Lejlet il-Festa tal-Festi

Ninsabu f’Sibt il-Għid u xieraq inkunu nafu xi ħaġa dwar il-festa li niċċelebraw għada

Isem

Il-kelma “Għid” hija kelma Għarbija li tfisser festa kbira jew il-festa tal-festi. Fil-Knisja Kattolika niċċelebraw aktar minn għid wieħed. Niftakru fl-għeżież tagħna mejtin fl-Għid tal-Imwiet, niċċelebraw l-Għid tal-Assunta, għandna Għid il-Ħamsin u fuq kollox għada huwa l-Għid il-Kbir. Il-Lhud għandhom l-Għid tagħhom li jfakkar it-tmiem tas-snin li huma kienu skjavi f’art barranija. Il-Musulmani ma jiċċelebrawx l-Għid jew l-Għidijiet tagħna imma għandhom ukoll l-Għid tagħhom, Eid al-Fitr li jtemm ir-Ramadan. Skont it-tradizzjoni Musulmana, Eid al-Fitr kien oriġinat mill-profeta Muhammad. Skont ċerti tradizzjonijiet dawn il-festi bdew f'Medina wara l-migrazzjoni ta' Muhammad minn Mekka.

It-terminu Ingliż modern Easter, kif ukoll Ooster bl-Olandiż modern u Ostern bil-Ġermaniż, żviluppa minn kelma bl-Ingliż qadim li ġieli konna nsibuha miktuba bħala Ēastrun, Ēastron jew Ēastran. Aktar tard bdiet tinkiteb Ēastru, Ēastro, Ēastre jew Ēostre. Il-venerabbli Beda jipprovdi l-uniku sors dokumentat għall-etimoloġija tal-kelma. Fil-ktieb tiegħu “The Reckoning of Time” huwa kiteb li Ēosturmōnaþ, bl-Ingliż qadim għax-'Xahar ta' Ēostre', tradott fi żmien Beda bħala "Xahar tal-Għid", kien xahar Ingliż, li jikkorrispondi għal April, u jgħid li "darba kien jissejjaħ għal alla tagħhom li kien jismu Ēostre u  li f’ġieħu kienu jsiru festi kbar f’dak ix-xahar”.

Bil-Latin u bil-Grieg, iċ-ċelebrazzjoni Nisranija tal-Għid kienet, u għadha msejħa Pascha (bil-Grieg: Πάσχα ), kelma mnissla mill-Aramajk פסחא (Paskha) li hija ġejja mill-Ebrajk פֶּסַח (Pesach). Il-kelma oriġinarjament kienet tindika l-festa Lhudija li tfakkar il-ħruġ jew l-eżodu Lhudi mill-jasar fl-Eġittu. Pascha huwa wkoll isem li bih Ġesù nnifsu jiġi mfakkar fil-Knisja Ortodossa, speċjalment b’rabta mal-qawmien tiegħu mill-mewt u mal-istaġun taċ-ċelebrazzjoni ta’ dan l-avveniment.

Data

Ħafna jistaqsu kif id-data tal-Għid il-Kbir mhix bħad-data tal-Milied, jiġifieri data fissa. L-Għid il-Kbiru l-festi li huma marbutin miegħu huma festi mobbli, fis-sens li ma jiġux iċċelebrati f'data fissa fil-kalendarji Ġuljan jew Gregorjan li t-tnejn li huma jsegwu ċ-ċiklu tax-xemx u l-istaġuni. Minflok, id-data għall-Għid il-kbir hija determinata fuq kalendarju lunari, li jsegwi ċ-ċiklu tal-qamar, simili għall- kalendarju Lhudi. L-Ewwel Konċilju ta’ Niċea li sar fis-sena 325 wara Kristu, stabbilixxa żewġ regoli, l-indipendenza tad-dinja Kristjana mill-kalendarju Lhudi u l-użu tal-kalendarju Ġuljan mad-dinja kollha. Il-kalendarju Ġuljan għandu żewġ tipi ta’ snin: sena normali ta’ 365 jum u sena biżestili ta’ 366 jum. Huma jsegwu ċiklu sempliċi ta’tliet snin normali u sena biżestili. Is-sena medja hija twila ftit inqas minn 365.25 jum. F’dan il-Konċilju ġiet deċiża d-data mobbli tal-Għid li għadha fis-seħħ illum. Meta fid-dinja Kattolika beda jintuża l-Kalendarju Gregorjan fl-1582, li huwa aktar preċiż minn dak Ġuljan, id-data tal-Għid bdiet timxi fuq dan il-Kalendarju.

Il-bidla annwali tad-data tal-Għid hija marbuta mal-kalendarju Lunari: jum l-Għid, fil-fatt, jiġi ċċelebrat fl-ewwel Ħadd wara l-ewwel qamar sħiħ tal-istaġun tar-rebbiegħa, f’perjodu bejn wieħed u ieħor bejn it-22 ta’ Marzu u l-25 ta’ April. Ir-raġuni għad-data li tiċċaqlaq insibuha fl-ewwel sekli: l-Għid Nisrani kien isir fl-ewwel Ħadd ta’ wara l-Għid Lhudi, iċċelebrat fl-14-il jum tax-xahar ta’ Nisan, għax skont l-evanġelista Ġwanni kienet id-data tal-mewt ta’ Ġesù. Biex tikkalkula d-data tal-Għid, għalhekk, trid tkun taf id-data tal-ewwel qamar sħiħ wara l-21 ta’ Marzu u f’dak il-punt ikollok bżonn tgħodd sal-ewwel Ħadd, dak ikun Ħadd il-Għid. Dwar din il-ħaġa kien hemm ħafna suġġerimenti biex l-Għid il-Kbir ikollu ġurnata fissa, ikun jista’ jsir f’seba’ ġranet skont liema minnhom ikun il-Ħadd. Sa issa għadna nużaw ir-regola li tana l-Konċilju ta’ Nicea. L-Ortodossi għadhom sal-lum jikkalkulaw id-data tal-Għid il-Kbir fuq il-Kalendarju Ġuljan u għalhekk spiss l-Għid il-Kbir fil-Lvant ma jkunx iċċelebrat fl-istess jum li jiġi ċċelebrat fil-Punent.

