-mejtin hija universali b’hekk insibuha f’ħafna mill-kulturi u fin-nies madwar id-dinja. Xi wħud jemmnu li l-mejjet għandu l-abbiltà li jintervjeni fil-ħajja tal-ħajjin biex jirranġa jew ipatti għad-dnubiet imwettqa meta kien ħaj jew biex tgħinu jeħles mill-Purgatorju billi jitolbu għalih. Il-Knisja ppruvat tħeġġeġ dan id-drawwa billi waqqfet ġurnata speċifika biex tagħmel dan, sewwasew fit-2 ta’ Novembru, l-hekk imsejjaħ Għid tal-Imwiet.

Il-lewn assoċjat mal-mewt minn dejjem kien l-iswed. Dan il-kulur huwa l-oppost tal-abjad li jfisser dawl li jġib il-ferħ. Il-Konċilju Vatikan II li sar fis-snin sittin tas-seklu li għadda, ħeġġeġ li fil-liturġija tal-funerali jibda jintuża l-lewn vjola li wkoll ifisser sogħba, niket u penitenza. Fil-fatt il-vjola huwa l-lewn liturġiku li jintuża fl-Avvent u fir-Randan, żmien li ma mhuwiex ta’ ferħ.

Imma għaliex din il-biża’ tal-bniedem mill-mewt?

Il-fatt li ħaġa ma tkun taf xejn dwarha normalment tbeżżgħek. Tifel jew tifla fl-ewwel jum tal-iskola ħafna drabi jibku għax ikunu ser jinfirdu minn dawk li jgħixu magħhom u jħossuhom żguri fil-kumpanija tagħhom. Fl-iskola ma jkunux jafu x’ser isibu, ma’ min ser jiltaqgħu, kif ser tkun il-ġurnata u għalhekk jinbet il-biża’. L-istess il-mewt. Ħafna drabi dak li jkun mhux jibża’ mill-mejjet imma jibża’ mill-fatt li hu wkoll xi darba jrid ikun bħal dik il-persuna li tkun ħelset minn dan il-wied ta’ dmugħ. Tassew ironija din li nsejħu l-ħajja wied ta’ dmugħ imbagħad ħadd ma jixtieq jitlaq minnu minkejja li ngħidu li huwa wied ta’ dmugħ!

Funerali

Ladarba qed insemmu dan ix-xahar u l-erwieħ, tajjeb insemmu xi ħaġa dwar il-funerali minkejja li dawn ma jsirux biss f’Novembru imma maul is-sena kollha. Tajjeb inżommu f’rasna li funeral huwa biss tislima xierqa li min “ġabar l-għodda” u mar jistrieħ. Allura dan ma għandux ikun spettaklu imma ritwal reliġjuż. Ġieli min ikun qed jorganizza funeral ta’ xi ħadd għażiż għalih, bix-xewqa li jagħti l-aqwa tislima aħħarija lil dak li jkun, jinsa dan u għalhekk nispiċċaw b’funerali li aktar tista’ ssejħilhom spettaklu milli tislima ta’ waqt ta’ niket.

Ġieli jkun hemm funerali li fihom fuq iz-zuntier tal-knisja tindaqq xi diska jew innu li l-mejjet jew mejta kienu jħobbu. Imma dak li hemm fit-tebut ser jisma’ d-diska? Nisperaw li jkun diġà qed jisma’ l-kori tal-anġli! Rajna aktar minn hekk u ma nixtieqx nikkummenta għax ma rridx li xi ħadd jieħu fastidu bil-kitba tiegħi.

Drawwa li kienet inqatgħet għal kollox kienet il-ġarr tat-tebut bil-karru miġbud miż-żwiemel. Għal bosta snin dawn il-karrijiet inqatgħu għal kollox imma minn xi snin ilu reġgħu ngħataw permess jintużaw. Imma llum, fis-sena 2021, kemm hu prattiku li tuża ż-żwiemel għal funeral? Ladarba hemm il-karozzi x’sens fiha li terġa’ taqla l-karru tal-mejtin miġbud miż-żiemel u tużah? Jekk dak li jkun jifhem li funeral huwa att liturġiku, żgur li ma jgħaddix minn moħħu l-ħsieb tal-karru funebri miġbud miż-żwiemel.

Ironija

Ippermettuli nsejjaħ ironija drawwa li nsibu f’pajjiżna. Biex ngħid id-dritt ma nafx hux pajjiżna biss, imma ejjew ngħidu li hija drawwa Maltija. Minkejja l-biża’ kollha mill-mewt u mill-mejtin, għad li ma nieħdux gost nitkellmu fuq suġġett bħal dan li jista’ jkun ukoll makabru, fix-xahar ta’ Novembru nsibu ħelu msejjaħ “Għadam tal-mejtin!” Naħseb ilkoll nafu għal liema ħelu qed nirreferi, dawk il-pasti qishom figolli, forma ta’ għadam miksijin b’ġelu abjad. Ikolli ngħid li għad li l-mewt tbeżża’, dan il-ħelu jħobbuh il-maġġoranza tal-Maltin.

Ironija oħra li nara hija meta xi individwi waqt li jmorru jżuru l-oqbra tal-għeżież tagħhom, jinsew li jkunu qegħdin f’post sagru, post fuq kollox komuni li fih ma tkunx waħdek. Għalhekk jistona diskors b’vuċi għolja jew għajat. Meta tmur iċ-ċimiterju baxxi s-sound!

Illum fettilli nikteb xi ħaġa li żgur li ma hijiex sabiħa jew ferriħija, imma hija realtà li lkoll kemm aħna, irridu jew ma rridux, illum jew għada rridu ngħaddu minnha. Huwa għalhekk li Novembru jfakkarna fl-erwieħ għax xi darba aħna wkoll irridu nsibu rwieħna hemm, ma’ qrabatna, ħbiebna u oħrajn li temmew il-mixja tagħhom fuq din l-art qabilna.

Fr Reno Muscat

Dan  l-artiklu deher f'In-Nazzjon -  6 ta' Novembru 2021