Vilifikazzjoni

Dan l-aħħar  bdejna nisimgħu kelma li ma tantx konna mdorrija nisimgħuha. Din hija l-kelma: vilifikazzjoni. Xi tfisser sewwasew din il-kelma? Jien qallibt fit-Thresaurus u fittixt u taħt il-kelma “Vilification” u fost oħrajn  sibt dawn is-sinonimi: kalunja, difamazjoni, gidba, skandlu, tradiment, tfigħ ta’ tajn. F’ dizzjunarju sibt li din il-kelma tfisser li tattakka ir-reputazzjoni ta’ persuna jew oġġett b’ mod qawwi jew abbużiv. Hija sinonimu tal-ħażen.  Issa f’ Malta qegħdin nisimgħu li l-liġi dwar il-vilifikazzjoni tar-reliġjon sejra titneħħa b’ riħet il-libertà tal-espressjoni.

X’ inhi l-libertà?

F’ pajjiż modern kulħadd għandu jkollu għadd ta’ libertajiet. Libertà tal-għixien, libertà tal-espressjoni, libertà tat-twemmin, libertà tal-moviment, li wieħed ikun jista’ jmur fejn irid bla problemi ta’ xejn, libertà tal-ħsieb, libertà li jissieħeb fi trade union u libertajiet oħrajn li lanqas  ninduanw bihom sakemm ma niġux imnaqqsa jew imċaħħdin minnhom. Iżda rridu noqgħodu attenti, il-libertà tiegħi għandha tkun tali li ma tkunx ta’ nuqqas ta’ libertà tiegħek, f’ dak il-każ dik ma tkunx libetà imma abbuż. Libertà ma jfissirx li kulħadd jagħmel li jrid għax dik il-ħaġa tkun libertinaġġ, il-liġi tal-ġungla. Libertà hija ħelsien mill-oppressjoni. Libertà tfisser nuqqas ta’ xkiel żejjed.

Id-dagħa fuq fomm il-Malti

Bit-tneħħija ta’ din il-liġi, id-dagħa mhux ser jibqa’ reat. Id-dagħa huwa sfortunatament wirt għalina l-Maltin. Dan ma huwiex vizzju tagħna biss imma nsibuh fil-pajjiżi Mediterranji kważi kollha. Biss ejjew niffukaw fuq il-Maltin. Kuġina tiegħi li tgħix barra minn Malta u li titkellem il-Malti daqsna minkejja li ma twielditx hawn, l-ewwel darba li ġiet Malta baqgħet iċċassata meta fl-ajruport, hekk kif waslet, lemħet raġel b’ kurċifiss tad-deheb, jiżen kilo, imdendel ma’ għonqu u semgħetu jidgħi. Illum aktar minn qabel id-dagħa donnu sar soċjalment aċċettat, minkejja li kulħadd jaf li d-dagħa jbaxxik u jumiljak quddiem il-bnedmin u quddiem il-ħallieq, minkejja li kulħadd jaf li bid-dagħa l-ebda argument ma tirbaħ, anzi juri li tkun fuq in-naħa t- telliefa u għax ma jkollokx argumenti sodi biex tiddefendi ruħek tibda tidgħi.

F’ Malta għandna l-liġi kontra d-dagħa, imma għandi kurżità kbira meta kienet l-aħħar persuna li ttellgħet il-qorti jew li weħlet tal-inqas ċitazzjoni għax dagħat. Jekk dan il-każ ilu ħafna, ma jfissirx li nqata’ d-dagħa, imma jfisser li sirna nagħlqu widnejna għal kollox.

Bla ma jkunu jafu

Tant id-dagħa huwa komuni fid-diskussjonijiet ta’ xi Maltin li llum daħlet espressjoni ġdida. Jekk ikollok ġurnata iebsa hawn min jgħid li kellu “ġurnata tad-dagħa”. Espressjoni bħal din fiha nfisha ma hijiex dagħwa imma turi l-mentalità tagħna. Espressjoni oħra li spiss nisimgħu hi “Aqta’ kemm nidgħi!” Mela kont Ħaż-Żebbuġ nitkellem ma’ xi ħbieb tiegħi li jkunu fuq il-bankijiet ta’ mal-ġenb taz-zuntier. Waħda mara waqfet bil-karozza u ħarġet minnha. Raġel li kien bilqegħda fuq il-bank qalilha biex tneħħi l-karozza minn hemm għax keinet ipparkjata ħażin. Hi qaltlu li mhux ser iddum, kemm tixtri pakkett sigaretti biss. Ir-raġel mill-ġdid qalilha li hemmhekk kienet qegħda ħażin u tissogra li taqla’ xi daqqa sewwa mingħand xi karozza oħra. Dak il-ħin il-mara qalet “Aqta’ kemm nidgħi jekk jolqtuli l-karozza”. Jien staqsejtha jekk bid-dagħa id-daqqa u ż-żebgħa tal-karozza jissewwewx. Ma weġbitni xejn!