Qabel l-Għid

Fil-biċċa l-kbira tal-fergħat tal-Kristjaneżmu tal-Punent, l-Għid huwa preċedut mir-Randan, perjodu ta’ penitenza li jibda nhar l-Erbgħa tal-Irmied, idum 40 jum mingħajr ma ngħoddu il-Ħdud u spiss ikun żmien ta’  sawm u penitenzi oħra. Il-ġimgħa ta’ qabel l-Għid hija magħrufa bħala l-Ġimgħa Mqaddsa. Din hija żmien importanti għall-osservaturi biex ifakkru l-aħħar ġimgħa tal-ħajja ta’ Ġesù fuq l-art. Il-Ħadd ta’ qabel l-Għid huwa Ħadd il-Palm, bl-Erbgħa ta’ qabel l-Għid ikun magħruf bħala l-Erbgħa tat-Tniebri. L-aħħar tlett ijiem qabel l-Għid huma Ħamis ix-Xirka, il-Ġimgħa l-Kbira u s-Sibt il-Għid. Fil-Kristjaneżmu tal-Lvant il-preparazzjoni spiritwali għall-Għid tibda bir -Randan li jdum għal 40 jum kontinwu jiġifieri inkluż il-Ħdud. Ir-Randan jintemm nhar il-Ġimgħa l-Kbira u l-għada jkun s-Sibt Lazzru. 

Hemm storja twila dwar il-proposti tad-data tal-Għid, imma sa issa għadna niċċelebrawh il-Ħadd wara l-ewwel qamar kwinta tar-rebbiegħa. Hu x’inhu, huwa festa kbira, anzi l-akbar festa fil-Knisja.

Fr Reno Muscat

It-Triq tas-Salib

 

Lourdes

Ninsabu resqin lejn il-Ġimgħa Mqaddsa. Waħda mill-aktar devozzjonijiet popolari fi ħdan il-Knisja hija t-talba li xi wħud isejħu l-Via Sagra jew il-Via Crucis li fil-verità tfisser “It-triq tas-salib” li minnha għadda Kristu minn xħin ingħata l-kundanna tal-mewt permezz tat-tislib sakemm tnizżżel minn fuq is-salib u kien midfun. Tradizzjonalment dawn huma erbatax-il waqt li minnhom għadda Kristu fl-aħħar waqtiet tiegħu fid-dinja. Illum qed insibu il-ħmistax-il stazzjon li jfakkar il-qawmiet mill-mewt ta’ Ġesù għax l-istorja tal-passjoni ma ntemmitx bil-mewt imma kompliet bil-qawmien mill-imwiet. Għalkemm xi stazzjonijiet ma nsibuhomx miktubin fl-evanġelji, dawn illum daħlu fl-istorja tal-passjoni.

Id-devozzjoni lejn it-triq tas-salib bdiet fost il-pellegrini li kienu jżuru Ġerusalemm u jimxu fl-istess toroq li minnhom għadda Kristu fi triqtu lejn il-Golgota. Din id-devozzjoni bdiet tinfirex fost l-Insara fil-Knisja kollha u minħabba li Ġerusalemm mhux dejjem kien post sikur li wieħed iżur, bdew jitpoġġew xbihat li juru l-istazzjonijiet tal-Via Crucis fil-knejjes. Bejn is-sekli XII u XV din id-devozzjoni dahlet fid-dinja Kristjana kollha.

Il-bidu tat-triq 

Fatima

Illum insibu li l-ewwel stazzjon tal-Via Sagra hija l-kundanna ta’ Kristu għall-mewt, imma mhux dejjem kien hekk. Fil-bidu kien hemm aktar minn verżjoni waħda bħala bidu ta’ din it-talba. L-istoriċi jirrappurtaw mill-inqas erba’ episodji differenti, magħżula bħala l-ewwel stazzjon. Kien hemm min jibda l-Via Sagra bit-tislima ta’ Ġesù lil ommu Marija – Ġesù jsellem lil ommu qabel jibda l-agonija tiegħu, biss dan l-istazzjon jidher li ma kienx wisq popolari u ma damx ma għeb għal kollox. Kien hemm imbagħad żmien li din it-talba tibda bil-ħasil tar-riġlejn waqt l-Aħħar Ċena. Dan l-istazzjon sar popolari ħafna fis-seklu XVII imma ntemm ukoll. Bidu ieħor li wkoll kien popolari fis-seklu XVII kien l-agonija ta’ Ġesù fil-ġnien taż-żebbuġ. Din il-forma ta’ Via Crucis kienet iqsar minn l-oħrajn u kienet timmedita biss dak li wieħed jista’ jsib miktub fl-evanġelji. Imbagħad kien hemm forma oħra ta’ bidu li kienet il-kundanna ta’ Ġesù fil-pretorju ta’ Pilatu. Nistgħu ngħidu li din kienet l-eqdem forma ta’ bidu ta’ din id-devozzjoni u sal-lum għadha tintużab bħala l-ewwel stazzjon.

