Viterbo - Belt antika bi storja kbira

 

Dan l-aħħar ftit li xejn għadna nitkellmu jew naħsbu dwar xi safra li nkunu qed nippjanaw. Il-pandemija li għaddejjin minnha bħalissa ftit li xejn ħalliet fina ħajra biex nitilqu ’l barra minn pajjiżna minkejja li l-port u l-ajruport huma miftuħin. Ir-restrizzjonijet iżommuna, iżda żgur ma jistgħux iwaqqfuna milli nimmaġinaw, milli naħsbu u milli nippjanaw għal xi safra ladarba l-imxija tal-Covid19 tkun ħaġa tal-imgħoddi.

Il-katidral u l-palazz papali

Illum nixtieq inqanqal fikom il-ħajra għal żjara f’belt li ftit li xejn nafu dwarha biss hija interessanti ħafna u ta’ min wieħed iżurha. F’moħħi għandi li noħodkom miegħi sa Viterbo, belt fir-reġjun ta’ Lazio, madwar tmenin kilometru ’l fuq minn Ruma. Jekk wieħed ikun fil-kapitali Taljana, jista’ jmur bil-karozza jew jekk ma jkunx kera waħda jista’ jmur bil-ferrovija. Il-prezz tal-ferrovija huwa baxx għax bi tnax-il ewro tmur u tiġi imma huwa vjaġġ daqsxejn twil li jieħu madwar sagħtejn. Hu x’inhu, Viterbo hija belt li mhux ta’ min ma jżurhiex jekk ikun Ruma.

Ftit storja

Viterbo hija belt antika ħafna. Isimha aktarx ġej mil-Latin, Vetus Urbs li tifsser belt qadima. Fil-fatt din il-belt tista’ tiftaħar li fiha traċċi taż-żmien neolitiku. Fi żmien l-Etruski aktarx li kienet bażi mill-aktar qawwija ta’ dan il-poplu. Ir-Rumani wkoll ħadu din il-belt f’idejhom u hemmhekk waqqfu bażi militari bl-isem Castrum Herculis. Dan l-isem ingħata għall-fatt li fil-qrib kien hemm tempju ddedikat lil alla Ercole. Sal-lum fuq l-arma ta’ Viterbo għadna naraw iljun. Dan is-simbolu ilu ġej minn dawk iż-żminijiet. Billi Ercole kien jingħad li kellu saħħa kbira, jew aħjar saħħa ta’ ljun, din il-belt żammet dan l-annimmal b’saħħtu fuq l-arma tagħha.

Fil-bidu tat-tieni millenju Viterbo kienet imdawra bis-swar u għalhekk fiha bdew jinbnew palazzi u djar ta’ bosta nies nobbli. Il-preżenza ta’ dawn il-familji nobbli wasslu wkoll għal bosta tilwim, biex ma nsejħulhomx battalji jew gwerer. Għal madwar 24 sena din il-belt kienet il-belt li fiha jgħix il-Papa. Matul dawn is-snin il-belt laħqet l-isplendur massimu tagħha. Ma jistax jonqos ladarba l-kap tal-Knisja Kattolika kien jgħix hemmhekk, il-belt kienet tilqa’ fiha dinjitarji diversi u għalhekk kien meħtieġ ikollha postijiet adattati għal dawn l-iskop.

Mat-tmien tar-residenza papali, Viterbo bdiet titlef mill-importanza tagħha imma mhux minn sbuħitha. Il-Franċiżi attakkaw u ħakmu din il-belt iżda nħelset mir-Re Ferdinanadu IV ta’ Napli meta dan ħa taħt idejh Ruma. Rat bosta taqlib fi żmien l-unifikazzjoni tal-Italja. Fit-tieni gwerra dinjija Viterbo kienet maħkuma mill-Ġermaniżi fl-1943.