Nememn li bosta jgħidu kliem bħal dan mhux għax verament ikunu vvizjati jidgħu imma għax illum daħlu dawn l-idjomi jew espressjonijiet fid-diskors tagħna u mingħajr ma nintebħu nużawhom. Biss xorta ma humiex espressjonijiet sbieħ.

Vilifikazzjoni u ċ-Charlie Hebdo

L-attakki fuq il-kwartieri tal-ġurnal Charlie Hebdo f’ Pariġi fis- 7 ta’ Jannar tal-2015 kien każ fejn il-vilifikazzjoni tar-reliġjon ma ġietx aċċettata. Nafu li ftit jiem qabel l-attakki dehret karikatura tal-Profeta Muhammed fuq quddiem ta’ dan il-ġurnal u xi segwaċi tal-Profeta ħassewhom inġurjati b’ dik il-karikatura. Mhux qiegħed ngħid li l-attakk fuq il-kwartieri tal-Hebdo kien ġust, xejn affattu, imma qed ngħid li hemm min lest anke jasal fl-estrem jekk joffendulu s-sentimenti tiegħu. Tajjeb ngħidu wkoll li dan l-istess ġurnal kemm-il darba ġab karikaturi ta’ Kristu, tal-Papa jew ta’ xi persunaġġ għażiż għall-fidi Nisranija. Din hija l-vilifikazzjoni.

Personalment ma nafx għalfejn f’ Malta għandna l-ħtieġa li nneħħu l-liġi tal-vilifikazzjoni. Nixtieq nistaqsi: liema libertà qegħda toħnoq din il-liġi? Naħseb li bosta minnha, fil-qalba ta’ qalbhom għadhom jgħożżu t-twemmin li wirtu mingħand missirijiethom u li twaqqa’ għaż-żuffjet dan it-twemmin sejjer iweġġa’ lil ħafna. Niftakru fil-qawl Malti:  kelb rieqed ma nqajmux! Li kien għalija nħalli kollox kif inhu. Il-libertà ta’ min tnaqqset billi hemm il-liġi? Dagħa nisimgħuh kullimkien, smajnieh fit-teatru u issa saħansitra fuq it-televiżjoni. Qrajnih fil-kotba wkoll. Mela għalfejn se nċaqilqu d-dinja? Ma nafx.

Fr Reno Muscat 

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 30 ta' April 2016

Ward, kotba, draguni u aktar

Il-jum tal-lum huwa jum tabilħaqq interessanti. It-23 ta’ April huwa il-113-il jum tas-sena, jew jekk tkun sena bisestili bħal din li qegħdin fiha  jkun il-114. Imma għalfejn qed ngħid li dan il-jum huwa interesanti? U fuq kollox x’ għandhom x’ jaqsmu l-ward il-kotba u d-draguni mal-lum?

Fil-Katalunja

Ġewwa Spanja, fil-parti li tmiss ma’ Franza, fuq ix-xatt tal-baħar Mediterran, insibu z-zona magħrufa bħala l-Katalunja. Biex dak li ma huwies midħla tal-geografija jifhem ukoll nistgħu ngħidu li din hija l-parti ta’ Spanja fejn insibu l-belt ta’ Barċellona. Bħal-lum f’ din il-parti ta’ Spanja hemm id-drawwa li kull maħbub jagħti warda ħamra lill-maħbuba tiegħu. Sewwasew kif isir f’ Jum San Valentinu f’ bosta nħawi oħra tad-dinja. Hemmhekk dan il-jum jissejjaħ “La Diada de Sant Jordi”. Il-festa ta’ San Ġorġ jew inkella “El Día de los Amantes”, jum il-maħbubin kif ukoll għal xi wħud hija magħrufa bħala “El día de la Rosa”, jum il-warda, minħabba l-għoti ta’ dawn il-fjuri.  Mhux magħruf kif bdiet din id-drawwa iżda nafu li kienet diġa teżisti fis-seklu XV u li għadha teżisti sal-lum.