Is-suġġett tal-istazzjonijiet l-oħra kollha kien varjat ukoll. Fis-seklu XV kienet għadha tirrenja diversità kbira fl-għażla tal-istazzjonijiet, fin-numru u l-ordni tagħhom. Fid-diversi skemi tal-Via Crucis kien hemm stazzjonijiet bħalma huma l-qbid ta’ Ġesù fil-Ġetsemani, iċ-ċaħda ta’ Pietru, il-flagellazzjoni, l-akkużi malafamanti f’dar Kajfa, Kristu fil-palazz ta’ Erodi, u xi waqtiet oħra li llum ma jidhrux f’din it-talba.

Il-forma tradizzjonali 

Medjugorje

Il- Via Crucis fil-forma attwali tagħha, bl-istess erbatax-il stazzjon fl-istess ordni, kellha l-bidu tagħha fi Spanja fl-ewwel nofs tas-seklu XV, speċjalment fl-ambjenti Franġiskani. Mill-peniżola Iberika għaddiet l-ewwel għal Sardinja, li dak iż-żmien kienet taqa’ taħt il-ħakma tal-kuruna Spanjola u mbagħad minn hemm għaddiet għall-peniżola Taljana. Hawnhek San Leonardo da Porto Maurizio, patri Franġiskan, xerred ħafna din id-devozzjoni.  Hu personalment waqqaf madwar 572 Via Crucis f’postijiet diversi. Maż-żmien din il-forma daħlet fid-dinja Kristjana kollha kif għadna nsibuha sal-lum il-ġurnata.

Varjazzjoniji

Mill-1991 il-Papa beda jmur il-Kolossew nhar il-Ġimgħa l-Kbira biex flimkien ma’ eluf ta’ pellegrini minn madwar id-dinja kollha jitlob din it-talba devozzjonali fil-jum li fih il-Knisja Kattolika tkun qed tfakkar il-passjoni ta’ Kristu. Din il-Via Crucis għandha stazzjonijiet varji minn dik tradizzjonali u tissejjaħ Via Crucis biblika. Il-Via Crucis biblika ma tinkludix l-istazzjonijiet mingħajr referenza biblika preċiża, bħalma huma t-tliet waqgħat tal-Mulej, jiġifieri it-tielet, il-ħames u s-seba’ stazzjon, il-laqgħa ta’ Ġesù mal-Omm, ir-raba’ stazzjon u l-laqgħa mal-Veronika, is-sitt stazzjon. Minflok hemm stazzjonijiet oħra bħall-agunija ta’ Ġesù fil-Ġnien taż-Żebbuġ, li jsir l-ewwel stazzjon, il-ġudizzju inġust ta’ Pilatu, fil-ħames stazzjon, il-wegħda tal-ġenna lill-ħalliel it-tajjeb, il-ħdax-il stazzjon, il-preżenza ta’ Marija Omm Ġesù u d-Dixxiplu Ġwanni taħt is-Salib li ssir bħala t-tlettax-il stazzjon. Kif wieħed jista’ jara, dawn huma episodji ta’ importanza salvifika kbira u ta’ sinifikat teoloġiku sinifikanti fid-drama tal-passjoni ta’ Kristu.

Via Sagra famużi 

Ta' Pinu

Aħna l-Maltin inħobbu nsiefru u nżuru xi postijiet marbutin mal-fidi tagħna. Immorru pellegrinaġġi u minbarra li nżuru pajjiż barrani nagħqdu dawn il-jiem mal-ispiritwalità. F’postijiet bħal dawn insibu spiss il-Via Sagra. Hekk ngħidu għal Lourdes fejn hemm Via Sagra bi xbihat tal-bronz fuq għolja qrib is-santwarju. Illum hawn saret Via Sagra oħra fuq pjanura lixxa minħabba li bosta morda li jżuru l-post ma jkunux jistgħu jitilgħu l-għolja. Il-Via Sagra ta’ Fatima hija pjuttost għall-wita u fiha xbihat f’niċeċ żgħar matul il-mixja. F’Medjugorje hemm Via Sagra bi xbihat tal-bronż imma t-triq wieqfa tagħha hija mħarbta ħafna. F’San Giovanni Rotondo nsibu Via Sagra monumentali. Malta wkoll għandna triq tas-salib mill-isbaħ, quddiem il-bażilika tal-Madonna ta’ Pinu f’Għawdex.

Illum rajna ftit dwar il-bidu u l-iżvilupp ta’ devozzjoni tant kbira fi żmien il-Ġimgħa Mqaddsa.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 23 ta' Marzu 2024

Ġuda l-Iskarjota

 

Issa li l-jiem għeżież tal-Ġimgħa Mqaddsa resqin sewwa, nibdew nisimgħu spiss ir-rakkont tal-passjoni u l-mewt ta’ Kristu. Personaġġ li għandu sehem importanti minn din il-ġrajja, anke jekk f’sens negattiv, huwa Ġuda imlaqqam l-Iskarjota. Nafuh bħala dak li kien magħżul bħala appostlu minn Ġesù nnifsu imma mbagħad biegħu għal tletin biċċa tal-fidda. Minkejja l-prospettiva negattiva ta’ dan il-bniedem, huwa kien ta’ ispirazzjoni għal bosta artisti li tawna x-xbieha tiegħu fl-opri tagħhom. Tajjeb inkunu nafu xi ħaġa dwaru.

