San Remo

Waħda mill-aktar bliet magħrufin fil-Majjistral tal-Italja hija dik li ġġib l-isem ta’ San Remo. Din tinsab ma’ xatt il-baħar fir-reġjun tal-Ligurja, mhux bogħod wisq mill-fruntiera Franċiża. Żgur li kulħadd sema’ b’din il-belt minħabba l-festival tal-kant li jsir fiha ta’ kull sena. L-ewwel darba li żort din il-belt kont għadni daqsxejn ta’ tifel ta’ seba’ snin. Dak iż-żmien fis-sajf missieri kien joħodna ngħumu x-Xemxija taħt Għajn Rażul. L-ewwel impressjoni li ħadt ta’ din il-belt sabiħa kienet li stħajjiltha x-Xemxija fil-kobor. Meta tkun għadek tfal l-immaġinazzjoni tkun fertili ħafna. Niftakar li qabbilt dawk il-yachts lussusi li kienu sorġuti qrib ix-xatt ta’ San Remo mal-ħafna dgħajjes li kien ikun hemm marbutin qrib il-passaġġ tal-konkos mal-baħar tax-Xemxija. Intant ejjew nerġgħu lura lejn San Remo!

Isem

Mill-ewwel nintebħu li isem din il-belt hu marbut ma’ xi qaddis. Hawn min isostni li dan l-isem huwa tgħawwiġa ta’ Sant Iermu, il-qaddis Dumnikan patrun tal-baħħara. Mhux ħaġa kbira għaliex din il-belt hija belt tmiss mal-baħar u fiha wkoll għexu baħħara. Oħrajn jaħsbu li l-isem ġej mill-qaddis Eramu jew Romolu. Dan huwa qaddis li kien isqof ta’ Ġenova. Mhux magħruf sewwa ż-żmien li fih għex dan l-isqof, iżda jingħad li minn Ġenova kellu jaħrab u sab kenn fil-post fejn illum jissejjaħ San Remo iżda dak iż-żmien kien iġib l-isem ta’ Villa Matutiae jew Villa Matutiana. Huwa miet hemmhekk u hemmhekk indifen ukoll. Bid-djalet tal-Ligurja dan il-post beda jissejjaħ San Roemu li maż-żmien sar San Remo. L-isem San Roemu jidher fuq bosta mapep antiki u baqa’ anke jintuża fi żmien Mussolini. Id-Duce, kif kien jissejjaħ Benito Mussulini, kien dejjem jipprova jerġa’ jqajjem is-sens ta’ nazzjonaliżmu u patrijottiżmu fit-Taljani. Kien għalhekk li isem dan il-post kien jinkiteb sewwasew kif kien jinkiteb fil-Medju Evu u xi snin wara. Hu x’inhu żgur li isem dan il-post huwa isem ta’ qaddis li ftit li xejn nafu dwaru.

Turiżmu

San Remo huwa wieħed mill-aktar postijiet imfittxija mit-turisti. Ix-xatt sabiħ u twil tal-post isaħħar lil kull min iżuru. Biss dan ma jifssirx li San Remo baħar biss joffri. Din il-belt hija wkoll magħrufa għall-produzzjoni taż-żejt taż-żebbuġa. Minbarra dan, San Remo huwa wkoll magħruf għall-fjuri u fil-fatt ġieli jissejjaħ La città dei fiori. Dan wieħed jarah hekk kif jirfes il-belt għax kull roqgħa ħamrija tinżera’ kollha fjuri. Ir-residenti tal-post ukoll jgħinu għax bosta minnhom isebbħu t-twieqi ta’ djarhom bi qsari ta’ kull tip.

Dan huwa ftit minn dak li jiġbed it-turist lejn din il-belt. Il-klima wkoll tgħin u l-postijiet tad-divertiment li toffri l-belt huma numerużi ħafna.

