Lejlet il-Festa tal-Festi

Ninsabu f’Sibt il-Għid u xieraq inkunu nafu xi ħaġa dwar il-festa li niċċelebraw għada

Isem

Il-kelma “Għid” hija kelma Għarbija li tfisser festa kbira jew il-festa tal-festi. Fil-Knisja Kattolika niċċelebraw aktar minn għid wieħed. Niftakru fl-għeżież tagħna mejtin fl-Għid tal-Imwiet, niċċelebraw l-Għid tal-Assunta, għandna Għid il-Ħamsin u fuq kollox għada huwa l-Għid il-Kbir. Il-Lhud għandhom l-Għid tagħhom li jfakkar it-tmiem tas-snin li huma kienu skjavi f’art barranija. Il-Musulmani ma jiċċelebrawx l-Għid jew l-Għidijiet tagħna imma għandhom ukoll l-Għid tagħhom, Eid al-Fitr li jtemm ir-Ramadan. Skont it-tradizzjoni Musulmana, Eid al-Fitr kien oriġinat mill-profeta Muhammad. Skont ċerti tradizzjonijiet dawn il-festi bdew f'Medina wara l-migrazzjoni ta' Muhammad minn Mekka.

It-terminu Ingliż modern Easter, kif ukoll Ooster bl-Olandiż modern u Ostern bil-Ġermaniż, żviluppa minn kelma bl-Ingliż qadim li ġieli konna nsibuha miktuba bħala Ēastrun, Ēastron jew Ēastran. Aktar tard bdiet tinkiteb Ēastru, Ēastro, Ēastre jew Ēostre. Il-venerabbli Beda jipprovdi l-uniku sors dokumentat għall-etimoloġija tal-kelma. Fil-ktieb tiegħu “The Reckoning of Time” huwa kiteb li Ēosturmōnaþ, bl-Ingliż qadim għax-'Xahar ta' Ēostre', tradott fi żmien Beda bħala "Xahar tal-Għid", kien xahar Ingliż, li jikkorrispondi għal April, u jgħid li "darba kien jissejjaħ għal alla tagħhom li kien jismu Ēostre u  li f’ġieħu kienu jsiru festi kbar f’dak ix-xahar”.

Bil-Latin u bil-Grieg, iċ-ċelebrazzjoni Nisranija tal-Għid kienet, u għadha msejħa Pascha (bil-Grieg: Πάσχα ), kelma mnissla mill-Aramajk פסחא (Paskha) li hija ġejja mill-Ebrajk פֶּסַח (Pesach). Il-kelma oriġinarjament kienet tindika l-festa Lhudija li tfakkar il-ħruġ jew l-eżodu Lhudi mill-jasar fl-Eġittu. Pascha huwa wkoll isem li bih Ġesù nnifsu jiġi mfakkar fil-Knisja Ortodossa, speċjalment b’rabta mal-qawmien tiegħu mill-mewt u mal-istaġun taċ-ċelebrazzjoni ta’ dan l-avveniment.

Data

Ħafna jistaqsu kif id-data tal-Għid il-Kbir mhix bħad-data tal-Milied, jiġifieri data fissa. L-Għid il-Kbiru l-festi li huma marbutin miegħu huma festi mobbli, fis-sens li ma jiġux iċċelebrati f'data fissa fil-kalendarji Ġuljan jew Gregorjan li t-tnejn li huma jsegwu ċ-ċiklu tax-xemx u l-istaġuni. Minflok, id-data għall-Għid il-kbir hija determinata fuq kalendarju lunari, li jsegwi ċ-ċiklu tal-qamar, simili għall- kalendarju Lhudi. L-Ewwel Konċilju ta’ Niċea li sar fis-sena 325 wara Kristu, stabbilixxa żewġ regoli, l-indipendenza tad-dinja Kristjana mill-kalendarju Lhudi u l-użu tal-kalendarju Ġuljan mad-dinja kollha. Il-kalendarju Ġuljan għandu żewġ tipi ta’ snin: sena normali ta’ 365 jum u sena biżestili ta’ 366 jum. Huma jsegwu ċiklu sempliċi ta’tliet snin normali u sena biżestili. Is-sena medja hija twila ftit inqas minn 365.25 jum. F’dan il-Konċilju ġiet deċiża d-data mobbli tal-Għid li għadha fis-seħħ illum. Meta fid-dinja Kattolika beda jintuża l-Kalendarju Gregorjan fl-1582, li huwa aktar preċiż minn dak Ġuljan, id-data tal-Għid bdiet timxi fuq dan il-Kalendarju.