L-isem

L-isem Ġuda ġej mill-isem Ebrajk Yehudah li huwa mnissel min-nom yadah li jfisser "tifħir". Għalhekk it-tifsira tal-isem hija “l-imfaħħar” sorsi oħra jinterpretawh minflok bħala "l- iljun". L-isem Ġuda kien isem ta’ diversi rġiel fil-Bibbja. Insibu l-ewwel nett lil Ġuda, ir-raba’ mit-tnax-il iben ta’ Ġakobb u Lija, kap tat- tribù tal-istess isem, li tajjeb ngħidu li minnu kienu jagħmlu parti David u Ġesù. Dan Ġuda waqqaf saltna u għal ismu ssemmiet il-Ġudea u minnu ħa l-isem ukoll tal-fidi tal-Lhud, imsejjaħ Ġudaiżmu. Għal darba oħra fit- Testment il-Qadim dan l-isem kien iġorru wkoll Ġuda l-Makkabew, wieħed mill-mexxejja tar-rewwixta tal-Lhud kontra Selewku, Sultan tal-Asja. Fit-Testment il-Ġdid dan l-isem insibuh imniżżel mhux ħażin imma forsi l-aktar popolari huma tnejn mid-dixxipli ta’ Ġesù, Ġuda Taddew u Ġuda l-Iskarjota, li semmejna diġà. Dan tal-aħħar huwa magħruf sew għax kien it-traditur ta’ Ġesù, li biegħu lill-qassisin il-kbar għal tletin dinar. Ir-reputazzjoni ħażina ta’ dan il-karattru żammet l-isem milli jidħol fl-użu komuni f’diversi lingwi. Il-forma femminili ta’ dan l-isem huwa Ġuditta. Mela la semmejna l-Bibbja tajjeb ngħidu fit-Testment il-Qadim insibu l-ktieb ta’ Ġuditta, fejn insibu li din il-mara qatlet lil Oloferne.

L-istatwa tal-Bewsa ta' Ġuda - Ħal Qormi

L-iskarjota

Intant ejjew naraw ftit x’nafu dwar dak li tradixxa lil Ġesù. Nafu li wara t-tradiment huwa nidem u xtaq ireġġa kollox lura, imma kien tard wisq. Aktarx li b’disprament fuqu huwa mar tgħallaq. Il-mewt ta’ Ġuda hija mniżżla fit-Testment il-Ġdid fl-Evanġelju skont San Mattew u fl-Atti tal-Appostli ta’ San Luqa. Iż-żewġ verżjonijiet huma differenti u ma jaqblux ma’ xulxin. Fl-Atti ma nsibux li Ġuda mar tgħallaq imma miet meta żelaq u qasam rasu fl-għalqa li kien xtara bil-flus li kien kiseb meta tradixxa lill-imgħallem tiegħu Ġesù. Skont ħafna teologi Kristjani, l-awturi jipprovdu qari teoloġiku tal-ġrajja, aktar milli rakkont storiku dettaljat, għalhekk miet kif miet ma jibdel xejn mill-ġrajja tat-tradiment. Nuqqas ta’ qbil ieħor f’dawn iż-żewġ rakkonti huwa dwar l-għalqa imsejħa “Tad-demm” fejn Mattew jgħid li xtrawha l-Qassisin il-Kbar bil-flus li Ġuda l-Iskarjota xeħtilhom lura wara li biegħu u Luqa jgħid li Ġuda xtara l-għalqa “Tad-demm” bil-flus li tawh il-Qassisin il-Kbar.

Ġuda l-Iskarjota huwa l-protagonist tal-Evanġelju ta’ Ġuda , evanġelju apokrafu (jiġifieri ma jagħmilx parti mill-Bibbja, għalhekk ma huwiex il-Kelma ta’ Alla) miktub bil-lingwa Griega datat bejn is-snin 130 u 170. F’din ix-xogħol, it-tradiment tal-appostlu huwa mpinġi bħala att ta’ ubbidjenza u peress li s-sagrifiċċju tal-ġisem ta’ Ġesù huwa ċ-ċavetta għall-fidwa, Ġuda f’dan l-evanġelju huwa meqjus bħala eroj, li jispiċċa jkun  l-għira ta’ bosta. F’dan l-evanġelju, Ġuda jmut imħaġġar mill-appostli l-oħra.

Fl-arti

Fl-arti Ġuda l-Iskarjota kien ta’ ispirazzjoni għal bosta artisti. Jekk xejn huwa jidher f’kull opra artisitka tal-aħħar ċena. Xena oħra li turi lil dan il-bniedem hija l-bewsa li biha tradixxa lil Kristu. Fost l-aktar popolari nsibu l-pittura ta’ Giotto. Hemm imbagħad xi artisti oħra li juruh imgħallaq ma’ siġra.

