Il-ferrovija

 

Minkejja li llum il-ġurnata, il-ferrovija ma għadniex insibuha f’Malta, ilkoll kemm aħna nafu x’inhi u nemmen li ħafna minna rikbu fuq xi waħda minnhom xi darba f’ħajjithom, ovvjament meta kienu barra minn pajjiżna. Niftakar li l-ewwel ferrovija li rkibt f’ħajti kienet minn Gonova fl-Italja sa Marsilja fi Franza. Vjaġġ ta’ tmien sigħat. Illum dan il-vjaġġ jista’ jsir f’nofs dak il-ħin kollu għax it-tekonolġija tjiebet.

Il-ferrovija hija wieħed mill-aktar mezzi ta’ trasport użat f’pajjiżi kbar. Sa inqas minn seklu ilu, anke Malta kellha dan is-servizz, li llum ta’ min jerġa’ jaħseb bis-serjetà biex jerġa’ jibda joffri alternattiva għall-karozza privata.

Ftit storja

Il-kunċett tal-ferrovija ma twelidx bir-rivoluzzjoni industrijali. Fis-sekli ta’ qabel, anzi nistgħu ngħidu sa mill-era Rumana, fil-minjieri kienu jintużaw mezzi primittivi simili għall-ferroviji: kienu karrijiet qosra magħmula minn karrijiet iżgħar marbutin bil-katina, mingħajr binarji jew bi gwidi tal-injam. Dawn kienu jkunu miġbuda minn annimali jew kultant minn skjavi u ħaddiema.

Mal-bidu tar-rivoluzzjoni industrijali, bejn it-tmintax u d-dsatax-il seklu, it-teknoloġiji bdiet tagħtina l-ġenerazzjoni tal-enerġija. Il-magni tal-istim li jmexxu lilhom infushom, li ħoloq Nicolas Cugnot għall-ħabta tas-sena 1769 urew li kien possibbli li tiġi ġġenerata l-enerġija meħtieġa għall-moviment ta’ vettura b’mod awtonomu, jiġifieri vettura tkun tista’ tipproduċi biżżejjed enerġija biex tmexxi lilha nnifisha mingħajr ħtieġa li jkun hemm bhejjem, skjavi jew ħaddiema jiġbduha.

Fl-1801 Richard Trevithick irnexxielu jibni magna li taħdem għal rasha adattata għall-irmonk tal-karrijiet tal-faħam, magna li ntużat b'suċċess fil-minjieri. Is-suċċessi tal-magni ta’ George Stephenson u ta' ibnu Robert wasslu fit-teknoloġija ferrovjarja li kienet għadha kif bdiet tiffjorixxi u tinfirex, u ħolqot il-kundizzjonijiet perfetti biex tinbena l-ewwel ferrovija kummerċjali. Fis-27 ta' Settembru, 1825, sar l-ewwel vjaġġ bl-ewwel ferrovija kummerċjali fl-istorja, fuq ir-rotta bejn Stockton-on-Tees u Darlington fl-Ingilterra. Kien vjaġġ primittiv, biss pass importanti ħafna. Sa għoxrin sena wara dan il-vjaġġ biex ngħidu hekk esperimentali, il-ferroviji kienu bdew jivjaġġaw b’aktar minn disgħin kilometru fis-siegħa, veloċità tajba ħafna għal dak iż-żmien. Minħabba xi inċidenti li kienu seħħew, kienet ħarġet l-ordni li kull ferrovija ma setgħetx tivjaġġa b’veloċità ta’ aktar minn sittax il-kilometru fis-siegħa. Fl-1839 beda s-servizz tal-ferrovija fl-Italja filwaqt li Franza ntroduċiet dan il-mezz ta’ trasport fis-sena 1840. L-ewwel ferrovija fl-Istati Uniti dehret fl-1869. Din kienet tgħaqqad lil San Francisco ma’ New York, żewġt ibliet li huma mbegħda min xulxin aktar minn erbat elef u ħames mitt kilometru.