Papa f’Viterbo

Diġà semmejt li Viterbo kienet tospita lill-papa għal kważi 24 sena. Kienu tmien papiet li mexxew il-Knisja minn din il-Belt. Kien il-Papa Alessandu IV li mar jgħix fil-palazz papali ta’ Viterbo. Dan il-papa miet fl-1261. Dik is-sena stess intgħażel biex imexxi d-dgħajsa ta’ Pietru Urbanu IV. Il-kurja Rumana ħalliet għal ftit Viterbo u reġgħet bdiet taħdem minn Ruma,  iżda ftit xhur wara kulħadd reġa’ lura lejn Viterbio. Fis-sena 1265 beda jmexxi l-Knisja l-Papa Klement IV. Kien dan il-papa li ħa ħsieb li jinbena l-palazz papali ta’ Viterbo li għadna naraw illum. Dan il-papa miet fl-1268. Bħalma jsir wara kull mewt ta’ papa, inġabru l-kardinali biex jeleġġu suċċessur. Hawn beda dak li baqa’ magħruf bħala l-itwal konklavi fl-istorja tal-Knisja Kattolika. Il-konklavi kien beda fit-28 ta’ Novembru 1268 u ntemm fis-27 ta’ Marzu tas-sena 1272. Tul dawn is-snin ta’ konklavi kien hemm xi kardinali li mietu waqt li kien għaddej. Intant fl-aħħar intgħażel il-Papa Gregorju X. Il-papi li baqgħu jmexxu minn Viterbo kienu Innoċenz V li mexxa għal madwar sitt xhur fl-1276, Adrijanu V li mexxa għal ftit aktar minn xahar fis-sena 1276 ukoll, Ġwanni XXI, kien papa għal tmien xhur. Il-Papa Nikol III kien elett fil-konklavi li sar f’Viterbo fl-1277 u kien il-Papa li temm it-tmexxija tal-papa minn din il-belt.

Ta’ min iżur

Bħalma tistgħu taħsbu din hija belt b’rabta diretta mat-tmexxija tal-Knisja u għalhekk wieħed isib bosta postijiet li jista’ jżur. Bla dubju wieħed ma għandux jitlef li jżur il-palazz papali, li jinsab sewwasew ħdejn il-katidral tal-belt, iddedikat lil San Lawrenz. Waħda mill-eqdem knejjes fil-belt hija dik li tissejjaħ Santa Maria Nuova. F’din il-knisja wieħed jista’ jara għadd ta’ pitturi fosthom trittiku antik ħafna. Il-knisja ta’ San Silvestru wkoll hija antika ħafna u tissemma minn Dante fid-Divina Commedia. Wieħed jimxi u jitpaxxa bil-ġmiel u bl-istorja.

Ladarba tkun hemm u l-istonku jibda jurik li wasal il-ħin biex timlih, tista’ żżur wieħed mir-ristoranti li joffru paltti tipiċi bħal soppa msejħa Acquacotta jew il-Coregone, kif ukoll idduq il-ħobż bnin li jagħmlu l-furnara tal-belt.

Viterbo tinsab qrib Ruma imma  għandha ruħ u qalb differenti għal kollox.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 31 ta' Ottubru 2020

Tal-posta

 

Persuna li tagħtina servizz u forsi qatt ma niltaqgħu wiċċ imb wiċċ magħha hija dik li ġġibilna l-posta fid-dar tagħna. Ikollna nammettu li llum dan is-servizz naqas ħafna għax il-posta elettronika ħadet ħafna minn dak li kien jagħmel il-pustier sa ftit tas-snin ilu. Biss lanqas nistgħu ngħidu li xogħol il-pustier jew pustiera ma għadux importanti għax irridu niftakru li minkejja li ittra sirna nibghatuha b’mod elettroniku, kartolina bl-awguri nibgħatuha bl-internet u l-kontijiet nirċevuhom b’e-mail, ħafna mix-xiri tagħna qed isir mill-internet ukoll u jkunu l-pustiera li jwasslulna dak li nkunu xtrajna. Għalhekk nistgħu ngħidu li jekk xogħol il-persuna li tqassam l-ittri naqas minn naħa, żdied minn naħa oħra.

Kif bdiet il-posta

Cursus Publicus

Is-sistema ta’ tqassim ta’ xi ittra jew dokument minn post għal ieħor ma huwiex xi ħaġa ta’ żminijietna. Nafu li biex pajjiż jew imperu jew saltna jitmexxew sewwa jridu sistema ta’ komunikazzjoni tajba. Għalhekk ma niskantaw xejn meta nisimgħu min jgħid li sa elfejn sena qabel Kristu fl-Eġittu tal-qedem kien jeżisti servizz ta’ komunikazzjoni. Għalhekk il-mexxejja kien ikollhom għadd ta’ ħaddiema li kienu jwasslu xi messaġġ minn post għal ieħor. Dawn kienu jinqdew bi żwiemel biex iwettqu ħidmiethom. Fiċ-Ċina nsibu li dan is-servizz kien użat ħafna sa elf sena qabel Kristu. Jingħad li kien fiċ-Ċina wkoll li beda jiżviluppa s-servizz postali primittiv. Servizzi li jixxiebħu kienu jinstabu fost il-popli tal-Persja u l-Greċja