Il-Bewsa ta' Ġuda - Giotto

F’Malta nsibuh f’xi wħud mis-settijiet tal-vari tal-Ġimgħa l-Kbira. Sal-bidu tas-seklu għoxrin ix-xbieha ta’ Ġuda t-traditur ma kinitx tidher fil-knejjes tagħha. Kienu l-Qriema li l-ewwel daħħlu l-istatwa ta’ Ġuda qed ibus lil Kristu fil-purċissjoni tagħhom għall-ħabta tas-sena 1907. Illum f’din il-purċissjoni Ġuda jidher ukoll fil-vara tal-aħħar ċena. Ġuda baqa’ jidher biss f’Ħal qormi għal bosta snin għax it-tieni statwa tiegħu saret għaż-Żejtun fl-1961. Din taż-Żejtun hija kopja ta’ dik tal-irħam li nsibu f’Ruma, sewwasew fejn hemm l-Iscala Santa. Minbarra f’dawn iż-żewġ irħula llum insibu l-istatwa tal-Bewsa ta’ Ġuda fil-Mosta, fin-Naxxar, Ħaż-Żebbuġ, ir-Rabat Malta, Bormla, Ħal Luqa, Raħal Ġdid u x-Xagħra Għawdex. Fiż-Żebbuġ Għawdex imbagħad insibu lil Ġuda l-Iskarjota fil-vara tal-aħħar ċena.

Illum rajna ftit dan il-personaġġ li nistgħu ngħidu li huwa kontoversajali u li ħadd ma jieħu gost ikun imxebbah miegħu imma huwa wkoll personaġġ importanti fil-ġrajja tal-passjoni u l-mewt ta’ Ġesù. Minkejja kollox lanqas nistgħu ngħidu li huwa personaġġ minsi għax kif rajna huwa wkoll popolari fis-settijiet tal-vari tal-Ġimgha l-Kbira f’Malta u Għawdex.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 16 ta' Marzu 2024

Biża’ u rispett

 Spiss inkun qed nitkellem ma’ xi ħadd u l-kliem jaqa’ dwar kemm kien jeżisti rispett qabel, meta konna għadna tfal. Il-biża’ u r-rispett huma żewġ sentimeti umani li minkejja li huma distinti minn xulxin, nistgħu ngħidu li jimxu id f’id. Ir-rispett jista’ jitqies ukoll bħala biża’ reverenzjali, jiġifieri wieħed ikun jibża’ joffendi lil xi ħadd għax ikun jirrispettah.

Fi ċkunitna

Malta tal-imgħoddi kienet art differenti għal kollox minn dik li naraw illum u l-istess ħaġa nistgħu ngħidu għall-ħajja li konna ngħixu. Dawk ta’ mpari jgħidu li kellna r-rispett u li llum dan issibu biss fid-dizzjunarju. Kien hawn rispett lejn l-awtorità, lejn kull tip ta’ awtorità, dik ċivili, governattiva u ekkleżjali. Sa minn ċkunitna konna nibżgħu mill-għalliema tagħna. Ngħid nibżgħu mhux fis-sens li nitwerwru, imma konna nirrispettawhom, kien ikollna dik li fi żmienna konna nsejħu “suddizzjoni” jew qima. Il-ġenituri tagħna kienu jimxu id f’id mal-għalliema tagħna għax kienu jemmnu li huma edukaturi tagħna daqshom. Jekk konna mmorru d-dar u ngħidu lill-ġenituri li l-għalliem kien tana xi kastig, it-tweġiba dlonk kienet tkun li bilfors li kien ħaqqna ladarba konna ħadna kastig, jekk mhux ukoll kienu jkunu jridu jkunu jafu x’għamilna u għandu mnejn il-kastiġ kien isir doppju għax ma’ dak tal-għalliem kien jiżdied ieħor tal-ġenituri. Allura l-biża’ għallmittna nirrispettaw. Konna naraw lill-għalliema bħala awtorità. Illum storja oħra, jekk għalliem jissogra jgħajjat ma’ student malajr jinbet każ ta’ abbuż. Fi żmien li konna mmorru l-iskola aħna, li għalliem jagħti daqqa ta’ riga fuq id student imqareb kienet ħaġa normali u aċċettata, illum lanqas ħarsa kerha ma jabbuża jagħti l-għalliem għax ma jridx wisq biex jara lil xi ħadd mill-ġenituri jew il-kustodji ta’ dak it-tifel jew tifla li jiġu l-iskola għas-sodisfazzjon. Personalment dan narah nuqqas ta’ rispett u nuqqas ta’ biża’ reverenzjali. U dan kollu għandu effett negattiv fuq il-kumplament tal-ħajja tal-istudent għax minn ċkunitu jibda jaħseb li għandu d-drittijiet kollha imma ma għandu l-ebda dmir. 

Pulizija

Ma rridx ngħid li kienet ħaġa tajba li meta konna tfal kienu jbeżżgħuna bil-pulizija. Kienet komuni mmens tisma’ lil min jgħid lil uliedu li jekk ma joqgħodux kwieti kien ser joħodhom għand il-pulizija. Biss aħna trabbejna nibżgħu mill-pulizija u kemm jista’ jkun ma konniex inkunu irridu li jkollna x’naqsmu magħhom. Dan kollu rabba fina sens ta’ rispett aktar milli biża’. Ngħiduha kif inhi, qabel kien hawn ħafna aktar rispett lejn l-uniformi, mhux mit-tfal biss imma mill-Maltin kollha. Illum il-Korp tal-Pulizija ta lilu nnifsu xeħta differenti, dik li bl-Ingliż insejħulha “image”, anke għall-fatt li llum l-uniformi tagħhom saret aktar qisha tack suit, għall-fatt li tara pulizija bid-daqna, mhux twal wisq bħalma kienu jkunu fi ċkuniti u tara wkoll pulizija bit-tġinġija. Mhux għax jiena kontra l-uniformi prattika li jilbsu l-pulizija llum, lanqas jien kontra pulizija qasir jew li jkollu d-daqna, sakemm tkun miżmuma pulita jew għandi xi ħaġa kontra nies li għandhom it-tpinġija, imma nħoss li aktar ma l-pulizija pprova ersaq lejn iċ-ċittadin, aktar iċ-ċittadin tilef mir-rispett li darba kellu lejn il-pulizija. Forsi għandi żball, dan huwa biss ħsieb tiegħi.