Miguel de Cervantes Saavedra

Forsi dan l-isem għal xi wħud ma jfisser xejn imma għal bosta oħrajn dlonk iġib quddiem għajnejhom lil Don Quijote de la Mancha. Kien propju de Cervantes li kiteb dik li bosta jqisu bħala l-akbar opra letterarja Spanjola li l-ewwel parti tagħha kienet ippubblikata fl-1605 u t-tieni parti għaxar snin wara. L-isem oriġinali tal-ktieb kien twil bħalma keinet id-drawwa ta’ dak iż-żmien. Kien “El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha”, Il-Ġentlon inġenjuż Don Quixote de la Mancha.

L-awtur de Cervantes miet fit-22 ta’ April 1616. Fl-1926  Spanja bdiet tiċċelebra jum il-Ktieb kull nhar it-23 ta’ April għax huwa qrib il-mewt ta’ dan l-awtur kbir Spanjol. Fil-Kataluja daħlet id-drawwa li meta l-mara tirċievi l-warda mingħand il-maħbub tagħha, hija tagħtih ktieb biex tirreċiproka dan il-ġest romatiku.

William Shakespear

L-għada li miet de Cervantes id-dinja tilfet awtur kbir ieħor. Dan kien l-Ingliż William Shakespear. Huwa miet fl-età ta’ 52 sena fit-23 ta’ April 1616.  Sewwasew 400 sena ilu. Ma nafux sewwa meta Shakespear beda jikteb l-opri teatrali tiegħu imma nafu li għamlu suċċess enormi tant li llum għadhom jittellgħu kif ukoll jiġu studjati għall-eżamijiet tal-letteratura Ingliża, għax dan il-kittieb kien ukoll poeta.  Anthony and Cleopatra, Hamlet, Julius Caesar, Macbeth u Romeo and Juliet huma biss ftit mill-kitbiet tiegħu li għadna nieħdu gost bihom sal-lum. Qabel l-1995 ġewwa l-Ingilterra, kull 23 ta’ April, kien ikun iċċelebrat Jum il-Ktieb, iżda biex ma tkunx fl-istess jum tal-Jum Dinji tal-ktieb, dan illum qed issir f’ Marzu.

Jum Dinji tal-Ktieb

Fl-1995 il-UNESCO bl-iskop li tħeġġeġ il-qari u tippromovi l-copyright bdiet tiċċelebra l-Jum Dinji tal-Ktieb kull 23 ta’ April. Kien magħżul dan il-jum minħabba li kif għidna, fih miet William Shakespear, fi Spanja kien ilu jiġi ċċelebrat jum il-ktieb u fih ukoll twieldu bosta awturi kbar oħrajn.

Dan il-jum huwa osservat bħala Jum il-Ktieb mill-istati membri tal-Ġnus Magħquda, imma  mhux f’ kull pajjiż jiġi ċċelebrat bl-istess mod. Huwa fatt magħruf li l-popli tal-Ewropa ta’ fuq jaqraw aktar minn dawk tal-Ewropa ta’ isfel u allura hija ħaġa minn awl id-dinja li f’ ċerti pajjiżi dan il-jum jistennewh aktar minn ċerti postijiet oħrajn.

U d-draguni?

Illum ukoll jaħbat il-jum tal-festa ta’ San Ġorġ. Minbarra li dan il-qaddis huwa patrun ta’ żewġ parroċċi f’ pajjiżna, huwa wkoll il-qaddis Ko-Patrun tad-Djoċesi ta’ Għawdex. SanĠorġ huwa wkoll patrun tas-suldati, tal-arċiea, tal-Iscouts, tal-agrikultura u ta’ bosta pajjiżi fosthom l-Ingliterra. Hemm leġġenda li tgħid li dan kien suldat li qatel dragun. Leġġenda ma hijiex ħrafa. L-istudjużi tal-ewwel żminijiet tal-Knisja jgħidulna li “leġġenda” ġejja minn “leggere”, jiġifieri kitba li saret biex tinqara. Ovvjament kull leġġenda fiha l-fantasija u f’ dik ta’ San Ġorġ il-ħażen insibuh imniżżel bħala dragun.

U x’ aktar?