Festival

Bla dubju ta’ xejn din il-belt hija magħrufa l-aktar għall-festival ta’ mużika li jsir fiha ta’ kull sena. Wara t-tieni gwerra dinjija, wara d-disfatta kbira li kellha l-Italja, kien jeħtieġ li jibda jsir xi ħaġa biex kemm isem il-belt kif ukoll il-qagħda ekonomika jerġgħu jieħdu l-ħajja. Kien fis-sajf tas-sena 1950 meta sid wieħed mill-casinos ta’ San Remo kien qed jitkellem mad-direttur tal-orkestra tar-Rai. Dawn qabblu li għandu jibda jsir festival ta’ kanzunetti li qabel ma kienu qatt instemgħu. Uffiċċjalment dan il-festival jismu Festival della Canzone Italiana iżda kulħadd isejjaħlu Festival ta’ San Remo jew iqsar minn hekk San Remo. L-ewwel edizzjoni ta’ dan il-festival sar fi tmien Jannar tal-1951.  Kien sar ġewwa l-casino ta’ San Remo u kien ixxandar fuq stazzjon tar-radju. Kien suċċess mill-ewwel u ta’ kull sena baqa’ jsir. Din is-sena qed issir is-sebgħin edizzjoni tiegħu. Illum dan il-festival sar appuntament ta’ kull sena mhux biss mat-Taljani imma ma’ dawk kollha li għandhom għal qalbhom il-mużika Taljana. Dan sar il-benniena ta’ bosta kantanti Taljani li ddebuttaw fil-kant f’dan il-festival.

Teatru Ariston

Il-festival illum ma għadux isir fil-casino fejn sar l-ewwel darba imma ġewwa t-teatru Ariston, l-aktar teatru magħruf fil-belt. Dan it-teatru huwa sala taċ-ċinema. Beda jinbdena fl-1953 u tlesta fl-1963. Jesa’ elf u disa’ mitt ruħ. Mill-1977 il-festival tal-mużika Taljana beda jsir f’dan it-teatru. F’dan it-teatru wkoll issir iċ-ċerimonja tal-premju tar-reġija televiżiva, speċi ta’ Oscars fil-qasam televiżiv. Bosta attivitajiet oħrajn isiru fih matul is-sena għaliex huwa teatru prestiġġjuż u dak li jitla’ fuq il-palk tiegħu jista’ jgħid li se jikseb fama mhux biss fl-Italja imma possibbilment lil hinn mill-peninżula.

Belt mal-baħar, belt ta’ turisti, belt ta’ fjuri, belt ta’ mużika u festivals. Dan kollu u aktar jagħmel lill-belt ta’ San Remo dak li hi, belt imfittxija minn bosta eluf.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 1 ta' Frar 2020

Nagħniegħ

Fost il-ħxejjex aromatiċi li nsibu f’bosta djar tagħna hemm il-pjanta tan-nagħniegħ. Ir-riħa qawwija ta’ din ix-xitla tagħti palat tajjeb l-aktar f’ikliet fuq bażi ta’ ħut, għalkemm in-nagħniegħ ma jintużax biss mal-ħut imma hemm vatrjetà kbira ta’ riċetti li fihom tidħol il-werqa ta’ din il-ħaxixa b’togħma distinta.

Il-pjanta tan-nagħniegħ insibuha tikber nistgħu ngħidu mal-erbat irjieħ tad-dinja għaliex hija pjanta li ma tridx wisq kura, tippreferi ħamrija umduża iżda kapaċi tirreżisti ambjenti aktar xotti. Insibu madwar għoxrin kwalità differenti ta’ nagħniegħ, kollha b’dik it-togħma qawwija tagħhom. Forsi għalhekk din il-ħaxixa tikber fid-dinja kollha għaliex bil-bosta speċi li nsibu tagħha, bosta ambjenti huma tajbin għalihom.

Wieħed mill-iżvantaġġi ta’ din il-pjanta hija li ma ddumx wisq ma tinfirex u tikber bil-konsegwenza li timla’ l-post fejn tkun u għandha t-tendenza li toħnoq pjanti oħrajn. Għalhekk tajjeb wieħed iżommha f’qatgħa għaliha waħdeha jew jekk tkun se titkabbar f’ammonti żgħar, tinżam f’qasrija.

Ħaxixa prezzjuża

Fl-Evanġelju skont San Luqa u f’dak skont San Mattew insibu riferiment għal din il-pjanta. Kristu kien qed joħodha mal-Fariżej li skont Hu, kienu jħallsu d-dieċmi fuq il-ħxejjex li jixtru, fosthom in-nagħniegħ u mbagħad ma jagħtux każ il-liġi ta’ Alla (Mattew Kapitlu 23 vers 23 u Luqa Kapitlu 11 vers 42). Ejjew inħallu barra il-moral ta’ dan il-fatt u niffukaw dwar id-dieċmi li li jissemmew.

