Tmewwiġ

Qatt kontu ħdejn il-baħar u qbadtu xi ftit ċagħaq u bdejtu twaddbuh fil-baħar waħda waħda? Kull ċagħqa li tmiss mal-ilma toħloq ċirku li għall-ewwel ikun ċkejken iżda jibda jikber sakemm jintilef fl-immensità tal-ilma. Dan l-effett li jsir fuq wiċċ l-ilma, bl-Ingliż jissejjaħ ripple effect. Bil-Malti għal ripple effect ġieli smajna min jgħid ‘effett anċillari’, imma jien se nsejjaħlu tmewwiġ għaliex hija kelma ġejja minn mewġ u għalhekk kulħadd jifhimha. Tiskanta kif bosta atti milli jseħħu f’ ħajjitna jkollhom l-effett ta’ tmewwiġ. Anke l-aktar ħwejjeġ bażiċi u li nagħmluhom spiss, jista’ jkollhom effett ta’ tmewwiġ.

Tmewwiġ  tal-kura

Anke fil-kura tal-aktar mard komuni nistgħu nsibu effett ta’ tmewwiġ. Jekk bniedem jieħu daqxejn ta’ riħ hemm ċerti mediċinali li ma jkunx jista’ joħodhom jekk ikollu xi kundizjoni oħra bħal ngħidu aħna pressjoni għolja jew diabete. Minħabba l-kura li dak li jkun  jieħu għal xi marda ma jkunx jista’ jieħu mediċina għall-marda l-oħra. Dan huwa każ komuni ta’ ripple effect.

Tmewwiġ taż-żwieġ

Koppja ħabiba tiegħi bdiet tfissirli kemm tinbidel il-ħajja mill-għada ta’ qamar il-għasel. Il-ġuvni u x-xebba kienu jsibu kollox lest id-dar. Ommu tgħajjatlu filgħodu biex tavżah li sar il-ħin biex iqum u jitlaq għax-xogħol, jinżel fil-kċina u kien isib il-kafè lest fuq il-mejda u l-basket bl-ikel għax-xogħol imħejji biex jieħdu miegħu. Hi kienet tiġi lura mix-xogħol u ssib l-ikel qiegħed isir. Huma marru qamar il-għasel u kienu qishom żewġ prinċpijiet. Kulħadd iservihom, filgħodu kolazzjon fil-kamra, f’ nofsinhar pranzu babaw fir-ristorant tal-lukanda fejn kienu u filgħaxija xi ħaġa ħafifa li wkoll kienu jsibuha lesta. Mal-ewwel jum li daħlu f’ darhom bħala koppja miżżewġa ħajjithom inbidlet u nqalbet ta’ taħt fuq. Hu bedajagħmel l-iżverjalin biex iqum, anzi għal wieħed tnejn għax ma huwiex dilettant tal-qawmien kmieni. Hi x’ ħin bdiet tiġi lura d-dar mix-xogħol bdiet tlesti l-borma għal filgħaxija. Jekk huwa jibqa’ rieqed ser ikollu l-inkwiet fuq ix-xogħol. Jekk hi ma ssajjarx, żaqqha u żaqq żewġha kienu jibqgħu vojta. Mhux għax hu ma jgħatix daqqa t’ id, imma hija s-sultana tal-kċina. Dawn huma effetti jew tmewwiġ li jġib iż-żwieġ. Forsi lanqas naħsbu dwarhom imma hemm qegħdin u min jgħaddi minnhom jgħidlek li mhux dawn biss huma l-effetti post matrimonjali.

Ħaġa li ġġib bosta effetti ta’ tmewwiġ hija s-separazzjoni ta’ koppja. Għall-ewwel iċ-ċirku jkun ċkejken, l-effett bejn hu u hi. Imma ma jdumx ma jikber, jidħlu l-ulied, il-ġenituri tal-koppja, in-nanniet, l-aħwa, il-ħbieb u ftit ftit iċ-ċirku li tkun għamlet iċ-ċagħqa f’ wiċċ l-ilma issir mewġa. In-nanniet jibdew jieħdu post il-ġenituri, meta jkun possibli għaliex illum għandna nanniet li jaħdmu u ma jkunux jistgħu jagħmlu dan u f’ każi bħal dawn jidħlu xi zijiet, aħwa jew ħbieb. Min ftit jew min ħafna kull min jiġi mdaħħal fiċ-ċirku, fit-tmewwiġ li jinħoloq minn din is-sitwazzjoni, ibati.

Tmewwiġ tal-biża’

Il-biża huwa emozzjoni li lkoll kemm aħna xi darba kellna esperjenza tagħha. Hemm biża’ u biża’. Hemm il-biża’ li tbażża’ biss lil xi ħadd, hemm ukoll biża’ li taffettwa lil kulħadd. Illum qegħdin ngħixu f’ biża’ tat-tieni tip li semmejt. L-attakki terroristiċi ta’ Pariġi ma affettwawx biss lill-Pariġini imma ħolqu biża’ madwar id-dinja kollha, anke eluf ta’ kilometri bogħod minn fejn ġraw l-attakki. Il-ħtif tal-lukanda fil-Mali ġimgħa wara l-attakki ta’ Pariġi jaffettwa mhux biss dik il-lukanda jew dik il-belt jew dak il-pajjiż iżda ċ-ċirku huwa wisq akbar. Dawn l-atti għandhom effett ta’ tmewwiġ kbir ħafna li mhux lakemm issib fejn hu l-limiti.

Dawn l-effetti negattivi jistgħu jkunu moħbijin, imma hemm ikunu. Ħabib tiegħi li jgħix Ruma qalli li l-folla għall-Udjenza Ġenerali tal-Papa, nhar l-Erbgħa ta’ wara l-attakki ta’ Pariġi kienet iċken minn dik li tkun is-soltu. Dan huwa wieħed mill-effetti: in-nies tibża’ tmur fejn hemm il-folol għaliex hemmhekk ikun hemm aktar ċans ta’ xi attakk. Din il-ħaġa għandha effett akbar minn dak li jidher. Kemm vjaġġi ma sarux għaliex dak li kien sejjer għall-udjenza biddel ħsiebu? Dan kollu jfisser telf ta’ flus.

L-atti terroristiċi ta’ Pariġi u ta’ Bamako jħallu effett negattiv fuq bosta oqsma. Issa li riesaq iż-żmien tas-safar, bosta jaħsbuha darbtejn jekk iħallux pajjiżhom fi żmien il-Milied u l-Ewwel tas-Sena. Tassew li fejn iridek isisbek, imma wieħed joqgħod attent aktar minn qatt qabel. Dan il-biża’ jwassal biex dak li jkun ma jsifirx bil-konsegwenza li l-linja tal-ajru tnaqqas mill-bejgħ, il-kmamar fil-lukandi jibqa’ minnhom battala, ir-ristoranti jkollhom imwejjed vojta u l-ħwienet l-oħrajn inaqqsu mill-bejgħ li jkollhom is-soltu f’ dak iż-żmein tas-sena. Nuqqas ta’ xogħol jissarraf f’ telf ta’ mpjiegi. Dan huwa kollu ripple effect ta’ dak li ġara fid-dinja dawn l-aħħar jiem, effett li beda minn bliet u nfirex kważi madwar id-dinja kollha. Sewwasew kif jagħmel l-effett taċ-ċagħqa li tintefa’ fil-baħar.

Fr Reno Muscat

Dan l-artilu deher f' In-Nazzjon, 28 ta' Novembru 2015