Hemm bosta aħbarijiet oħrajn li seħħew f’dan il-jum, ħafna minnhom intesew mal-medda tas-snin. Iżda ta’ interessanti nkunu nafu ħaġa oħra dwar il-jum li qegħdin fih.  Bħal-lum ukoll twieled is-servizz tal-YOUTUBE fuq l-internet. Kien fit-23 ta’ April tal-2005 li Jawed Karim, tefa’ l-ewwel video fuq dan is-sit li llum fih miljuni ta’ videos u sar popolari mad-dinja kollha. Il-video kien twil 19-il sekonda u kien jismu ‘Me at the zoo”. Fil-Video kien jidher l-istess Karin fiz-zoo ta’ San Diego, California.

Min jaf kemm hemm aktar xi ngħidu fuq dan il-jum? Kemm aktar drawwiet, kemm-il twelid ta’ nies prominenti u kemm imwiet, kemm skoperti, kemm battalji, kemm trattati u elf ħaġa oħra.....

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon tat-23 ta' April 2016

Żwieġ u tieġ

Meta jaslu x-xhur ta’ April, Mejju u Ġunju nibdew naraw bosta koppji jiżżewġu. Dan huwa żmien popolari ma’ dawk il-koppji li jkunu jridu jgħidu s-signor si, huma xhur li l-kesħa tax-xitwa tkun għaddiet u s-sħana qawwija tkun għadha ma laħqitx l-ogħla gradi. Maċ-ċerimonja taż-żwieġ ħafna drabi jkun hemm ukoll l-okkażjoni tat-tieġ.

X’ differenza hemm?

Id-differenza bejn żwieġ u tieġ hija waħda kbira. Iż-żwieġ huwa l-kuntratt jew is-sagrament jekk dan isir fil-Knisja u t-tieġ huwa l-festin li bosta drabi jsir wara l-formalità taż-żwieġ. It-tieġ jispiċċa wara ftit sigħat filwaqt li ż-żwieġ suppost jibqa’ sal-mewt ta’ xi parti mill-koppja. Din hija r-regola imma nafu li r-realtà u r-regola mhux dejjem jimxu fuq l-istess binarji. Ir-realtà hija ’l fuq mir-regola u min-norma.

Ilbieraħ u llum

Billi ninsabu f’ dan iż-żmien fejn isiru bosta tiġijiet, u anke jiena bħala saċerdot ikolli wkoll numru minnhom biex namministrahom, ġie f’ moħħi dan il-ħsieb u nixtieq naqsmu magħkom. It-tiġijiet ta’ qabel kienu differenti għal kollox minn dawk tal-lum f’ kull sens tal-kelma. Min kien jagħmel festin kien jistieden lil dak li jkun bil-familja kollha, kbar u żgħar. Għalhekk festa ta’ tieġ kienet tkun festa għat-tfal, għax għalihom tieġ kien il-post fejn kienu jiltaqgħu u jgawdu u jiġru u jieklu ħelu u ċejċiet li mhux normalment wieħed isibhom kuljum. Għall-kbar kienet tkun okkażjoni fejn jiltaqgħu flimkien, ħbieb antiki jew oħrajn mhux daqstant antiki, u joqgħodu jirrakkuntaw dak li għaddha minnhom mill-aħħar darba li ltaqgħu.

Għadhom friski fil-memorja tiegħi żewġ tiġijiet li kont mort man-nanna Żarena, wieħed minnhom kien f’ garage kbir ġewwa l-Mosta u ieħor ġewwa sala fil-Marsa. In-nanna b’ handbag daqs basket li llum nużaw għal-laptops, kienet tpoġġi bilqegħda bil-basket fuqha u kull darba li jgħaddi xi ħadd b’ xi gabarrè kienet tieħu sehemha u sehem in-nannu Bastjan (u titfgħu fil-handbag) li kien ikun baqa’ d-dar jew kien ikun il-forn jagħġen il-ħobż għall-għada. Taħsbux li din il-ħaġa kienet tagħmilha n-nanna tiegħi biss, le anzi kulħadd hekk kien jagħmel, dik kienet l-aktar ħaġa normali f’ tieġ. Kieku xi ħadd jagħmilha llum kulħadd jibqa’ jħares lejh u tkun sitwazzjoni verament imbarazzanti, imma kważi nofs seklu ilu din kienet ħaġa normalissima. U barra minn hekk qabel titlaq lejn id-dar kien jagħtuk borża tal-karti mimlija ħelu jew ikel ieħor biex toħodha miegħek id-dar. Kemm tifkiriet! Memorji li għadhom f’ moħħi daqs li kieku ġraw ilbieraħ minkejja li seħħew xi erbgħin sena ilu!

