Reliġjon u reliġjożità

Hemm differenza bejniethom?

Spiss nisimgħu kliem dwar reliġjon u reliġjożità imma kultant nibdew nitħalltu ħaġa ma’ oħra, naħsbu li huma l-istess ħaġa meta fil-verità ma humiex l-istess, għalhekk tajjeb nippruvaw nifirduhom minn xulxin biex naraw id-differenza ta’ bejniethom

Il-Fidi

Ir-reliġjon, jew aħjar nużaw il-kelma Maltija, il-fidi, hija għadd ta’ twemmin u manifestazzjonijiet li fihom il-bniedem jagħraf l-eżistenza ta’ xi ħaġa sopranaturali, xi qawwa aqwa minnu. Il-fidi hija sentiment ta’ rispett u biża’ lejn id-divinità. Meta ngħidu biża’ irridu nfissru biża’ riverenzjali. Xi jkun dan il-biża’ li qed insemmu? Kelma oħra għalih hija “soggezzjoni” – il-bniedem ikollu soggezzjoni għal dak l-essere suprem li minkejja li qatt ma jkun rah, ikun iħoss ġewwa fih innifsu li jeżisti. Ir-reliġjonijiet Monoteisti, jiġifieri dawk li jemmnu f’ essere suprem wieħed, isejħulu Alla. Mela fi kliem ħafif il-fidi tfisser it-twemmin u r-rispett lejn Alla. Imma mhux kulħadd jemmen f’ Alla u b’ daqshekk ma jfissirx li dak li jkun ma’ jkunx jemmen. Il-kunċett ta’ Alla, kif nifhmuh aħna, insibuh fir-reliġjon Lhudiuja, f’dik Kristjana u fl-Iżlam. Fid-dinja hemm bosta reliġjonijiet oħrajn minbarra dawn li semmejna, fosthom reliġjonijiet kbar u mifruxin sewwa bħalma huma l-Induiżmu u l-Buddiżmu. Minkejja li l-bażi ta’ fidi ta’ dawn huma differenti minn dawk li nafu lkoll kemm  aħna, xorta huma reliġjonijietli jħossu b xi mod xi qawwa barranija.

Mela r-reliġjon hija dik il-ħaġa li tressqek lejn is-sopranaturali li kull persuna jħoss ġewwa fih li jeżisti.

Reliġjożità

Ir-reliġjożità ma hijiex il-fidi għalkemm timxi id f’ id magħha. Ir-reliġjożità hija s-sentiment ta’ dak li huwa sagru, qaddis, divin. Hija d-dehra esterna ta’ dak li hemm fuq ġewwa tal-persuna. Jista’ jkun post li jqanqal sentimenti ta’ reliġjożità. Mar-reliġjożità nistgħu ndaħħlu dawk li jissejħu Pietà Popolari. Xi jkunu dawn? Purċissjoni hija att ta’ pietà popolari, il-Via Sagra wkoll. Devozzjonijiet personali u pellegrinaġġi lejn xi santwarji jew postijiet marbutin mar-reliġjon huma atti ta’ reliġjożità.

Ir-reliġjożità hija dak kollu estern li juri b’ mod ħaj xi jkun qiegħed iħoss il-bniedem. Pietà popolari huma l-mod kif dak li jkun jesprimi il-fidi tiegħu. U hawn fejn jinqalgħu l-problemi. Jekk bniedem iċapċap quddiem statwa ma nistgħux ngħidu li dak ikun att ta’ twemmnin, mela ma huwiex reliġjon, imma dak ikun att li juri l-ferħ li jkun qiegħed iħoss ġewwa qalbu x’ ħin sab ruħu quddiem dik l-istatwa, mela dak ikun att ta’ reliġjożità.

X’ differenza hemm?

Biex naraw id-differenza bejn reliġjon u reliġjożità sejrin inġibu eżempju sempliċi. Hawn Maltin li jekk imorru Għawdex iridu jżuru l-bażilika tal-Madonna ta’ Pinu. Fih innifsu dan huwa att sabiħ, imma dan ma nistgħux insejħulu reliġjon iżda huwa att ta’ reliġjożità. Jekk immur Għawdex u ma mmurx ninvista s-santwarju Ta’ Pinu ma nkun qed nagħmel l-ebda dnub u ma nkun qed nonqos kontra l-ebda kmandamnet u ma nkun qed immur kontra l-ebda domma ta fidi għax żjara f’ dan il-post hija biss espressjoni esterna tal-imħabba li dak li jkun ikollu lejn il-Madonna li nsibu meqjuma hemmhekk.