Bit-tkabbir tal-Imperu Ruman, li mill-Belt ta’ Ruma nfirex mad-dawra tal-Mediterran kollu, kien hemm ħtieġa ta’ dan is-servizz aktar minn qatt qabel, għalhekk inħoloq dak li beda jissejjaħ Cursus publicus. Dan nistgħu ngħidu li kien l-aktar servizz postali effettiv fid-dinja antika. Biex wieħed jifhem kemm kien effiċjenti dan is-servizz ngħidu biss li ittra f’24 siegħa kienet tasal sa 270 kilometru bogħod minn fejn tiġi mpustata. Din il-veloċità fit-tqassim tal-posta ntlaħqet biss fis-seklu XIX mis-sistema postali moderna. Mal-waqgħa tal-Imperu Ruman ma nistgħux ngħidu li din is-sistema ntemmet iżda tilfet ħafna mill-effiċjenza tagħha.

Frans Von Taxis

Fl-1497 Frans Von Taxis waqqaf servizz postali għall-Imperatur Massimiljan I tal-Imperu Sagru Ruman. Dan nistgħu ngħidu kien il-bidu tas-servizz postali modern fl-Ewropa. Dan kien imexxi dan is-servizz fl-Imperu kollu u fi Spanja u kien iwassal mhux biss ittri ta’ gvernijiet, slaten u mexxejja oħra imma anke ittri jew pakketti ta’ individwi. Ir-Re Enriku VIII tal-Ingilterra waqqaf servizz simili f’pajjiżu fl-1516 u erba’ snin wara r-Re tal-Portugall, Manwel I ukoll ordna li jibda servizz ta’ tqassim ta’ ittri f’pajjiżu. Hekk qed naraw kif bdiet il-posta fl-Ewropa.

F’pajjiżna

Lejn tmiem il-ħakma tal-Kavallieri f’Malta, kien inbeda servizz fejn ittri kienu jitwasslu minn pajjiżna sa Ruma u minn hemm jitqassmu lejn id-destinazzjoni tagħhom. L-akbar numru ta’ ittri minn Malta dak iż-żmien kien ikun lejn Franza. Fi żmien Napuljun Malta baqgħet għal ftit tgawdi minn dan is-servizz imma jidher li ftit li xejn kienu jintbagħtu ittri forsi minħabba l-kontrolli stretti tal-Franċiżi. Jidher li meta l-Ingliżi ħadu Malta taħt idejhom dan is-servizz ma kienx għadu jeżisti għalhekk ftit xhur wara reġa’ beda dan is-sevizz essenzjali. F’Malta, kolonja Brittanika, servizz postali tajjeb u effettiv kien xi ħaġa li ma seta’ jonqos qatt. Dan is-servizz baqa’ jitjieb anke wara tmiem l-era Ingliża f’Malta. Fl-1998 il-posta ta’ Malta ma baqgħetx f’idejn il-gvern imma saret kumpanija bl-isem ta’ MaltaPost.

Tal-posta

Darba kont qiegħed Ħaż-Żebbuġ u ġie raġel fuqi u staqsieni minn liema triq kont għax kien sema’ li jiena minn Ħal Qormi. Meta għidtlu isem it-triq li fiha kont noqgħod, beda jsemmili l-ġirien, li xi wħud minnhom kienu għaddew għall-ħajja ta’ dejjem. Beda jsemmili nies li kont nafhom sewwa għax trabbejt magħhom. U dan ir-raġel kien jafhom ukoll għax għamel xi għoxrin sena jqassam il-posta fit-triq tagħna. Semmieli n-nanna u l-bużnanna. Semmieli mara li kienet miżżewġa wieħed Żebbuġi bħalu, semmieli kważi lill-ġirien kollha.