Illum ħadd ma jistieden bit-tfal u ħadd ma jagħmel tieġ x’ xi garage kbir jew f’ xi sala taħt l-art, imma kulħadd ifittex xi villa jew xi ġnien, xi sala armata sa snienha għal dawn l-okkażjonijiet. Illum ukoll ma għadekx tara min jitfa’ ikel fil-basktijiet, jew tal-inqas jekk hawn min għadu jagħmel hekk żgur jagħmlu bil-moħbi. L-ikel u l-ħelu li nsibu llum fit-tiġijiet mhux l-istess bħal dak ta dari! Addio il-ġelat bil-pane di Spagna, il-pasta rjali u l-biskuttini tar-raħal, illum morna fuq l-ikel Ċiniż, il-mejda Maltija, il-bar li jservi l-cocktails u l-kumplament. Illum it-tfal ma għadhomx ikunu mistiedna u biex ngħidu d-dritt lanqas tant għadu psothom f’ attivitajiet bħal dawn fejn ma tantx fadlilhom fejn jiġru ħielsa bla biża’ li jkissru xi ħaġa prezzjuża.

Il-wedding organiser

F’ pajjiżna daħlet id-drawwa li biex tieġ ikun perfett ikun organizzat minn persuna professjonali. Hawn ikolli nammetti li hawn organizzaturi u organizzaturi. Ngħid id-dritt jien nippreferi mmexxi tieġ bla wedding organiser, imma fl-aħħar mill-aħħar mhux jien niddeċiedi imma l-koppja. Darba ċċelebrajt tieġ fejn aktar ħassejtni l-abbati milli s-saċerdot, bl-organiser jikmandani u jordnali x’ għandi nagħmel u meta rrid nieqef u meta rrid inkompli. Tiġijiet bħal dawn jgħinuni nkabbar il-virtù tat-temperanza u l-paċenzja. Iżda mhux l-orgaisers kollha xorta, hemm ħafna minnhom li tarahom sa fuq iz-zuntier u mbagħad iħallu f’ idejn iċ-ċelebrant, sewwasew kif għandu jkun.

Spejjes

Ħabib tiegħi li propju llum wasal biex jorbot l-għoqda, qalli kemm spejjes jinvolvi dan l-avveniment. Jien weġibtu li minkejja li jien mhux miżżewweġ, nista’ nifhem dak li qed jgħid. Biex bħal speċi ntaffilu naqra, tfajtlu ċajta u għidtlu li kien hemm wieħed għaref li qal “Wedding is a highly expensive hobby!” Daħaqha.

Tassew li l-ispejjeż għal dan l-avveniment saru kbar ħafna. Ġieli smajna b’ min nefaq aktar minn sena paga biex għamel festa ta’ tieġ. Tassew li mingħandu l-bżar erħilu ħa jroxxu imma min ma għandux x’ jagħmel? Jikkopja lil min għandu u jġorr il-konswegwenzi billi jkollu jħallas daqs min għandu l-bżar. Illum il-ġurnata s-soċjetà tagħna ma tantx taċċetta żwieġ bla tieġ. Il-ħasra tkun jekk nagħtu każ it-tieġ aktar miż-żwieġ.

Fr Reno Muscat

Danl-artiklu deher f' In-Nazzjon, 16 ta' April 2016

Is-sagristan

Fost tant snajja u xogħolijiet li kull ma jmur qegħdin jgħibu minn pajjiżna, hemm dak tas-sagristan. Minkejja li semmejt is-snajja, dik tas-sagristan aktar huwa mistier milli sengħa għaliex xogħlu jitlob li jmidd idu għal dak kollu li jinqala’ fil-knisja, minn xogħol tal-injam, għal xogħol ta’ ħadid, xogħol fuq id-dawl u kull ħaġa li jkun hemm bżonn. Is-sagristan huwa dak li l-aktar jgħaddi ħin il-knisja għaliex huwa jiftaħ filgħodu kmieni u jkun hu li jerġa’ jagħlaq il-bibien tal-knisja filgħaxija x’ ħin ikun intemm dak kollu li jkollu jsir.