Id-dieċmi kienet taxxa imposta fuq il-bdiewa u fuq dawk li jrabbu l-bhejjem. Kienet parti minn kull għaxra jew biex nifthemu aħjar għaxra fil-mija mill-profit. Ladarba n-nagħniegħ jissemma li kienet titħallas it-taxxa fuqu bilfors li kien hemm kummerċ tajjeb tiegħu. Tajjeb insemmu l-ħxejjex l-oħra li jissemmew miegħu f’dawn l-Evanġelji li semmejt biex b’hekk nieħdu stampa aktar ċara ta’ xi ħxejjex kienu jintużaw fil-Lvant madwar elfejn sena ilu. F’Mattew insibu l-busbież u l-kemmun filwaqt li f’Luqa niltaqgħu mal-fejġel iżda dan iżid il-kliem “u fuq kull xorta ta' ħxejjex”. Mela naslu għall-konklużjoni li dawn il-ħxejjex kienu jintużaw ħafna mil-Lhud.

Iżda mhux biss il-Lhud kienu u għadhom jużaw in-nagħniegħ. Madwar id-dinja nsibu bosta popli li jużaw il-weraq ta’ din il-pjanta fil-platti tagħhom.

Il-mojito u l-aš-šhāy

Mojito

Il-werqa tan-nagħniegħ insibuh ukoll f’xi xarbiet. Popolari ħafna l-aktar fl-Amerika ta’ Isfel huwa dak imsejjaħ Mojito. Jekk ser issaqsi għalih f’xi ħanut tax-xorb kun af sewwa kif għandek tipproninzja l-isem għax għandu nmejn tal-bar ma jifhmekx. L-isem billi huwa Kuban jinqara “Moħito”, għax fl-Ispanjol il-J tinstema’ bħala Ħ. Il-mojito fih rum abjad, zokkor, meraq tal-limunċell, ilma tal-gass u titpoġġa fit-tazza fergħa ċkejkna tan-nagħniegħ. Xarba tabilħaqq tajba u rinfreskanti. Jingħad li din ix-xarba oriġinat bħala mediċina, biss illum hija xarba popolari ħafna fil-barijiet.

It-te tan-nagħniegħ jew kif isejħulu fl-Afrika ta’ fuq; aš-šhāy huwa popolari ħafna kemm mal-poplu Afrikan kif ukoll ma’ dawk li jżuru xi pajjiż Afrikan li jmiss mal-Mediterran. It-te jissajjar b’mod normali u fl-aħħar ftit waqtiet jintefa l-weraq tan-nagħniegħ mieħgu. Dan huwa wieħed mis-sigrieti li jagħmel it-te tan-nagħniegħ speċjali. Jekk in-nagħniegħ jintefa mill-bidu dan jagħti togħma mhux daqstant pjaċevoli. Hekk kif ikun lest it-te, jitferra miż-żennuna tal-kitla mill-għoli u dak li jkun  qed iferra iressaq iż-żenuna bil-mod lejn it-tazza. Insomma hemm sengħa anke kif isir dan it-te u kif jitferra’.

Darba kont qed nisma’ taħdita ta’ wieħed saċerdot Malti. Kien is-sajf u ssuġġerixxa li nibdew nixorbu l-ilma li jkun fih in-nagħniegħ miegħu. Kien qal li għandna nimlew flixkun ilma, nitfgħu fih xi friegħi tan-nagħniegħ u nħalluh fil-fridge. Meta jonqos l-ilma kemm inżiduh. Din hija xarba faċli u tassew rinfreskanti u fuq kollox bla kaloriji.

Mediċina u aktar

Għidna li l-mojito kien jintuża bħala mediċina, u tajjeb ngħidu wkoll li n-nagħniegħ għadu jintuża sal-lum b’għadd ta’ mediċini jew minħabba l-proprjetajiet li fih jew inkella għat-togħma tiegħu. Madanakollu hemm min jew ma jħobbx it-togħma tiegħu jew inkella jekk jieħu minnu jikkawżalu l-problemi bħal dijarea jew uġigħ ta’ ras fost oħrajn.

Il-pjanta tan-nagħniegħ kienet meqjusa mill-Griegi antik bħala l-pjanta tal-ospitalità u għalhekk kienu jħallu qasrija fid-daħla ta’ darhom biex jagħtu merħba lil min iżurhom. Minbarra dan, il-pjanta kienet tħalli riħa friska fid-dar. Illum ukoll għad hawn min iħalli pjanta minn dawn biex ikollu riħa tfuħ fid-dar tiegħu.