Ir-relazzjoni tal-pubbliku mal-pustier kien differenti erbgħin sena ilu. Kien hemm nies li ma jafux jaqraw u li kienu jirċievu ittri mingħand uliedhom emigranti fl-Awstralja, l-Ingilterra jew l-Amerika. Għal dawn kien ikun hemm il-pustier li jaqralhom l-ittra tant mistennija u ġieli kien ikun dan l-istess pustier li jikteb it-tweġiba għal dik l-ittra. Il-pustier kien ikona għan-nies tat-triq., Mhux ta’ b’xejn fil-Milied kien jispiċċa mgħobbi b’kull tip ta’ ħelu u rigali oħra. Illum ma tkunx taf min hu l-pustier tiegħek, għax daqqa jiġi wieħed u daqqa jiġi ieħor. Illum intilfet dik l-intimità bejn tal-posta u r-resident.

Minkejja kollox, minkejja l-bidliet u l-iżviluppi, xorta waħda llum għad hawn ħtieġa ta’ dan is-servizz, ta’ dan jew din il-personaġġ importanti għalina lkoll.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 17 ta' Ottubru 2020

Pontijiet

Il-bniedem, għax huwa annimal intelliġenti u għandu moħħ biex jaħseb, kull meta jiltaqa’ ma’ xi diffikultà juża dan il-moħħ biex jipprova jsib soluzzjoni. M’ilux kont għaddej mill-Marsa u bħalma jaf kulħadd, bħalissa hemmhekk hemm għaddej proġett enormi ta’ bini ta’ pontijiet. Dawn qed isiru għax kien hemm diffikultà jew aħjar problema ta’ traffiku u għalhekk kien hemm xi ħadd, jew aktarx xi wħud li ddeċidew li biex din il-problema tissolva jinbnew għadd ta’ pontijiet. Waqt li kont għaddej minn fuq pont minnhom ġietni l-kurżità dwar kif bdew jinbnew il-pontijiet fid-dinja u mort infittex xi ħaġa fuqhom. Biex tkompli tikber il-kurżità fija, dawk il-jiem infetaħ il-pont ta’ San Ġorġ f’Ġenova. U bħas-soltu dak li sibt ma xtaqtx inżommu għalija waħdi.

Ftit tagħrif

Il-pontijiet huma binjiet magħmula mill-bniedem biex jaqsmu xmajjar, toroq jew widien. Fuqhom in-nies jistgħu jimxu jew jivvjaġġaw f’vettura biex jirbħu t-tfixkil li jkunu preżentawxi xmara, triq jew wied. L-ewwel pont probabbilment kien sempliċi zokk ta’ siġra li jkun waqa’ b'kumbinazzjoni bejn iż-żewġ xtut ta’ xi  xmara. Meta l-bniedem induna bl-użu ta’ dan il-fenomenu, beda jżid zkuk oħrajn ħdejh sabiex ikunu jistgħu jgħaddu minn fuq dak li issa jkun sar pont, il-bhejjem b’tagħbijiet tqal. Maż-żmien il-pontijiet bdew ikunu dejjem aktar raffinati biex ikunu jistgħu jaqdu sewwa lil min ikollu bżonn.

Il-pontijiet naturali, min-naħa l-oħra, mhumiex xejn ħlief ir-riżultat tal-fenomeni naturali.

Biż-żmien il-pontijiet ma baqgħux isiru miz-zkuk u l-injam biss imma bdew ukoll jinbnew bil-ġebel. L-akbar bennejja tal-pontijiet tal-antikità kienu r-Rumani. Dawn bnew pontijiet f’għamla ta’ arkata jew akwadotti. Tant kienu bennejja tajbin li xi wħud mill-pontijiet li bnew għadhom jintużaw sal-lum jew jinsabu f'kundizzjoni strutturali tajba. Eżempju wieħed huwa l-Pont  ta’ Alcántara, mibni fuq ix-xmara Tajo fi Spanja. Ir-Rumani użaw ukoll għaġna ta’ tajn u materjali oħra biex ħolqu ġebel (bricks) sintetiku li beda jintuża minflok il-ġebla naturali. Elfejn sena wara għadna nistgħu mhux biss naraw xi wħud minn dawn il-pontijiet imma wkoll nużawhom.

Tower Bridge Londra

Pontijiet kbar tal-injam kienu jeżistu fiċ-Ċina sa minn madwar 400 sena qabel Kristu, filwaqt li l-eqdem pont tal-ġebel huwa l-Pont ta’ Anji, mibni bejn 595 u 605 wara Kristu. Aktar tard bdew jinbnew pontijiet tal-azzar u l-ħadid kif ukoll oħrajn kollha tal-konkos.

