Il-lingwa tal-qniepen

 

Kważi kull wieħed u waħda minna jgħix qrib xi knisja jew kappella. Għal xi wħud minna dawn il-binjiet għandhom importanza kbira, għal oħrajn forsi llum saru insinifikanti, imma żgur li xi darba jew oħra matul il-jum ilkoll kemm aħna jkollna nisimgħu d-daqq tal-qniepen li ħafna minn dawn il-knejjes għandhom.

Id-daqq tal-qniepen huwa lingwa, iwassal messaġġ li sakemm ma titgħallimx dik il-lingwa tibqa’ ma tifhimx il-messaġġ li jkunu qed iwasslu u għandek mnejn tistħajlu daqq bla sens. Anke l-arloġġi tal-knejjes tagħna għandhom lingwa, trid tifhem id-daqq tal-qniepen tagħhom biex bla ma tkun qed tara l-arloġġ tkun tista’ tkun taf x’ħin ikun sar. U biex ngħid kollox, hemm daqq differenti bejn arloġġ u ieħor, biżżejjed tisma’ qniepen ta’ arloġġ ta’ Malta u dawk ta’ xi knejjes f’Għawdex. Is-sistema, jew dik li sejjaħt fil-bidu bħala “lingwa” hija differenti. Anke l-mod kif jindaqqu l-qniepen huwa differenti, Malta u anke Għawdex il-qanpiena tibqa’ ma tiċċaqlaqx u tindaqq billi l-ilsien tagħha jitħabbat mal-ġnub tagħha. F’pajjiżni oħra spiss naraw il-qanpiena tiċċaqlaq biex taħbat mal-ilsien. L-istess nistgħu ngħidu għall-forma. Hemm dawk bil-kuruna u hemm dawk mingħajr kuruna. Insomma fejn jidħlu l-qniepen hemm dinja enormi u hemm bosta x’wieħed jgħid jew jikteb.

Okkażjonijiet ta’ dari

Il-qanpiena twassal dak li jkun irid iwassal min ikun qed idoqqha, ovvjament skont iż-żmien u skont il-ħin. F’parroċċi tradizzjonali sa ftit snin ili kien hawn fejn jindaqqu l-qniepen f’diversi waqtiet tal-jum bħall-Paternoster, ma’ sbieħ il-jum biex dak li jkun iqum u jrodd ħajr lill-ħallieq talli tah il-grazzja jerġa’ jara jum ġdid, fit-tmienja ta’ filgħodu biex jingħad l-Angelus, f’nofsinhar biex ukoll isir talb u ssir waqfa għall-ikel, it-tokki tal-Ave Maria ma’ nżul ix-xemx u l-aħħar tokki hekk imsejħa tal-imwiet. Barra minn hekk kwarta qabel ma tibda kull quddiesa tindaqq qanpiena li tavża li tkun ser issir quddiesa. Matul il-quddiesa, jekk din tkun solenni, isir daqq ta’ qniepen kemm fil-Glorja kif ukoll fis-Santus. Jekk dik il-quddiesa tkun ta’ nhar il-festa tar-raħal, allura qabel ma tibda jsiru tliet moti ta’ kwarta u waqt il-paniġierku jinġibdu tokki wkoll. Nhar ta’ Ġimgħa fit-tlieta ta’ waranofsinhar tindaqq dik li tissejjaħ “tat-tlieta” biex tfakkar il-ħin li fih miet Ġesù. F’mewt ta’ xi parruċċan tindaqq “il-mewt” li tvarja jekk imutx raġel jew mara u jekk il-mejjet ikun saċerdot id-daqq ikun differenti. Qed taraw x’lingwaġġ fih id-daqq tal-qniepen. Illum intilef bosta minn dan il-patrimonju.

L-ewwel qniepen

L-ewwel qniepen tal-metall inħolqu fiċ-Ċina tal-qedem u kienu jintużaw bħala parti minn ċerimonji reliġjużi. It-tradizzjoni tal-użu tal-qniepen għaddiet għar-reliġjonijiet Hindu u Buddisti. Il-qniepen kienu jiġu mwaħħlin fid-daħliet tat-tempji Hindu u kienu jindaqqu waqt it-talb. Għalkemm l-​użu tal-​qniepen mhuwiex imsemmi b’mod espliċitu fil-​Bibbja, f’salm numru 100 nsibu hekk:  aqdu bil-ferħ lill-Mulej, idħlu quddiemu b’għana ferrieħi; u l-​qniepen huma mod tajjeb ħafna kif jagħmlu dan. Il-qniepen ġew introdotti fil-knejjes Kristjani madwar is-sena 400 AD minn Pawlinu, Isqof ta’ Nola fil-Campania wara li l-missjunarji kienu ilhom jużaw il-qniepen tal-idejn biex isejħu n-nies għall-qima. Kellhom jgħaddu madwar 200 sena oħra biex il-qniepen ikunu jidhru b’mod prominenti fil-knejjes u l-monasteri madwar l-Ewropa.

Stejjer, leġġendi u drawwiet

Fil-Medju Evu, ħafna kienu jemmnu li l-qniepen tal-knisja kellhom poteri sopranaturali. Jingħad li darba kien hemm Isqof li beda jdoqq il-qniepen biex iwissi lin-nies tal-lokal dwar attakk imminenti u li meta l-għadu sema’ l-qniepen, dan telaq jiġri lura bil-biża’. Fl-era moderna forsi ma nistgħux napprezzaw u lanqas nemmnu kemm dawn il-qniepen kellhom importanza fil-ħajja tal-bniedem. Kien maħsub ukoll li l-qniepen tal-knisja setgħu jdoqqu lilhom infushom fi żminijiet ta’ traġedji u diżastri. It-twemmin fil-qawwa tal-qanpiena kompla fis-seklu 18. Kienu jindaqqu qniepen biex ikeċċu l-ħażen, biex ifejqu lill-morda, biex jikkalmaw il-maltempati qabel xi vjaġġ, biex jipproteġu l-erwieħ tal-mejtin u biex jimmarkaw il-ġranet ta’ xi eżekuzzjoni.

Il-qniepen huma ħafna drabi assoċjati mat-tiġijiet, mhux biss permezz tad-daqq tagħhom biex juru s-servizz tat-tieġ iżda s-simbolu tal-qniepen jista’ jinstab f’dekorazzjonijiet fuq il-kejk, fl-inviti u l-kartolini. Id-daqq tal-qniepen tal-knisja fit-tiġijiet aktarx imur lura għall-wirt Ċeltiku tal-Iskozja u l-Irlanda. Is-superstizzjonijiet wasslu lill-knejjes biex iddoqqu l-qniepen biex ibegħdu l-ispirti ħżiena u jagħtu xewqat tajba lill-miżżewġin ġodda.

Tiskanta kemm hemm x’wieħed jgħid fuq dawn il-qniepen li ġieli jkunu wkoll suġġett ta’ argumenti. Ovvjament min jabqad argument dwar jekk għandhom ikomplu jdoqqu l-qniepen matul il-lejl jew fil-festi u sebaħ u dalam ikun awtomatikament qed juri kemm għandu nuqqas ta’ tagħrif dwar dawn l-għodod li tant kienu siewja għal missirijietna u li għadhom jaqdu lilna sal-lum – kemm-il darba nitgħallmu l-lingwa tagħhom!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 5 ta' Marzu 2022