Każi ta’ reliġjożità insibu kemm irridu, u mhux fil-fidi Kattolika biss. Il-bniedem fin-natura tiegħu irid jesprimi b’ mod viżiv dak li jkun qiegħed iħoss u għalhekk jorganizza festi u manifestazzjonijiet.

Hemm waħda bla oħra?

Ir-reliġjożità hija frott tar-reliġjon u mhux suppost li jkun hemm waħda mingħajr oħra. Fil-verità nistgħu nsibu bnedmin reliġjużi li ftit li xejn juru sinjali ta’ reliġjożità, għax il-fidi tagħhom tkun ibbażata aktar fuq is-sens ġewwieni milli fuq dak li jidher, u ġieli nsibu persuni li jagħmlu bosta atti ta’ reliġjożità imma jkunu neqsin mill-fidi. Tinstema’ ħaġa stramba, imma hekk hi.

Meta r-reliġjożità tkun mifruda mir-reliġjon din minkejja li tibqa’ tidher bħala tali, imma tkun att superfiċċjali, att bla ebda bażi. Ta’ xejn immur kull pelleġrinaġġ li jorganizza l-kappillan jekk ma nħossx ġo fija s-sentiment reliġjuż. Jekk immur pelleġrinaġġ bla ma nħoss il-fidi timbuttani biex immur, inkun mort sempliċimnet dawra, jew ġita. Jekk tiġi l-festa tar-raħal u mmur kull marċ li jsir, immur nisma’ l-prietki tat-tridu u l-paniġierku, sempliċiment għax hekk imdorri u biex ta’ kontra ma jgħidux li kien hemm il-knisja vojta, inkun qed nagħmel att ta’ reliġjożità fażul, inkun qed nagħmel teatrin, inkun qed nafferma dak jgħidu dawk li għomorhom u żmienhom jikkritikaw il-festi.

Din hija d-differenza bejn reliġjon u reliġjożità, waħda tinstab mistura f’ qalbi, fija nnifsi u l-oħra hija l-espressjoni ta’ dak li hemm fil-font ta’ qalbi. Tajjeb li qatt ma nifiruhom minn xulxin dawn iż-żewġ atti.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 31 ta' Ottubru 2015

Għala bibiżmu

Nistħajjilkom tgħidu xħin rajtu l-isem tal-artiku tal-lum: 'din x'kelma hi?' Ngħidilkom il-verità lanqas naf jekk bħala kelma teżistix fl-ilsien Malti. B’din il-kelma rrid nirreferi għall-att ta' meta wieħed jiġi għala biebu minn ħaddieħor. Qed nirreferi għal dak li fit-Taljan jissejjaħ menefreghismo. Għala bibiżmu trid tirreferi għal meta persuna tiġi taqa' u tqum minn ħaddieħor.  Għala bibiżmu fil-Miklem Malti ma nsibuhiex, imma għala bibiżmu fil-ħajja Maltija nsibuh ma' wiċċna l-ħin kollu.

Fuq tal- linja

Spiss kont inkun fuq tal-linja waqt li dawn ikunu mimlijin.  Tkun ilek tistenna siegħa, ma nafx kemm-il wegħda tkun għamilt forsi tinqala’ xi karozza minn xi mkien, jiġu xi wħud warajk, tasal tal-linja, huma jitilgħu l-ewwel u xħin tiġi biex titla' int tisma' lix-xufier jgħidlek ‘full up’. Dan mhux għala bibiżmu mħallat ma' doża qawwija ta' egoiżmu?

Ladarba qed insemmu tal-linja ma nistgħux ma nsemmux dak li spiss sirna naraw.  Il-karozzi l-ġodda għandhom postijiet apposta biex nies anzjani jew b' diżabilità jpoġġu fihom. Mhux l-ewwel darba li rajt żgħażagħ bilqegħda f'dawn il-postijiet. Il-problema mhux li dawn it-talin ipoġġu hemm iżda meta jiġu għala biebhom u ma jċedux  posthom meta tal-linja tkun mimlija u titla' xi persuna li għandha bżonnijiet speċjali u ma tkunx tista' toqgħod bilwieqfa sew.

Fit-toroq

Issa li bejn wieħed u ieħor fhimtu xi rrid infisser bit-terminu ‘għala bibiżmu’, żgur li taqblu miegħi jekk ngħid li fit-toroq Maltin dan jibrilla, jifjorixxi u jiżboq kull post ieħor. It-toroq tagħna huma l-arena per eċċellenza għal dan is-suġġett. Ma hemmx bżonn tagħmel sigħat tiġri barra biex tinduna.  Ħa naraw ftit eżempji li naraw bħalhom bil-gzuz ta’ kuljum.