Saċerdot

Naqas bil-bosta wkoll ir-rispett lejn is-saċerdot u lejn dak kollu li għandu x’jaqsam mal-Knisja. Sa ftit aktar minn nofs seklu ilu saċerdot kien rispettat minn kulħadd, sewwasew kif kienu rispettati t-tabib, in-nutar, -l--avukat u ċerti persuni prominenti oħra fil-belt jew raħal. Għandu mnejn li r-rispett naqas nimħabba żbalji li wettqu xi membri tal-kleru, imma meta tqis li llum ftit li xejn baqa’ rispett lejn kull tip ta’ awtorità nasal biex ngħid li mhux il-każ li l-qima li darba kien igawdi l-miniseru ta’ Alla f’Malta għosfrot minabba nuqqasijiet ta’ xi wħud. Forsi l-istess bħall-każ tal-pulizija u l-uniformi? Darba lil wieħed Monsinjur qalulu li pulizija mill-uniformi jintgħaraf li huwa pulizija. Kliem li trid tiżnu u tifhmu. Dan il-monsinjur malajr wieġeb li hu mhux pulizija. Jekk l-ewwel kliem fih x’togħmod, it-tweġiba tal-mons fiha x’togħmod ukoll. Bħalma jgħid it-Taljan, l abiro non fa il monaco – l-ilbies ma jagħmilx il-patri . . . . imma għandu mnejn jgħin. Tassew li hija l-imġieba li twassal biex bniedem ikun irrispettat.

Illum ktibt ftit fuq ir-rispett u l-biża’. Ma għandhiex tkun il-biża’ li twassal għar-rispett imma għandu jkun ir-rispett li jwassal għall-biża’ reverenzjali, biża li noffendi lil xi ħadd li ma jixraqlux ikun offiż. Hu x’inhu, il-verità hija waħda, li llum naqas ir-rispett u naqset il-biża’ minn kullimkien

Fr Reno Muscat

Spiss inkun qed nitkellem ma’ xi ħadd u l-kliem jaqa’ dwar kemm kien jeżisti rispett qabel, meta konna għadna tfal. Il-biża’ u r-rispett huma żewġ sentimeti umani li minkejja li huma distinti minn xulxin, nistgħu ngħidu li jimxu id f’id. Ir-rispett jista’ jitqies ukoll bħala biża’ reverenzjali, jiġifieri wieħed ikun jibża’ joffendi lil xi ħadd għax ikun jirrispettah.

Fi ċkunitna

Malta tal-imgħoddi kienet art differenti għal kollox minn dik li naraw illum u l-istess ħaġa nistgħu ngħidu għall-ħajja li konna ngħixu. Dawk ta’ mpari jgħidu li kellna r-rispett u li llum dan issibu biss fid-dizzjunarju. Kien hawn rispett lejn l-awtorità, lejn kull tip ta’ awtorità, dik ċivili, governattiva u ekkleżjali. Sa minn ċkunitna konna nibżgħu mill-għalliema tagħna. Ngħid nibżgħu mhux fis-sens li nitwerwru, imma konna nirrispettawhom, kien ikollna dik li fi żmienna konna nsejħu “suddizzjoni” jew qima. Il-ġenituri tagħna kienu jimxu id f’id mal-għalliema tagħna għax kienu jemmnu li huma edukaturi tagħna daqshom. Jekk konna mmorru d-dar u ngħidu lill-ġenituri li l-għalliem kien tana xi kastig, it-tweġiba dlonk kienet tkun li bilfors li kien ħaqqna ladarba konna ħadna kastig, jekk mhux ukoll kienu jkunu jridu jkunu jafu x’għamilna u għandu mnejn il-kastiġ kien isir doppju għax ma’ dak tal-għalliem kien jiżdied ieħor tal-ġenituri. Allura l-biża’ għallmittna nirrispettaw. Konna naraw lill-għalliema bħala awtorità. Illum storja oħra, jekk għalliem jissogra jgħajjat ma’ student malajr jinbet każ ta’ abbuż. Fi żmien li konna mmorru l-iskola aħna, li għalliem jagħti daqqa ta’ riga fuq id student imqareb kienet ħaġa normali u aċċettata, illum lanqas ħarsa kerha ma jabbuża jagħti l-għalliem għax ma jridx wisq biex jara lil xi ħadd mill-ġenituri jew il-kustodji ta’ dak it-tifel jew tifla li jiġu l-iskola għas-sodisfazzjon. Personalment dan narah nuqqas ta’ rispett u nuqqas ta’ biża’ reverenzjali. U dan kollu għandu effett negattiv fuq il-kumplament tal-ħajja tal-istudent għax minn ċkunitu jibda jaħseb li għandu d-drittijiet kollha imma ma għandu l-ebda dmir.