In-nagħniegħ huwa wkoll tajjeb biex ikeċċi ċerti nsetti minn darna. Ir-riħa qawwija tiegħu tagħti fastidu lil xi nsetti. Jgħidu li din il-pjanta tkeċċi liż-żnażan u lin-nemel kif ukoll tbiegħed il-wirdien minn djarna. Ta’ min jipprova.

Tajjeb ikollok nagħniegħa d-dar, ara kemm użu fiha din il-pjanta!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 25 ta' Jannar 2020

Il-qaddis u l-qażquż

Bosta qaddisin għandhom assoċjat magħhom xi simbolu u fost is-simboli ġieli nsibu xi annimal. Hekk pereżempju ma’ San Ġorġ u Santa Margerita hemm marbut l-annimal mitoloġiu tad-dragun, ma’ San Ġiljan kif ukoll ma’ San Ewstakju naraw ċerv filwaqt li ma’ San Duminku kif ukoll ma’ Santu Rokku dejjem naraw daqxejn ta’ kelb ħdejhom. Lil San Franġisk ta’ Assisi ġieli narawh b’lupu ħdejh filwaqt li lil San Martin de Porres ġieli narawlu ħdejh xi qattus kif ukoll anke xi ġurdien. Imbagħad hemm dak il-qaddis li fejnu naraw qażquż żgħir. Dan huwa Sant Anton Abbati jew kif insibuh aħna l-Maltin, Sant Anton tal-ħanżira.

Anton u Antnin

Ħaġa żgħira biex min ma jkunx midħla tal-istejjer tal-qaddisin jitfixkel żewġ qaddisin billi jisimhom kważi l-istess. Qed ngħid għal Sant Anton Abbati u Sant Antnin ta’ Padova. Anzi bil-Malti huma żewġ ismijiet differenti għax fl-Italja t-tnejn li huma jissejħu Antonio.  San Anton twieled fl-Eġittu u għex lejn in-nofs tas-seklu IV filwaqt li Antnin twieled f’Lisbona imma għex ħafna minn ħajtu fl-Italja u jinsab midfun f’Padova, il belt li rabat ma’ ismu. 

Il-qaddis li jġib miegħu l-ħanżira huwa l-Abbati. Abbati mhux dak it-tifel li jgħin lis-saċerdot waqt il-quddiesa imma huwa dak li jmexxi monasteru jew abatija, għalhekk abbati.  Monasteru huwa l-post fejn jgħixu numru ta’ rħieb. X’inhuma dawn l-irħieb? Huma speċi ta’ patrijiet tal-klawsura– eremiti jew le, li matul is-snin sawru l-fenomenu tal-monakiżmu.

Monakiżmu

Il-monakiżmu kien fenomenu f’bosta reliġjonijiet. Hemm dejjem il-problema tal-oriġini tal monakiżmu. Kemm tassew twieled għal raġunijiet spiritwali? Huwa tassew espressjoni tal-Kristjaneżmu? Le, għax l-irħieb insibuhom ukoll fil-Ġudaiżmu, fil-Buddiżmu u f’reliġjonijiet Eġizzjani. Nafu li l-Lhud kellhom komunitajiet ta’ rħieb, jissejħu Esseni, bħal dik ta’ Qumran. Hemm dawk li jgħidu li l-monakiżmu Kristjan  huwa imitazzjoni ta’ monakiżmu ieħor aktar antik. Imma fil-monakiżmu Kristjan hemm il-motiv, l-imitazzjoni ta’ Kristu, ħaġa li ma tinstabx f’monakiżmu ieħor u hija propju dil-ħaġa li tagħmel il-monakiżmu Kristjan uniku.