Ħaddiem jieqaf jieħu tè u ħobża mill-ħanut qabel imur għax-xogħol. Jipparkja l-van ħdejn karozzi diġa pparkjati, jiġifieri jagħmel double parking – x’għala biebu li jagħlaq nofs triq, min irid jgħaddi mil-lane l-ieħor. X’jimpurtah li se joħloq serbut ta’ karozzi minħabba n-nuqqas ta’ ħsieb jew l-għala bibiżmu tiegħu. Min irid jista’ jagħmel bħalu, jipparkja u jidħol jieħu tè u ħobża mingħand tal-bar!

Sinjorina  saret delivery person. Iddur bil-karozza u tqassam ix-xirjiet li n-nies ikunu għamlu minn fuq l-internet. Kellha ordni għal dar. Ipparkjat il-karozza fi triq sekondarja imma ingumbrat it-triq b’mod li ħadd ma seta’ jgħaddi. Dan x’kien nuqqas ta’ prattiċità jew għala bibiżmu? Setgħet ħalliet il-karozza quddiem id-dar ta’ min għamel ix-xirja, imma kien hemm ix-xemx, fit-trejqa sekondarja kien hemm id-dell. Moħħ din is-sinjorina mhux ser joqgħod jitħabbel għal sewwieqa oħrajn li riedu jgħaddu minn dik it-trejqa imma ma setgħux.

Wieħed raġel mar b’qadja bil-karozza tiegħu. Ma sabx fejn jipparkja qrib il-post fejn kellu jaqdi. Kieku kellu jħalli l-karozza fil-parking kien iktar idum ġej u sejjer milli jdum jagħmel il-qadja. Ikun hemm spazju għal karozza ta’ persuni b’diżabilità u jipparkja fih. Il-qadja ddum aktar milli kien qiegħed jaħseb. Sakemm ikun qed jistenna biex jinqeda, tasal pesuna b’diżabilità fit-triq li jkun ħalla l-karozza dan ir-raġel. Ovvjament ma jkunx hemm fejn din il-persuna tħalli l-karozza għax il-post ittieħed minn min jara biss sa mnieħru. Dan mhux għala bibiżmu wkoll?

Mhux fis-sewqan biss

It-tifel jixtri żewġ pastizzi u ice tea hu u sejjer l-iskola, jiekol il-pastizzi u jixrob l-ice tea sakemm tasal il-karozza li twasslu l-iskola. Jaqbad il- borża tal-pastizzi u l-flixkun tal-ice tea, ovvjament it-tnejn vojta, u jarmihom taħt il-bankina. X’għala biebu, issa jew tiġborhom sid id-dar li kien quddiemha jew jittajru bir-riħ!

Mara tad-dar ħaslet id-dar minn fuq s’isfel. Ħaslet quddiem id-dar u tefgħet kemm sabet ilma, minkejja li din hija ħaġa kontra l-liġi. Kinset l-ilma ta’ quddiem darha lejn nofs it-triq u ħallietu nieżel ’l isfel fit-triq. Mhux affari tagħha jekk  tgħaddi karozza u ttajjar l-ilma mal-faċċata tal-ġirien, l-aqwa li quddiemha nadif – x’għala biebha!

Mara oħra tħobb toqgħod xi siegħa barra fuq il-bankina wara li tinżel ix-xemx. Ħdejha jpoġġu xi ġirien u jiġu ħutha li joqgħdu fi triq oħra. Dawn in-nisa jintefgħu jiddiskutu l-aġenda tal-ġurnata u l-ulied jilgħabu fl-isqaq li hemm qrib. Ta’ tfal li huma dawn jagħmlu storbju kbir u ommijiethom, mitlufin fid-diskussjonijiet tagħhom lanqas jintebħu li wliedhom ikunu qegħdin idejqu lir-residenti tal-isqaq. X’għala biebhom!

Nistgħu nibqgħu sejrin insemmu każi bħal dawn u ma nispiċċaw qatt.