Pulizija

Ma rridx ngħid li kienet ħaġa tajba li meta konna tfal kienu jbeżżgħuna bil-pulizija. Kienet komuni mmens tisma’ lil min jgħid lil uliedu li jekk ma joqgħodux kwieti kien ser joħodhom għand il-pulizija. Biss aħna trabbejna nibżgħu mill-pulizija u kemm jista’ jkun ma konniex inkunu irridu li jkollna x’naqsmu magħhom. Dan kollu rabba fina sens ta’ rispett aktar milli biża’. Ngħiduha kif inhi, qabel kien hawn ħafna aktar rispett lejn l-uniformi, mhux mit-tfal biss imma mill-Maltin kollha. Illum il-Korp tal-Pulizija ta lilu nnifsu xeħta differenti, dik li bl-Ingliż insejħulha “image”, anke għall-fatt li llum l-uniformi tagħhom saret aktar qisha tack suit, għall-fatt li tara pulizija bid-daqna, mhux twal wisq bħalma kienu jkunu fi ċkuniti u tara wkoll pulizija bit-tġinġija. Mhux għax jiena kontra l-uniformi prattika li jilbsu l-pulizija llum, lanqas jien kontra pulizija qasir jew li jkollu d-daqna, sakemm tkun miżmuma pulita jew għandi xi ħaġa kontra nies li għandhom it-tpinġija, imma nħoss li aktar ma l-pulizija pprova ersaq lejn iċ-ċittadin, aktar iċ-ċittadin tilef mir-rispett li darba kellu lejn il-pulizija. Forsi għandi żball, dan huwa biss ħsieb tiegħi.

Saċerdot

Naqas bil-bosta wkoll ir-rispett lejn is-saċerdot u lejn dak kollu li għandu x’jaqsam mal-Knisja. Sa ftit aktar minn nofs seklu ilu saċerdot kien rispettat minn kulħadd, sewwasew kif kienu rispettati t-tabib, in-nutar, -l--avukat u ċerti persuni prominenti oħra fil-belt jew raħal. Għandu mnejn li r-rispett naqas nimħabba żbalji li wettqu xi membri tal-kleru, imma meta tqis li llum ftit li xejn baqa’ rispett lejn kull tip ta’ awtorità nasal biex ngħid li mhux il-każ li l-qima li darba kien igawdi l-miniseru ta’ Alla f’Malta għosfrot minabba nuqqasijiet ta’ xi wħud. Forsi l-istess bħall-każ tal-pulizija u l-uniformi? Darba lil wieħed Monsinjur qalulu li pulizija mill-uniformi jintgħaraf li huwa pulizija. Kliem li trid tiżnu u tifhmu. Dan il-monsinjur malajr wieġeb li hu mhux pulizija. Jekk l-ewwel kliem fih x’togħmod, it-tweġiba tal-mons fiha x’togħmod ukoll. Bħalma jgħid it-Taljan, l abiro non fa il monaco – l-ilbies ma jagħmilx il-patri . . . . imma għandu mnejn jgħin. Tassew li hija l-imġieba li twassal biex bniedem ikun irrispettat.

Illum ktibt ftit fuq ir-rispett u l-biża’. Ma għandhiex tkun il-biża’ li twassal għar-rispett imma għandu jkun ir-rispett li jwassal għall-biża’ reverenzjali, biża li noffendi lil xi ħadd li ma jixraqlux ikun offiż. Hu x’inhu, il-verità hija waħda, li llum naqas ir-rispett u naqset il-biża’ minn kullimkien

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 9 ta' Marzu 2024

Marzu x-xahar ta’ San Ġużepp

 

Sa ftit għexieren ta’ snin ilu l-Maltin kienu aktar marbutin mal-Knisja u nistgħu ngħidu li kollox kien idur sal-kalendarju tal-Knisja; il-ħlas tal-qbiela tal-art, iż-żriegħ ta’ prodotti agrikoli, il-kaċċa, id-divertiment u elf ħaġa oħra. Saħansitra x-xhur kienu marbutin mal-qaddisin. Niftakar lill-bużnanna tiegħi li x-xhur kienet tafhom b’isem il-qaddisin u mhux b’isimhom stess, hekk Jannar kien ix-xahar tal-istrina, Frar ta’ San Pawl u Marzu ta’ San Ġużepp. Illum nixtieq naqsam magħkom xi ħsibijiet dwar id-devozzjoni lejn San Ġużepp. L-oriġini ta’ din id-devozzjoni hija marbuta mal-pubblikazzjoni ta’ diversi kotba li ltaqgħu tajjeb ħafna mill-fidili, ħerqana li jsiru  jafu aktar u jonoraw lil San Ġużepp, speċjalment bi tħejjija għall-festa tiegħu fid-19 ta’ Marzu.