Pontijiet magħrufa

Madwar id-dinja nsibu bosta pontijiet magħrufin. Wieħed mill-aktar li jgħaddu minn fuqu nies bil-mixi huwa dak bl-isem Rialto li nsibu f’Venezja. Dan huwa l-ewwel pont li nbena fuq il-Kanal il-Kbir ta’ Venezja. Huwa twil 48 metru u sar fl-1588. F’Venezja wkoll hemm pont famuż ieħor li ma jgħaqqadx żewġ xtut ta’ xi kanal iżda jgħaqqad żewġ binjiet li hemm kanal jifirdhom, dan huwa dak li jissejjaħ Il Ponte dei Sospiri. Dan beda jinbena fil-bidu tas-seklu XVII u jgħaqqad il-palazz tad-Doge mal-ħabs.

Min qatt ma sema’ bil-Tower Bridge ta’ Londra li jaqsam ix-xmara Thames? Dan inbena bejn is-snin 1886 u 1894 u llum sar ikona tal-belt kapitali Nġliża. Dan il-pont għandu l-parti tan-nofs tiegħu tinfetaħ biex ikunu jistgħu jgħaddu mix-xmara bastimenti għoljin. Huwa twil 244 metru.

Min iżur Praga, il-kapitali tar-Repubblika Ċeka, żgur li jgħaddi minn fuq il-famuż Charles Bridge, pont li jaqsam ix-xmara Vitava. Dan huwa pont imżejjen b’bosta statwi tal-ġebel li juru qaddisin jew xeni mill-ħajja ta’ Kristu. Dan il-pont huwa twil 516-il metru u nbena bejn l-1357 u l-1402.

Tajjeb insmmu pont tal-ħadid magħruf ħafna. Dan huwa is-Sydney Harbour Bridge fl-Awstralja. Dan il-pont beda jinbena fl-1923 u tlesta fl-1932 huwa twil 1,149 metru. Pont ieħor tal-ħadid magħruf mad-dinja kollha huwa l-Golden Gate Bridge f’San Francisco, l-Istati Uniti. Dan huwa twil 2,737 metru u nbena bejn l-1933 u l-1937.

Malta

Il-pont li kien hemm il-Mosta

Minkejja li f’pajjiżna ma għandniex xmajjar, xorta nsibu għadd ta’ pontijiet. Wieħed mill-aktar popolari huwa dak li jaqsam il-wied tal-Mosta. Dan sa ftit deċenni ta’ snin ilu kien tal-ħadid iżda kien perikoluż u nbidel ma’ dak li naraw illum.

Pont li ftit li xejn huwa magħruf imma ta’ interess partikolari insibuh f’Ħal Qormi. Dan jissejjaħ sempliċiment bħala l-Arkata. Il-binja tiegħu hija aktarx unika f’pajjiżna u huwa kapolavur ta’ xi perit bravu għall-mod kif l-arkati li jiffurmawh jibdew mill-art u jintemmu fil-vojt ta’ nofs il-fetħa tal-pont. Min jaf kemm-il darba għaddejna minn fuqu u lanqas konna nafu x’hemm taħtna!

Nistgħu ngħidu li f’bosta widien ta’ Malta u Għawdex għandna pontijiet aktarx kollha mibnijin bil-ġebel.

Illum tajna ħarsa lejn dik l-istruttura li ħoloq il-bniedem biex jaqsam minn naħa għal oħra meta jsib xi diffikultà: il-pont. Tiskanta kemm għandu storja interessanti!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon -  24 ta' Ottubru 2020

L-arkata ta' Ħal Qormi

Indulġenzi

Spiss inkunu għaddejjin minn quddiem xi niċċa ta’ xi qaddis u taħtha jkun hemm xi biċċa rħama jew ġebla skolpita bil-kliem li min jgħid it-talb li jkun hemm miktub fuqha jakwista indulġenza għal numru ta’ ġranet. Ġieli smajna li min iżur xi knisja jew santwarju fi żmien partikulari, u jqerr u jitqarben, jikseb l-indulġenza. Imma x’inhuma sewwasew dawn l-indulġenzi li qabel tant kienu popolari u li llum donnhom ftit li xejn għadhom jaqgħu fuq moħħ il-bniedem tat-tielet millenju?

Xi tkun indulġenza?