Kontra l-għala bibiżmu

Mhux faċli ssib soluzzjoni għall-marda tal-għala bibiżmu, imma mhux sewwa li nħallu kollox għaddej qisu xejn mhu xejn. Hemm bżonn li titqajjem kuxejnza għax aktar ma jgħaddi żmien aktar donnha dil-marda qed tidħol il ġewwa u qisha saret marda ereditarja. Hemm bżonn ta’ kampanja edukattiva, hemm bżonn ta’ aktar infurzar tal-liġi. Hemm bżonn nifhmu li għandna nagħmlu lil ħaddieħor dak li nixtiequ li ħaddieħor jagħmel lilna. Wieħed irid jifhem, sewwa li meta tgħix f’ pajjiż iċċivilizzat hemm ċerti regoli li trid tobdihom anke jekk ma jkunux jogħġbuk għax inkella nispiċċaw f’ġungla u mhux f’pajjiż.

Fr Reno Muscat

Artiklu li deher f' In-Nazzjon 24 ta' Ottubru 2015

Emerġenza traffiku

Madwar għaxar snin ilu kont nikteb fuq dan gurnal mill-belt ta' Napli fejn kont ngħix dak iz-zmien. Spiss kont insemmi dak li kont nara jew li kont inħabbat wiċċi miegħu, bħal ġlied bejn gruppi rivali tal-camorra, nies jew personaġġ li nkun iltqajt magħhom kif ukoll dwar dawk li kienu jissejħu emerġenzi tal-iskart. Illum li qiegħed ngħix Malta nħoss li għandna problema kbira li nistgħu nipparagunawha ma' emerġenza. Mhux emerġenza fejn jidħol l-iskart jew fejn għandha x' taqsam il-kriminalità imma emerġenza fit-treġġija u l-mixi tat-traffiku fit-toroq ta' pajjiżna. Dan l-aħħar din il-problema tant kibret li saret emerġenza.

Xi tfisser emerġenza?

Fl-isptarijiet ġenerali tagħna nsibu taqsima msejħa “emerġenza”. Din tilqa' fiha lil dawk li jinqalalhom xi ħaġa għallarrieda u ma jkunux jistgħu jistennew. Emerġenza hija l-kaz fejn ma tkunx tista' tistenna. F' emerġenza ma jinżammx il-kju, meta tinqala' emerġenza tal-aħħar jistgħu jiġu l-ewwel u ħadd ma jgħid xejn anzi min ikun l-ewwel jagħmel il-wisa' biex min l-aktar ikollu ħtieġa jinqeda kemm jista' jkun malajr. Din hija t-tifsira ta' “emerġenza”.

Paniku fit-toroq Maltin

Mal-ftuħ mill-ġdid tal-iskejjel, dejjem jiżdied it-traffiku b' mod konsiderevoli fit-toroq tagħna. Din is-sena fl-ewwel ġimgħa tas-sena skolastika kellna wkoll xi ftit tal-maltemp. Meta tgħaqqad kollox ma' kollox ikollna dak li kellna f' Malta ftit tal-jiem ilu, staġnar ta' traffiku, kjuwijiet twal magħmulin minn eluf ta' karozzi, nies jaslu sigħat tard fil-postijiet tax-xogħol tagħhom, sewwieqa rrabbjati, ħela ta' ħin, ħela ta' petrol, telf ta' flus, ġlied bejn is-sewwieqa, insomma jkollna paniku totali. 

Kieku din il-problema sseħħ biss meta tagħmel ix-xita ma tkunx gravi daqs kemm hi, imma dawn ix-xeni ta' traffiku enormi sirna narawhom kull filgħodu. U ara ma jiġix xi ħadd jerġa’ jgħid li din hija biss perċessjoni! Fil-każ ngħidlu jqum kmieni u joħroġ il-karozza għal xit-tmienja ta’ filgħodu. Jekk xi ħadd jerġa’ jlissen dal-kliem ikun qed jaħrab ir-realtà. Il-fatt li din il-ħaġa konna diġa ndunajna biha xi xhur ilu u issa li reġgħu bdew l-iskejjel erġajna koppi, ifisser li matul dawn ix-xhur ma sar xejn konkret biex tinstab soluzzjoni.

Rajt b'għajnejja

Qiegħed nikteb għaliex rajt b' għajnejja eluf ta' karozzi mwaħħlin fit-traffiku. Rajt serbut twil ta' karozzi li kien jibda minn taħt il-pont tal-Marsa u jibqa' sejjer sar-roundabout ta' Ħal Muxi f' Ħaż Żebbuġ. Kilometri sħaħ ta' karozzi jistennew li jimxu ftit metri. Ħaż Żebbuġ, Ħal Qormi u l-Marsa kju wieħed ma jaqta' xejn.