Wara l-persekuzzjoni ta’ Dijoklezzjanu li bdiet fis-sena 303, kien l-Imperatur Kostantinu li ta l-libertà tal-kult Nisrani fis-sena 313. L-Imperatur Toedoro għażel il-fidi ta’ Kristu bħala r-reliġjon uffiċjali tal-Imperu Ruman. Kien f’dan l-ambjent li twieled il-monakiżmu Kristjan bħala l-istmerrija jew il-ħarba mid-dinja u l-mixja fuq il-passi ta’ Ġesù. Aħna nafu xi ħaġa dwar il-patrijiet tad-deżert grazzi għall-kitba ta’ Atanasju li kiteb il-ħajja ta’ Sant Anton Abbati. Minn din il-kitba nsibu li Anton kien mar għand raħeb ieħor fid-deżert, għalhekk nikkonkludu li huwa ma kienx l-ewwel raħeb. Xorta waħda, il-kitba ta’ Atansaju hija fondamentali għall-monakiżmu Kristjan. Nafu li fil-bidu r-raħeb kien ifittex li jgħix waħdu fid-deżert, eremita, imma xi dixxipli kienu jmorru jingħaqdu miegħu u b’hekk kienet tinbena speċi ta’ belt, kienet titwieled komunità. Nafu wkoll li l-ewwel monakiżmu Kristjan beda fl-Eġittu, il-pajjiż ta’ Anton.

L-akbar persunaġġ fejn jidħlu l-irħieb fl-ewropa huwa San Benedettu ta’ Norċja. Dwar dan il-bniedem ftit li xejn nafu u hemm min jgħid li mhux vera kien jeżisti. Il-Papa Gregorju l-Kbir fil-ktieb tiegħu ‘Libro dei Dialoghi’, li kien jiġbor il-ħajjiet ta’ qaddisin Taljani, kiteb il-ħajja ta’ San Benedettu. Il-ħajja ta’ dan il-qaddis kif miktuba minn dal-Papa tixbaħ ħafna l-ħajja ta’ San Anton Abbati miktuba minn Atanasju.

U l-ħanżira fejn tidħol?

Sa issa semejna lill-qaddis u ma semmejna xejn dwar il-ħanżira li tant hija marbuta ma’ dan il-qaddis.

Jingħad li l-irħieb minbarra l-ħajja ta’ talb u ħidma fl-għelieqi u l-ikkuppjar tal-kotba bl-idejn u tant xogħol ieħor, kienu jipproduċu wkoll xi mediċini. Bosta nies li kienu jomordi kienu jfittxu l-għajnuna ta’ dawn it-talin biex jiġu kkurati. Il-grupp ta’ rħieb immexxi minn Anton l-Abbati jingħad li kien imfittex minn nies li kienu jsofru minn xi mard fil-ġilda. Dawn kienu jagħmlu xorta ta’ ingwent magħmul mix-xaħam tal-majjal imħallat ma’ bosta ħxejjex u ħwawar oħra biex jitfejjaq dan il-mard. Kienet din il-ħaġa li waħħlet lill-ħanżira mhux biss ma’ djul Sant Anton iżda anke ma’ ismu għaliex mhux aħna l-Maltin biss insejħulu hekk, it-Taljani jisbuh bħala Sant Antonio del porcello.

Tberik tal-annimali

Mal-festa ta’ dan il-qaddis, li taħbat fis-17 ta’ Jannar, hemm ukoll marbuta d-drawwa li jitbierku l-annimali. Illum sirna nsibu bosta annimali domestiċi li qabel lanqas biss konna noħolmu li nżommuhom id-dar. Pereżempju l-fenek kien jidħol id-dar biex jispiċċa moqli jew stuffat. Illum le.

Malta ssir il-festa ta’ dan il-qaddis fir-Rabat u Għawdex fix-Xagħra fejn hemm kappella ddedikata lilu. Fil-Mosta, fejn issirlu festa wkoll u fil-palazz tal-Buskett insibu kappelli ddedikati lil San Anton tal-ħanżira filwaqt li dik tal-Għammieri, limiti tar-Rabat hija ddedikata lill-Kunċizzjoni u San Anton Abbati.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 18 ta' Jannar 2020

Krakovja

Waħda mill-ibliet l-aktar popolari mat-turist Malti saret il-belt Pollakka ta’ Krakovja. Minkejja li din mhix il-belt kapitali ta’ dan il-pajjiż, fiha bosta attrazzjonijiet li tħajjar lil dak li jkun iżurha. Hija belt mimlija ħajja u attività. Fiha l-belt il-qadima, imdawra bi ġnien dawra mejt u ’l barra minn dan il-ġnien tkompli din il-belt meraviljuża.

Farka storja

Krakovja hija waħda mill-akbar bliet li nsibu fil-Polonja. Fiha jgħixu aktar minn seba’mija u ħamsin elf ruħ, Bħal kull belt antika, din tinsab mibnija maġenb xmara għaliex l-ilma minn dejjem kien element li mingħajru ma tistax twaqqaf belt. Ix-xmara li tgħaddi minn Krakovja jisimha Vistula. Din ix-xmara hija twila aktar minn elf kilometru u tgħaddi minn bosta bliet Pollakki oħrajn bħal Varsavja, il-kapitali tal-pajjiż, Gdansk u tispiċċa fil-Baħar Baltiku.