Minn qabel is-sebħ

Kien hemm żmien li l-ewwel quddiesa kienet tkun ħafna qabel ma titla’ x-xemx, Fl-erbgħa ta’ filgħodu u anke qabel. Kienu jgħidulha quddiesa għall-kaċċaturi. Ma rridux ninsew li sa ftit aktar minn ħamsin sena ilu l-quddies kien isir biss filgħodu għaliex min jitqarben kien irid ikun ilu sajjem min-nofsilejl u għalhekk kienet tkun ħaġa kważi impossibbli li jsir quddies tard filgħodu jew waranofsinhar. Biex kienu jsiru dawn il-quddies kien irid ikun hemm min jiftaħ il-knisja, idoqq il-qniepen, ilesti dak kollu li jeħtieġ u nsomma l-kumplament. Dan kollu kien issir minn dik il-persuna li tissejjaħ sagristan. Bir-riforma liturġika li ġab miegħu l-Konċilju Vatikan II fis-snin 60, is-sawma ta’ qabel it-tqarbin saret ta’ siegħa u għalhekk il-quddies seta’ jibda jiġi ċċelebrat aktar tard u saħansitra filgħaxijiet ukoll. Dan naqqas xi ftit mill-piż tax-xogħol tas-sagristan għaliex issa jekk tneħħa l-quddies ta’ kmieni filgħodu, il-knisja ma kelliex għalfejn tibqa’ tiftaħ kmieni.

Żminijiet u żminijiet

Min jaħdem f’ dan il-mistier jew tal-inqas huwa midħla ta’ xi sagristan jaf li hemm żminijiet fis-sena li x-xogħol jiżdied b’ mod konsiderevoli. Il-Milied, it-Tridu tal-Għid il-Kbir u l-festa titulari huma tliet waqtiet mis-sena li għas-sagristan ix-xogħol ikun bil-wisq iżjed mis-soltu. Jiddependi wkoll mill-parroċċa. Jekk il-parroċċa tkun torganizza purċissjoni tal-Ġimgħa l-Kbira jew tkun tiċċelebra festa titulari b’ xi ftit pompi aktar min-normal, jekk fiha jsiru festi sekondarji, allura x-xogħol jiżdied iktar u iktar.

Matul is-sena s-sagristan għandu xi xogħolijiet li bilkemm ninnutawhom, bħal ilesti l-knisja meta jkun hemm xi tieġ jew funeral, imur jixtri l-ostji u l-inbid li mingħajrhom ma tkunx iċċelebrata l-quddiesa u li jżomm il-knisja fl-ordni u nadifa. Sfortunatament ftit li xejn naħsbu f’ dawn l-irqaqat f’ dan il-qasam tax-xogħol, li huma importanti għad li ma jidhrux.

Għajnuna

Aktarx li f’ kull knisja jkun hemm dak il-grupp ta’ volontiera li jagħtu daqqa t’ id fil-ħtiġijiet li jinqalgħu. Spiss naraw gruppi ta’ nisa li darba f’ ġimgħa jmorru jaħslu l-art tal-knisja tagħhom biex b’ hekk tinżamm nadifa kif jixraq. Din il-ħaġa tiddependi mill-post għax hawn fejn in-nisa għandhom is-seftura biex taħslilhom l-art. Dawn mhux sejrin jaħslu l-art tal-knisja zgur!  Bosta rġiel tarahom lesti jgħinu lis-sagristan fil-ħafna qadi li dan ix-xogħol jitlob. Meta naħseb dwar dawn il-persuni li b’ mod volontarju jagħtu daqqa t’ id lis-sagristran, ngħid li għad jiġi żmien li anke dawn jinqatgħu. Bil-ħajja tal-lum il-volontarjat ħa daqqa ta’ ħarta. Mara li tħadem mit-Tnejn sal-Ġimgħa mhux se ssib ħin biex tmur taħsel l-art tal-knisja, il-ħin ħieles li jibqalha tgħaddih mod ieħor. Raġel li jaħdem bis-sahra u meta jasal biex jirtira jsib xi jħajru jibqa’ f’ xogħlu aktarx jippreferi jaqla’ sold żejjed milli jmur jgħin fil-knisja. Tista’ tlumhom lil dawk li jaħsbu hekk?