Għalhekk issa t-traffiku ma għadux problema imma sar emerġenza. Ma nistgħux nibqgħu nitfgħu t-trab taħt it-tapit. Ma nistgħux nibqgħu nħallu mil-lum għal għada. Ma nistgħux nibqgħu reqdin.

Jekk jirrezenja l-ministru

Xi wħud isostnu li l-ministru tat-trasport għandu jirreżenja minħabba din il-qagħada antipatika li għandna f’ Malta. Min ikun ilu xi siegħa mwaħħal fit-traffiku, naħseb li ma tantx ikun jxtieqlu wisq ħwejjeġ sbieħ lill-ministru. Ejjew inħallu l-politika partiġġjana 'l barra mill-argument tagħna. Jekk jirreżenja l-ministru taħsbu li se jsir miraklu u jibda' jkollna toroq ħielsa mit-traffiku? Il-problema ma tissolviex bir-riżenja imma billi naċċettaw li għandna emerġenza. Hemm bżonn inwarrbu dak li hemm fuq quddiem tal-lista u nittrattaw bis-serjetà kollha t-trasport. Mela s-soluzzjoni mhix ir-riżenja imma li jinqabad il-barri minn qrunu, jekk ikun hemm bżonn anke mill-Prim Ministru. Din il-kwistjoni għandha tkun fuq quddiem fl-aġenda tal-gvern. Hija emerġenza u għalhekk għandha taqbes lil dak li ilu jistenna imma li huwa sekondarju ħdejn dan il-fatt ta’ traffiku eseġerat.

Sussidju

Is-sussidju li l-gvern qed jagħti lill-kumpanija tat-transport pubbliku huwa aktar minn tliet darbiet dak li kienet tieħu l-kumpanija preċedenti. Tletin miljun ewro fis-sena mhix xi somma li biha tista' tmexxi l-pajjiż, imma lanqas hi karità. Wasal il-waqt li ssir evalwazzjoni tas-servizz provdut, ta' kemm il-poplu Malti qed jieħu minn dawk il-miljuni li qed jinħargu mit-taxxi tiegħu. Isir studju għalfejn il-Malti qed juża l-karozza tiegħu minflok dik tal-linja. Dan għandu jsir bla telf ta żmien. Din emerġenza oħra.

Għada agħar mil-lum

Ladarba hemm dawn l-eluf kbar ta' karozzi fit-toroq, wieħed jista' jissuspetta li l-poplu mhux moqdi sew mis-servizz tal-karozzi tal-linja. Din mhux ħaġa tal-lum imma ilna ngergru dwarha mit-3 ta' Lulju, 2011. Jidher li mill-ħażin sejrin għall-agħar. 

Kemm-il darba ktibt li personalment nara l-metrò bħala soluzzjoni għal pajjiżna. Mhux xi progett zgħir, imma jekk jibqa' ma jinbediex żgur li se nibqgħu kif aħna, anzi sejra tiżdied il-problema. Iridu jsiru mini taħt l-art, jinbnew stazzjonijiet u jrid isir bosta u bosta xogħol. Imma vjagg ta' elf mil jibda bl-ewwel pass. Jekk l-ewwel pass ma jsirx wisq u wisq inqas isir l-aħħar wieħed. L-Ingliżi jgħidu li Ruma ma nbnietx f' ġurnata. U la qed insemmu Ruma, tajjeb ngħidu li l-ewwel metrò ta' Ruma jingħad li ħadet tletin sena minn mindu bdew jaħdmu fuqha sakemm infetħet l-ewwel linja.

U aħna se nibqgħu nistennew il-bajtra taqa' f' ħalqna? Se nibqgħu fil-kju bla ma nittrattaw bis-serjetà din l-emerġenza?

Fr Reno Muscat

Artiklu li deher f' In-Nazzjon, 17 ta' Ottubru 2015

Stat - Knisja / Knisja – Stat

Is-snin sittin tas-seklu li għadda kienu snin ta’ bidla kbira, kemm fix-xena lokali u aktar u aktar f’ dik internazzjonali. F’ pajjiżna ħafna drabi l-bidliet iseħħu minħabba xi taqlib lil hinn minn xtutna. Dak li jseħħ barra pajjiżna ikebbes xrara f’ parti mill-Maltin u dawn jibdew jirsistu biex f’ pajjiżna sseħħ din il-bidla wkoll.