It-teknoloġija baqgħet miexja ’l quddiem u s-servizz tal-ferrovija gawda bis-sħih. Illum spiċċaw il-magni tal-ferroviji li jaħdmu bil-faħam, minkejja li għad fadal fejn il-ferroviji jaħdmu bid-diesel. L-enerġija elettrika wasslet biex illum għandna ferroviji li jaslu sa veloċità ta’ tliet mija u ħamsin kilometru fis-siegħa.

Il-vapur tal-art

Għal xi snin pajjiżna wkoll kellu l-ferrovija tiegħu. Missirijietna, jew aħjar il-bużnanniet tagħna, kienu jsejħulha “il-vapur tal-art.”  L-ewwel ħsibijiet għall-kostruzzjoni ta’ linja ferrovjarja li tgħaqqad il-Belt Valletta mal-kapitali antika tal-gżira, l-Imdina,  jmorru lura sas-sena 1870. Dan il-proġett kien jagħmilha possibbli li l-vjaġġ bejn iż-żewġt ibliet jitnaqqas mit-tliet sigħat li wieħed jieħu jekk ikollu jimxiha għal madwar nofs siegħa. Is-servizz tal-vapur tal-art f’pajjiżna beda nhar it-28 ta’ Frar tas-sena 1883. Meta tqis iċ-ċokon ta’ pajjiżna tara li ma domniex wisq wara l-Istati Uniti biex kellna dan is-servizz.

Il-linja tal-ferrovija kienet tibda minn stazzjon ta’ taħt l-art, taħt Putirjal fil-Belt Valletta. Minn hemm kienet taqsam il-foss antik u tidħol f’mina twila li fiha kien hemm ukoll l-istazzjon tal-Floriana. Fejn il-bieb tal-Bombi kienet tispiċċa l-mina u l-ferrovija tibqa’ sejra lejn il-Ħamrun. F’din il-lokalità kien hemm il-ħwienet tax-xogħol għat-tiswija tal-makni. Wara l-Ħamrun il-ferrovija kienet tieqaf Birkirkara u wara Ħ’Attard. Minn hawn kienet tibqa tiela’ lejn l-istazzjon tal-Imdina. Fl-1900 żdiedet il-linja sal-Imtarfa.

Is-servizz ferrovjarju f’Malta ra t-tmiem tiegħu nhar il-31 ta’ Marzu, 1931.

Tal-bieraħ u ta’ għada

Minkejja li l-ferrovija ntemmen minn pajjiżna disgħin sena ilu, għadna nistgħu naraw xi tifkiriet tagħha. L-istazzjonijet għadhom weqfin minkejja li biddlu l-rwol tagħhom. Insibu wkoll kotba kif ukoll mużew li jesebixxi bosta ħwejjeġ marbutin mal-ferrovija f’Malta.

Illum disgħin sena wara hawn min jiġih f’moħħu li jerġa’ jara t-tren f’Malta? Personalment nemmen li din tista’ tkun soluzzjoni għat-traffiku eseġerat li sar għandna f’Malta.  Qed tissemma’ l-metrò – jalla jsir xi ħaġa! Jekk ikollna servizz ta’ ferrovija metropolitana, li taħdem b’mod effiċjenti, li jekk dak li jkun jista’ jserraħ rasu li ser jasal fejn  għadnu jasal fil-ħin u bla dewmien żejjed, tista’ tkun soluzzjoni. Ikollna nammettu li s-servizz tal-karozzi tal-linja f’Malta tilef kull kredilbilità; la taf fi x’ħin ser tirkeb u inqas u inqas meta ser tasal fid-destinazzjoni tiegħek. Nemmen li ferrovija f’Malta tista’ tkun ta’ ġid.

Kemm ikun komdu kieku mill-Belt Valletta nasal il-Mellieħa f’madwar għoxrin minuta!

 

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 13 ta' Novembru 2021