Biex infisser xi tkun indulġenza ser nipprova nġib eżempju prattiku. Nagħmlu mod li ħabib tiegħi jistedinni d-dar tiegħu. Meta mmur martu tibda turini vażun li kien għadu kemm xtralha żewġha u li kien wisq għal qalbha. Waqt li kont qed nifli l-vażun dan żelaqli minn idejja u waqa’ fl-art u sar frak. X’naqbad nagħmel? Nistaqsi lil ħabibi minn fejn kien xtrah u mmur u nixtri wieħed bħalu eżatt u mmur nagħtih lil dik li kont kissirtilha l-vażun. Minbarra dan il-vażun, ngħaddi għand tal-fjuri u nixti bukkett ward lil mart ħabibi biex bħal inpattilha tal-kedda li nkun tajtha. Il-vażun ikun reġa’ ingħata imma l-qatgħa jew il-kedda li nkun tajthom nipprova npattiha bil-bukkett tal-fjuri.

Id-dnub jinħafer bis-sagrament tal-qrar imma n-Nisrani jemmen li d-dnub huwa offiża lil Alla u għalhekk minbarra li jaf li wara l-qrar dnubietu jkunu ġew maħfurin, xorta jkun jaf li jkun offendiH, għalhekk jagħmel it-talba tal-indulġenza bħala tpatija tal-offiża li jkun wettaq. L-indulġenza ma taħfirx dnubiet. Il-qrar qisu l-vażun li xtrajt fl-eżempju u l-indulġenza hija l-bukkett tal-ward.

Mela tajjeb ngħidu li d-duttrina tal-indulġenza hija aspett tal-fidi tal-Knisja Kattolika, li tirreferi għall-possibbiltà li tħassar parti speċifika ħafna tal-konsegwenzi tad-dnub (li ngħidulha piena temporali), mill-midneb li jkun stqarr l-iżball tiegħu (id-dnub) b’indiema sinċiera u jkun inħafer permezz tas-sagrament tal-qrar.

Il-bidu tal-indulġenzi

L-indulġenzi jafu l-bidu tagħhom fil-fidi Lhudija, kif wara kollox taf il-bidu tagħha l-fidi Nisranija. Il-Lhud kellhom l-obbligu li fis-sena sabbatika, sena li tiġi kull seba’ snin, jeħles lill-ilsiera Lhud, iserraħ l-art billi ma jħawwel jew jiżra xejn fiha u jaħfer id-dejn.  Fil-ktieb tad-Dewteronomju nsibu miktub hekk: “Fi tmiem kull seba’ snin tagħmel il-maħfra;  u l-maħfra tkun din: kull min ikollu jieħu, jaħfer kulma jkun silef lil għajru; ma jitlobx lura l-ħlas minnu malli titnieda l-maħfra f’ġieħ il-Mulej. Tista’ titlob lill-barrani, imma lil ħuk erħilu dak li jkollok għandu.” (Dewt: 15, 1-3)

Fit-Testment il-Ġdid insibu li Ġesù biddel l-iskjavitù materjali mal-ħakma tad-dnub.

Fl-1300 il-Papa Bonifaċju VIII żamm l-ewwel Ġublew u ta l-indulġenza lill-pellegrini li jżuru xi waħda mill-bażiliċi papali ta’ Ruma. Il-Konċilju Vatikan II fis-snin sittin tas-seklu li għadda biddel u temm bosta prattiċi li kien hemm marbutin mal-indulġenzi.

Ġieli nisimgħu wkoll b’indulġenza plenarja jew indulġenza parzjali. Id-differenza hija li l-plenarja tħassar għal kollox dik li diġà semmejna, piena temporali, filwaqt li l-indulġena parzjali tħassar din il-piena għal numru ta’ jiem jew ġimgħat jew snin skont kif tkun ingħatat. Fil-fatt fuq il-lapida ta’ xi niċċa jew fuq xi santa li jkollha l-indulġenza, jkun hemm imniżżel iż-żmien li dak li jkun ikun taħt dik l-indulġenza.

Il-Protestanti

l-indulġenzi kienu wieħed mill-punti li ma qabilx magħhom Martin Lutertu, il-patri Agostinjan li jista’ jissejjaħ missier il-Protestaniniżmu.