L-akbar bidla li seħħet fi gżiritna f’ dawk is-snin kienet il-kisba tal-indipendenza mir-Renju Unit. Anke f’ dan il-każ kien hemm xrara li tkebbset f’ qalb xi Maltin biex pajjiżna jkun nazzjon sovran. Ir-Renju Unit kien ilu mis-snin ta’ wara l-gwerra jċedi artijiet u pajjiżi li kienu ilhom kolonji tiegħu għal bosta sekli. F’Malta, xejn inqas minn pajiżi oħra, nibtet ix-xewqa li ssir din il-bidla fondamentali.

Knisja Kattolika

Waħda mill-istituzzjonijiet l-aktar b’ saħħithom u l-aktar influwenti f’ pajjiżna hija bla dubju ta’ xejn il-Knisja Kattolika. Fis-snin sittin l-influwenza tal-Knisja kienet bil-wisq akbar minn dik li għandha llum u dan mhux f’ Malta biss imma fid-dinja kollha. Madanakollu dawk is-snin kienu wkoll snin ta’ bidla għall-Knisja. Kienu snin li fihom sar il-Konċilju Vatikan II li biddel tista’ tgħid b’ mod radikali il-wiċċ tal-Knisja. Saret aktar knisja kariżmatika u l-lajċi bdew ikunu iċ-ċentru tal-attenzjoni. Spiċċa ż-żmien ta’ papiet b’ poteri mondani u l-Knisja bdiet ikollha papiet tassew qaddejja tal-qaddejja ta’ Alla - Servus Servorum Dei.

Ejjew inħallu barra l-kwistjoni politiko-reliġjuża li kien hawn f’ pajjiżna dwk is-snin, u ngħidu li l-Knisja f’ Malta wkoll ftit ftit bdiet tiltlef is-supremazija li kienet tgawdi għal sekli sħaħ. Issa kien wasal il-waqt li tagħmel pass il quddiem u tabbanduna ċerti ideat u tgħaddi għat-tiġdid propost mill-konċilju. Sa dawk is-snin l-identità Maltija kienet magħġuna mal-Knisja Kattolika. Lanqas kont timmaġina Malti jew Maltija li ma jkunx Nisrani. Bil-mod il mod għaddejna minn din ir-realtà u llum insibu Maltin li jappartenu għal xi fidi li ma hijiex dik Kattolika.

Stat lajk

Minkejja li l-Kostituzzjoni Maltija tgħid ċar u tond li Ir-reliġjon ta’ Malta hija r-Reliġjon Kattolika Apostolika Rumana (2: I) u li l-awtoritajiet tal-Knisja Kattolika Apostolika Rumana għandhom id-dmir u l-jedd li jgħallmu liema prinċipji huma tajbin u liema huma ħżiena (2: II), l-Istat Malti ma huwiex stat kjerikali imma wieħed lajk. Il-kelma lajk f’ sens politiku u soċjali turi l-awtonomija ta’ persuna jew grupp ta’ persuni minn xi ideoloġija morali, politika jew reliġjuża. Il-kostituzzjoni tagħna tgħid ukoll li Il-persuni kollha f’Malta għandu jkollhom libertà sħiħa ta’ kuxjenza u jgawdu l-eżerċizzju liberu tal-mod rispettiv tagħhom ta’ qima reliġjuża. (40: I). Hawnhekk qegħdin naraw li l-Istat Malti minkejja li jgħaraf il-fidi Kattolika bħala dik uffiċċjali tal-pajjiż, xorta hemm lok għal min ma jappartjenix għall-Knisja. Dan huwa dritt fundamentali f’ nazzjon demokratiku. Fil-medjuevu u wara, kien ikun il-monarka li jagħżel liema fidi jipprattika il-poplu tiegħu. Ir-revoluzzjoni Franċiża biddlet din il-prattika wkoll u bdiet isseħħ is-separazzjoni tal-knisja mill-istat u tal-istat mill-Knisja

.

Politika ta’ kulħadd

Il-gvern fi kwalunkwe pajjiż irid ikun gvern li jaqdi il-ħtiġijiet taċ-ċittadini kollha. Pajjiżna mhux eċċezzjoni. Ir-realtajiet ta’ pajjiżna llum huma differenti għal kollox minn dawk tas-snin sittin. Illum il-politiku jrid joffri opportunitajiet lil dawk li ma humiex mal-maġġoranza. Pajjiżna ma nistgħux ngħidu li l-minoranzi huma minsijin, anzi f’ dawn l-aħħar snin saru passi kbar u personalment naħseb li ġrejna u mhux imxejna ’l quddiem. Forsi kultant ġrejna qabel ma tgħallimna nimxu sew.