Nies ta’ kultura

Mill-esperjenza tiegħi, is-sagristan, minħabba n-natura ta’ xogħol tiegħu, jsir bniedem ta’ kultura. Isir punt ta’ riferiment fejn tidħol l-istorja tal-parroċċa jew tagħrif dwar il-knisja parrokkjali. Bilfors li jsir hekk. Kemm se jdum jisma’ stejjer mingħand dak u mingħand l-ieħor? Fl-aħħar jitgħallem sewwa hu wkoll. Naf sagristana li l-istorja tal-post tax-xogħol tagħhom jafuha bl-amment. Dan huwa wkoll frott l-imħabba li dak li jkun ikollu lejn xogħlu u lejn il-post sagru li fih jaħdem. Is-sagristan huwa wkoll il-bniedem li jkun jaf kważi lill-poplu kollu tar-raħal jew belt fejn jaħdem. Bilfors, min jiżżewweġ u min jitgħammed u min jagħmel il-preċett jew il-griżma kif ukoll min imut b’ xi mod, dirett jew indirett,  se jiġi f’ kuntatt mas-sagristan. Mhux ta’ b’ xejn li s-sagristan bħall-professjonisti, xogħolu 24 siegħa kuljum. Is-sagristan dejjem sejjer għax anke meta ma jkunx xogħol, barra t-triq għandu mnejn isib lil xi ħadd jistaqsih xi ħaġa dwar il-knisja. Insomma s-sagristan dejjem sejjer, donnu għandu par roti mhux par saqajn!

Il-mara tas-sagristan

Ma nistgħux ma nsemmux lil dik il-persuna li bla ma tidher ikollha terfa’ l-piż ta’ dan ix-xogħol ukoll. Mart is-sagristan trid tkun mara li taf tieħu paċenzja. Kemm-il darba jkunu mifthemin biex joħorġu u jinqala’ xi ħaġa u l-pjan tagħhom jispiċċa jitwarrab. Din trid tadatta ruħha maċ-ċirkostanzi ta’ xogħol żewġha.

Illum ħsiebi waqa’ fuq dawn il-persuni li fis-skiet ilestu dak kollu li aħna s-saċerdoti neħtieġu biex naħdmu. Nies li ftit naħsbu fihom imma li għandhom rwol importanti ħafna fil-ħajja ta’ kuljum. Nies li jaħdmu bla daqq ta’ trombi, tajjeb napprezzaw ħidmiethom.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 9 ta' April 2016

Xitwa bla ilma

Spiċċat ix-xitwa u bdejna naqdfu sewwa fl-istaġun tar-rebbiegħa. Smajna ma nafx kemm-il darba matul l-istaġun li għadda, dwar in-nuqqas ta’ xita. Tlabna għaliha, niżlet ftit, imma ma nistgħux ngħidu li kellna xi xitwa qalila anzi kien hemm jiem fiha li kienu aktar jixbħu xi jum ta’ April milli ta’ Jannar jew Frar.  Li nafu żgur hu li n-nuqqas ta’ xita li kellna matul ix-xhur xitwin sejjer iħallu l-effett tiegħu fuqna fix-xhur li ġejjin.

Ilma

l-ilma huwa l-aktar likwidu komuni li nsibu fid-dinja. L-ilma pur la fih riħa, la togħma u lanqas kulur. L-ilma jsir silġ fi grad zero Celcius u jsir fwar f’ mitt grad Celcius. Ftit inqas minn tliet kwarti tad-dinja hija miksija bih, madanakollu f’ bosta partijiet tad-dinja, l-ilma tajjeb għax-xorb huwa skars għaliex 3% biss minn dan l-ilma kollu huwa ħelu. Skont stħarriġ tal-Ġnus Magħquda, sas-sena 2025 madwar nofs il-popolazzjoni tad-dinja mhux ser ikollha biżżejjed ilma tajjeb għax-xorb. 

Minħabba l-importanza tal-ilma għall-bniedem u għall-annimal, il-bnedmin dejjem fittxew li jibnu djarhom qrib l-ilma ġieri. Kull ċiviltà twiledet qrib xi xmara. Il-Mesopotamja kienet bejn żewġ xmajjar famużi, it-Tigris u l-Ewfratre. L-Eġizzjani ta’ żmien il-Faragħun kienu jiddependu mill-ilma tax-xmara Nil. Ruma bħala kapitali tal-imperu kellha t-Tevere tagħtiha l-ilma. Bosta bliet oħrajn bħal Rotterdan, Londra, Pariġi, New York u kull belt importanti oħra għandhom tal-inqas xmara waħda għaddejja minnhom.

L-annimali, fosthom aħna l-bnedmin kif ukoll il-pjanti ma jistgħux jgħixu bla ilma u parti kbira mill-ġisem tagħhom huwa magħmul mill-ilma. Pereżempju l-ġisem tal-bniedem fih bejn sittin u sebgħin fil-mija ilma.  L-ilma huwa l-bażi ta’ kull tip ta’ xorb li nixorbu, sew jekk ikun meraq tal-frott, ħalib jew xorb ieħor, sew alkoħoliku jew le.