Bejn is-sekli XIV u XVI l-indulġenzi kienu popolari ħafna u wieħed kien anke jista’ jiksibhom bil-flus. F’dawk is-sekli kienu qed jinbnew bosta knejjes, fosthom il-bażilika ta’ San Pietru fil-Vatikan. Il-flus tal-indulġenzi, li kienu jissejħu Oblatio, kienu jmorru għal dan il-bini kif ukoll biex jinżammu xi istituzzjonijet oħrajn fi ħdan il-Knisja Kattolika bħalma huma sptarijiet u skejjel. Dak iż-żmien il-Knisja kienet l-unika entità li tieħu ħsieb dawn l-istituzzjonijet.

Martin Luteru ħadha kontra dan il-bejgħ ta’ indulġenzi. Illum bil-mentalità tagħna ngħidu li kellu raġun, iżda ma rridux naraw dak li seħħ madwar sitt mitt sena ilu bil-ħsibijiet tal-bniedem tal-lum. Mhux qed ngħid li kienet ħaġa sewwa li indulġenza tinxtara, imma tal-anqas illum għandna knejjes li huma patrimonju universali ta’ ġmiel bla qies. Fejn jidħlu skejjel u sptarjiet ma għandniex xi ngħidu, kienu opri ta’ karità li l-Knisja minn dejjem għamlet u li minn xi mkien dejjem riedet tiffinanzjahom.

Illum l-indulġenzi ftit għadna nisimgħu bihom u jingħataw l-aktar meta jsir xi ġublew. Biss tajjeb inkunu nafu x’inhuma għax meta ngħaddu minn quddiem xi niċċa, li bihom hija miżgħuda Malta, għadna naraw il-kitba li tagħti l-indulġenza. Issa nafu xi ħaġa dwarhom!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 10 ta' Ottubru 2020

Tfal imdejqin

 

Dan l-aħħar qrajt artiklu fuq ġurnal lokali (TOM 21/9/20) li jkolli nistqarr tkexkixt bih u ġabni f’sensija  dwar ċerti realtajiet tal-ħajja li qegħdin ngħixu magħhom u forsi ftit li xejn ninnutawhom. Qed nirreferi għar-riżulat ta’ stħarriġ li wettqet l-Università ta’ Malta bħala parti minn studju internazzjonali dwar il-benessere tat-tfal. Dan l-istħarriġ ħareġ fiċ-ċar li hemm persentaġġ ta’ tfal Maltin ma humiex kuntenti bil-ħajja li qed jgħixu. Minbarra dan hemm ukoll persentaġġ ta’ tfal li qegħdin jgħixu f’riskju ta’ faqar.

Tkexkixt għax rajt li dawk li suppost qegħdin fl-isbaħ żmien ta’ ħajjithom diġà ġew wiċċ imb wiċċ ma’ ħajja iebsa jew tqila wisq għalihom u d-dwejjaq saru jafu xi jfisser minn ċkunithom.

Huma u aħna

Tajjeb naraw ftit id-differenzi bejn il-ħajja li għexna aħna madwar erbgħin jew ħamsin sena ilu u l-ħajja li qed jgħixu wliedna. Aħna ma kellniex il-lussu li għandhom it-tfal tal-lum imma kellna dak kollu li konna neħtieġu, kemm id-dar kif ukoll l-iskola, ma konniex infittxu ħwejjeġ tad-ditta għax sħabna għandhom ħwejjeġ jiswew ħafna flus, imma dejjem ilbisna tajjeb. Ommijietna kienu l-ħajjata tagħna, kienu jaħdmulna il-flokkijiet tas-suf għax-xitwa u jħitulna l-qomos għas-sajf. Ma kellniex marki tad-ditti fuq ħwejjiġna imma dejjem kellna t-tbissima fuq fommna. Ħadd ma kien jara lil ħaddieħor inqas minnu għax konna lkoll xorta.

Aħna ma kellniex tablets jew mobiles biex nilgħabu bihom iżda kellna l-ftuħ tal-kampanja qrib djarna. Hemmhekk konna ngħaddu s-sigħat niġġerraw u nilgħabu flimkien. Illum uliedna fil-ħin ħieles tagħhom jiltaqgħu flimkien permezz tal-media soċjali. Għal dawn it-tfal saret ħajja diġitali, surreali u artifiċjali. Nemmen li hawn tfal Maltin li qatt ma lagħbu cat jew noli jew ħarba. Illum il-logħob tat-tfal ma għadux bil-boċċi, bil-karozzi ċkejnin mudelli perfetti tal-karozzi vera u bis-suldati tal-plastik għas-subien jew bil-lasktu, biż-żibeġ jew bil-pupi u l-push chair għall-bniet. Logħob it-tfal sar quddiem xi televiżjoni b’xi apparat imwaħħal miegħu.

