Funtana

 

Illum il-ġurnata ma tmurx fi ġnien jew f’xi post pubbliku li ma tarax xi funtana. Anke f’bosta djar tagħna, meta djarna kienu għadhom djar u mhux gabubi, konna nsibu bosta minnhom b’xi funtana fil-ġnien jew bitħa jew saħansitra fil-parapett. U dan mhux f’pajjiżna biss, il-funtana hija għamara importanti fil-postijiet pubbliċi.

Mill-qedem

Il-kelma “funtana” ġejja mil-latin Fons li tfisser għajn tal-ilma. Biss dan ma jfissirx li kienu r-Rumani li waqqfu l-ewwel funatani. Oriġinarjament il-funtani kienu purament funzjonali, magħqudin ma’ għejun jew akwadotti bl-iskop li jipprovdu ilma tax-xorb u ilma għall-għawm u l-ħasil lir-residenti tal-bliet u l-irħula. Sal-aħħar tas-seklu XIX il-biċċa l-kbira tal-funtani kienu jaħdmu bil -gravità u għalhekk kellhom bżonn għajn ta’ ilma ogħla mill-funtana, jew inkella ġibjun jew akwedott, biex l-ilma jiċċirkola jew jogħla fl-arja.

Fontana di Trevi

Ċiviltajiet antiki bnew ħwat tal-ġebel biex jaqbdu u jżommu l-ilma tax-xorb tant prezzjuż. Ħawt tal-ġebel imnaqqax, li jmur għal madwar 2000 QK, instab fil-fdalijiet tal- belt antika Sumerjana ta’ Lagash fl-Iraq tal-lum. L-Assirjani tal-qedem bnew sensiela ta’ ħwat qrib tax-Xmara Comel. Dawn kienu minquxin fil-blat samm u mqabbdin ma’ kanali żgħar li jaslu sa xi nixxiegħa. L-Eġizzjani tal-qedem kellhom sistemi inġenjużi biex jerfgħu l-ilma  tax-xorb mix-xmara Nil  u ma’ din is-sistema ħolqu l-funtani. Il-Griegi tal-qedem użaw akkwadotti u funtani li jaħdmu bil-gravità biex twassal l-ilma lill-pubbliku. Skont l-istoriċi tal-qedem, il-funtani kienu diġà jeżistu f'Ateni, Korintu u bliet Griegi antiki oħra fis-sitt seklu qabel Kristu. Dawn kienu jkunu l-punti tat-tmiem tal-akwadotti li ġabu l-ilma minn għejjun jew xmajjar fil-bliet. Ir-Rumani tal-qedem bnew sistema estensiva ta’ akwadotti mix-xmajjar u mill-għadajjar il-kbar biex jipprovdu ilma għall-funtani u l-banjijiet ta’ Ruma. L-inġiniera Rumani użaw tubi taċ-ċomb minflok tal-bronż biex iqassmu l-ilma mal-belt kollha. Matul il-Medju Evu, l-akwadotti Rumani tkissru u ħafna funtani madwar l-Ewropa ma baqgħux jaħdmu, għalhekk il-funtani spiċċaw biss bħala dekorazzjoni. F'Ruma, il-Papa Nikola V (1397–1455) iddeċieda li jsebbaħ il-belt u jagħmilha kapitali denja tad-dinja Kristjana. Fl-1453, huwa beda jibni mill-ġdid l-Acqua Vergine, l-akwedott Ruman, li kien jinsab f’rovina sħiħa, li kien ġab ilma nadif tax-xorb lejn il-belt minn 13-il kilometru bogħod. Huwa ddeċieda wkoll li jerġa’ jqajjem id-drawwa Rumana li jimmarka l-punt tal-wasla ta’ akkwadott b’funtana grandjuża kommemorattiva. Huwa kkummissjona lill-perit Leon Battista Alberti biex jibni l-famuża Fontana di Trevi. 

Aktar qrib tagħna

Fil-bidu tas-seklu XIX Londra u Pariġi bnew akwadotti u funtani ġodda biex jipprovdu ilma tax-xorb nadif lill-popolazzjonijiet tagħhom li kienet kibret sewwa. Napuljun Bonaparte beda l-bini tal-ewwel kanali li jġibu l-ilma tax-xorb lejn Pariġi u ma’ dawn il-kanali saru ħmistax-il funtana ġdida, l-aktar famuża hija l-Fontaine du Palmier fil-Place du Châtelet li twaqqfet biex tfakkar ir-rebħiet militari tiegħu. Il-funtani ta’Pariġi fis-seklu XX ma kellhomx aktar għalfejn ifornu l-ilma tax-xorb - kienu purament dekorattivi u peress li l-ilma tagħhom ġeneralment kien ġej mix-xmara u mhux mill-akwadotti tal-belt, l-ilma tagħhom ma kienx għadu tajjeb għax-xorb. Tmienja u għoxrin funtana ġdida nbnew f’Pariġi bejn l-1900 u l-1940; disa’ funtani ġodda bejn l-1900 u l-1910; erbgħa bejn l-1920 u l-1930; u ħmistax bejn l-1930 u l-1940. Niżbalja jekk ngħid li Pariġi hija l-belt tal-funatani?

Funtani mibnija fl-Istati Uniti bejn l-1900 u l-1950 segwew l-aktar mudelli Ewropej u stili klassiċi. Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, il-funtani fl-Istati Uniti saru aktar varjati fil-forma.

Il-Funtana tat-Tritoni

Inħoss li nkun qed nonqos jekk nikteb dwar il-funtani u ma nsemmix xi ħaġa żgħira dwar l-aktar funtana popolari ta’ pajjiżna – il-Funtana tat-Tritoni, sewwasew qabel tidħol fil-Belt Valletta, fil-pjazza li llum sar jisimha Pjazza Tritoni.

Din il-funtana kienet iddisinjata u mibnija bejn l-1952 u l-1959, imfassla b'mod konġunt mill-iskultur Vincenzo Apap u l-kollaboratur tiegħu Victor Anastasi. Il-funtana nxtegħelet l-ewwel darba nhar is-Sibt 16 ta' Mejju 1959. Il-funtana tikkonsisti fi tliet figuri tal-bronż ta’ Tritoni mitoloġiċi li qegħdin iżommu platt. Tnejn mit-Tritoni qegħdin bilqiegħda, filwaqt li t-tielet wieħed għarkobbtejh. Fl-1 ta’ Marzu 1978, waħda mill-idejn ta’ wieħed tat-Tritoni nkisret u l-platt ta’ fuq waqa’ u rriżulta fi ħsara sinifikanti lil tnejn mit-tliet Tritoni. Kien sar pilastru f’nofs il-funtana biex tal-anqas ma baqgħetx imkissra. Fl-2017 sar restawr kif għandu jkun biex din il-funtana reġgħet ħadet id-dehra oriġinali tagħha. Din kienet lesta sewwasew qabel mal-Belt Valletta kienet serviet bħala l-Belt Kulturali Ewropea, fl-2018. 

Illum dorna dawra mal-funtani. Hemm ħafna aktar x’wieħed jgħid dwar dawn imma llimitajt ruħi għal ftit funtani biss, għax jingħad li madwar id-dinja kollha hawn akar minn 280,000 funtana f’postijiet pubbliċi. Mur semmihom kollha!

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Settembru 2023