Il-qawwa tal-ilma

Ġieli nisimgħu b’ maltempati qawwija li jagħmlu ħsara u anke jaħsdu l-ħajja ta’ xi wħud. Pajjiżna mhux eċċezzjoni. L-ewwel maltempata kbira li niftakar jiena seħħet fil-25 ta’ Ottubru, 1979. Dakinhar kont għadni student u biex wasalt mill-iskola ġewwa r-Rabat sad-dar f’ Ħal Qormi konna iltqajna ma’ elf ostaklu. Ġebel fin-nofs tat-triq, ilmijiet iġorru karozzi, siġar maqlugħin u ma nafx xiex iżjed. Dik il-maltempata kienet temmet traġikament il-ħajja ta’ erba’ min-nies. Tant kienet kbira dik it-tempesta li triq ġewwa Ħal Qormi issemmiet għaliha u hekk għadha sal-lum: Triq l-Għarar 1979. Kienet esperjenza tal-biża’!

Il-bniedem huwa s-sid tad-dinja u għalhekk jaf juża l-elementi kollha, anke l-ilma. Qed ngħid element iżda fis-sewwa, l-ilma huwa molekola magħmula mill-idroġenu u l-ossiġnu, u mhux element! Mill-qawwa tal-ilma l-bniedem jista’ jiġġenera l-kurrent. Rota kbira li ddur bil-qawwa tal-ilma li jkun nieżel bis-saħħa minn xi xmara. Illum din it-tip ta’ enerġija ftit li xejn għadna narawha. Ovvajment Malta qatt ma rajnieha għaliex la xmajjar ma għandna u wisq u wisq inqas ilma li jiġri bis-saħħa.

Fil-biedja

Matul ix-xhur tax-xitwa, waqt il-quddies, fit-talb tal-fidili, kont inżid talba għax-xita. Darba waħda mara daħlet fis-sagristija ssaqsini jekk għandix l-għelieqi. Weġibtha fin-negattiv. Ma nafx għalfejn ħasbet li għandi xi ftit raba’. Ma tlabtx għalija biss imma tlabt għaliex naf li l-ilma tax-xita f’ pajjiżna huwa neċessarju daqs ma nafx xiex.  Xi gabillotti kellmuni b’ mod differenti u qsamt magħhom il-preokkupazzjoni tagħhom dwar in-nuqqas ta’ ilma u l-prodott skars li sejrin jagħtu l-uċuħ din is-sena. Qaluli li anke s-siġar, l-aktar dawk taċ-ċitru, sejrin ibatu ħafna għaliex meta suppost kienu reqdin, bdew iwarrdu. Jien ma nifhimx fl-argikoltura, imma nara b’ għajnejja li l-prodotti agrarji din is-sena baqgħu lura.

Mhux fil-biedja biss

Forsi naħsbu li n-nuqqas ta’ xita taffettwa biss il-qasam tal-biedja, imma mhux hekk. Wieħed li għandu ħanut taż-żraben qalli li din ix-xitwa keinet waħda ħażina fejn jidħol bejgħ għaliex in-nies kważi kważi baqgħet tilbes żraben tas-sajf. Ħadd ma xtara żraben ġodda għaliex dawk tas-sena l-oħra ma nfetħux bl-ilma! Persuna oħra li tbiegħ il-ħwejjeġ ukoll ilmentat min-nuqqas ta’ bejgħ ta’ ħwejjeġ xitwin. Din ix-xitwa kienet waħda ħafifa u kulħadd inqeda bil-gkieket tas-snin l-oħra bla ma ħass il-ħtieġa li jixtri oħrajn. Għax fil-verità ftit li xejn ilbisna ħwejjeġ tqal dix-xitwa. Dan in-nuqqas ta’ xita kollu ssarraf  f’ nuqqas ta’ bejgħ, nuqqas ta’ kummerċ. Meta qagħadt naħseb ftit intbaħt kemm ix-xita mhux biss għall-biedja hija neċessarja imma ddawar ir-rota ta’ bosta setturi oħrajn.

Tiskanata kif l-ilma huwa daqstant importanti f’ kull qasam. Taqtira taqtira li jispiċċaw f’ nixxiegħa li tingħaqad ma’ nixxiegħat oħrajn ujiffurmaw xmara. L-ilma li tant drajna insibuh kullimkien bla tbatija ta’ xejn li trid tkun xi xitwa bla ilma bħal din li għadna kif kellna biex nieqfu naħsbu ftit dwar kemm hu prezzjuż.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f' In-Nazzjon, 2 ta' April 2016