Hemm leġġenda li tgħid li fil-post kien jgħix dragun. Kienu bosta dawk il-kavallieri li ppruvaw jeqirduh imma kollu ta’ xejn għax spiċċaw jittieklu huma minn dal-kiefer dragun. Imma Krakus ħadem mod ieħor. Dan il-kavallier minflok mar jiġġieled mad-dragun beda jitimgħu ħrief avvalenati sakemm id-dragun miet. Fuq l-għar fejn kien jgħix id-dragun dan Krakus bena l-kastell tiegħu u waqqaf il-belt ta’ Krakovja. Xi għadam tad-dragun iddendlu fid-daħla tal-katidral tal-post li nsibu fil-limiti tal-kastell Wavel mibni minn Krakus. Illum nafu li dan l-għadam, li għadu mdendel fil-post, aktarx huwa jew ta’ xi balena jew ta’ mammoth, annimal estint antenat tal-iljunfant.

L-istorja ta’ Krakovja hija waħda twila u mqallba. Ma nistgħux ma nsemmux parti mill-aktar kerha tal-istorja ta’ din il-belt. Bħal ħafna bliet oħra li matul it-tieni gwerra dinjija kienu taħt il-ħakma tan-Nażisti, fiha saru bosta atti tal-biża’ kontra ċ-ċittadini l-aktar dawk ta’ nisel Lhudi.

Il-fabbrika ta’ Oskar Shindler

Naħseb ħafna rawh il-film Shindler’s List. Dan jirrakkonta l-istorja ta’ industrijalist Ġermaniż li kellu fabbrika fi Krakovja. Hu kien iħaddem bosta Lhud u bis-saħħa ta’ hekk ħelishom minn mewt ċerta. Illum il-bini ta’ din il-fabbrika inbidel f’mużew li juri minn xiex għadda l-poplu ta’ Krakovja matul is-snin tal-aħħar gwerra dinjija.

Fil qrib ta’ dan il-mużew kien jinsab il-getto tal-Lhud u għalhekk ma jistax jonqos li hemm bosta tifkiriet ta’ dawn il-paġni suwed tal-istorja tal-bniedem. Fadal biċċa żgħira mill-ħajt li kien idawwar il-getto biex jissegrega lil-Lhud mill-kumplament tad-dinja.

Interessanti hija l-pjazza li kienet tagħmel parti mill-getto. Illum f’ din il-pjazza nsibu għadd ta’ siġġijiet kbar tal-bronż, kollha vojta. Dan huwa monument għal dawk l-eluf ta’ Lhud li minn din il-pajzza tgħabbew biex imorru fil-kampijiet ta’ konċentrament. Hawnhekk huwa post prominenti fl-istorja tax-Shoah, il-ġenoċidju ta’ sitt miljun Lhudi pjanat minn Adolf Hitler.

Qaddis ta’ żmienna

F’din il-belt serva bħala arċisqof San Ġwanni Pawlu II. Minkejja li huwa ma kienx minn Karakovja, ta’ żagħżugħ għadda ħafna żmien f’din il-belt. Kienet is-sena 1978 meta l-Unesco iddikkjarat lill-Belt ta’ Krakovja bħala sit ta’ wirt storiku dinji. Fis-16 ta’ Ottubru ta’ dik is-sena Karol Wojtyła intgħażel bħala l-mexxej tal-Knisja Kattolika, papa mhux Taljan wara 455 sena.

Dan il-Papa twieled u għex bosta snin f’Wadowice, raħal mhux wisq bogħod minn Krakovja. Hemm illum ukoll sar post ta’ turiżmu reliġjuż grazzi għal dan il-bniedem li nistgħu insejħulu kien sar il-Kappillan tad-dinja. Bosta jmorru jżuru Wadowice u jsibu li quddiem il-knisja parrokkjali ta’ dan ir-raħal hemm pjazza li fl-art tagħha hemm l-ismijiet tal-artijiet li żar il-Papa Ġwanni Pawlu II. Isem pajjiżna huwa mniżżel ukoll, għax wara kollox żar Malta akar minn darba.