Devozzjoni

Id-devozzjoni lejn San Ġużepp fix-xahar ta’ Marzu definittivament kibret u kompliet tinxtered meta l-Papa Ljun XIII  ħareġ l-Enċiklika  Quamquam pluries  nhar il-15 ta’ Awwissu 1889. Din il-kitba tal-Papa hija ddedikata lid-devozzjoni lejn ir-raġel ta’ Marija. Dan l-istess Papa daħħal id-drawwa li matul ix-xahar ta’ Ottubru wara r-reċita tar-Rużarju tingħad it-talba lil San Ġużepp: “O Mqaddes Ġużeppi fil-hemm li fih ninsabu …..”  Il-Papa żied nota partikolari: “F’xi postijiet, barra minn hekk, stabbiliet ruħha d-drawwa ta’ min ifaħħarha u li hija b’saħħitha, li l-komunità tiddedika x-xahar ta’ Marzu ad unur tal-qaddis Patrijarka b’eżerċizzji ta’ ħniena ta’ kuljum. Fejn din il-prattika ma tistax tiġi stabbilita, huwa għall-inqas mixtieq li qabel il-jum tal-festa tiegħu jsir tridu ta’ talb fil-knisja prinċipali tal-post.” Fil-25 ta’ Lulju 1920, fl-okkażjoni tal-ħamsin anniversarju mill-proklamazzjoni ta’ San Ġużepp bħala patrun tal-Knisja universali, Papa Benedittu XV,  ħareġ Motu proprio bl-isem  Bonum sane fejn talab lill-isqfijiet kollha tad-dinja sabiex ifittxu l-għajnuna u jitolbu lil San Ġużepp. Barra minn hekk kiteb ukoll: “Peress li hemm diversi modi approvati minn din is-Sede Appostolika, li bihom jista’ jiġi meqjum il-Patrijarka Mqaddes, speċjalment kull nhar ta’ Erbgħa matul is-sena u fix-xahar kollu proprju tiegħu, irridu li, fuq talba ta’ kull isqof, dawn id-devozzjonijiet kollha, kemm jista’ jkun, tiġi pprattikata f’kull djoċesi.” 

Erbgħat f’ġieħ San Ġużepp

Rigward l-għażla tal-Erbgħa bħala jum ta’ San Ġużepp, insibu tagħrif fil-ktieb ta’ Patri Tarcisio Stramare bl-isem: San Giuseppe: Dignità, privilegi, devozioni. Skont dan il-kittieb fil-Knisja, għall-inqas sa nofs is-seklu XVII, kien hemm id-drawwa li s-Sibt jitqies bħala l-aktar jum xieraq tal-ġimgħa biex jonora lil San Ġużepp, minħabba li f’dak il-jum issir it-tifkira ta’ Marija u Ġużeppi huwa l-Gwardjan ta’ Marija. Biss lejn l-aħħar tas-seklu XVII, l-Erbgħa ħa post is-Sibt u din id-devozzjoni żdieded ħafna fis-sekli XIX u XX. Skont ir-rikostruzzjoni ta' Patri Stramare d-devozzjoni tal-Erbgħa bdiet b'sensiela ta' ġrajjiet li jduru madwar l-ordni tal-Karmelitani Skalzi. Fl-1695 Papa Innoċenz III kien l-ewwel wieħed li ta l-indulġenzi lill-membri tal-Fratellanza ta’ San Ġużepp li nhar  ta’ Erbgħa jżuru l-knisja tal-Karmelitani Skalzi fi Brussell. Fl-1745, Benedittu XIV ta permess lil xi ordnijiet reliġjużi li jiċċelebraw quddiesa votiva ad unur San Ġużepp kull nhar ta’ Erbgħa. Hekk bdiet id-devozzjoni li jsiru s-seba’ Erbgħat ta’ San Ġużepp, devozzjoni li nsibuha f’pajjiżna wkoll.

Id-Devozzjoni f’Malta

Id-devozzjoni lejn San Ġużepp hija mifruxa ma’ kull rokna tal-gżejjer Maltin. Insibu knejjes parrokkjali ddedikati lilu. Wwara l-Madonna dan huwa l-qaddis li l-aktar għandu parroċċi għalih f’pajjiżna. Dawn jinsabu fl-Imsida, knisja li ħadet f’idejha l-parroċċa minnflok il-kappella tal-Kunċizzjoni fl-1889, il-Kalkara li saret parroċċa fl-1897, f’Birkirkara imwaqqfa parroċċa f’ġieħ San Ġużepp Ħaddiem fl-1973, fil-Manikata li saret parroċċa fl-1975 u fil-Qala Għawdex li twaqqfet bħala parroċċa fl-1872, biss il-knisja ddedikata lil San Ġużepp bdiet tinbena 10 snin wara.  Kważi f’kull knisja f’dawn il-gżejjer insibu xi artal jew statwa jew saħansitra fratellanza li huma ddedikati li San Ġużepp. Isiru bosta festi jew minn knejjes tar-reliġjużi jew festi sekondarji minn parroċċi f’ġieħ dan il-qaddis. Insibu wkoll numru mdaqqas ta’ kappelli ddedikati lir-raġel ta’ Marija madwar Malta kif ukoll numru kbir ta’ niċeċ bi statwi ta’ San Ġużepp fihom fit-toroq tal-irħula u l-bliet tagħna. Tajjeb insemmu li minkejja li madwar id-dinja ma tantx huwa komuni li nsibu xbihat ta’ San Ġużepp inkurunat, f’pajjiżna nsibu tnejn, statwa fir-Rabat ta’ Malta meqjuma fil-knisja tal-Patrijiet Franġiskani, magħrufin bħala Ta’ Ġieżu, liema statwa hija wkoll magħrufa bħala “San Ġużepp ix-xiħ” u l-kwadru titulari tal-parroċċa tal-Qala Għawdex.

Fil-bidu ta’ dan ix-xahar iddedikat lil San Ġużepp ħassejt li kien xieraq ngħidu xi ħaġa dwar dan il-qaddis ġust u sieket li ftit li xejn nafu dwaru imma li għandu devozzjoni qawwija madwar id-dinja Kattolika kollha.

Fr Reno Muscat

Dan l-artiklu deher f'In-Nazzjon - 2 ta' Marzu 2024