Knisja li titkellem

F’ ċerti każi il-progress tal-pajjiż ikun imur kontra l-morali li tgħallem il-Knisja Kattolika. Ma nistennewx li l-Knisja tkun favur id-divorzju jew favur l-unjoni ċivili, dawn imorru kontra t-tagħlim tagħha u għalhekk titkellem. Bosta nies jippretendu li l-Knisja tibqa’ muta quddiem liġijiet li jmorru kontra t-tagħlim tagħha imma l-Knisja hija obbligata titkellem, il-missjoni tal-Knisja hija li twissi u tgħallem. Imma billi twissi u tgħallem ma jfissirx li ser iżomm milli jgħaddu xi liġijiet. Għalhekk huwa żbaljat meta jkun hawn minn jippretendi li l-Knisja tibqa’ b’ fommha sieket quddiem proposti li jmorru kontra t-tagħlim tagħha. Hija twissi għax dak xogħolha, imbagħad agħmel int! Illum hemm separazzjoni bejn il-Knisja u l-Istat, imma ma jfissirx li ħadd ma jista’ jikritika jew iwissi lill-parti l-oħra.

Knisja u Stat jimxu fuq żewġ binarji ħafna drabi simili għax jaqdu l-istess nies, imma billi huma simili ma jfissirx li huma identiċi. Il-knisja toffri servizzi li llum anke l-istat joffrihom u dawn is-servizzi jirċievuhom l-istess faxxa ta’ nies ħafna drabi, biss hemm min ma jidħolx fix-xibka u għalhekk mhux sew li jibqa’ barra. Għal dawk li għal xi raġuni jew oħra ma jappartjenux għall-Knisja, għalihom hemm l-istat li hu obbligat li jaqdihom ukoll.

Fr Reno Muscat

Artiklu li deher f' In-Nazzjon, 10 ta' Ottubru 2015

Modifikazzjoni ġenetika

Meta ngħidu l-kelma “modifika” dlonk nassoċjawha ma’ xi bidla. Timmodifika dar u tagħmilha aktar komda, timmodifika xi lbies, bħal ittella’ il-keffa ta’ qalziet: modifika tfisser tibdel il-mod jew il-forma ta’ oġġett biex tagħmlu aktar adatt għall-ħtieġa tiegħek. Il-kelma “ġenetika”ma aħniex daqstant familjari magħha, imma lanqas hija għal kollox ġdida għalina. L-ewwel ktieb tal-Bibbja jismu l-Ġenesi, hemm xebħ bejn dawn iż-żewġ kelmiet għax ġejjin minn kelma waħda Griega li tfisser l-oriġini, il-bidu ta’ xi ħaġa. Il-ġenetika hija wkoll sinonimu mal-kelma xjentifika gene li wkoll ġejja minn kelma Ġriega li tfisser razza jew ġenerazzjoni. Mela meta nsemmu l-ġenetika nkunu qegħdin nirreferi għall-oriġini ta’ xi razza. Meta nagħqdu ż-żewġ kelmiet flimkien inkunu qegħdin ngħidu li fl-oriġini ta’ xi ħaġa tbiddel xi proċess sabiex l-oġġett finali jkun aktar utli jew komdu għalina.

Genetically modified food

Illum għandna bosta ikel li ġie mmodifikat ġenetikament, bħalma huma tipi ta’ ross, patata, tadam, piżelli jew qamħirrun. Ikel bħal dan huwa reżistenti għal tipi ta’ mard li normalment jolqot il-prodott. Barra minn dan il-vantaġġ hemm ukoll il-vantaġġ li  dawn il-prodotti jkollhom ammont ikbar ta’ nutrimenti kif ukoll jikbru fi żmien iqsar mill-prodotti normali. 

Xi annimali tal-ikel, bħal tiġieġ, ukoll jistgħu jkunu suġġetti għal modifikazzjoni ġenetika. Saru esperimenti fejn tfaqqsu tiġieġ b’ erba’ saqajn jew tiġieġ bla rix. Kollox marbut mal-modifika tal-bidu. Biss mhux kull ma jleqq hu deheb, prodotti bħal dawn jistgħu jkunu ta’ ħsara għas-saħħa tal-bniedem u għalhekk hemm regoli li jvarjaw minn pajjiż għal ieħor dwar ikel genetikament modifikat. L-Unjoni Ewropeja hija l-aktar entità iebsa fejn jidħol dan it-tip ta’ ikel u kull prodott huwa eżaminat għalih waħdu u approvat mill-European Food Safety Authority.