Il-bidla annwali tad-data tal-Għid hija marbuta mal-kalendarju Lunari: jum l-Għid, fil-fatt, jiġi ċċelebrat fl-ewwel Ħadd wara l-ewwel qamar sħiħ tal-istaġun tar-rebbiegħa, f’perjodu bejn wieħed u ieħor bejn it-22 ta’ Marzu u l-25 ta’ April. Ir-raġuni għad-data li tiċċaqlaq insibuha fl-ewwel sekli: l-Għid Nisrani kien isir fl-ewwel Ħadd ta’ wara l-Għid Lhudi, iċċelebrat fl-14-il jum tax-xahar ta’ Nisan, għax skont l-evanġelista Ġwanni kienet id-data tal-mewt ta’ Ġesù. Biex tikkalkula d-data tal-Għid, għalhekk, trid tkun taf id-data tal-ewwel qamar sħiħ wara l-21 ta’ Marzu u f’dak il-punt ikollok bżonn tgħodd sal-ewwel Ħadd, dak ikun Ħadd il-Għid. Dwar din il-ħaġa kien hemm ħafna suġġerimenti biex l-Għid il-Kbir ikollu ġurnata fissa, ikun jista’ jsir f’seba’ ġranet skont liema minnhom ikun il-Ħadd. Sa issa għadna nużaw ir-regola li tana l-Konċilju ta’ Nicea. L-Ortodossi għadhom sal-lum jikkalkulaw id-data tal-Għid il-Kbir fuq il-Kalendarju Ġuljan u għalhekk spiss l-Għid il-Kbir fil-Lvant ma jkunx iċċelebrat fl-istess jum li jiġi ċċelebrat fil-Punent.

Qabel l-Għid

Fil-biċċa l-kbira tal-fergħat tal-Kristjaneżmu tal-Punent, l-Għid huwa preċedut mir-Randan, perjodu ta’ penitenza li jibda nhar l-Erbgħa tal-Irmied, idum 40 jum mingħajr ma ngħoddu il-Ħdud u spiss ikun żmien ta’  sawm u penitenzi oħra. Il-ġimgħa ta’ qabel l-Għid hija magħrufa bħala l-Ġimgħa Mqaddsa. Din hija żmien importanti għall-osservaturi biex ifakkru l-aħħar ġimgħa tal-ħajja ta’ Ġesù fuq l-art. Il-Ħadd ta’ qabel l-Għid huwa Ħadd il-Palm, bl-Erbgħa ta’ qabel l-Għid ikun magħruf bħala l-Erbgħa tat-Tniebri. L-aħħar tlett ijiem qabel l-Għid huma Ħamis ix-Xirka, il-Ġimgħa l-Kbira u s-Sibt il-Għid. Fil-Kristjaneżmu tal-Lvant il-preparazzjoni spiritwali għall-Għid tibda bir -Randan li jdum għal 40 jum kontinwu jiġifieri inkluż il-Ħdud. Ir-Randan jintemm nhar il-Ġimgħa l-Kbira u l-għada jkun s-Sibt Lazzru. 

Hemm storja twila dwar il-proposti tad-data tal-Għid, imma sa issa għadna niċċelebrawh il-Ħadd wara l-ewwel qamar kwinta tar-rebbiegħa. Hu x’inhu, huwa festa kbira, anzi l-akbar festa fil-Knisja.

Fr Reno Muscat