Santa Marija

Fil-pjazza ewlenija ta’ Krakovja nsibu knisja kbira u sabiħa ddedikata lil Santa Marija. Fuq l-artal maġġur tal-knisja nsibu opra mill-isbaħ. It-titular huwa trittiku sulturat, xogħol ta’ bejn is-snin 1477 u 1489. Fin-nofs naraw lil Marija mtellgħa s-sema filwaqt li fil-ġnub naraw sitt panewijiet skulturati b’siltiet mill-ħajja tal-Madonna.  Minn fuq wieħed mill-kampnari ta’ din il-bażilika tindaqq fanfarra bit-tromba kull siegħa. Il-fanfarra tieqaf sobtu u ma tintemmx. Dan isir biex jitfakkar l-għassies li kien fuq dan il-kampnar fl-1241. Meta t-Tatari resqu lejn Krakovja biex jattakkawha, dan l-għassies qabad it-tromba u beda jdoqqha biex jagħti sinjal tal-periklu li kien fil-qrib iżda vleġġa sparata mit-Tatari nifditlu għonqu u qatlitu waqt li kien qed idoqq. Din il-fanfarra, jew aħjar il-biċċa li tindaqq minnha, tindaqq kuljum, kull siegħa kuljum u dik ta’ nofsinhar tixxandar fuq ir-radju mal-Polonja kollha.

Dan huwa ftit, anzi ftit ħafna minn dak li wieħed jista’ jgawdi meta jżur Krakovja. Żgur li żjara hemmhekk tibqa’ f’moħħ dak li jkun!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 11 ta' Jannar 2020

Għamluni kanonku!

Nhar it-8 ta’ Diċembru li għadda, fil-knisja ta’ San Ġorġ ta’ Ħal Qormi, li ġiet imwaqqfa bħala kolleġġjata nhar it-30 ta’ Ġunju tas-sena l-oħra, twaqqaf l-ewwel kapitlu fiha. Fost l-għaxar kanonċi ġodda kien hemm jiena wkoll.

Minkejja li ma tlabtx jien biex insir kanonku, ikolli nistqarr li fraħt mhux ftit b’dan l-unur li l-parroċċa tiegħi tatni. Bosta Qriema kienu jistaqsuni jekk kontx ser inkun mal-ewwel grupp ta’ kanonċi u jiena dejjem weġibt li ma kontx naf, sakemm kelli d-digriet tal-Kurja Arċiveskovili f’idejja. Ma nħobbx ngħodd il-flieles qabel ma jfaqqsu!

Kanonku…. Xi jkun?

Ħafna Maltin żgur li xi darba jew oħra semgħu bil-kelma kanonku, imma minn meta sirt kanonku, indunajt li ftit huma dawk li jafu sewwasew xi jkun kanonku.

Nibda biex ngħid li kanonku huwa dak is-saċerdot li jagħmel parti minn grupp ta’ saċerdoti li jiffurmaw kapitlu. L-għan tal-kapitlu hu li jitlob flimkien u li jsebbaħ il-funzjonijiet liturġuċi li jsiru f’dik il-knisja li allura tissejjaħ kolleġġjata. Dan id-dover huwa wkoll tal-kanonċi tal-katidrali li jissejħu monsinjuri.

Fost il-kanonċi jeżistu dawk hekk imsejħa effettivi kif ukoll dawk li jissejħu onorarji. Effettivi huma dawk il-kanonċi li jkollhom dmirijiet u obbligi speċifiċi fil-kolleġġjata, onorarji ma jkollhomx obbligi imma jkollhom biss l-unur li jiffurmaw parti minn dak il-kapitlu. Issa billi jiena saċerdot reliġjuż, jew fi kliem ieħor, jiena patri Dumnikan, diġà nagħmel parti mill-kapitlu tal-kunvent li fih qiegħed assenjat, fil-każ tiegħi dak tal-Madonna ta’ Fatima tal-Pietà, għalhekk ma nistax inkun effettiv f’żewġ kapitli. F’dan il-każ jiena kanonku onorarju tal-kolleġġjata ta’ Ħal Qormi.

Jagħmel sens li tkun kanonku?