Fadal fejn?

Kemm-il darba lagħbna partita futbol fit-triq? Erba’ ġebliet iservu ta’ lasti u ejja ħa mmorru. L-asfalt tat-triq kien iservi tajjeb ħafna biex fuqu b’ġebla npinġu disa’ kaxxi biex nilgħabu l-passju. Naqta’ rasi li hawn tfal Maltin li qatt ma lagħbu dan il-logħob. U biex ngħidu d-dritt, illum lanqas fadal fejn jilgħabuh. Pajjiżna sar blokka konkos. Insibu rħula fejn lanqas ġnien pubbliku ma jeżisti, fejn it-toroq tant huma traffikużi li bilkemm tista’ timxi fihom aħseb u ara tilgħab il-passju jew xi logħba futbol! Fadal fejn jilgħabu barra mid-djar it-tfal tal-lum?

Barra milli ma fadalx fejn, lanqas fadal dik is-sigurtà li kien hawn f’pajjiżna fi żmien ċkunitna. Għalhekk lanqas nagħti tort lill-ġenituri li ma jħallux lil uliedhom joħorġu mid-dar.

Għaqdiet

Fi ċkunitna konna ngħaddu ħafna mill-ħin ħieles f’xi għaqda reliġjuża. Il-Museum u l-Azzjoni Kattolika u wara l-adolexxenza, iż-Żgħażagħ Ħaddiem Nsara jew f’xi youth centre. Illum il-ħin ħieles tat-tfal ġie okkupat mill-kbar. Tfal jittieħdu jitgħallmu jiżfnu jew ikantaw jew jagħmlu xi attività oħra skont ix-xewqa tal-ġenituri.

L-għaqdiet li konna nattendu aħna kienu jħallulna spazju għall-fantasija ta’ moħħna. Hike mal-membri l-oħra tal-għaqda li nattendu , l-Ħadd waranofsinhar kienet tkun l-isbaħ ħarġa u tagħtina enerġija biex l-għada filgħodu nerġgħu nbdew ġimgħa oħra ta’ skola. Illum donnhom sparixxew il-hikes!

Finanzi

Il-ħajja li poġġejna lil uliedna fiha titlob bosta spejjeż. Kull attività trid tħallas għaliha mhux bħal-logħob barra, mhux bħall-hike mas-superjur tal-Museum! Kull fejn tmiss trid iddaħħal idek fil-but. Tassew li l-istandard of living f’pajjiżna għola għax għandna aktar flus fil-but, imma l-kwalità ta’ ħajja li qed jgħixu t-tfal żgur li ma għolietx u l-istħarriġ li sar mill-Università ta’ Malta jurina biċ-ċar dan li qed ngħid.

Ladarba l-istandard of living għola, dan ma għoliex biss għat-tfal iżda anke għall-kbar. Biex inlaħħqu ma’ dan l-istandard iridu joħorġu jaħdmu l-missier u l-omm bil-konsegwenza li xi tfal meta jiġu mill-iskola ma jsibu lil ħadd id-dar. Il-ġenituri wkoll inbidlilhom l-istil ta’ ħajja li jgħixu u għalhekk sar għandhom aktar spejjeż. Jaqbel li ma noqgħodx nidħol f’dettallji dwar l-ommijiet u l-missirijiet ta’ dari u dawk tal-lum.

Frott

Numru minn uliedna stqarrew li ma humiex kuntenti bil-ħajja li qed jgħixu jew aħjar bil-ħajja li qed ikollhom jgħixu fiha minħabba fina l-adulti. Dan huwa l-frott li qed naħsdu minn dak li żrajna aħna stess. Id-dispjaċir huwa li l-frott qares qed ikollhom jieħduh l-ulied.

Ma nafx jekk hemmx soluzzjoni għal problema bħal din, li wara kollox hija fergħa minn elf problema oħra tal-bniedem tal-lum. Jiddispjaċini għat-tfal tagħna li meta suppost qegħdin fir-rebbiegħa ta’ ħajjithom, diġà daħħalnihom fix-xitwa bil-maltemp kollu li ġġib magħha. U dan qaluh it-tfal stess.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 3 ta' Ottubru 2020