Ix-xjenza ma tafx tieqaf

Ix-xjenza tibqa’ għaddejja bil-progress u l-iskoperti tagħha, iżda kultant tinsa li hemm etika f’ kollox. Dixxiplina mingħajr morali, bla etika, tispiċċa tikkontradixxi lilha nnifisha. Sfortunatament kull ma jmur qegħdin dejjem nisimgħu b’ dawn il-kontradizzjonijiet. Kien għalhekk li twieledt il-bioetika, biex iżżomm il-morali fil-qasam tax-xjenza medika u fejn tidħol il-ħajja umana. Il-kontradizzjoni tinstab meta x-xjenza toħloq mezzi biex minflok ittawwal il-ħajja umana, toffri l-qerda tagħha. Dan huwa argument li jekk wieħed jibda jitrattah mhux il-versi ta’ din il-paġna jimla iżda l-paġni kollha ta’ dan il-ġurnal, mela aħjar ma nibdewx!

Qegħdin nisimgħu li sa ftit deċenjin oħra jkollna t-trabi modifikati ġenetikament. Immaġina li inti trid tixtri karozza. X’ tagħmel? Tmur għand l-aġent u tara x’ tixtieq int u tara x’ għandu x’ joffri l-aġent. Tiftaħ il-katalgu u tibda tara jekk il-karozza tridhiex bl-aircondition, tridx electric windows, central lock, roti wiesgħin, airbags, power steering u l-extras kollha. Tara l-but tiegħek kemm jiflaħ u tordna dak li trid. Skont ma tordna tieħu. L-ulied jistgħu jibdew ikunu “ordnati” hekk ukoll, tmur għand it-tabib u tara l-katalgu, tara xagħaru tridux iswed, qastni jew isfar, għajnejh hux ċari jew skuri, hux twil jew qasir, hux oħxon jew irqieq, u fuq kollox hux intelliġenti jew le. Ladarba l-għażla tkun f’ idejna ovvjament sejrin nagħżlu l-aħjar u b’ hekk ikollna ġenerazzjoni ta’ nies sbieħ, twal u mislutin, fiżikament b’ saħħithom, u xagħarhom la jibjad u lanqas jaqa’. Ovvajment din il-ġenerazzjoni tkun kollha intelliġenti, anzi intelliġentissima għax la ser nimmodifikaw il-bidu tal-ħolqien ta’ uliedna naraw li nagħtuhom l-aħjar li nsibu fis-suq. Daqslikieku ser nixtri karozza, ladarba se nixtri, nixtri b’ full extras.

Problemi moħbija

Mhux ħaġa ħażina li jkollok ġenerazzjoni ta’ nies intelliġenti, imma dan il-fatt fakkarni fi proverbu li darba kont smajt min fomm bidwi xiħ. Dan il-bidwi kien qalli “Jekk jien amir u int amir, min se jsuqhom il-ħmir?” Jekk kulħadd ikun kapaċi jagħmel il-pastizzi, min fejn ser nixtru l-ħobż?

It-tfittxija ta’ razza pura ma hijiex xi ħaġa tal-lum. Fis-snin tletin tas-seklu li għadda inbdiet it-teorija tar-razzez. L-Arjani kienu meqjusin bħala r-razza pura u Hitler ħadem kemm felaħ biex jipprova jrawwem ġenerazzjoni ta’ puri, ta’ nies twal għajnejhom sbieħ, b’ saħħithom, ta’ karanġġjon ċar – insomma f’ kelma waħda pupi. Imma x’ ġara? Il-kotba tal-istorja jwieġbu din il-mistoqsija. Il-kotba tal-istorja ma jigdbux, ma jistgħux jigdbu minkejja li hawn min jipprova jinnega dak li seħħ.

Jien m’ inix profeta, imma inxomm problemi kbar jekk lil uliedna nibdew nordnawhom minn fuq il-katalgu. L-ulied huma rigal, jekk nibda nixtrihom kif irrid jien ma jibqgħux rigal imma jsiru oġġett. Uliedi jsiru daqs il-karozza li għandi fil-garage, daqx il-makna tal-ħasil li għandi fil-kamra tal-bejt, daqs kwalunkwe oġġett ieħor li nkun xtrajt mill-katalgu. U jekk uliedu jkunu oġġett, inkun nista’ nibdilhom bħal meta nibdel il-karozza jew il-makna tal-ħasil? Din hija l-mistoqsija, din hija l-problema moħbija.

Fr Reno Muscat

Artiklu li deher f' In-Nazzjon, 2 ta' Ottubru 2015