Xi wħud jistaqsu kemm illum il-ġurnata dawn it-titli għadhom jagħmlu sens. Illum, meta l-maġġoranza tal-poplu Malti minkejja li jistqarr li huwa Kattoliku ma jersaqx lejn il-knisja? Ikolli nistqarr li fl-opinjoni tiegħi il-maġġoranza tal-Maltin għadhom japprezzaw dawn it-titli l-aktar fi rħula u bliet bi tradizzjonijiet antiki. Hu għalhekk li l-kapitlu għandu jistudja sewwa kif jista’ jiġbed aktar Insara lejn il-bankijiet tal-knisja. Dan huwa wieħed mid-dmirijiet tal-kapitlu u fl-opinjoni tiegħi hawn bosta dawk li qegħdin jippruvaw jagħmlu dan.

Bħalma diġà għidt, jiena ġejt maħtur kanonku onorarju u allura ma għandix wisq setgħa fil-kapitlu. Allura jkun hawn min jistaqsi għalfejn ġejt magħżul. Il-kolleġġjata li llum nagħmel parti mill-kapitlu tagħha, anke jekk biss bħala unur hija dik il-knisja parrokkjali li fit-territorju tagħha rajt id-dawl. Jien ma twelidx l-isptar imma xħin xbajt ħabbatt il-bieb u ħriġt bla ma tajt ċans ta’ xejn. Fil-fonti ta’ din il-knisja għammduni, sirt nifforma parti mill-Knisja Universali propju hemm ġew. Fiha rċivejt l-ewwel sagramenti, l-ewwel tqarbina, l-ewwel qrara, fiha għamilt il-Griżma tal-Isqof. F’din il-knisja għaddejt ħafna ħin noffri s-servizzi tiegħi bħala helper u quddiem it-tabernaklu tagħha tlabt għal bosta sigħat biex il-Mulej jurini t-triq li jridni nieħu. Fiha wkoll professajt fil-ħajja reliġjuża, hemm wiegħedt lil Alla li nibqa’ tiegħu sal-mewt. Fiha ċċelebrajt l-ewwel quddiesa solenni tiegħi. F’din il-knisja saru l-funerali tan-nanniet u l-bużnanniet tiegħi. Hawnhekk iċċelebrajt il-funeral ta’ ommi. Din il-knisja hija parti minn ħajti, parti mill-istorja tiegħi u l-istorja ta’ familti. Forsi għalhekk ħafna Qriema stennew li jien inkun kanonku tal-kolleġġjata Ġorġjana. Kieku sirt kanonku onorarju ta’ xi kolleġġjata oħra, fejn ma għandi l-ebda rabta, la jien jew tal-anqas il-ġenituri tiegħi, kienet tkun ħaġa teatrali, azzjoni fażulla, ħaġa kosmetika, hekk biex ngħid “Jien kanonku!”, imma r-realtà tiegħi hija konkretament marbuta ma’ din il-kolleġġjata. B’dan il-ħsieb biss ġewwa moħħi llum ngħid li għamluni kanonku tal-kolleġġjata li hija parti minni u minn ħajti. B’din il-prospettiva biss jagħmel sens li nkun kanonku.

Allura se tħallina?

Minn ċerti mistoqsijiet li għamluli xi ħbieb indunajt kemm hawn nuqqas ta’ tagħrif dwar dan il-qasam, u għalhekk ktibt dan l-artiklu llum. Xi ħbieb minn Tal-Pietà staqsewni jekk issa li sirt kanonku kontx sejjer nitlaq mill-parroċċa tagħhom. Ovvajment weġibthom li le. Mill-banda l-oħra xi Qormin staqsewni jekk hux ser nibda nagħti servizz fil-parroċċa b’mod regolari u t-tweġiba kienet l-istess bħalma tajt lill-Pjetaniżi. Li tkun kanonku onorarju huwa unur mogħtli li xi saċerdot li aktarx ikun minn dik il-parroċċa jew ikollu xi rabta diretta u speċjali magħha. Bla dubju, dan l-unur ma jibdel xejn minni, l-ogħla don irċivejtu fl-ordinazzjoni saċerdotali tiegħi. L-investitura bħala kanonku hija pass fil-mixja saċerdotli, huwa unur li ġie mogħti lili imma ma jissuperax is-sagrament tal-Ordni Sagri.

F’dawn il-ftit ġimgħat indunajt kemm f’Malta għad hawn interess fejn jidħol tagħrif dwar dawn l-affarijiet. Naħseb li llum iċċarajt xi ftit mid-diffikultajiet li hawn fejn tidħol il-Knisja.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher fIn-Nazzjon - 4 ta' Jannar 2020