Mill-enċiklopedija għall-Wikipedia

Iż-żgħażagħ tal-lum lanqas jimmaġinaw kif kienet tfulitna, aħna li għandna xi ftit inqas jew ftit aktar minn nofs seklu. It-tfulija tagħna kienet differenti għal kollox, ibda mil-logħob, ikel, drawwiet u ibqa’ sejjer sal-istudju.

L-iskola kellha mhux biss ħinijiet differenti iżda anke sistema ta’ tagħlim. Il-progress ma jista’ jżommu ħadd, u ħażin jekk jinżamm, u dan biddel ukoll il-mod kif l-istudent jistudja.

L-enċiklopedija

L-aktar riferenza komuni meta bniedem ried ikun jaf xi ħaġa kienet li jmur ifittex fuqha fl-enċiklopedija. Mhux kulħadd kellu waħda d-dar għalhekk iż-żjajjar fil-libreriji kienu aktar frekwenti.

Ejjew nitkellmu dwar l-enċiklopedija ġenerali għaliex jeżistu enċiklopediji speċjalizzati f’xi qasam ta’ studju. L-aktar waħda mfittxija hija dik li ġġib l-isem Encyclopædia Britannica. Din kienet ippubblikata l-ewwel darba bejn l-1768 u l-1771 ġewwa l-Iskozja. L-ewwel edizzjoni kien fiha tliet volumi. Din l-enċiklopedija għadha tkun ippubblikata sal-lum. Fl-2010 ħarġet il-15-il edizzjoni tagħha li fiha 32 volum. Jaħdmu fuqha hemm madwar 100 editur iżda l-kontributuri tagħha jitilgħu għal aktar minn 4,000 persuna. Mhux ta’ b’xejn li din l-enċiklopedija hija meqjusa minn ħafna bħala l-kapolavur jew ir-reġina tal-enċiklopediji.

B’dan ma aħniex ngħidu li din l-enċiklopedija hija l-ewwel waħda li qatt saret, xejn minn dan, sa mill-qedem kienu jiġu miktuba xi forma ta’ enċiklopediji. Anke fil-medjuevu konna nsibu dan il-ġeneru ta’ kotba.

Illum għadna nsibu enċiklopediji ġenerali mhux tat-tip tal-Brittanica, imma xorta l-użu tagħhom naqas. Ladarba jonqos l-użu, tonqos il-pubblikazzjoni.

Fuq l-internet

Illum minflok li dak li jkun imur jiftaħ il-volum tal-enċiklopedija biex isib dak li jkun irid xi tagħrif dwaru, dlonk imur fuq l-internet u jfittex hemm.

Fuq l-internet hemm enċiklopediji wkoll, fosthom il-Brittanica. Imma bħal dejjem, fuq l-internet issib kollox  u għalhekk trid toqgħod attent jekk dak li taqra jkunx veru jew falz.

Wikipedia

F’Jannar tas-sena 2001 beda l-proġett ta’ dik li llum saret waħda mill-aktar siti elettroniċi mfittxija – il-Wikipedia. Il-ħsieb li jinġabar kemm jista’ jkun għerf u informazzjoni minn madwar id-dinja f’post wieħed u mxerred fuq l-internet kien ilu jberren f’xi mħuh, minkejja li l-internet kien għadu mhux mifrux bħalma huwa llum. Ix-xewqa kienet li bniedem ikun jista’ jsib it-tagħrif li jkollu bżonn bla ma jaħli ħafna ħin.

Il-kelma Wiki ġejja mill-kelma tal-ilsien tal-Hawaii li tfisser bil-għaġla, bla tnikkir. Il-ħsieb tal-Wikipedia ġie mill-isem tas-servizz tal-karozzi tal-linja li mill-ajruport ta’ Honolulu, fil-Hawaii, iwassluk direttament f’għadd ta’ postijiet f’din il-gżira. Is-servizz iġib l-isem Wiki Wiki, għax il-karozzi tal-linja ma jiefux qabel jaslu fid-destinazzjoni tagħhom u b’hekk ma jsirx telf ta’ ħin. Il-kelma intennija, darbtejn tenfasizza li s-servizz huwa veloċi. Ħasra ma hemmx dan is-servizz f’Malta wkoll!

Kibret

Wikipedia bdiet bi ftit artikli biex illum insibu miljuni ta’ kitbiet fiha. Din l-enċiklopedija online insibuha f’ numru kbir ta’ ilsna, fosthom bil-Malti. Dan ma jfissirx li dak kollu li nsibu bl-Inġliż wieħed se jsibu bil-Malti wkoll. Jekk artikli bl-Ingliż hemm ftit aktar minn ħames miljuni u nofs, dawk bil-Malti huma biss ftit eluf. Jekk niġbru l-artikli kollha flimkien, tal-ilsna kollha, insibu li Wikipedia tiġbor fiha aktar minn ħamsa u erbgħin miljun. F’Ottubru 2017 Wikipedia kienet il-ħames l-aktar sit elettroniku li jżuruha nies. Dan juri żieda fuq is-sena ta’ qabel għax fl-2016 kienet fis-sitt post.

Kemm nista’ nafdaha?

L-oriġinalità ta’ Wikipedia hija li kulħadd jista’ jikkontribwixxi fiha, kulħadd jista’ jikteb artiklu u jimpustah fiha. Ħaġa oħra hija li kulħadd jista’ jikkoreġi xi żball jew ineżattezza li jiltaqa’ magħha fl-enċiklopedija online. Allura meta kulħadd ikollu dan l-aċċess bla ma rridu nibdew niddubitaw kemm hija affidabbli, kemm wieħed jista’ jserraħ rasu li dak li qed jaqra huwa s-sewwa.

Billi kulħadd jista’ jirranġa xi żball li jsib, probabbli li artiklu jkun ħafna qrib is-sewwa. Fl-2005 il-ġurnal Nature għamel studju dwar din l-enċiklopedija u qal li l-eżattezza tagħha tqarreb lejn dik tal-Encyclopædia Britannica.

Din l-enċiklopedija jiżdiedu fiha madwar 600 artiklu kuljum. Il-verżjoni  Ngliża huwa stmat li jużawha regolarment aktar minn tnejn u tletin miljun ruħ. Meta wieħed jara dawn iċ-ċifri bla ma jrid iserraħ rasu li dak li qed jaqra huwa s-sewwa. Imma attent, jekk qed tikteb xi teżi, tużax Wikipedia, mur fuq enċiklopedija oħra għax silta minn din l-enċiklopedija tista’ ma tkunx aċċettata għax ġieli jkun hemm artikli bla ma jkollhom sors min fejn waasal it-tagħrif.

X’bidla, x’differenza! kemm inbidel iż-żmien u kemm biddel ħweiieġ miegħu. Ta’ qabilna qatt ma ħolmu b’dak li se jkollna aħna, sewwasew kif aħna ma nafux x’ ser ikollhom ta’ warajna.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 11 ta' Novembru 2017